Nghiên Cứu Quá Trình Triển Khai Chương Xây Dựng Nông Thôn Mới Trên Địa Bàn Huyện Yên Mô Và Những Bài Học Kinh Nghiệm Từ Mô Hình Thí Điểm Xã Yên Thắng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

-----------------------------------

VŨ THỊ HƯỜNG

NGHIÊN CỨU QUÁ TRÌNH TRIỂN KHAI CHƯƠNG TRÌNH

XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN

YÊN MÔ VÀ NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM

TỪ MÔ HÌNH THÍ ĐIỂM XÃ YÊN THẮNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Hà Nội, 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

-----------------------------------

VŨ THỊ HƯỜNG

NGHIÊN CỨU QUÁ TRÌNH TRIỂN KHAI CHƯƠNG TRÌNH

XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN

YÊN MÔ VÀ NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM

TỪ MÔ HÌNH THÍ ĐIỂM XÃ YÊN THẮNG

Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp

Mã số: 60620115

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. LÊ MINH CHÍNH

Hà Nội, 2013

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tôi. Số liệu và kết quả

nghiên cứu là trung thực và chưa từng được sử dụng trong bất cứ một học vị nào.

Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đều đã

được cám ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Vũ Thị Hường

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian thực tập và hoàn thành luận văn vừa qua, tôi đã nhận được

sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cơ quan, tổ chức và cá nhân. Tôi xin bày tỏ lời cảm

ơn tới tất cả các tập thể và các cá nhân đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình

nghiên cứu vừa qua.

Tôi xin bày lỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo, TS. Lê Minh Chính, trường

đại học Lâm nghiệp đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và

hoàn thành luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường đại học Lâm nghiệp, khoa

Sau đại học, các thầy giáo trong khoa Quản trị kinh doanh, những người đã trang bị

cho tôi những kiến thức quý báu và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Ninh Bình, ngày ..... tháng ..... năm 2013

Tác giả luận văn

Vũ Thị Hường

iii

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

LỜI CAM ĐOAN..………….........………………………………………….............i

LỜI CẢM ƠN……………………..........…………………………………...............ii

MỤC LỤC.................................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT............................................................................v

DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................vi

DANH MỤC CÁC HÌNH........................................................................................vii

ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................. 1

Chương 1 CƠ SỞLÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀNGHIÊN CỨU....5

1.1. Cơ sở lý luận về vấn đề nghiên cứu........................................................... 5

1.1.1. Các quan điểm về nông thôn, phát triển nông thôn ...................................5

1.1.2. Mô hình phát triển nông thôn .....................................................................6

1.1.3. Quan điểm về nông thôn mới ....................................................................12

1.1.4. Nội dung xây dựng nông thôn mới............................................................16

1.2. Thực tiễn vấn đề nghiên cứu..................................................................... 23

1.2.1. Kinh nghiệm một số nước trên thới giới trong xây dựng và phát triển

nông nghiệp nông thôn........................................................................................23

1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam trong tiến trình xây dựng nông

thôn mới từ các nước khu vực và thế giới...........................................................26

Chương 2 ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU............................................................................................... 31

2.1. Đặc điểm cơ bản của địa bàn nghiên cứu ................................................ 31

2.1.1. Giới thiệu chung về địa bàn huyện Yên Mô..............................................31

2.1.2. Giới thiệu chung về địa bàn xã Yên Thắng ..............................................34

2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 42

2.2.1. Phương pháp chọn địa điểm nghiên cứu, khảo sát..................................42

iv

2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu......................................................42

2.2.4. Phương pháp xử lý số liệu:.......................................................................43

2.2.5. Hệ thống chỉ tiêu sử dụng trong nghiên cứu đề tài..................................43

Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................... 45

3.1. Thưc tr ̣ ang và k ̣ ết quả xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Yên

Mô và xã thí điểm Yên Thắng. ........................................................................ 45

3.1.1. Thực trạng xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Yên Mô và xã

điểm Yên Thắng. ..................................................................................................45

3.1.2. Kết quả xây dựng nông thôn mới trên địa bàn xã thí điểm Yên Thắng..48

3.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả xây dựng nông thôn mới trên địa bàn

huyện Yên Mô và xã thí điểm Yên Thắng. ...................................................... 89

3.2.1. Nguồn vốn..................................................................................................89

3.2.2. Công tác tuyên truyền ...............................................................................91

3.2.3. Sự tham gia của người dân vào chương trình XDNTM ở xã Yên Thắng.....92

3.3. Tồn tại, hạn chế, bài học kinh nghiệm ở huyện Yên Mô từ mô hình xã thí

điểm Yên Thắng trong quá trình thực hiện chương trình NTM để triển khai trên

địa bàn huyện Yên Mô................................................................................... 100

3.4. Giải pháp đẩy nhanh, rút ngắn tiến trình xây dựng nông thôn mới trên địa

bàn huyện Yên Mô và xã thí điểm Yên Thắng trong quá trình xây dựng nông

thôn mới......................................................................................................... 104

3.4.1. Đối với huyện Yên Mô............................................................................ 104

3.4.1. Đối với xã Yên Thắng............................................................................. 108

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................. 111

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHẦN PHỤ LỤC

v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

TT VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ

1 ANTT An ninh trật tự

2 BCHTW Ban chấp hành Trung ương

3 BNNPTNT Bộ nông nghiệp phát triển nông thôn

4 BVHTTDL Bộ văn hóa thể thao du lịch

5 BVTV Bảo vệ thực vật

6 CCB Cựu chiến binh

7 CT Chương trình

8 DA Dự án

9 DVTM Dịch vụ thương mại

10 ĐT Đầu tư

11 CNH - HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa

12 HĐND Hội đồng nhân dân

13 HS Học sinh

14 HTKT Hạ tầng kinh tế

15 HTX Hợp tác xã

16 HTXNN Hợp tác xã nông nghiệp

17 KHKT Khoa học kỹ thuật

18 KTNN Kinh tế nông nghiệp

19 MTQG Mục tiêu quốc gia

20 NTM Nông thôn mới

21 TM-DV Thương mại - Dịch vụ

22 CN - TTCN Công nghiệp – Tiểu thủ công nghiệp

23 TTHĐND Thường trực hội đồng nhân dân

24 TTTT Thông tin tuyên truyền

25 TW Trung ương

26 UBND Ủy ban nhân dân

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

TT Tên bảng Trang

2.1 Danh sách các bến đò ở Yên Mô 32

2.2 Biểu đường trục thôn, xóm 36

2.3 Biểu đường ngõ xóm 37

3.1 Tiêu chí quy hoạch và thực hiện tiêu chí quy hoạch 51

3.2 Kết quả thực hiện tiêu chí giao thông 54

3.3 Đánh giá kết quả đạt được tiêu chí thủy lợi 55

3.4 Kết quả nâng cấp cải tạo hệ thống điện 57

3.5 Đánh giá mức độ đạt của tiêu chí trường học 58

3.6 Kết quả đầu tư xây dựng cơ sở vật chất giáo dục trường mầm non 59

3.7 Kết quả đầu tư xây dựng cơ sở vật chất giáo dục trường tiểu học 61

3.8 Kết quả đầu tư xây dựng cơ sở vật chất giáo dục trường trung học 62

3.9 Hiện trạng cơ sở vật chất văn hóa xã Yên Thắng 63

3.10 Kết quả xây dựng chợ nông thôn 66

3.11 Hiện trạng đánh giá tiêu chí bưu điện xã Yên Thắng 67

3.12 Kết quả xây dựng chợ nông thôn, nhà ở dân cư 68

3.13 Giá trị thu được các ngành trước khi XDNTM và hiện nay 70

3.14 Thống kê số lượng hộ nghèo của xã thời điểm trước XDNTM và hiện nay 72

3.15 Thống kê số lượng lao động theo ngành nghề tại xã Yên Thắng 73

3.16 Hình thức tổ chức sản xuất xã Yên Thắng 75

3.17 Kết quả thực hiện tiêu chí giáo dục 76

3.18 Kết quả thực hiện tiêu chí về y tế 77

3.19 Kết quả thực hiện về văn hóa 78

3.20 Kết quả thực hiện tiêu chí môi trường xã Yên Thắng 79

3.21 Hệ thống chính trị tại địa phương 83

3.22

Kết quả thực hiện chương trình NTM của xã Yên Thắng giai đoạn

2010-2012

85

3.23 Kết quả phỏng vấn nhu cầu tăng thu nhập theo các hướng sản xuất khác nhau 94

3.24 Kết quả phỏng vấn cách tiếp cận thông tin về chương trình NTM 95

3.25 Kết quả phỏng vấn lợi ích mà chương trình NTM mang lại cho bà con 99

3.26 Kết quả phỏng vấn chất lượng của CSHT 100

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH

TT Tên hình Trang

1.1 Mô hình nông thôn mới vùng Đồng bằng sông Hồng 8

1.2 Mô hình nông thôn mới vùng Tây Nguyên 8

1.3 Mô hình nông thôn mới vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long 9

3.1 Đường giao thông nông thôn xã Yên Thắng đã được bê tông hóa 53

3.2

Trường mầm non đạt chuẩn quốc gia thôn Vân Trà, xã Yên Thắng,

huyện Yên Mô (Ninh Bình).

60

3.3 Nhà văn hóa đang được nâng cấp 64

3.4 Trụ sở làm việc của UBND xã Yên Thắng 65

3.5

Khu vực chuyển đổi cơ cấu cây trồng, nâng cao thu nhập theo

tiêu chí nông thôn mới của xã miền núi Yên Thắng.

69

3.6

Đồ thị giá trị sản xuất các ngành kinh tế xã Yên Thắng

trước và sau khi xây dựng NTM

70

3.7 Đồ thị cơ cấu kinh tế xã Yên Thắng trước XDNTM 71

3.8 Đồ thị cơ cấu kinh tế xã Yên Thắng hiện nay 71

3.9 Đồ thị số lượng theo ngành nghề tại xã Yên Thắng 73

3.10 Trạm y tế xã Yên Thắng 78

3.11 Khẩu hiệu xây dựng NTM xã Yên Thắng 92

3.12 Sự tham gia của người dân vào chương trình xây dựng NTM 93

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Tính cấp thiết của đề tài

Ở Việt Nam tính đến năm 1999 dân số sống ở vùng nông thôn chiếm 76,5%,

năm 2009 chiếm 70,4%, năm 2011 chiếm 69,4%. Chính vì thế cuộc sống và tổ chức

nông thôn ảnh hưởng rất mạnh mẽ đến toàn xã hội.

Nông thôn nước ta luôn chiếm một vị trí quan trọng trong quá trình dựng

nước và giữ nước. Trong các cuộc chiến tranh chống lại các cuộc xâm lược của

ngoại bang, nông thôn là nơi cung cấp người và của để chiến thắng quân thù. Trong

hàng ngàn năm phát triển, nông thôn là nơi hình thành và lưu giữ nhiều nét bản sắc

văn hóa của dân tộc. Ngày nay, nông thôn vừa là nơi cung cấp lương thực thực

phẩm cho tiêu dùng xã hội, nguyên liệu cho công nghiệp chế biến, nông sản hàng

hóa cho xuất khẩu, nhân lực cho các hoạt động kinh tế và đời sống của đô thị, vừa là

nơi tiêu thụ hàng hóa do các nhà máy ở thành phố sản xuất ra.

Trong thời kỳ nào Đảng ta cũng chăm lo đến phát triển kinh tế xã hội ở nông

thôn. Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (1986), đất nước ta bước vào công

cuộc đổi mới, nền kinh tế được vận hành theo cơ chế kinh tế thị trường định hướng

xã hội chủ nghĩa và ngày càng hội nhập sâu hơn với kinh tế thế giới. Nền kinh thế

thị trường và hội nhập có nhiều ưu điểm như giải phóng lực lượng sản xuất, thúc

đẩy tăng trưởng, tạo điều kiện để nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân

dân. Tuy vậy, bên cạnh những ưu điểm thì nền kinh tế thị trường đã bộc lộ nhiều

khuyết tật. Do việc phân bổ nguồn lực kinh tế tuân theo quy luật vận động của hệ

thống thị trường, cho nên, những vùng, địa phương khó khăn, ít tài nguyên khoáng

sản và không có vị trí địa lý thuận lợi thì vẫn phát triển chậm, đời sống của nhân

dân vẫn còn nhiều khó khăn, phân cực giàu nghèo ngày càng sâu sắc, nhất là ở nông

thôn vùng sâu, vùng xa. Một thực tế đang diễn ra là do nông thôn chậm phát triển

nên áp lực di dân từ nông thôn ra thành thị ngày càng lớn làm ảnh hưởng đến quá

trình ổn định và phát triển của các đô thị.

Trước thực trạng nêu trên, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, giải

pháp để hạn chế những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường và hội nhập như

2

triển khai thực hiện chương trình đầu tư cho các xã đặc biệt khó khăn (Chương trình

135) và đầu tư cho các huyện nghèo theo Nghị quyết 30a/2008/NQ-CP, ngày

27/12/2008 của Chính phủ… Các địa phương cũng đã có nhiều cố gắng để xây

dựng nông thôn mới nhưng nông thôn nước ta có phạm vi rất rộng lớn, kinh tế của

nông thôn chủ yếu là sản xuất nông nghiệp nên nhìn chung nông thôn nước ta còn

rất nghèo. Cùng với đặc điểm địa hình phức tạp, nhiều sông suối chia cắt và cách

lập làng theo tập quán có từ lâu đời nên nông thôn ta phát triển còn lộn xộn, mỗi nơi

làm theo một cách, chưa theo một chuẩn mực thống nhất nào.

Thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa X về “Nông nghiệp, nông dân và

nông thôn”, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành “Bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn

mới” (Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009) và “Chương trình mục tiêu

Quốc gia xây dựng nông thôn mới” tại Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 06/4/2010

nhằm thống nhất chỉ đạo việc xây dựng nông thôn mới trên cả nước. Tuy thời gian

triển khai thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới chưa lâu nhưng các địa

phương, nhất là cấp cơ sở đã bộc lộ nhiều lúng túng, vướng mắc trong quá trình chỉ

đạo thực hiện.

Xã Yên Thắng là một trong những xã của tỉnh Ninh Bình được chọn làm điểm

xây dựng nông thôn mới. Triển khai thực hiện Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày

16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng nông thôn mới theo chuẩn nông

thôn mới, huyện Yên Mô đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc cần giải quyết như

xuất phát điểm của huyện thấp, trình độ, năng lực của đội ngũ cán bộ còn hạn chế,

đời sống của nhân dân còn khó khăn. Để góp phần công sức vào quá trình xây dựng

nông thôn mới ở địa phương, tôi mạnh dạn chọn đề tài nghiên cứu: “Nghiên cứu

quá trình triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện

Yên Mô và những bài học kinh nghiệm từ mô hình thí điểm xã Yên Thắng”.

Kết quả của nghiên cứu này hết sức cần thiết trong giai đoạn hiện nay với

công cuộc xây dựng nông thôn mới trên địa bàn cả nước nói chung và tỉnh Ninh

Bình nói riêng, qua đó rút ra nhiều bài học kinh nghiệm phổ biến cho huyện nhà và

3

các địa phương khác trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trong công cuộc xây dựng nông

thôn mới thời gian tới.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu tổng quát

Đề xuất các giải pháp chủ yếu đẩy mạnh quá trình xây dựng nông thôn mới ở

địa phương thời gian tới.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về nông thôn, phát triển nông thôn và

xây dựng nông thôn mới.

- Đánh giá thưc tr ̣ ang ̣ và kết quả xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện

Yên Mô, tỉnh Ninh Bình và xã điểm Yên Thắng, nhận xét quá trình thực hiện chương

trình của xã.

- Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả xây dựng nông thôn mới trên

địa bàn Huyện Yên Mô và xã thí điểm Yên Thắng.

- Từ kết quả, nhận xét các tồn tại, hạn chế đồng thời rút ra bài học kinh nghiệm

ở xã Yên Thắng trong quá trình thực hiện chương trình NTM để triển khai trên địa

bàn huyện Yên Mô.

- Đề xuất các giải pháp nhằm đẩy nhanh, rút ngắn tiến trình xây dựng nông

thôn mới trên địa bàn huyện Yên Mô trong quá trình xây dựng nông thôn mới.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài

Đối tượng nghiên cứu là quá trình xây dựng nông thôn mới, các chủ thể tham

gia quá trình xây dựng nông thôn mới bao gồm các hộ nông dân, cán bộ các cấp,

các tổ chức đoàn thể thuộc huyện Yên Mô và xã thí điểm Yên Thắng.

3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài

3.2.1. Phạm vi về nội dung: Đề tài nghiên cứu quá trình thực hiện NTM ở phạm vi

huyện Yên Mô và xã thí điểm Yên Thắng.

3.2.2. Phạm vi về không gian: Địa giới hành chính huyện Yên Mô và xã thí điểm

Yên Thắng, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình

4

3.2.3. Phạm vi về thời gian: Nghiên cứu và so sánh số liệu các năm 2009, 2010,

2011, 2012

4. Nội dung nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận về nông thôn, phát triển nông thôn và xây dựng nông thôn mới.

4.2. Thưc tr ̣ ang và k ̣ ết quả xây dựng NTM trên địa bàn huyện Yên Mô và xã thí

điểmYên Thắng.

4.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả xây dựng NTM trên địa bàn huyện Yên Mô

và xã thí điểm Yên Thắng.

4.4. Bài học kinh nghiệm từ việc thực hiện xây dựng NTM trên địa bàn huyện Yên

Mô và xã điểm Yên Thắng.

4.5. Đánh giá vai trò của người dân cho thành công của chương trình xây dựng nông

thôn mới trên địa bàn huyện Yên Mô và xã thí điểm Yên Thắng.

4.6. Đề xuất các giải pháp nhằm đẩy nhanh, rút ngắn tiến trình xây dựng nông thôn

mới trên địa bàn huyện Yên Mô trong quá trình xây dựng nông thôn mới.