Nghiên Cứu Những Tác Động Ban Đầu Của Dự Án Phát Triển Ngành Lâm Nghiệp Tại Huyện Mộ Đức Tỉnh Quảng Ngãi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN BÍCH NGỌC

NGHIÊN CỨU NHỮNG TÁC ĐỘNG BAN ĐẦU CỦA DỰ ÁN

PHÁT TRIỂN NGÀNH LÂM NGHIỆP TẠI HUYỆN MỘ ĐỨC

TỈNH QUẢNG NGÃI

Chuyên ngành : Kinh tế nông nghiệp

Mã số : 60.62.01.15

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Văn Tuấn

Hà Nội - 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN BÍCH NGỌC

NGHIÊN CỨU NHỮNG TÁC ĐỘNG BAN ĐẦU CỦA DỰ ÁN

PHÁT TRIỂN NGÀNH LÂM NGHIỆP TẠI HUYỆN MỘ ĐỨC

TỈNH QUẢNG NGÃI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Hà Nội - 2015

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong

bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.

Hà Nội, ngày tháng 10 năm 2015

Tác giả

Nguyễn Bích Ngọc

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành chương trình đào tạo cao học chuyên ngành Kinh tế

Nông nghiệp, được sự cho phép của Trường Đại học Lâm nghiệp - Phòng Sau

đại học tôi đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu những tác động ban đầu của dự

án Phát triển ngành Lâm nghiệp tại huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi”.

Nhân dịp hoàn thành đề tài, tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo trường

Đại học Lâm nghiệp đã truyền đạt những kiến thức quí báu cho tôi trong quá

trình học tập tại trường. Tôi đặc biệt cảm ơn thầy giáo PGS.TS. Nguyễn Văn

Tuấn người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học cho tôi, đã dành nhiều thời gian, tận

tình giúp đỡ trong suốt thời gian thực hiện đề tài.

Xin chân thành cảm ơn các thầy, cô và cán bộ Khoa Đào tạo Sau đại học

đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thiện báo

cáo tốt nghiệp.

Nhân dịp này tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Ban điều phối Trung ương

dự án Phát triển ngành Lâm nghiệp, Ban quản lý dự án tỉnh Quảng Ngãi, bà con

nhân dân trên địa bàn huyện Mộ Đức, các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã

động viên, giúp đỡ và cho những ý kiến quý báu để hoàn thiện luận văn này.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng do thời gian và trình độ còn hạn

chế, nên đề tài không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Tôi rất mong

nhận được những ý kiến đóng góp quí báu của các Thầy cô giáo, các nhà khoa

học và bạn bè đồng nghiệp để đề tài nghiên cứu của tôi được hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, ngày tháng 10 năm 2015

Tác giả

Nguyễn Bích Ngọc

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................ii

Mục lục .........................................................................................................iii

Danh mục các từ viết tắt………………………………………………………v

Danh mục các bảng…………………………………………………………..vi

Danh mục các hình………………………………..………………………….……vii

ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................................................... 1

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN

CỨU............................................................................................................ 5

1.1. Cơ sở lý luận về quản lý Dự án và đánh giá tác động của Dự án Lâm nghiệp5

1.1.1Một số khái niệm về dự án .............................................................. 5

1.1.2. Khái niệm dự án ODA ...................................................................7

1.1.3. Phát triển kinh tế bền vững ............................................................9

1.1.4. Đánh giá tác động của Dự án......................................................10

1.2. Tình hình thực tiễn về đánh giá tác động của các dự án lâm nghiệp.......... 17

1.2.1. Trên thế giới:...............................................................................17

1.2.2. Tại Việt Nam................................................................................20

Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊNCỨU.......................................................................................... 26

2.1. Đặc điểm cơ bản của địa bàn Huyện Mộ Đức tỉnh Quảng Ngãi................ 26

2.1.1. Điều kiện tự nhiên........................................................................26

2.1.1.1. Vị trí địa lý ......................................................................... 26

2.1.1.2. Địa hình .............................................................................. 26

2.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội:..............................................................30

2.1.2.1 Dân số huyện Mộ Đức ...............................................................30

2.1.2.2 Thành phần dân tộc ...................................................................30

2.1.2.3 Lao động....................................................................................30

2.1.2.4 Cơ sở hạ tầng.............................................................................30

2.1.3. Thực trạng tài nguyên rừng tỉnh Quảng Ngãi và khu vực nghiên cứu32

2.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 35

2.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu khảo sát..............................35

iv

2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu .........................................35

2.2.3. Phương pháp phân tích số liệu: ................................................36

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................................... 38

3.1. Tình hình thực hiện Dự án WB3 trên địa bàn huyện Mộ Đức ................... 38

3.1.1. Giới thiệu về dự án......................................................................38

3.1.2. Mục tiêu Dự án............................................................................39

3.1.3. Tổ chức quản lý và phương thức thực hiện dự án ........................40

3.1.4. Kết quả thực hiện dự án:.............................................................51

3.1.5. Chính sách hưởng lợi...................................................................55

3.2. Nghiên cứu tác động của Dự án Phát triển ngành Lâm nghiệp tại huyện Mộ

Đức, tỉnh Quảng Ngãi ......................................................................................... 58

3.2.1. Tác động về kinh tế......................................................................58

3.2.2. Tác động về xã hội.......................................................................66

3.2.3 Tác động về môi trường............................................................... 73

3.2.4. Đánh giá tác động tổng hợp của dự án ........................................76

3.2.5. Đánh giá tính bền vững của dự án ...............................................78

3.2.6. Đánh giá những thành công và hạn chế của dự án tại khu vực

nghiên cứu.............................................................................................80

3.2.7. Một số bài học kinh nghiệm từ quá trình thực hiện Dự án ...........89

3.3. Một số giải pháp nhằm duy trì, phát huy, nhân rộng các kết quả của

dự án .................................................................................................................... 90

3.3.1. Giải pháp cho giai đoạn hậu Dự án FSDP huyện Mộ Đức, tỉnh

Quảng Ngãi...........................................................................................90

3.3.2. Giải pháp để nhân rộng dự án .....................................................93

3.3.3. Giải pháp để người dân và địa phương tiếp tục tham gia phát triển

lâm nghiệp………………………………………………………………….…..95

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................. 96

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ BIỂU

v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Viết đầy đủ

BQLDA Ban quản lý dự án

CPCU Ban điều phối dự án Trung ương

CWG Tổ công tác dự án xã

CNQSDĐ Chứng nhận quyền sử dụng đất

DIU Ban thực hiện dự án huyện

DPMU Ban quản lý dự huyện

FSDP Dự án phát triển ngành Lâm nghiệp

FFG Nhóm nông dân trồng rừng

FSC Chứng chỉ rừng

GS&ĐG Giám sát và đánh giá

HGĐ Hộ gia đình

NHCSXH Ngân hàng Chính sách Xã hội

MHTD Mô hình trình diễn

ODA Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức

PPMU Ban quản lý dự án tỉnh

PTBV Phát triển bền vững

PTKTBV Phát triển kinh tế bền vững

RĐD Rừng đặc dụng

RSX Rừng sản xuất

SXLN Sản xuất Lâm nghiệp

UBND Ủy ban nhân dân

VCF Quỹ bảo tồn Việt Nam

WB Ngân hàng thế giới

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

TT Tên bảng Trang

2.1 Hiện trạng sử dụng đất của huyện Mộ Đức 28

2.2 Diện tích rừng phân theo trạng thái và chức năng 32

2.3 Hiện trạng rừng huyện Mộ Đức phân theo chức năng 33

3.1 Cơ cấu nguồn vốn của Dự án 39

3.2 Tổng hợp kết quả thực hiện dự án tại huyện Mộ Đức qua các năm 52

3.3

Tiến độ giải ngân vốn tín dụng của Ngân hàng

Chính sách xã hội cho nông dân trồng rừng 54

3.4 So sánh chính sách vay vốn trồng RSX của Dự án FSDP và cho

vay hộ nghèo của Ngân hàng CSXH 56

3.5 Kết quả phân tích tài chính đối với 1ha rừng trồng dự án 60

3.6

Kết quả điều tra đánh giá mức thu nhập của người dân có tham

gia và không tham gia dự án tại huyện Mộ Đức 61

3.7 Cơ cấu thu nhập của các nhóm hộ điều tra trước và sau Dự án 62

3.8 Kết quả phỏng vấn về lý do tham gia dự án 64

3.9 Kết quả phỏng vấn về khả năng trả lãi và vốn vay của các hộ 65

3.10 Mức độ tham gia dự án của người dân 66

3.11 Chủ thể quyết định các hoạt động trong quá trình tham gia dự

án(%) 68

3.12

Các hành vi thể hiện nhận thức của người dân về kinh doanh

rừng bền vững 70

3.13

Tổng hợp phỏng vấn hộ về tác động của dự án tới năng suất cây

trồng 73

3.14

Tổng hợp kết quả phỏng vấn về khả năng chống xói mòn đất của

rừng trồng 74

3.15 Đánh giá của người dân về khả năng cải thiện nguồn nước của

rừng trồng trong khu vực 75

3.16 Sự thay đổi về mực nước 76

3.17

Tổng hợp những tác động của dự án đến kinh tế, xã hội và môi

trường tại huyện Mộ Đức 77

3.18 Phân tích SWOT đối với các hộ tham gia dự án 87

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH

TT Tên hình Trang

2.1

Bản đồ các xã tham gia dự án Phát triển ngành Lâm nghiệp

thuộc Huyện Mộ Đức

29

3.1 Sơ đồ tổ chức quản lý thực hiện dự án FSDP 43

ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Tính cấp thiết của đề tài

Đầu tư phát triển có vai trò hết sức to lớn trong việc thúc đẩy kinh tế

xã hội ở mỗi quốc gia, mỗi ngành, mỗi địa phương, nó là nền tảng của tăng

trưởng và phát triển bền vững. Do đó, mỗi quốc gia, cũng như ở mỗi địa

phương đều phải quan tâm để không ngừng thu hút và nâng cao hiệu quả đầu

tư nói chung, đặc biệt là lĩnh vực Lâm nghiệp với nhiều đặc thù và hiệu quả

của lĩnh vực này.

Trong nền kinh tế quốc dân, ngành Lâm nghiệp là một ngành kinh tế

kỹ thuật đặc thù, có vị trí quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế, an sinh

xã hội và môi trường sinh thái nhất là với mục tiêu phát triển bền vững. Hiện

nay, ngành Lâm nghiệp đang quản lý 16,24 triệu ha rừng và đất lâm nghiệp,

chiếm khoảng một nửa tổng diện tích lãnh thổ quốc gia. Phát triển rừng và

quản lý rừng bền vững là mục tiêu, là ưu tiên hàng đầu của Chính phủ Việt

Nam trước mắt và lâu dài.

Cùng với sự quan tâm của Chính phủ, với tiềm năng to lớn về tài

nguyên rừng và nguy cơ suy giảm rừng ngày càng hiện hữu, ngành Lâm

nghiệp Việt Nam đã và đang nhận được sự hỗ trợ phát triển từ Chính phủ các

nước thông qua các chương trình, dự án với rất nhiều các Nhà tài trợ như

Ngân hàng tái thiết Đức (KfW), Ngân hàng Thế giới (WB), Nhật… Trong đó

WB là một trong các Nhà tài trợ lớn, có nhiều lợi thế với các dự án đầu tư

phát triển ngành lâm nghiệp tại Việt Nam.

Ngay từ những năm đầu của thập kỷ 90 sau khi các nước phương

Tây và Mỹ xóa bỏ cấm vận, bình thường hóa quan hệ với Việt Nam, WB đã

tài trợ cho ngành Lâm nghiệp rất nhiều chương trình dự án trong đó đáng kể

đó là dự án Bảo vệ rừng và Phát triển nông thôn (WB1), dự án Bảo vệ và phát

triển những vùng đất ngập mặn ven biển miền Nam Việt Nam (WB2) và năm

2005 là dự án Phát triển ngành Lâm nghiệp gọi tắt là WB3. Mục tiêu của dự

2

án là Dự án Phát triển ngành Lâm nghiệp (FSDP) là dự án được đồng tài trợ

bởi Chính phủ Việt Nam, Ngân hàng Thế giới, Chính phủ Hà Lan, Phần Lan,

Quỹ Môi trường toàn cầu và Liên minh Châu Âu với tổng số tiền trên 100,19

triệu USD (chưa tính nguồn vốn đóng góp bằng công lao động của các hộ gia

đình tham gia dự án khoảng 10,9 triệu USD)..

Mục tiêu chính của dự án là quản lý rừng trồng sản xuất bền vững và

hiệu quả, bảo tồn sự đa dạng sinh học tại các khu rừng đặc dụng, tăng cường

đóng góp của ngành Lâm nghiệp vào công cuộc xóa đói giảm nghèo tại Việt

Nam và bảo vệ môi trường toàn cầu đồng thời làm tăng thu nhập cho người

dân, góp phần vào việc xóa đói giảm nghèo trong khu vực dự án, thông qua

việc thu hút nguồn lao động tham gia trồng, chăm sóc và bảo vệ rừng bằng

các gói tín dụng hấp dẫn và hoạt động tư vấn kỹ thuật cho các hộ gia đình địa

phương nghèo để trồng rừng trên diện tích khoảng 70.300 ha. Dự án được

thực hiện tại 4 tỉnh: Quảng Nam, Quảng Ngãi, Thừa Thiên-Huế và Bình Định

trong giai đoạn 1 từ năm 2005 đến 2012 và trong giai đoạn 2 từ 2012 đến

2015. Giai đoạn 2 dự án có thêm sự tham gia của hai tỉnh Thanh Hóa và Nghệ

An.

Dự án có tổng vốn đầu tư theo các Hiệp định khoảng 100,19 triệu

USD và bao gồm 4 hợp phần:

 Hợp phần 1: Phát triển thể chế

 Hợp phần 2: Trồng rừng sản xuất

 Hợp phần 3: Rừng đặc dụng

 Hợp phần 4: Quản lý dự án, giám sát và đánh giá

Việc nghiên cứu đánh giá tác động của dự án là cần thiết, từ đó rút ra

bài học kinh nghiệm cho việc tiếp tục triển khai các dự án tương tự trên địa bàn,

cũng như đánh giá các dự án đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực Lâm nghiệp và