Nghiên cứu những nhân tố ảnh hưởng đến việc xây dựng chuẩn mực kế toán công Việt Nam trong điều kiện vận dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế :Luận án Tiến sĩ Kinh tế - Chuyên ngành: Kế toán

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

________________

CAO THỊ CẨM VÂN

NGHIÊN CỨU NHỮNG NHÂN TỐ

ẢNH HƢỞNG ĐẾN VIỆC XÂY DỰNG

CHUẨN MỰC KẾ TOÁN CÔNG VIỆT NAM

TRONG ĐIỀU KIỆN VẬN DỤNG

CHUẨN MỰC KẾ TOÁN CÔNG QUỐC TẾ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2016

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

________________

CAO THỊ CẨM VÂN

NGHIÊN CỨU NHỮNG NHÂN TỐ

ẢNH HƢỞNG ĐẾN VIỆC XÂY DỰNG

CHUẨN MỰC KẾ TOÁN CÔNG VIỆT NAM

TRONG ĐIỀU KIỆN VẬN DỤNG

CHUẨN MỰC KẾ TOÁN CÔNG QUỐC TẾ

Chuyên ngành: Kế Toán

Mã số: 62.34.30.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS.TS PHẠM VĂN DƢỢC

Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2016

LỜI CAM ĐOAN

Đề tài nghiên cứu này do chính tác giả thực hiện, các kết quả nghiên cứu trong Luận

án là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Tất cả

những phần kế thừa từ các nghiên cứu trƣớc tác giả đều trích dẫn và trình bày nguồn cụ thể

trong các mục tài liệu tham khảo.

Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 4 năm 2016

Tác giả

Cao Thị Cẩm Vân

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành Luận án này, trƣớc hết tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng tri ơn đến

Thầy hƣớng dẫn khoa học PGS.TS Phạm Văn Dƣợc đã hết lòng hỗ trợ, động viên và hƣớng

dẫn cho tôi trong quá trình thực hiện Luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và quý thầy cô thuộc Khoa Kế toán Trƣờng Đại

học Kinh tế TP.HCM đã tận tình, hƣớng dẫn và hỗ trợ cho tôi, trong suốt thời gian thực hiện

đề tài tôi luôn nhận đƣợc những góp ý quý báu của thầy cô, điều đó đã giúp tôi từng bƣớc

trƣởng thành hơn trong học tập và nghiên cứu.

Tôi xin chân thành cám ơn sự cổ vũ động viên, hƣớng dẫn của các chuyên gia trong

lĩnh vực kế toán công, các bạn bè đồng nghiệp, các tổ chức cá nhân đã hỗ trợ trong việc

cung cấp tƣ liệu và góp ý giúp tôi hoàn thiện nội dung của Luận án.

Sau cùng, tôi xin gửi lời tri ân đến gia đình tôi – những ngƣời luôn bên cạnh cổ vũ,

động viên giúp tôi có thêm nghị lực để hoàn thành luận án này.

Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 4 năm 2016

Tác giả

MỤC LỤC

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ......................................................................... 1

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu công bố ở nƣớc ngoài ................................................... 1

1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về xu hƣớng cải cách hệ thống kế toán công và

vận dụng IPSAS................................................................................................................... 1

1.1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu về những nhân tố ảnh hƣởng đến việc xây dựng

Chuẩn mực kế toán công quốc gia trên cơ sở vận dụng IPSAS .......................................... 8

1.2. Các nghiên cứu trong nƣớc ............................................................................................. 24

1.2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về xu hƣớng cải cách hệ thống kế toán công và

vận dụng IPSAS................................................................................................................. 25

1.2.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu về những nhân tố ảnh hƣởng đến việc xây dựng

Chuẩn mực kế toán công quốc gia trên cơ sở vận dụng IPSAS ........................................ 31

1.3. Xác định khoảng trống cần nghiên cứu và định hƣớng nghiên cứu của tác giả ............. 40

1.3.1. Xác định khoảng trống cần nghiên cứu ................................................................... 40

1.3.2. Hƣớng nghiên cứu của tác giả ................................................................................ 42

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ...................................................................................................... 43

CHƢƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHUẨN MỰC KẾ TOÁN CÔNG VÀ NHỮNG

NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN VIỆC XÂY DỰNG CHUẨN MỰC KẾ TOÁN CÔNG.. 44

2.1.Lý thuyết nền nghiên cứu những nhân tố ảnh hƣởng đến việc xây dựng chuẩn mực kế

tóan công quốc gia trong điều kiện vận dụng IPSAS ............................................................ 44

2.1.1. Lý thuyết quản lý công mới (New Public Management – NPM)............................ 44

2.1.2. Lý thuyết đại diện(Agency Theory)......................................................................... 45

2.1.3. Lý thuyết các chiều văn hóa .................................................................................... 46

2.1.4. Lý thuyết Quỹ (Fund Theory).................................................................................. 47

2.2.Tổng quan về Khu vực công, Kế toán công và Chuẩn mực kế toán công....................... 48

2.2.1. Tổng quan về Khu vực công.................................................................................... 48

2.2.2. Tổng quan về Kế toán công ..................................................................................... 50

2.2.3. Tổng quan về Chuẩn mực kế toán công .................................................................. 52

2.3. Mối quan hệ giữa quản lý tài chính công và hệ thống kế toán công .............................. 56

2.4. IPSAS và những ảnh hƣởng đối với việc xây dựng chuẩn mực kế toán công quốc gia. 58

2.4.1. Tổng quan về IPSAS................................................................................................ 58

2.4.2. Những ảnh hƣởng của IPSAS đối với việc xây dựng Chuẩn mực kế toán công quốc

gia....................................................................................................................................... 60

2.5. Những điều kiện cần thiết để vận dụng IPSAS .............................................................. 61

2.6. Những nhân tố ảnh hƣởng đến việc xây dựng Chuẩn mực kế toán công quốc gia trong

điều kiện vận dụng IPSAS ..................................................................................................... 64

2.7. Kinh nghiệm xây dựng chuẩn mực kế toán công ở một số quốc gia và bài học cho Việt

Nam........................................................................................................................................ 70

2.7.1. Kinh nghiệm xây dựng chuẩn mực kế toán công ở một số quốc gia....................... 70

2.7.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam......................................................................... 83

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ...................................................................................................... 86

CHƢƠNG 3. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............................................................................. 87

3.1. Khung nghiên cứu........................................................................................................... 87

3.2. Phân tích tài liệu và mô hình nghiên cứu đề xuất........................................................... 88

3.3. Thiết kế nghiên cứu ........................................................................................................ 92

3.4. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................................ 93

3.4.1. Phƣơng pháp nghiên cứu định tính.......................................................................... 93

3.4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu định lƣợng....................................................................... 94

3.4.3. Phƣơng pháp thu thập dữ liệu nghiên cứu ............................................................... 95

3.5. Xác định nhân tố ảnh hƣởng và hiệu chỉnh mô hình nghiên cứu ................................... 99

3.5.1.Kết quả phỏng vấn các chuyên gia ......................................................................... 100

3.5.2. Bảng câu hỏi khảo sát ............................................................................................ 103

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .................................................................................................... 103

CHƢƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ............................................... 105

4.1. Kết quả nghiên cứu ....................................................................................................... 105

4.1.2.Kiểm định sự khác biệt giữa các đối tƣợng khảo sát về nhân tố ảnh hƣởng đến việc

xây dựng chuẩn mực kế toán công .................................................................................. 107

4.1.3.Các kiểm định giả thuyết ........................................................................................ 109

4.1.4.Kiểm định mô hình phân tích nhân tố và mức độ giải thích các biến quan sát với

nhân tố.............................................................................................................................. 112

4.1.5.Ma trận tƣơng quan của các nhân tố....................................................................... 113

4.1.6.Mô hình hồi quy bội................................................................................................ 114

4.2. Phân tích và bàn luận về thực trạng.............................................................................. 117

4.2.1. Phân tích và bàn luận về nhóm nhân tố Hệ thống pháp lý .................................... 117

4.2.2. Phân tích và bàn luận về nhân tố Hệ thống chính trị, văn hóa và môi trƣờng hoạt

động.................................................................................................................................. 128

4.2.3. Phân tích và bàn luận về nhân tố Kỹ thuật nghiệp vụ ........................................... 133

4.2.4. Phân tích và bàn luận về nhân tố Điều kiện tổ chức.............................................. 141

4.2.5. Phân tích và bàn luận về nhân tố Tác động của IPSAS......................................... 144

4.2.6. Phân tích và bàn luận về nhân tố Áp lực hội nhập kinh tế .................................... 147

4.3. Phân tích và bàn luận về điều kiện cần thiết để xây dựng CMKTCVN theo hƣớng vận

dụng IPSAS.......................................................................................................................... 154

4.3.1. Cơ sở để xây dựng CMKTCVN ............................................................................ 154

4.3.2. Những điều kiện cần thiết cho việc xây dựng CMKTCVN theo hƣớng vận dụng

IPSAS............................................................................................................................... 155

KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 .................................................................................................... 166

CHƢƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................... 167

5.1. Kết luận......................................................................................................................... 167

5.2. Kiến nghị....................................................................................................................... 171

5.3. Hạn chế của luận án và hƣớng nghiên cứu tiếp theo .................................................... 178

5.3.1. Những hạn chế của luận án.................................................................................... 178

5.3.2. Hƣớng nghiên cứu tiếp theo................................................................................... 178

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Tổng hợp các nghiên cứu nƣớc ngoài về xu hƣớng cải cách hệ thống kế toán công

và vận dụng IPSAS .................................................................................................................. 4

Bảng 1.2. Tổng hợp các nghiên cứu nƣớc ngoài về những nhân tố ảnh hƣởng đến việc xây

dựng Chuẩn mực kế toán công quốc gia trên cơ sở vận dụng IPSAS ................................... 13

Bảng 1.3. Bảng tổng hợp các nhận định về những nhân tố ảnh hƣởng đến việc vận dụng

IPSAS của một số tác giả....................................................................................................... 21

Bảng 1.4. Tổng hợp các nhân tố ảnh hƣởng đến việc vận dụng IPSAS................................ 22

Bảng 1.5. Tổng hợp các nghiên cứu trong nƣớc về xu hƣớng cải cách hệ thống kế toán công

và vận dụng IPSAS ................................................................................................................ 28

Bảng 1.6. Tổng hợp các nghiên cứu về hệ thống kế toán công Việt Nam và khả năng vận

dụng IPSAS tại Việt Nam...................................................................................................... 35

Bảng 3.1. Tổng hợp các nhân tố từ các nghiên cứu nƣớc ngoài............................................ 88

Bảng 3.2. Thống kê theo đối tƣợng khảo sát ......................................................................... 97

Bảng 3.3. Thống kê mô tả theo Đơn vị công tác ................................................................... 97

Bảng 3.4. Thống kê mô tả theo Lĩnh vực hoạt động ............................................................. 98

Bảng 3.5. Thống kê mô tả theo Vị trí công tác...................................................................... 98

Bảng 4.1. Tổng hợp kết quả thống kê mô tả........................................................................ 105

Bảng 4.2. Bảng tổng hợp các nhân tố khác biệt................................................................... 108

Bảng 4.3. Kết quả kiểm định thang đo các nhân tố ............................................................. 109

Bảng 4.4. Kết quả kiểm định KMO, Bartlett's Test và phƣơng sai trích............................. 112

Bảng 4.5. Ma trận tƣơng quan của các nhân tố ................................................................... 113

Bảng 4.6. Tóm tắt mô hình hồi quy ..................................................................................... 115

Bảng 4.7. Phân tích phƣơng sai (ANOVA) các nhân tố...................................................... 115

Bảng 4.8. Hệ số hồi quy (Coefficients) của các nhân tố...................................................... 115

Bảng 4.9. Hệ số hồi quy chuẩn hóa của các nhân tố ........................................................... 116

Bảng 4.10. Thống kê tình hình nợ công Việt Nam.............................................................. 129

Bảng 4.11. Chỉ số cảm nhận tham nhũng của Việt Nam từ năm 2002 đến năm 2011........ 132

Bảng 4.12. So sánh phân loại tài khoản (Kế toán KBNN và kế toán HCSN)..................... 136

Bảng 4.13. Thống kê các hệ thống kế toán khu vực công ................................................... 138

Bảng 4.14. Tổng hợp hệ thống báo cáo của các chế độ kế toán khu vực công ................... 151

Bảng 5.1. Tổng hợp các nhân tố ảnh hƣởng đến việc xây dựng CMKTCVN trong điều kiện

vận dụng IPSAS dựa trên mô hình hồi quy chuẩn hóa........................................................ 167

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình 2.1. Vai trò và trách nhiệm trong việc vận dụng GRAP............................................... 75

Hình 2.2. Mô tả các bên liên quan của PSAB........................................................................ 80

Hình 3.1. Khung nghiên cứu của Luận án ............................................................................. 87

Hình 3.2. Mô hình các nhân tố ảnh hƣởng đến việc xây dựng CMKTC trong điều kiện vận

dụng IPSAS............................................................................................................................ 91

Hình 3.3. Mô hình các nhân tố ảnh hƣởng đến việc xây dựng CMKTC Việt Nam trong điều

kiện vận dụng IPSAS........................................................................................................... 103

Hình 4.1. Sơ đồ tổng hợp hệ số hồi quy. ............................................................................. 114

Hình 4.2. Khung pháp lý kế toán công Việt Nam................................................................ 117

Hình 4.3. Mô hình tổ chức, phân cấp NSNN Việt Nam...................................................... 123

Hình 4.4. Các phân hệ trong TABMIS ................................................................................ 133

DANH MỤC ĐỒ THỊ

Đồ thị 4.1. Cơ cấu thu ngân sách theo cấp ngân sách ở Việt Nam...................................... 126

Đồ thị 4.2. Cơ cấu bổ sung ngân sách từ NSTW cho NSĐP............................................... 127

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

1. Chữ viết tắt tiếng Anh:

 ACCA: Association of Chartered Certified Accountants : Hiệp hội Kế toán Công

chứng

 AICPA: American Institute of Certified Public Accountants: Hiệp hội kế toán viên

công chứng của Mỹ

 AcSOC: The Accounting Standards Oversight Council: Hội đồng giám sát Chuẩn

mực kế toán

 ANC: African National Congress: Quốc hội quốc gia châu Phi

 AU: African Union: Liên minh Châu Phi

 ASB: Accounting Standard Board: Hội đồng Chuẩn mực Kế toán của Anh

 ASEAN: Association of South-East Asian Nations: Hiệp hội các quốc gia Đông Nam

Á

 CICA: Canadian Institute of Chartered Accountants: Viện kế toán chuyên nghiệp

Canada

 CIMA: Chartered Institute of Management Accountants: Viện kế toán quản lý công

chứng

 DMFAS: Phần mềm cho hệ thống thông tin quản lý nợ của tổ chức

 EBFs: Extrabudgetary Fun: Quản lý các quỹ ngoài ngân sách

 EU: European Union: Liên minh Châu Âu

 ERP: Enterprise Resource Planning: Hệ thống hoạch định nguồn lực

 FAF: Financial Accounting Foundation: Tổ chức Kế toán tài chính

 FASAB: Federal Accounting Standards Advisory Board: Ủy ban tƣ vấn Chuẩn mực

kế toán liên bang

 FASB: Financial Accounting Standards Board: Hội đồng Chuẩn mực kế toán tài

chính

 FDI: Foreign Direct Investment: Đầu tƣ trực tiếp từ nƣớc ngoài

 GAAFR: Governmental Accounting Auditing and Financial Reporting: Báo cáo tài

chính và kiểm toán kế toán của Chính phủ

 GAAP: Generally Accepted Accounting Principles: Những nguyên tắc kế toán đƣợc

chấp nhận chung

 GASB: Governmental Accounting Standards Board: Ủy ban Chuẩn mực kế toán

chính phủ

 GDP: Gross Domestic Product: Tổng sản phẩm nội địa

 GGS: General Government Sector: Thông tin về các lĩnh vực chung của Chính phủ

 GIFMIS: The Government Integrated Financial Management Information System:

Hệ thống thông tin quản lý tài chính tích hợp của Chính phủ

 GRAP: Generally Recognised Accounting Practice (South Africa): Thực hành kế

toán đƣợc công nhân chung ở Nam Phi

 IASC: International Accounting Standards Committee: Ủy ban Chuẩn mực kế toán

quốc tế

 IMF: International Monetary Fund: Quỹ Tiền tệ Quốc tế

 IFAC: International Federation of Accountants: Liên đoàn Kế toán Quốc Tế

 IFRS: International Financial Reporting Standards: Chuẩn mực Báo cáo Tài chính

Quốc tế

 IFRIC: International Financial Reporting Interpretations Committee: Diễn giải báo

cáo tài chính quốc tế

 IPSAS: International Public Sector Accounting Standard: Chuẩn mực kế toán công

quốc tế

 IPSASB: International Public Sector Accounting Standards Board: Ban Chuẩn mực

kế toán công quốc tế

 IAS: International Accounting Standard: Chuẩn mực kế toán quốc tế

 ISO: International Organization for Standardization: Tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc tế

 LOLF: Loi Organique relative aux Lois de Finances: Hiến pháp và đạo luật về tài

chính

 OECD: Organization for Economic Co-operation and Development: Tổ chức Hợp tác

và Phát triển kinh tế

 ODA: Official Development Assistance: Hỗ trợ phát triển tri thức

 MDP: Municipal Development Partnership: Quan hệ đối tác hợp tác đô thị

 MFMA: Municipal Financial Management Act: Luật quản lý tài chính đô thị

 MFOA: Municipal Financial Officers Association: Hiệp hội Cán bộ tài chính đô thị

 NAFTA: North American Free Trade Agreement: Hiệp định thƣơng mại tự do Bắc

Mỹ

 NATO: North Atlantic Treaty Organization: Tổ chức Hiệp ƣớc Bắc Đại Tây Dƣơng

 NCGA: National Council of Governmental Accounting: Hội đồng Quốc gia về kế

toán của Chính phủ

 NCMA: National Contract Management Association: Hiệp hội quản lý hợp đồng

quốc gia

 NCOP: National Council of Provinces: Hội đồng quốc gia của các tỉnh

 NEPAD: The New Partnership for Africa Development: Đối tác mới vì sự phát triển

của Châu Phi

 NPM: New Public Management: Mô hình “Quản lý khu vực công mới”

 NSW: New South Wales

 PDA: Protected Disclosure Act: Luật tố giác bảo vệ

 PESC: Political, Economic, Social, Cultural: Chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa

 PFMA: Public Finance Management Act: Luật quản lý tài chính công

 MFMRP: Public Financial Management Reform Program: Chƣơng trình Cải cách

quản lý tài chính công

 PhD: Philosophiae Doctor: Tiến sĩ

 PSAAB: Public Sector Accounting and Auditing Board: Hội đồng Kế toán và Kiểm

toán khu vực công

 PSAB: Public Sector Accounting Board: Ban Kế toán công

 PSAS: Public Sector Accounting Standard: Chuẩn mực Kế toán công

 PSC: Public Sector Committee: Ủy ban khu vực công

 TABMIT: Treasury And Budget Management Information System: Hệ thống thông

tin quản lý Ngân sách và Kho bạc

 TI: Transparency International: Tổ chức Minh bạch quốc tế

 TPP: Trans-Pacific Partnership: Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dƣơng

 UNCTAD: United Nations Conference on Trade and Development: Hội nghị Liên

hiệp quốc về thƣơng mại và phát triển

 UNDP: United Nations Development Program: Chƣơng trình Phát triển Liên Hợp

Quốc

 UNECA: United Nations Economic Commission for Africa: Ủy ban kinh tế Phi châu

Liên hiệp quốc

 SADC: Southern African Development Community: Cộng đồng Phát triển Nam Phi

 SAICA: South African Institute of Chartered Accountants: Viện kế toán chuyên

nghiệp Nam Phi

 SAIPA: South African Institute of Professional Accountants: Viện Kế toán Nam Phi

chuyên nghiệp