Nghiên cứu hóa học và nhận dạng một số nhóm chất có trong cây chó đẻ răng cưa (PHYLLANTHUS URINARIA L., EUPHORBIACEAE)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

------------------------------

NGÔ ĐỨC TRỌNG

NGHIÊN CỨU HOÁ HỌC VÀ NHẬN DẠNG

MỘT SỐ NHÓM CHẤT CÓ TRONG CÂY

CHÓ ĐẺ RĂNG CƯA (PHYLLANTHUS URINARIA L.,

EUPHORBIACEAE)

LUẬN VĂN THẠC SĨ HOÁ HỌC

THÁI NGUYÊN - 2008

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

---------------------------------

NGÔ ĐỨC TRỌNG

NGHIÊN CỨU HOÁ HỌC VÀ NHẬN DẠNG

MỘT SỐ NHÓM CHẤT CÓ TRONG CÂY

CHÓ ĐẺ RĂNG CƯA (PHYLLANTHUS URINARIA L.,

EUPHORBIACEAE)

Chuyên ngành : Hoá hữu cơ

Mã số : 60.44.27

LUẬN VĂN THẠC SĨ HOÁ HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS PHẠM VĂN THỈNH

THÁI NGUYÊN - 2008

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc của mình tới PGS.TS

Phạm Văn Thỉnh - Người thầy đã tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ

tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn.

Tôi xin chân trân trọng cảm ơn TS. Nguyễn Quyết Tiến, TS. Phạm Thị

Hồng Minh, Th.S. Vũ Anh Tuấn, Th.S Hứa Văn Thao những người thầy đã

động viên và giúp đỡ từng bước đi của tôi trong quá trình nghiên cứu thực

hiện luận văn.

Xin chân thành cảm ơn phòng hoạt chất sinh học của trường Đại học Y

Thái Nguyên và cơ sở sản xuất kinh doanh thuốc thành phẩm của Bác sĩ

Hoàng Sầm, phòng nghiên cứu cấu trúc - Viện Hóa học đã tận tình giúp đỡ và

tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành các kế hoạch nghiên cứu.

Nhân dịp này, tôi cũng xin chân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Ban

lãnh đạo Khoa Hóa, Khoa Sau đại học - Trường Đại học Sư phạm Thái

Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành bản luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2008

Tác giả

Ngô Đức Trọng

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số

liệu, kết quả nêu trong luận án này là trung thực và chưa từng được ai công

bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả

NGÔ ĐỨC TRỌNG

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN VĂN

SKLM : Sắc kí lớp mỏng

UV : Ultraviolet spectrocopy

MS : Mass Spectroscopy

EI-MS : Electron Impact Mass Spectroscopy

LC-MS : Liqud chromatography - Mass Spectroscopy

FT-IR : Fourier Transform Infrared Spectroscopy

NMR : Nuclear Magnetic Resonance

1H-NMR :

1H-Nuclear Magnetic Resonance

13C-NMR :

13C- Nuclear Magnetic Resonance

DEPT : Distortionless Enhancement by Polarisation Transfer

COSY : Correlated Spectroscopy

HSQC : Heteronuclear Spectroscopy- Quantum Coherence

HMBC : Heteronuclear multiple - Bond Correlation

HIV : Human Immunodeficiency Virus

đvC : Đơn vị Cacbon

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 2.1: Khối lƣợng chất tổng số đƣợc chiết từng phân đoạn của cây chó đẻ

răng cƣa (Phyllanthus urinaria L)…………………………...……….26

Bảng 2.2: Phát hiện các nhóm chất trong cây chó đẻ răng cƣa…………………27

Bảng 2.3: Kết quả thử hoạt tính sinh học của dịch chiết thô từ cây chó đẻ răng

cƣa (Phyllanthus urinaria L)…………………...………………...…..29

Bảng 2.4: Số liệu phổ

13C-NMR (CDCl3

, 125Mhz) của chất PH-1 trong cây chó

đẻ răng cƣa (Phyllanthus urinaria L)…………………...………...….30

Bảng 2.5: Phổ 1H-NMR và 13C-NMR của chất PE-3…………..……………….32

Bảng 3.1: Số liệu phổ 13C-NMR (CDCl3, 125Mhz) của PH-1 trong cây chó đẻ

răng cƣa (Phyllanthus urinaria L) và phổ của -sitosterol [15]….…..40

Bảng 3.2: Số liệu phổ NMR của PE-1 và số liệu phổ NMR trong phần mềm

ACD/NMR của 5-hidroxymetylfufural................................................44

Bảng 3.3: Số liệu phổ NMR của PE-2 và số liệu phổ NMR trong phần mềm

ACD/NMR của axit gallic....................................................................48

Bảng 3.4: Số liệu phổ NMR của PE-3 và số liệu phổ trong phần mềm

ACD/NMR của chất kampherol...........................................................52

DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Hình 1.1: Cây chó đẻ răng cƣa (Phyllanthus urinaria L, Euphorbiaceae............. 3

Hình 2.1: Đƣờng kính vùng ức chế xung quanh giếng thạch (mm) theo phƣơng

phƣơng pháp khuyếch tán trên thạch....................................................28

Hình 3.1: Phổ FT-IR của -sitosterol (PH-1).......................................................36

Hình 3.2: Phổ 1H-NMR của -sitosterol (PH-1)..................................................37

Hình 3.3: Phổ 13C-NMR và ATP của -sitosterol (PH-1)....................................38

Hình 3.4: Phổ 1H-NMR-DMSO của PE-1...........................................................42

Hình 3.5: Phổ 13C-NMR-DMSO của PE-1..........................................................43

Hình 3.6: Phổ 1H-NMR-DMSO của PE-2...........................................................46

Hình 3.7: Phổ 13C-NMR-DMSO của PE-2..........................................................47

Hình 3.8: Phổ 1H-NMR-AcetoneD6 của PE-3.....................................................50

Hình 3.9: Phổ 13C-NMR-AcetoneD6 của PE-3....................................................51

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 2.1: Quy trình ngâm chiết mẫu...................................................................26

MỤC LỤC

Lời cảm ơn

Lời cam đoan

Danh mục các chữ viết tắt dùng trong luận văn

Danh mục các bảng

Danh mục các hình và sơ đồ

MỞ ĐẦU ........................................................................................................1

CHƢƠNG I. TỔNG QUAN ................................................................................3

1.1. Mô tả thực vật............................................................................................3

1.2. Tác dụng sinh học của chi Phyllanthus........................................................4

1.2.1 Một số công dụng của chi Phyllanthus......................................................4

1.2.2 Một số tác dụng dƣợc lý của chi Phyllanthus.............................................5

1.3 Tình hình nghiên cứu hoá học thực vật của chi Phyllanthus..........................6

1.3.1 Một số đại diện của nhóm tecpenoit ..........................................................6

1.3.2 Một số đại diện của khung axit..................................................................8

1.3.3 Một số đại diện của Lignan.......................................................................9

1.3.4 Một số đại diện của khung flavonoit........................................................11

1.3.5 Một số hợp chất phenolic khác................................................................12

1.3.6 Một số hợp chất nhóm ankaloit ...............................................................15

1.4 Tình hình nghiên cứu hóa học của loài Phyllanthus urinaria L....................16

CHƢƠNG II. THỰC NGHIỆM..........................................................................23

2.1. Đối tƣợng và phƣơng pháp nghiên cứu......................................................23

2.1.1. Thu mẫu cây, xác định tên khoa học và phƣơng pháp xử lý mẫu..............23

2.1.2. Phƣơng pháp phân lập các hợp chất từ các dịch chiết ..............................23

2.1.3. Phƣơng pháp khảo sát và xác định cấu trúc hoá học các hợp chất ............24

2.2. Dụng cụ, hoá chất và thiết bị nghiên cứu ...................................................24

2.2.1. Dụng cụ và hoá chất ..............................................................................24

2.2.2. Thiết bị nghiên cứu................................................................................25

2.3. Các dịch chiết từ cây chó đẻ răng cƣa (Phyllanthus urinaria L)..................25

2.3.1. Các dịch chiết .......................................................................................25

2.3.2. Khảo sát định tính các dịch chiết ............................................................27

2.3.3. Thử hoạt tính sinh học ...........................................................................27

2.4. Phân lập, tinh chế các chất từ....................................................................29

2.4.1. Dịch chiết n-hexan ................................................................................29

2.4.2. Dịch chiết trong etylaxetat (PE) .............................................................31

2.4.2.1 Chất PE-1............................................................................................31

2.4.2.2 Chất PE-2............................................................................................31

2.4.2.3 Chất PE-3............................................................................................32

CHƢƠNG III. THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU....................................34

3.1. Nguyên tắc chung ....................................................................................34

3.2. Xác định định tính các nhóm chất thiên nhiên............................................34

3.3. Phân lập và nhận dạng các hợp chất ..........................................................35

3.3.1. -sitosterol (PH-1).................................................................................35

3.3.2. 5-Hydroxymetylfufural (PE-1)...............................................................41

3.3.3. Axit gallic (PE-2)..................................................................................45

3.3.4. Kampherol (PE-3) .................................................................................49

3.4. Thử hoạt tính sinh học..............................................................................53

KẾT LUẬN....................................................................................................55

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN .....56

TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................57

PHỤ LỤC .......................................................................................................62

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

Từ xưa đến nay, những cây thuốc dân gian vẫn đóng vai trò hết sức

quan trọng trong đời sống hàng ngày của con người. Từ trước khi có sự ra đời

của thuốc tây, nhiều loài cây cỏ trong tự nhiên đã được sử dụng trong dân

gian để chữa bệnh và rất có hiệu quả. Rất nhiều loại bệnh tật đã được chữa

khỏi nhờ thảo dược.

Ngày nay những hợp chất tự nhiên được phân lập từ cây cỏ đã được

ứng dụng rộng rãi trong rất nhiều ngành công nghiệp, nông nghiệp, chúng

được dùng để sản xuất thuốc chữa bệnh, thuốc bảo vệ thực vật, làm nguyên

liệu cho ngành công nghiệp thực phẩm và mỹ phẩm v.v... Mặc dù công nghệ

tổng hợp hoá dược ngày nay đã phát triển mạnh mẽ, tạo ra các biệt dược khác

nhau sử dụng trong công tác phòng, chữa bệnh. Điều đó đã góp phần làm tăng

tuổi thọ con người, song nhu cầu sử dụng cây cỏ để làm thuốc cũng ngày càng

tăng lên, được khoa học hiện đại soi sáng, vì trong chúng có chứa những biệt

dược rất khó tổng hợp. Mặt khác việc dùng thuốc nam hầu như không gây ra

tác dụng phụ.

Có nhiều bộ môn khoa học nghiên cứu về cây thuốc ra đời. Việc

nghiên cứu cây thuốc đã giúp cho chúng ta hiểu rõ về thành phần và cấu trúc

hóa học, hoạt tính sinh học, tác dụng dược lí của cây thuốc. Trên cơ sở các

nghiên cứu đó có thể tạo ra chất mới có hoạt tính sinh học cao như mong

muốn để làm thuốc chữa bệnh.

Cây chó đẻ răng cưa là một cây thuốc đã được sử dụng từ lâu trên thế

giới cũng như ở Việt Nam. Trong Y học dân tộc cây này được nhân dân dùng

làm thuốc để chữa nhiều loại bệnh như: đau viêm họng, đinh râu, mụn nhọt,

viêm da lở ngứa, sản hậu ứ huyết đau bụng, trẻ em tưa lưỡi, chàm má, bệnh

viêm gan,… rất có hiệu quả.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

Thực vật chó đẻ răng cưa có nhiều ứng dụng quan trọng nhưng gần đây

mới được các nhà khoa học các nước quan tâm chọn làm đối tượng nghiên

cứu, còn ở nước ta hiện có rất ít công trình nghiên cứu về thành phần hóa học

và dược lí học của cây chó đẻ răng cưa.

Với mục đích nghiên cứu và tìm hiểu thành phần hóa học các hợp chất

có hoạt tính sinh học của cây chó đẻ răng cưa, góp phần làm tăng thêm sự

hiểu biết về nguồn thực vật làm thuốc phong phú và quý giá của Việt Nam.

Chúng tôi chọn cây chó đẻ răng cưa (Phyllanthus urinaria L.) làm đối tượng

nghiên cứu cho công trình nghiên cứu này. Tên đề tài là: “Nghiên cứu hóa

học và nhận dạng một số nhóm chất có trong cây chó đẻ răng cưa

(Phyllanthus urinaria L., Euphorbiaceae)”.