Nghiên cứu hóa học cây đỏ ngọn mọc hoang tại đất đồi Thái Nguyên

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 2(46) Tập 1/N¨m 2008

71

NGHIÊN CỨU HOÁ HỌC CÂY ĐỎ NGỌN MỌC HOANG

TẠI ĐẤT ĐỒI THÁI NGUYÊN (CRATOXYLUM PRUNIFOLIUM KYRTS)

Bïi V¨n B×nh - Ph¹m V¨n ThØnh (Tr−êng §H S− ph¹m- §H Th¸i Nguyªn)

1. Đặt vấn đề

Cây đỏ ngọn còn được gọi là cây thành ngạnh gai tên khoa học Cratoxylum prunifolium

Kyrts phân bố rộng rãi tại các tỉnh Nam Trung Quốc, các nước Đông Nam Á, mọc hoang rÊt

nhiÒu ở các vùng đồi của các tỉnh miền núi phía B¾c nước ta. Nước sắc của lá và cành cây đỏ

ngọn có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, kích thích tiêu hoá, phục hồi sức khoẻ sau khi ốm [1].

Gần đây người ta còn thấy nước sắc l¸ cây đỏ ngọn có tác dụng đến hệ thần kinh, chống các quá

trình tạo gốc tự do và có khả năng bảo vệ thành mạch chống lão hoá, miễn dịch in vitro khá rõ

và tốt cho ch÷a bÖnh viªm gan [2,4].

Cây đỏ ngọn được dùng trong phạm vi kinh nghiệm dân gian khá rõ nhưng hiểu về

thành phần hoá học các chất thiên nhiên có trong lá và thân cây đỏ ngọn cho đến thời gian hiện

nay còn chưa nhiều, để góp phần hiểu được nhiều hơn về cây đỏ ngọn chúng tôi đã chän cây đỏ

ngọn mọc hoang tại xã Thịnh Đức thành phố Thái Nguyên làm đối tượng nghiên cứu cho đề tài này.

2. Thùc nghiÖm

Nguyªn liệu: L¸ Cratoxylum prunifolium K. ®−îc thu h¸i t¹i xE ThÞnh §øc, thµnh phè

Th¸i Nguyªn th¸ng 11 n¨m 2007 vµ ®−îc gi¸m ®Þnh tªn khoa häc t¹i Khoa Sinh tr−êng §¹i häc

s− ph¹m thuéc §¹i häc Th¸i Nguyªn.

Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: X¸c ®Þnh ®Þnh tÝnh c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn b»ng c¸c ph−¬ng

ph¸p x¸c ®Þnh ®Þnh tÝnh c¸c nhãm chÊt thiªn nhiªn cã häat tÝnh sinh lý cao trong c©y thuèc [3].

§Ó t¸ch c¸c chÊt ra khái thùc vËt, chóng t«i sö dông dung m«i cã ®é ph©n cùc kh¸c nhau (tõ

kh«ng ph©n cùc ®Õn rÊt ph©n cùc). Ph©n lËp c¸c chÊt b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p s¾c kÝ hÊp phô. Ph©n

tÝch cÊu tróc c¸c chÊt tinh khiÕt dïng c¸c ph−¬ng ph¸p quang phæ UV, IR, NMR.

ChiÕt xuÊt vµ ph©n lËp: 787 gam l¸ Cratoxylumn prunifolium kh« chiÕt nhiÒu lÇn b»ng

etanol 95o

(cã 20,27% c¸c chÊt tan ®−îc trong dung m«i r−îu- n−íc) ®Õn khi dÞch chiÕt trong

suèt kh«ng mµu, lo¹i bá bít dung m«i r−îu b»ng m¸y cÊt quay ë nhiÖt ®é 50oC ®Õn khi dÞch

chiÕt cßn l¹i ë d¹ng xir« ®Æc, l¾c dÞch chiÕt tæng sè nµy víi clorofoc ®Õn khi thu ®−îc tÊt c¶ c¸c

chÊt cã thÓ tan ®−îc trong CHCl3

®Òu ®−îc lÊy ra hÕt, c« c¹n ë nhiÖt ®é thÊp thu ®−îc 52,264

gam chÊt kÝ hiÖu lµ §C (chiÕm 6,64%). PhÇn cÆn kh«ng tan trong CHCl3

®−îc l¾c nhiÒu lÇn víi

etylaxetat cho ®Õn khi dÞch chiÕt etylaxetat hoµn toµn kh«ng mµu vµ trong suèt, c« c¹n dung dÞch

etylaxetat trong m¸y cÊt quay thu ®−îc 34,654 gam chÊt tæng sè kÝ hiÖu lµ §E (chiÕm 4,40%).

PhÇn kh«ng tan ®−îc trong etylaxetat ®−îc l¾c víi n-butanol sau ®ã còng c« trong ®iÒu kiÖn ¸p

suÊt thÊp thu ®−îc 40,410 gam chÊt gäi lµ c¸c chÊt kÝ hiÖu lµ §B (chiÕm 5,13%). C¸c chÊt cÆn

cßn l¹i kh«ng tan trong c¸c dung m«i trªn (32,346 gam) cã kh¶ n¨ng tan ®−îc trong ancol vµ

trong n−íc (chiÕm 4,10%).

3- KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn.

3.1 KÕt qu¶ ph©n tÝch ®Þnh tÝnh.

Dïng c¸c thuèc thö ®Æc hiÖu ®Ó ph¸t hiÖn c¸c nhãm hîp chÊt thiªn nhiªn cã ho¹t tÝnh

sinh lý cao trong thùc vËt [3] cho thÊy trong dÞch chiÕt §C cña l¸ c©y ®á ngän cã chøa axit bÐo,