Nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƢ

VIỆN CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN

Lƣơng Tất Thắng

NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP

Ở MIỀN NÚI TỈNH THANH HÓA

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI- Năm 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƢ

VIỆN CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN

Lƣơng Tất Thắng

NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP

Ở MIỀN NÚI TỈNH THANH HÓA

Chuyên ngành: Kinh tế phát triển

Mã số: 9310105

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. GS. TSKH Lê Du Phong

2. TS Kim Quốc Chính

HÀ NỘI- Năm 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án Nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền

núi tỉnh Thanh Hóa là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của cá nhân tôi.

Các kết quả nghiên cứu trong luận án là do tác giả thực hiện. Các tài liệu, số liệu,

kết quả nghiên cứu của các tổ chức, cá nhân khác được tham khảo, sử dụng, trích

dẫn trong luận án đều đã được ghi rõ nguồn gốc một cách trung thực.

Tôi xin chịu trách nhiệm về những nội dung đã cam đoan ở trên.

Tác giả luận án

Lƣơng Tất Thắng

ii

LỜI CẢM ƠN

Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cố GS. TSKH. Lê Du Phong

và TS. Kim Quốc Chính đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi tận tình trong suốt

quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận án.

Tôi xin trân trọng cảm ơn ông Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, Ban

lãnh đạo Viện, các đơn vị hữu trách cùng tất cả các nhà khoa học, bạn đồng nghiệp

đã ủng hộ, giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành

luận án.

Tôi xin trân trọng cảm ơn các cơ quan, đơn vị ở tỉnh Thanh Hóa đã ủng hộ,

giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thực hiện luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè đã động viên, chia sẻ

và khuyến khích tôi hoàn thành luận án.

Tác giả luận án

Lƣơng Tất Thắng

iii

DANH MỤC CHỮ VẾT TẮT

CN : Công nghiệp

CHDCND : Cộng hòa dan chủ nhân dân

GDP : Tổng sản phẩm quốc nội

GTSX : Giá trị sản xuất

GTGT : Giá trị gia tăng

GRDP : Tổng sản phẩm trên địa bàn

OECD : Tổ chức hợ tác và phát triển kinh tế

NCKH : Nghiên cứu khoa học

HQ : hiệu quả

KKT : Khu kinh tế

EU : Liên minh châu Âu

ICOR : Chỉ số suất đầu tư cần thiết để tạo ra một đơn vị giá trị tăng thêm

HTX : Hợp tác xã

HQ : Hiệu quả

MNTH : miền núi Thanh Hóa

QLNN : Quản lý nhà nước

PA : Phương án

SX : Sản xuất

SWOT : Mô hình phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức

TS : Tổng số

Tp : Thành phố

iv

DANH MỤC BẢNG, BIỂU, HÌNH VẼ

Danh mục bảng

Bảng 1.1: Phân biệt hệ sinh thái tự nhiên và hệ sinh thái nông nghiệp.................... 14

Bảng 1.2: Một số chỉ tiêu hiệu quả phát triển một số hệ thống nông lâm kết hợp ở

huyện Võ Nhai tỉnh Thái Nguyên ............................................................................ 28

Danh mục biểu

Biểu 1.4: Tiếp cận phân tích hiệu quả phát triển chăn nuôi bò thịt ở Việt Nam...... 30

Biểu 1.5: Một số chỉ tiêu của các doanh nghiệp sản xuất đường ở các tỉnh Bắc

Trung Bộ và bình quân cả nước ............................................................................... 35

Biểu 1.6: ICOR của Việt Nam qua các giai đoạn..................................................... 36

Biểu 3.1: Dự báo nhu cầu nông sản thực phẩm vào 2025*...................................... 83

Biểu 3.2: So sánh một số chỉ tiêu về cây trồng của Thanh Hóa so với các tỉnh trong

cả nước vào năm 2018.............................................................................................. 86

Biểu 3.3: Tổng hợp các hiện tượng thời tiết, khí hậu chủ yếu và thiệt hại qua các

năm ........................................................................................................................... 86

Biểu 3.4: Dân số nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa...................................... 87

Biểu 3.5: Một số chỉ tiêu về phát triển nông nghiệp ở miền núi Thanh Hóa ........... 88

Biểu 3.6: Một số nông sản chính của miền núi tỉnh Thanh Hóa .............................. 89

Biểu 3.7: Tỷ lệ hộ nghèo ở miền núi tỉnh Thanh Hóa.............................................. 90

Biểu 3.8: Một số chỉ tiêu chủ yếu về hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi

tỉnh Thanh Hóa ......................................................................................................... 94

Biểu 3.9: Hiệu quả trồng trọt theo tiểu vùng ở miền núi Thanh Hóa....................... 95

Biểu 3.10: Hiệu quả trồng một số cây trồng ở miền núi tỉnh Thanh Hóa ................ 96

Biểu 3.11: Cơ cấu sử dụng đất ở miền núi tỉnh Thanh Hóa ..................................... 99

Biểu 3.12: Tỷ trọng nông nghiệp trong tổng nền kinh tế ở miền núi Thanh Hóa .. 100

Biểu 3.14: Tỷ trọng giá trị gia tăng trong tổng giá trị sản xuất nông nghiệp ở miền

núi Thanh Hóa ........................................................................................................ 105

Biểu 3.14: Đóng góp của các ngành vào gia tăng gía trị sản xuất nông nghiệp ở

miền núi tỉnh Thanh Hóa trong giai đoạn 2011-2018 ............................................ 105

Biểu 3.15: Tỷ trọng giá trị nông sản hàng hóa của nông nghiệp ở miền núi tỉnh

Thanh Hóa .............................................................................................................. 106

v

Biểu 3.16: Đầu tư phát triển nông nghiệp giai đoạn 2011-2018 ở miền núi Thanh

Hóa.......................................................................................................................... 108

Biểu 4.1: Tổng hợp các hiện tượng biến đổi khí hậu và thiên tai qua các năm ..... 117

Biểu 4.2: Một số mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của miền núi Thanh Hóa .... 119

Biểu 4.3: Dự báo một số nông sản chủ yếu ở miền núi Thanh Hóa....................... 120

Biểu 4.4: Dự báo gía trị sản xuất nông nghiệp nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh

Hóa.......................................................................................................................... 121

Biểu 4.5: Dự báo giá trị gia tăng nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa ........... 122

Biểu 4.6: Cơ cấu sử dụng đất của 3 tiểu vùng năm 2025....................................... 123

Biểu 4.7: Dự báo cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp ở miền núi Thanh Hóa ........... 126

Biểu 4.8: Dự báo cơ cấu sử dụng lao động nông nghiệp ở miền núi Thanh Hóa .. 127

Biểu 4.9: Dự kiến đối tác đầu tư phát triển nông nghiệp Thu hút vào miền núi tỉnh

Thanh Hóa .............................................................................................................. 131

Biểu 4.10: Dự báo đầu tư phát triển nông nghiệp ở miền núi Thanh Hóa ............. 132

Biểu 4.11: Dự báo phát triển doanh nghiệp và doanh nhân ngoài khu vực nông

nghiệp ..................................................................................................................... 133

Biểu 4.12: Dự báo nhu cầu đào tạo của miền núi Thanh Hóa................................ 134

Biểu 4.13: Dự báo nhu cầu đào tạo nhân lực theo ngành của miền núi ................. 135

Biểu 4.14 Dự báo phát triển các hình thức tổ chức sản xuất nông nghiệp theo lãnh

thổ ở miền núi tỉnh Thanh Hóa............................................................................... 140

Biểu 4.15: Dự báo một số chỉ tiêu hiệu quả phát triển nông nghiệp đến 2025 ở miền

núi tỉnh Thanh Hóa ................................................................................................. 145

Danh mục hình vẽ

Hình 1: Sơ đồ Khung nghiên cứu của luận án............................................................ 5

Hình 1.1: Quan hệ tương tác giữa ba khối ngành trong nền kinh tế ........................ 15

Hình 1.2: Phân bố các hệ thống sinh thái nông-lâm nghiệp theo địa hình............... 19

Hình 1.3: Chuỗi giá trị sản xuất đường mía ............................................................. 31

Hình 2.1: Cấu trúc sản xuất nông nghiệp miền núi.................................................. 46

Hình 2.2: Sơ đồ chuỗi giá trị sản xuất nông nghiệp sẽ ứng dụng ở miền núi tỉnh

Thanh Hóa ................................................................................................................ 48

vi

Hình 2.3: Sơ đồ Tổ hợp nông – công nghiệp sẽ ứng dụng vàonghiên cứu phát triển

nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa.................................................................. 49

Hình 2.4: Quan hệ hữu cơ giữa các khía cạnh của hiệu quả phát triển nông nghiệp ...... 51

Hình 2.5: Hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi và chia sẻ lợi ích cho những

người liên quan trực tiếp........................................................................................... 53

Hình 2.6: Quan hệ giữa hiệu quả phát triển nông nghiệp với hiệu quả của các ngành

và của cả nền kinh tế................................................................................................. 56

Hình 2.7: Các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi........ 58

Hình 2.8: Sơ đồ tổ chức lãnh thổ nông nghiệp......................................................... 64

Hình 2.9: Sơ đồ hợp tác xã nông nghiệp trong hệ thống hợp tác xã ........................ 66

Hình 4.1: Lựa chọn thị trường tiêu thụ nông sản của miền núi Thanh Hóa........... 118

Bản đồ hành chính tỉnh Thanh Hóa .................................................................... 80

vii

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài................................................................................................... 1

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................... 3

2.1. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................... 3

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu .................................................................... 3

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu....................................................................... 4

3.1. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................. 4

3.2. Phạm vi nghiên cứu..................................................................................... 4

4. Khung nghiên cứu ................................................................................................ 5

5. Quan điểm, phƣơng pháp tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu..................... 6

5.1. Quan điểm nghiên cứu................................................................................ 6

5.2. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu.............................................................. 6

5.3. Phương pháp nghiên cứu............................................................................ 7

6. Những đóng góp mới của luận án ....................................................................... 9

7. Kết cấu của luận án ............................................................................................ 10

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN

ĐẾN HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP............................................. 12

1.1. Tổng quan về phát triển nông nghiệp trong bối cảnh toàn cầu hóa và kinh

tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa .......................................................... 12

1.2. Tổng quan về hiệu quả phát triển nông nghiệp............................................ 23

1.2.1.Về hiệu quả phát triển kinh tế - xã hội................................................... 23

1.2.2. Về hiệu quả phát triển nông nghiệp ...................................................... 26

1.3. Tổng quan về các yếu tố ảnh hƣởng đến hiệu quả phát triển nông nghiệp37

CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN

NÔNG NGHIỆP Ở MIỀN NÚI VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN................. 41

2.1. Cơ sở lý luận về nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi .... 41

2.1.1. Nông nghiệp miền núi trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng

xã hội chủ nghĩa, toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu....................................... 41

2.1.1.1. Nông nghiệp miền núi ....................................................................... 41

2.1.1.2. Phát triển nông nghiệp miền núi trong điều kiện phát triển kinh tế thị

trường định hướng xã hội chủ ngh , to n u h v iến đổi khí hậu...... 42

viii

2.1.2. Hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi........................................ 51

2.1.2.1. Quan niệm, bản chất v ý ngh hiệu quả phát triển nông nghiệp ở

miền núi .......................................................................................................... 51

2.1.2.2. Nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi..................... 55

2.1.2.3. Quan hệ giữa hiệu quả phát triển nông nghiệp và hiệu quả phát triển

kinh tế- xã hội ở miền núi............................................................................... 56

2.1.3. Yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi .... 57

2.1.4. Đánh gía hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi ........................ 68

2.1.4.1. Ý ngh ủa việ đánh giá hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền

núi................................................................................................................... 68

2.1.4.2. Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi ........ 69

2.1.4.3. Phân tích nguyên nhân của tình trạng hiệu quả phát triển nông

nghiệp ở miền núi ........................................................................................... 73

2.2. Kinh nghiệm thực tiễn về nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền

núi............................................................................................................................. 74

2.2.1. Từ thực tiễn trong nước ......................................................................... 75

2.2.2. Từ thực tiễn nước ngoài......................................................................... 76

CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP Ở

MIỀN NÚI TỈNH THANH HÓA GIAI ĐOẠN 2010-2018................................. 79

3.1. Một số thuận lợi và khó khăn ảnh hƣởng đến hiệu quả phát triển nông

nghiệp miền núi tỉnh Thanh Hóa .......................................................................... 79

3.1.1. Khái quát địa bàn nghiên cứu................................................................ 79

3.1.2. Yếu tố thuận lợi và khó khăn, hạn chế ảnh hưởng đến phát triển nông

nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa ................................................................. 82

3.1.2.1. Yếu tố thuận lợi để phát triển nông nghiệp....................................... 82

3.1.2.2. Yếu tố h h n, hạn chế chủ yếu đối với phát triển nông nghiệp ở

miền núi tỉnh Thanh Hóa................................................................................ 84

3.2. Thực trạng hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa 87

3.2.1. Khái quát tình hình phát triển nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh

Hóa .................................................................................................................... 87

3.2.2. Đánh giá hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa

........................................................................................................................... 91

ix

3.2.2.1. Nhận định tổng quát về hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi

Thanh Háo...................................................................................................... 92

3.2.2.2. Đánh giá ụ thể hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi tỉnh

Thanh Hóa...................................................................................................... 93

3.2.3. Nguyên nhân của thành công và của hạn chế, yếu kém ...................... 97

3.2.3.1. Nguyên nhân của thành công ............................................................ 97

3.2.3.2. Nguyên nhân của hạn chế ................................................................. 98

CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN NÔNG

NGHIỆP Ở MIỀN NÚI TỈNH THANH HÓA ĐẾN 2025 ................................ 116

4.1. Bối cảnh và định hƣớng phát triển nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh

hóa đến 2025.......................................................................................................... 116

4.1.1. Bối cảnh và khả năng thị trường nông sản của miền núi tỉnh Thanh

Hóa .................................................................................................................. 116

4.1.1.1. Bối cảnh trong nước và quốc tế đối với phát triển nông nghiệp theo

hướng hàng hóa, giá trị gi t ng o........................................................... 116

4.1.1.2. Bối cảnh biến đổi khí hậu................................................................ 116

4.1.1.3. Khả n ng thị trường:....................................................................... 117

4.1.2. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội chung của miền núi và những

vấn đề đặt ra đối với phát triển nông nghiệp................................................. 118

4.1.2.1. Mục tiêu phát triển chung của miền núi tỉnh Thanh Hóa ............... 118

4.1.2.2. Những vấn đề đặt r đối với phát triển nông nghiệp miền núi tỉnh

Thanh Hóa.................................................................................................... 119

4.1.3. Phương hướng phát triển nông nghiệp miền núi tỉnh Thanh Hóa ... 120

4.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi tỉnh

Thanh Hóa............................................................................................................. 124

4.2.1. Giải pháp số 1: Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với nông

nghiệp miền núi .............................................................................................. 124

4.2.1.1. Phối hợp chặt chẽ với chính quyền trung ương để phát huy tác dụng

của chính sách phát triển nông nghiệp quốc gia ......................................... 124

4.2.1.2. Phát huy tốt vai trò chính quyền tỉnh .............................................. 125

4.2.2. Giải pháp số 2: Tổ chức sản xuất nông nghiệp miền núi theo hướng

hiện đại............................................................................................................ 136

x

4.2.2.1. Hình thành một số chuỗi giá trị sản xuất n ng sản ........................ 136

4.2.2.2. Phát triển các tổ hợp nông - công nghiệp theo hướng công nghiệp

hóa ................................................................................................................ 138

4.2.2.3. hát triển á hu n ng nghiệp ứng dụng ng nghệ o.............. 138

4.2.2.4.. hát triển iên đo n hợp tá x g n với h nh th nh hệ thống á hợp

tá x n ng nghiệp v á hợp tá x ị h vụ n ng nghiệp......................... 139

4.2.2.5. hát triển h nh sản xuất trên đất ố g n với kết hợp nông - lâm

nghiệp............................................................................................................ 140

4.2.3. Giải pháp số 3: Phát triển kết cấu hạ tầng kỹ thuật đáp ứng yêu cầu

phát triển nông nghiệp nói riêng và phát triển kinh tế - xã hội nói chung của

miền núi tỉnh hanh óa............................................................................... 141

4.2.3.1. Hoàn chỉnh hệ thống giao thông vận tải......................................... 141

4.2.3.2. Hoàn chỉnh hệ thống cung cấp điện................................................ 143

4.2.3.3. Phát triển hệ thống chợ nông sản và sàn nông sản ........................ 144

4.2.3.4. Phát triển hệ thống Trung tâm dạy nghề và mạng lưới trường học nội

trú ho on e đồng bào dân tộc thiểu số.................................................... 144

4.3. Đánh giá tổng quát và kiến nghị .................................................................. 144

4.3.1. Đánh giá khả năng hiệu quả phát triển nông nghiệp miền núi đến 2025

......................................................................................................................... 145

4.3.2. Một số kiến nghị ................................................................................... 146

KẾT LUẬN CHUNG CỦA LUẬN ÁN............................................................... 147

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 149

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ............................. 156

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Hiệu quả phát triển nông nghiệp của miền núi được hiểu như thế nào và đánh

giá nó ra sao? Đây là những vấn đề chưa được làm rõ một cách thấu đáo. Ở Việt

Nam cho đến nay, chưa có công trình nghiên cứu khoa học nào, nhất là dưới dạng

luận án tiến sĩ đề cập một cách thỏa đáng về vấn đề nâng cao hiệu quả phát triển

nông nghiệp đối với cấp tiểu vùng (hay khu vực) miền núi của một tỉnh; đặc biệt

chưa có công trình nghiên cứu về nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền

núi tỉnh Thanh Hóa nên vấn đề này cần được làm rõ về mặt lý luận.

Về mặt thực tiễn càng có nhu cầu phải nghiên cứu vấn đề nâng cao hiệu quả

phát triển nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa nói riêng và của các tỉnh thuộc

miền núi nói chung. Cụ thể là:

- Trong những năm vừa qua thiên tai do biến đổi khí hậu tác động tiêu cực tới

phát triển nông nghiệp ở miền núi Thanh Hóa kết hợp với việc một số cây trồng chủ

lực truyền thống (mía, lúa,…) đã tăng năng suất tới hạn nên hiệu quả phát triển

nông nghiệp giảm nhiều. Theo Niên giám thống kê năm 2018 của tỉnh Thanh Hóa,

GRDP bình quân đầu người của vùng nông thôn chỉ bằng khoảng 38-40% mức

trung bình của tỉnh; đời sống của đa số người nông dân còn nhiều khó khăn. Trong

những năm gần đây ở Thanh Hóa, tình trạng người dân ở các vùng nông thôn kéo ra

đô thị (thành phố Thanh Hóa, Sầm Sơn,…) để kiếm việc làm và thu nhập ngày một

nhiều đã gây ra những vấn đề phức tạp, bất ổn về an sinh, trật tự xã hội ở các đô thị.

Vì vậy, để phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh một cách có hiệu quả và bền vững

nhất thiết phải có được sự ổn định chung trên phạm vi toàn tỉnh. Để đạt được điều

đó phải nâng cao đời sống của người dân nông thôn (nhất là ở khu vực miền núi)

bằng cách phát triển kinh tế nói chung và phát triển nông nghiệp nói riêng một cách

mạnh mẽ và có hiệu quả hơn.

- Cũng theo thống kê 2018 của tỉnh, vùng miền núi tỉnh Thanh Hóa có tiềm

năng lớn để phát triển kinh tế. Miền núi Thanh Hóa có biên giới với CHDCND Lào

dài khoảng 192 km; là vùng đầu nguồn của hệ thống sông suối của tỉnh; có diện tích

tự nhiên khoảng 85,16 vạn ha (8.516 km2 chiếm khoảng 76,5% diện tích toàn tỉnh).

Ở miền núi tỉnh Thanh Hóa, riêng diện tích đất lâm nghiệp có tới khoảng 51 vạn ha

(chiếm khoảng 60%), đất nông nghiệp đang sử dụng khoảng 12 vạn ha (chiếm

2

khoảng 14% so diện tích tự nhiên, bình quân khoảng 1200 m2

/người, cao khoảng

gấp 1,5 lần so với ở vùng đồng bằng và ven biển của tỉnh). Dân số của vùng miền

núi có khoảng trên 1,1 triệu người (chiếm khoảng 29,6% dân số toàn tỉnh; tương

đương dân số của nhiều tỉnh miền núi phía Bắc và của Bắc Trung bộ); trong đó dân

số nông thôn chiếm hơn 94% và đồng bào dân tộc thiểu số chiếm khoảng 66%. Địa

hình ở đây rất phức tạp, có cả miền núi cao, núi thấp và trung du. Người dân sống

chủ yếu bằng nghề nông (sản xuất nông nghiệp). Trên địa bàn miền núi tuy tài

nguyên khoảng sản không lớn nhưng cũng phong phú, ngoài vàng còn có chì, kẽm,

thiếc, phốt phát, cao lanh, than đá... Tài nguyên du lịch rất có tiềm năng, nổi bật như

Thành Nhà Hồ, khu di tích Lam Kinh, Suối Cá thần, vườn quốc gia Bến En, khu

bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, Pù Hu, thác Ma Hao, Chiến khu Ngọc Trạo, nghề dệt

thổ cẩm ở Lang Chánh, Quan Sơn... Năm 2013, Ban Chấp hành Tỉnh ủy Thanh Hóa

đã có Nghị quyết số 09-NQ/TU (ngày 04/11/2013) về việc giảm nghèo nhanh và

bền vững ở các huyện miền núi Thanh Hóa đến năm 2020; song cho đến nay kết

quả đạt được còn hạn chế. Tuy xuất hiện một số mô hình sản xuất tương đối tập

trung, ứng dụng công nghệ cao có hiệu quả nhưng nhìn chung vẫn mang tính tự

phát, hiệu quả còn thấp. Thu nhập và mức sống của người dân ở vùng miền núi

đang còn nhiều khó khăn (nhất là về mùa mưa lũ). Giá trị tạo ra bình quân trên mỗi

ha nông nghiệp chỉ khoảng 28-29 triệu đồng (giá thực tế, tương ứng khoảng 3 triệu

đồng/người nông dân/năm). Giá trị sản xuất bình quân đầu người ở miền núi chỉ

bằng khoảng 35% mức trung bình của tỉnh. Tỷ lệ hộ nông dân nghèo ở miền núi của

tỉnh còn khoảng 16% (chiếm khoảng 67% số người nghèo của toàn tỉnh). Trong

những năm vừa qua số người ở các huyện miền núi đổ về thành phố Thanh Hóa,

thành phố Sầm Sơn và đi nơi khác làm ăn ngày một nhiều (theo thống kê năm 2018

con số này vào khoảng 10 nghìn người, riêng số người đổ về thành phố Thanh Hóa

và thành phố Sầm Sơn kiếm việc làm vào khoảng 8 nghìn người với mong muốn có

thu nhập cao hơn). Nguyên nhân của những tình trạng vừa nêu thì có nhiều nhưng

chủ yếu vẫn là sản xuất nông nghiệp hiệu quả thấp, kiểu truyền thống với công nghệ

thấp và chưa được tổ chức một cách bài bản, khoa học. Chính quyền tỉnh Thanh

Hóa rất muốn có công trình nghiên cứu khoa học về phát triển miền núi của tỉnh.

Trong quá trình hoạt động chỉ đạo và nghiên cứu kế hoạch, đầu tư phát triển kinh tế

- xã hội của tỉnh nói chung và của miền núi tỉnh Thanh Hóa nói riêng, tác giả đã đối

3

diện với sự phát triển nông nghiệp ở miền núi của tỉnh chỉ có hiệu quả thấp. Vấn đề

làm thế nào để phát triển nông nghiệp miền núi có hiệu quả hơn rất cần được nghiên

cứu làm rõ. Mặt khác, cho đến nay, chưa có công trình nghiên cứu khoa học nào

được tiến hành để trả lời những câu hỏi lớn như đã nêu trên.

- Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0

và Việt Nam đã ký nhiều Hiệp định thương mại tự do với nhiều nước trên thế giới,

vấn đề nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa là công

việc có ý nghĩa hết sức quan trọng.

- Vào năm 2018 Việt Nam có 29 tỉnh có miền núi và trung du với khoảng 23

triệu dân, có điều kiện tương đối giống như vùng miền núi của tỉnh Thanh Hóa. Nếu

nghiên cứu thành công đề tài “Nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi

tỉnh Thanh Hóa” sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà hoạch định chính sách

phát triển của các tỉnh có miền núi ở nước ta.

Trong tình hình như vậy, tác giả chọn vấn đề “Nâng cao hiệu quả phát triển

nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa” làm đề tài luận án tiến sĩ kinh tế

chuyên ngành Kinh tế phát triển nhằm góp phần làm rõ những vấn đề như đã trình

bày ở trên.

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu nghiên cứu của luận án là đề xuất định hướng phát triển và giải pháp

nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp ở miền núi tỉnh Thanh Hóa đến năm

2025; đồng thời cung cấp thêm căn cứ khoa học cho việc hoạch định chủ trương,

chính sách phát triển kinh tế - xã hội nói chung và phát triển nông nghiệp nói riêng

ở miền núi của tỉnh này.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu

Để hoàn thành mục tiêu nghiên cứu như đã nêu trên luận án phải hoàn thành

các nhiệm vụ nghiên cứu chính như sau:

(1). Làm rõ những vấn đề lý luận có liên quan, tạo cơ sở lý thuyết cho việc

nghiên cứu của luận án. Trong đó, đặc biệt làm rõ: Hiệu quả phát triển nông nghiệp

và nâng cao hiệu quả phát triển nông nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trường định

hướng xã hội chủ nghĩa, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và toàn cầu hóa có nội hàm