Một số lý luận chung về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế.DOC

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

Ch¬ng I

Mét sè vÊn ®Ò Lý luËn chung vÒ chuyÓn dÞch c¬

cÊu ngµnh kinh tÕ vµ sù cÇn thiÕt ph¶i

chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ

I. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh

kinh tÕ

1. C¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ

1.1. C¬ cÊu kinh tÕ

Trong c¸c tµi liÖu kinh tÕ cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm

c¬ cÊu kinh tÕ. C¸c c¸ch tiÕp cËn nµy thêng b¾t ®Çu tõ kh¸i niÖm "c¬ cÊu". Lµ

mét ph¹m trï triÕt häc, kh¸i niÖm c¬ cÊu ®îc sö dông ®Ó biÓu thÞ cÊu tróc bªn

trong, tû lÖ vµ mèi quan hÖ cña c¸c bé phËn hîp thµnh cña mét hÖ thèng. C¬ cÊu

®îc hiÓu nh lµ tËp hîp c¸c mèi quan hÖ liªn kÕt h÷u c¬, c¸c yÕu tè kh¸c nhau cña

mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh. C¬ cÊu lµ thuéc tÝnh cña hÖ thèng, do ®ã khi nghiªn cøu

c¬ cÊu ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm hÖ thèng.

§øng trªn quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµ lý thuyÕt hÖ thèng cã thÓ

hiÓu: c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét tæng thÓ hîp thµnh bëi nhiÒu yÕu tè kinh tÕ cña nÒn

kinh tÕ quèc d©n, gi÷a chóng cã nh÷ng mèi liªn hÖ h÷u c¬, nh÷ng t¬ng t¸c qua

l¹i c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng, trong nh÷ng kh«ng gian vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x·

héi cô thÓ, chóng vËn ®éng híng vµo nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh. C¬ cÊu kinh tÕ

bao gåm c¬ cÊu gi÷a c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, trao ®æi tiªu dïng; gi÷a c¸c ngµnh

kinh tÕ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th¬ng m¹i... Mçi vïng, mçi ngµnh l¹i cã c¬

cÊu kinh tÕ riªng cña m×nh tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®Þa lý, kinh tÕ x·

héi cô thÓ.

Mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c th× cho r»ng:c¬ cÊu kinh tÕ hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ

lµ mét tæng thÓ hÖ thèng kinh tÕ bao gåm nhiÒu yÕu tè cã quan hÖ chÆt chÏ víi

nhau trong nh÷ng kh«ng gian vµ thêi gian nhÊt ®Þnh, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh

tÕ x· héi nhÊt ®Þnh, c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng phï hîp víi c¸c môc tiªu ®îc x¸c

®Þnh cña nÒn kinh tÕ.

Trong c¬ cÊu kinh tÕ cã sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt

vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Theo M¸c, c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi lµ toµn bé nh÷ng quan

hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt vËt

1

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

chÊt. V× vËy cã thÓ hiªñ: C¬ cÊu kinh tÕ lµ tæng thÓ c¸c quan hÖ chñ yÕu vÒ chÊt

lîng vµ sè lîng t¬ng ®çi æn ®Þnh cña c¸c yÕu tè kinh tÕ hoÆc c¸c bé phËn cña lùc

lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi nhÊt

®Þnh.

Tõ viÖc tiÕp cËn c¬ cÊu kinh tÕ theo c¸ch trªn, cã thÓ thÊy c¬ cÊu kinh tÕ

cã nh÷ng ®Æc trng sau:

- C¬ cÊu kinh tÕ mang tÝnh kh¸ch quan, lu«n lu«n ph¶n ¸nh vµ chÞu sù t¸c

®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan. Vai trß cña c¸c yÕu tè chñ quan lµ th«ng qua

nhËn thøc ngµy cµng s©u s¾c nh÷ng quy luËt ®ã ph©n tÝch ®¸nh gi¸ nh÷ng xu h￾íng ph¸t triÓn kh¸c nhau, thËm chÝ m©u thuÉn nhau ®Ó t×m ra ph¬ng ¸n thay ®æi

c¬ cÊu cho phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Êt níc, còng nh cña tõng ®Þa

ph¬ng, tõng vïng, tõng ngµnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. §èi víi mét

quèc gia hay mét ngµnh, mét ®Þa ph¬ng c¬ cÊu kinh tÕ ®îc nhËn thøc vµ ph¶n

¸nh dìi chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ë c¸c ch¬ng tr×nh dù ¸n, kÕ ho¹ch

ph¸t triÓn cña nhµ níc, cña ngµnh hay cña ®Þa ph¬ng.

- C¬ cÊu kinh tÕ mang tÝnh lÞch sö x· héi, thùc tÕ cho thÊy nÒn kinh tÕ chØ

ph¸t triÓn ®îc khi ®· x¸c ®Þnh ®îc mét mèi quan hÖ c©n ®èi gi· c¸c bé phËn cña

qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi. C¬ cÊu kinh tÕ lu«n

g¾n liÒn víi sù biÕn ®æi kh«ng ngõng cña b¶n th©n c¸c yÕu tè, c¸c bé phËn trong

nÒn kinh tÕ vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng kh× nµo gi¶i quyÕt tèt míi diÔn ra tr«i

ch¶y vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao.

- C¬ cÊu kinh tÕ lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn ngµy cµng hîp lý h¬n, hoµn thiÖn

vµ hoµn thiÖn vµ ®¹t hiÖu qu¶ h¬n. §ã lµ sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng

cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng ë tr×nh ®é cao

h¬n, ph¹m vi ngµy më réng h¬n. Khi tiÕn bé khoa häc vµ kü thuËt c«ng nghÖ t¸c

®éng lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt vµ cÊu tróc cña nã cã sù biÕn ®æi vÒ chÊt, khi ®ã

sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho con ngêi ý thøc ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ chiÕn lîc ph¸t triÓn

®ång bé, hîp lý trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi ë tõng giai ®o¹n lÞch sö cô

thÓ.

- C¬ cÊu kinh tÕ vËn ®éng theo híng ngµy cµng t¨ng cêng më réng sù hîp t¸c,

ph©n c«ng lao ®éng trong níc vµ quèc tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, sù vËn

®éng kh¸ch quan cña c¬ cÊu kinh tÕ theo híng më réng sù hîp t¸c vµ ph©n c«ng

lao ®éng diÔn ra kh«ng chØ trong ph¹m vi mçi ngµnh, mçi ngµnh, mçi vïng, mçi

quçc gia mµ cßn më réng ra c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Do ®ã, mçi

quèc gia muèn ph¸t triÓn nhµnh cÇn x¸c ®Þnh ®îc c¬ cÊu kinh tÕ trªn c¬ së x¸c

2

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

®Þnh ®îc lîi thÕ cña m×nh g¾n víi thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ, nh»m t¹o ra c¬

cÊu kinh tÕ hîp lý, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n.

Dùa trªn sù nh×n nhËn díi c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh ph©n

c«ng lao ®éng x· héi vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi mµ chóng ta cã thÓ ph©n chia c¬ cÊu

kinh tÕ theo c¸c lo¹i kh¸c nhau. Mçi lo¹i c¬ cÊu ®Òu thÓ hiÖn tÝnh chÊt còng nh

®Æc trng chñ yÕu riªng cã cña nã, ë ®©y chóng ta cã thÓ ph©n lo¹i c¬ cÊu kinh tÕ

nh sau:

- XÐt trªn sù ph©n c«ng lao ®éng theo ngµnh kinh tÕ ta cã c¬ cÊu ngµnh kinh

tÕ

- XÐt sù ph©n c«ng lao ®éng theo vïng kinh tÕ ta cã c¬ cÊu vïng kinh tÕ.

- XÐt vÒ quan hÖ së h÷u ta cã c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ

- XÐt vÒ tr×nh ®é kü thuËt ta cã c¬ cÊu kinh tÕ kü thuËt

- C¬ cÊu t¸i s¶n xuÊt

......

Trong ®ã ba lo¹i c¬ cÊu: c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu vïng kinh tÕ, c¬ cÊu thµnh

phÇn kinh tÕ lµ nh÷ng néi dung quan träng nhÊt, ph¶n ¸nh tËp trung nhÊt tr×nh ®é

ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Víi ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi em

xin ®i s©u vµo c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh.

1.2. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ

Colin Clark, nhµ kinh tÕ häc ngêi Anh, ®· ®a ra ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i nÒn

kinh tª theo ba ngµnh, ngµnh thø nhÊt s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm dùa trªn sù khai

th¸c c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, bao gåm n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp

khai th¸c. Ngµnh thø hai cã chøc n¨ng gia c«ng vµ chÕ biÕn s¶n phÈm cã nguån

gèc tõ ngµnh thø nhÊt, ®ã lµ ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Hai ngµnh nµy ®Òu lµ

nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt h÷u h×nh. Cßn ngµnh thø ba lµ ngµnh s¶n

xuÊt c¸c s¶n phÈm v« h×nh. C¸ch ph©n lo¹i cña Clark cã ¶nh hëng t¬ng ®èi réng

r·i vµ ®· ®îc sö dông phæ biÕn ë nhiÒu níc. Tuy vËy còng cßn nhiÒu c¸ch ph©n

lo¹i kh¸c nhau. §Ó thèng nhÊt c¸ch ph©n lo¹i ngµnh. Liªn Hîp Quèc ®· ban

hµnh "Híng dÉn ph©n lo¹i ngµnh theo tiªu chuÈn quçc tÕ ®èi víi ho¹t ®éng kinh

tÕ" theo tiªu chuÈn nµy cã thÓ gép c¸c ngµnh ph©n loaÞ thµnh ba khu vùc. Kh¸c

víi c¸ch ph©n lo¹i cña Clark, theo tÝnh chÊt c«ng viÖc Liªn Hîp Quèc xÕp c«ng

nghiÖp khai th¸c vµo khu vùc I- lµ khu vùc c«ng nghiÖp. Nh vËy, khu vùc I lµ

n«ng nghiÖp vµ khu vùc III lµ dÞch vô.

Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, c¸c ngµnh cã mèi quan hÖ t¸c ®éng

qua l¹i, thóc ®Èy lÉn nhau cïng ph¸t triÓn. Quan hÖ gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng

3

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

nghiÖp lµ mèi quan hÖ truyÒn thèng, xuyªn suèt mäi giai ®o¹n ph¸t triÓn x· héi.

N«ng nghiÖp yªu cÇu cÇn cã sù t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ®èi víi tÊt c¶ c¸c yÕu

tè ®Çu vµo, còng nh tiªu thô s¶n phÈm ®Çu ra. C«ng nghiÖp cung cÊp cho n«ng

nghiÖp ph©n bãn ho¸ häc, thuèc trõ s©u, c¸c c«ng cô s¶n xuÊt, m¸y mãc thiÕt bÞ

phôc vô cho viÖc c¬ giíi ho¸ s¶n xuÊt. S¶n phÈm n«ng nghiÖp qua chÕ biÕn sÏ ®-

îc n©ng cao chÊt lîng vµ hiÖu qu¶: Lµm cho s¶n phÈm trë nªn ®a d¹ng vÒ mÉu

m·, phong phó vÒ khÈu vÞ, vËn chuyÓn vµ dù tr÷ ®îc thuËn lîi. Ngîc l¹i, n«ng

nghiÖp cung cÊp nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thùc phÈm cho c«ng

nh©n lao ®éng, cho më réng ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ nã cßn lµ thÞ tr￾êng lín tiªu thô s¶n phÈm c«ng nghiÖp.

C«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®îc gäi lµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt, thùc

hiÖn chøc n¨ng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. §Ó nh÷ng s¶n phÈm cña hai

ngµnh nµy ®i vµo tiªu dïng cho s¶n xuÊt hoÆc tiªu dïng cho ®êi sèng ph¶i tr¶i

qua ph©n phèi vµ trao ®æi. Nh÷ng chøc n¨ng nµy do ho¹t ®éng dÞch vô ®¶m nhËn.

C¸c ho¹t ®éng dÞch vô nh th¬ng m¹i, vËn t¶i, th«ng tin, ng©n hµng, b¶o hiÓm...

®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®îc liªn tôc. Kh«ng cã s¶n phÈm hµng ho¸ th×

kh«ng cã c¬ së cho c¸c ho¹t ®éng dÞch vô tån t¹i. S¶n xuÊt hµng ho¸ cµng ph¸t

triÓn, ®êi sèng nh©n d©n cµng n©ng cao th× nhu cÇu dÞch vô cµng lín. Nh vËy, sù

t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c ngµnh t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ.

Mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh kh«ng chØ biÓu hiÖn vÒ mÆt ®Þnh tÝnh mµ cßn

®îc tÝnh to¸n th«ng qua tØ lÖ gi÷a c¸c ngµnh, thêng ®îc gäi lµ c¬ cÊu ngµnh. Nh

vËy, c¬ cÊu ngµnh lµ mèi quan hÖ tØ lÖ gi÷a c¸c ngµnh trong toµn bé nÒn kinh tÕ,

mèi quan hÖ nµy bao gåm c¶ sè lîng vµ chÊt lîng, chóng thêng xuyªn biÕn ®éng

vµ híng vµo nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh. C¬ cÊu ngµnh lµ bé phËn rÊt quan träng

trong c¬ cÊu kinh tÕ, sù biÕn ®éng cña nã cã ý nghi· quyÕt ®Þnh ®Õn sù biÕn ®éng

cña nÒn kinh tÕ.

2. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh.

2.1. Kh¸i niÖm vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh.

ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh lµ sù thay ®æi mét c¸ch cã môc tiªu sè

lîng ngµnh kinh tÕ quèc d©n vµ mèi quan hÖ cña c¸c ngµnh ®ã víi nhau trªn c¬

së ph©n tÝch ®Çy ®ñ c¨n cø lý luËn vµ thùc tiÔn, cïng víi viÖc ¸p dông ®ång bé

c¸c gi¶i ph¸p cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng

th¸i kia hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ h¬n.

4

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh ®îc coi lµ mét néi dung c¬ b¶n l©u dµi trong

qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. NÕu x¸c ®Þnh ph¬ng híng vµ c¸c gi¶i

ph¸p chuyÓn dÞch ®óng sÏ ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao trong sù ph¸t

triÓn, ngîc l¹i sÏ ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t cho sù ph¸t triÓn vÒ sau.

Trong thêi ®¹i ngµy nay, tríc sù thay ®æi nhanh chãng cña nhu cÇu thÞ tr￾êng vµ tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ, ë tÊt c¶ c¸c níc ®Òu ®Æt ra vÊn ®Ò chuyÓn

dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nãi chung vµ c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nãi riªng. Riªng ®èi víi

c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh lu«n g¾n víi c«ng nghiÖp

ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Yªu cÇu ®Æt ra lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®îc mét c¬ cÊu ngµnh

kinh tÕ hîp lý, vïng träng ®iÓm, mòi nhän cho phï hîp víi mçi giai ®o¹n cña

c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.

ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ thµnh c«ng hay thÊt b¹i

®Òu phô thuéc vµo kh©u quyÕt ®Þnh chñ tr¬ng chuyÓn dÞch vµ kh©u tæ chøc thùc

hiÖn c¸c môc tiªu, nhiÖm vô ®· x¸c ®Þnh. ë ®©y, vai trß cña Nhµ níc lµ quyÕt

®Þnh lµ quyÕt ®Þnh trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chñ tr¬ng vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ

m«, cßn c¸c doanh nghiÖp l¹i cã vai trß trong viÖc thùc hiÖn c¸c ph¬ng híng vµ

nhiÖm vô chuyÓn dÞch.

2.2. C¸c lý thuyÕt chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ

§· cã rÊt nhiÒu häc thuyÕt cña c¸c nhµ kinh tÕ trªn thÕ giíi ®· ®Ò cËp ®Õn

vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. Sau ®©y, ®Ò tµi chØ xin ®Ò cËp tíi mét

sè lý thuyÕt;

Häc thuyÕt cña C.Max

VÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ®îc C.Max ®Ò cËp chñ yÕu trong

néi dung cña hai häc thuyÕt ®ã lµ häc thuyÕt vÒ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ

häc thuyÕt vÒ t¸i s¶n xuÊt x· héi. C.Max cho r»ng qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu

ngµnh kinh tÕ ®¹t hiÖu qu¶ khi cã sj chÝn muåi cña c¸c tiªn ®Ò sau:

- Theo Max, trong x· héi h×nh thµnh hai cùc râ rµng, khu vùc n«ng th«n

vµ khu vùc thµnh thÞ. Khu vùc n«ng th«n chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, khu

vùc thµnh thÞ gåm c¸c ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, th¬ng m¹i vµ c¸c

ngµnh dÞch vô kh¸c. Hai khu vùc nµy cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau, trong

qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ giao lu bu«n b¸n hai khu vùc cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi

nhau, cïng hç trî nhau ph¸t triÓn.

- Sè lîng d©n c vµ mËt ®é d©n c. C¸c ph¬ng híng chuyÓn dÞch ®a ra nh»m

kh¾c phôc t×nh tr¹ng di d©n tõ khu vùc n«ng th«n thµnh thÞ ngµy cµng gia t¨ng

5

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

nhng ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ vµ mèi quan hÖ ph¸t triÓn gi÷a hai

khu vùc.

- N¨ng suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp ®îc n©ng cao ®ñ ®Ó cung cÊp

nh÷ng s¶n phÈm thiÕt yÕu cho c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng trong n«ng nghiÖp còng

nh ngêi lao ®éng thuéc c¸c ngµnh nghÒ s¶n xuÊt kh¸c.

Trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, n«ng nghiÖp truyÒn

thèng chi phèi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nhng sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp truyÒn

thèng nµy cha ®ñ søc m¹nh ®Ó thóc ®Èy c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, trong

x· héi cha cã sù chuyÓn biÕn lín. Nhng ®Õn giai ®o¹n ph¸t triÓn tiÕp theo cña

nÒn kinh tÕ cã sù chuyÓn dÞch tõ nÒn n«ng nghiÖp truyÒn thèng sang nÒn kinh tÕ

c«ng nghiÖp- n«ng nghiÖp- dÞch vô. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp thóc

®Èy sù ph¸t triÓn cña ngµnh n«ng nghiÖp c¶ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. Sù ph¸t

triÓn cña ngµnh n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp tÊt yÕu dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn cña

ngµnh dÞch vô. Do n«ng nghiÖp ph¸t triÓn cho nªn mc sèng cña ngêi d©n ë

khuvùc n«ng th«n lu«n ®îc c¶i thiÖn theo híng ®i lªn. V× vËy, t×nh tr¹ng di d©n

tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ ngµy cµng cã xu híng gi¶m. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh

c«ng nghiÖp vµ ngµnh dÞch vô kh«ng ngõng ¶nh hëng tíi viÖc n©ng cao n¨ng

suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp, do vËy sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ lµ

®éng lùc thóc ®Èy sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.

Lý thuyÕt vÒ c¸c giai ®oan ph¸t triÓn cña Rostow

Rostow cho r»ng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña bÊt cø quèc gia nµo còng

tr¶i qua n¨m giai ®o¹n ph¸t triÓn:

- X· héi truyÒn thèng: Giai ®o¹n nµy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gi÷ vai trß chñ

yÕu, s¶n xuÊt b»ng c«ng cô thñ c«ng, kü thuËt cha ph¸t triÓn. Tuy vËy nÒn kinh tÕ

kh«ng bÞ ch÷ng l¹i mµ vÉn cã sù t¨ng trëng liªn tôc do ¸p dông kü thuËt vµo

n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ thuû lîi.

- Giai ®o¹n chuÈn bÞ cÊt c¸nh: C«ng nghiÖp b¾t ®Çu ®îc h×nh thµnh thêi kú

n«ng nghiÖp- c«ng nghiÖp cã t¸c ®éng thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn.

- Giai ®o¹n cÊt c¸nh: C«ng nghiÖp ra ®êi vµ ph¸t triÓn, ®©y lµ thêi kú

c«ng- n«ng nghiÖp, nã còng chÝnh lµ giai ®o¹n trung t©m cña sù ph¸t triÓn.

- Giai ®o¹n t¨ng trëng: Thêi kú c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh, giai ®o¹n mµ

tû lÖ ®Çu t trªn thu nhËp quèc d©n cao vµ xuÊt hiÖn nhiÒu cùc t¨ng trëng míi.

- Giai ®o¹n møc tiªu dïng cao: Lµ giai ®o¹n kinh tÕ ph¸t triÓn cao, s¶n

xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸, thÞ trêng linh ho¹t vµ cã hiÖn tîng gi¶m nhÞp ®é t¨ng

trëng.

6

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

Nh vËy, quan ®iÓm cña Rostow cho r»ng, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo xu h￾íng chuyÓn dÞch tõ thêi kú n«ng nghiÖp truyÒn thèng sang thêi kú n«ng - c«ng

nghiÖp, thêi kú c«ng - n«ng nghiÖp vµ dÞch vô, thêi kú c«ng nghiÖp ph¸t triÓn

m¹nh.

Lý thuyÕt nhÞ nguyªn (hai khu vùc ph¸t triÓn) cña Athus Lewis.

Athus Lewis chia nÒn kinh tÕ thµnh hai khu vùc cïng song song vµ tån t¹i,

®ã lµ khu vùc n«ng nghiÖp vµ khu vùc c«ng nghiÖp. Lý thuyÕt nµy ®Ò cËp ®Õn

mèi quan hÖ gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp trong viÖc gi¶i quyÕt lao ®éng d

thõa ë n«ng th«n. Giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, n«ng nghiÖp

ph¸t triÓn chi phèi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nhng sau ®ã do sù d thõa lao ®éng cho

nªn n¨ng suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp cã chiÒu híng gi¶m. Bªn c¹nh ®ã do

c«ng nghiÖp míi ®îc h×nh thµnh cho nªn cÇn nhiÒu lao ®éng dÉn ®Õn sù di

chuyÓn lao ®éng tõ khu vùc n«ng nghiÖp sang khu vùc c«ng nghiÖp. Khoa häc vµ

kü thuËt kÕt hîp víi lao ®éng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp, c«ng

nghiÖp ph¸t triÓn t¹o tiÒn ®Ò cho n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ cã sù

chuyÓn dÞch tõ thêi kú n«ng nghiÖp thuÇn tuý sang thêi kú c«ng - n«ng nghiÖp

ph¸t triÓn.

Lý thuyÕt c©n ®èi liªn ngµnh

Theo lý thuyÕt nµy, tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn

nhau trong chu tr×nh "®Çu ra cña ngµnh nµy lµ ®Çu vµo cña ngµnh kia". Do vËy,

muèn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ph¶i ph¸t triÓn c©n ®èi c¸c ngµnh.

Lý thuyÕt c¬ cÊu ngµnh kh«ng c©n ®èi hay "cùc t¨ng tr ëng"

Lý thuyÕt nµy cho r»ng nªn duy tr× mét c¬ cÊu kh«ng c©n ®èi v× nã ph¸t

huy ®îc c¸c nguån lùc, khai th¸c ®îc c¸c ngµnh cã kh¶ n¨ng lµm ®Çu tµu cho

môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ vµ cã søc lan to¶ réng kh¾p cho c¸c ngµnh kh¸c. MÆt

kh¸c, nã kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng khan hiÕm nguån lùc khi chØ ph¶i tËp trung

nguån lùc cho mét sè ngµnh nhÊt ®Þnh.

2.3. C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ.

Qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ chÞu t¸c ®éng thêng xuyªn

cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. Nh÷ng yÕu tè nµy ®îc ph©n chia thµnh ba nhãm yÕu

tè c¬ b¶n: Nhãm c¸c yÕu tè tù nhiªn, nhãm c¸c yÕu tè x· héi, nhãm c¸c yªó tè

chÝnh trÞ. ViÖc nghiªn cøu t¸c ®éng cña c¸c nhãm yÕu tè nµy ®Õn qu¸ tr×nh

chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nh»m x¸c ®Þnh ®óng híng chuyÓn dÞch thÝch

hîp cho c¸c ngµnh kinh tÕ trong qu¸ tr×nh t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn.

* Nhãm c¸c yÕu tè tù nhiªn

7

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

Bao gåm vÞ trÝ ®Þa lý, khÝ hËu, ®Êt ®ai, d©n sè vµ tµi nguyªn. Nhãm yÕu tè

nµy quyÕt ®Þnh lîi thÕ nguån lùc tù nhiªn cña tõng ®Þa ph¬ng, chóng cã mèi

quan hÖ ®an xen vµo nhau, ¶nh hëng trùc tiÕp thêng xuyªn ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn kinh tÕ cña ®Þa ph¬ng. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ tríc hÕt ph¶i lµm

râ c¸c yÕu tè nµy ®Ó tõ ®ã nh×n nhËn ®îc c¸c vÊn ®Ò thuËn lîi còng nh khã kh¨n

trong suèt qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch.

- VÞ trÝ ®Þa lý: T¸c ®éng trùc tiÕp tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña tØnh. NÕu mét

tØnh lµ ®Çu mèi giao lu kinh tÕ cña vïng, ®Êt níc nh ®Çu mèi giao th«ng, c¶ng

biÓn chÝnh, cöa khÈu quan träng...sÏ cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn h¬n c¸c tØnh kh¸c

kh«ng cã ®îc nh÷ng lîi thÕ ®ã. Bëi v×, vÞ trÝ ®Þa lý t¹o kh¶ n¨ng giao lu m¹nh

gi÷a c¸c tØnh n»m trong cïng mét vïng víi nhau, sù giao lu nµy thÓ hiÖn ë chç

trao ®æi hµng ho¸, s¶n phÈm s¶n xuÊt, c¸c nguån lùc nh lao ®éng, vèn tµi

nguyªn, khoa häc kü thuËt, tr×nh ®é qu¶n lý...gi÷a c¸c tØnh víi nhau, c¸c vïng

víi nhau.

- Tµi nguyªn thiªn nhiªn: Bao gåm khÝ hËu, tµi nguyªn ®Êt ®ai, kho¸ng

s¶n, tµi nguyªn biÓn, tµi nguyªn rõng. Tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ãng vai trß lµ

nguån nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, lµ yÕu tè quan träng t¸c ®éng tíi

n«ng nghiÖp.VÝ dô nh khÝ hËu vµ ®Êt ®ai lµ hai yÕu tè quan träng nhÊt t¸c ®éng

®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. T¸i nguyªn kho¸ng s¶n, tµi nguyªn rõng, tµi nguyªn

biÓn lµ nh÷ng yÕu tè quan träng t¹o nªn sù ph¸t triÓn m¹nh c¸c ngµnh c«ng

nghiÖp sö dông tµi nguyªn ®ã nh: c«ng nghiÖp chÕ biÕn l©m, thuû h¶i s¶n, c«ng

nghiÖp luyÖn thÐp...

* Nhãm c¸c yÕu tè x· héi

§©y lµ nhãm c¸c yÕu tè lµm nªn thÞ trêng, thÓ hiÖn tÇm quan träng cña c¸c

nhu cÇu x· héi, ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn xu híng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh

tÕ.

- Nh©n tè thÞ trêng: Lµ nh©n tè quan träng t¹o sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh

kinh tÕ, nh©n tè nµy thÓ hiÖn ë nhu cÇu vµ tÝnh c¹nh tranh cña thÞ trêng, hai yÕu

tè nµy lu«n lu«n thay ®æi theo thêi gian. ChÝnh nhu cÇu, c¬ cÊu nhu cÇu vµ xu thÕ

vËn ®éng cña nã còng nh tÝnh c¹nh tranh cña thÞ trêng ®Æt ra nh÷ng môc tiªu

ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kinh tÕ, lµ c¬ së ®¶m b¶o tÝnh thùc thi vµ hiÖu qu¶ cña

c¸c ph¬ng ¸n h×nh thµnh c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ.

- Nh©n tè khoa häc- c«ng nghÖ: T¸c ®éng m¹nh tíi qu¸ tr×nh h×nh thµnh

vµ ph¸t triÓn cña c¬ cÊu ng¶nh kinh tÕ. ChÝnh sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng

nghÖ ®· h×nh thµnh nªn c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, kh«ng

8

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

chØ dõng l¹i ë ®ã,khoa häc c«ng nghÖ lµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c

ngµnh kinh tÕ theo chiÒu s©u, c¸c h×nh thøc ®a d¹ng ho¸ vµ chuyªn m«n ho¸

trong s¶n xuÊt.

- Nh©n tè søc lao ®éng: Lµ mét trong nh÷ng nh©n t« t¸c ®éng tíi qu¸ tr×nh

chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nãi riªng vµ c¬ cÊu kinh tÕ nãi chung. HiÖn

nay, do ®Æc ®iÓm cña c¸c níc còng nh cña Thanh Ho¸ lµ: d©n sè trÎ, ®«ng, nguån

lao ®éng dåi dµo vµ s¶n xuÊt chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp mang tÝnh thêi vô, Do ®ã,

giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ Thanh Ho¸

nãi riªng ph¶i tranh thñ lîi thÕ vÒ lao ®éng, gi¸ nh©n c«ng rÎ ®Ó ph¸t triÓn c¸c

ngµnh cã kh¶ n¨ng thu hót nhiÒu lao ®éng nh: ngµnh dÖt may, da giÇy... t¹o tiÒn

®Ò cho sù ph¸t triÓn trong thêi kú tíi.

- C¬ së h¹ tÇng: ®©y lµ nh©n tè thóc ®Èy sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh

tÕ nÕu nh cã ®îc mét c¬ së h¹ tÇng v÷ng ch¾c, thuËn tiÖn, cã kh¶ n¨ng thu hót ®-

îc vèn ®Çu t t bªn ngoµi. Nhng sÏ lµ ngîc l¹i, nã sÏ k×m h·m sù chuyÓn dÞch c¬

cÊu ngµnh kinh tÕ nÕu nh tØnh kh«ng cã ®îc mét c¬ së h¹ tÇng nh vËy.

* Nhãm c¸c yÕu tè chÝnh trÞ

C¸c yÕu tè nµy chñ yÕu nh ®Þnh híng môc tiªu ph¸t triÓn cña ®Êt níc, c¸c

chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ- x· héi cña ®Êt níc, c¸c chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p thùc

hiÖn nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tª cña tØnh. C¸c nh©n tè nµy ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn

qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ cña tØnh.

C¸c ®Þnh híng môc tiªu ph¸t triÓn còng nh c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m«

nÒn kinh tÕ quèc d©n cña Nhµ níc cã vai trß quan träng ®Õn viÖc h×nh thµnh c¬

cÊu ngµnh kinh tÕ. NÕu nh c¸c môc tiªu ph¸t triÓn vµ c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý ®Ò

cao vai trß cña thÞ trêng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ th× sù h×nh thµnh c¬

cÊu kinh tÕ nh mong muèn sÏ qu¸ chËm, nhÊt lµ c¸c ngµnh, c¸c tæ chøc kinh tÕ

ho¹t ®éng trong lÜnh vùc cung cÊp hµng ho¸ c«ng céng. Ngîc l¹i, nÕu ®Þnh híng

môc tiªu, chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m« kh«ng s¸t víi thùc tÕ kh¸ch quan, hoÆc sù

®iÒu tiÕt cña Nhµ níc qu¸ s©u vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ sÏ dÉn tíi viÖc h×nh

thµnh c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ kÐm hiÖu qu¶, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.

C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi

cña tØnh còng ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh

tÕ cña tØnh. Mçi tØnh cÇn ph¶i x©y dùng cho riªng m×nh nh÷ng chÝnh s¸ch gi¶i

ph¸p phï hîp nhÊt, t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ

®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra cña tØnh còng nh gãp phÇn ®¹t ®îc môc tiªu ph¸t triÓn cña

tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n.

9