Mô tả thực trạng ô nhiễm môi trường do chất thải y tế, các biện pháp xử lý chất thải y tế và triển khai mô hình quản lý chất thải y tế tại bệnh viện Trung tâm y tế huyện.

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc

CÊp qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Y tÕ

Tªn ®Ò tµi

M« t¶ thùc tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng do

chÊt th¶i y tÕ, c¸c gi¶i ph¸p xö lý chÊt th¶i

y tÕ vµ triÓn khai m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i

y tÕ t¹i bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. §µo Ngäc Phong

C¬ quan chñ tr×: Tr−êng ®¹i häc Y hµ néi

6499

10/9/2007

Hµ Néi - 2007

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc

CÊp qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Y tÕ

C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: Tr−êng ®¹i häc Y hµ néi

Tªn ®Ò tµi

M« t¶ thùc tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng do

chÊt th¶i y tÕ, c¸c gi¶i ph¸p xö lý chÊt th¶i

y tÕ vµ triÓn khai m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i

y tÕ t¹i bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn

Bé Y tÕ phª duyÖt thùc hiÖn theo quyÕt ®Þnh sè 5520/Q§-BYT ngµy

23/10/2003

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. §µo Ngäc Phong

Thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi: 3n¨m (10/2003 - 10/2006)

Kinh phÝ thùc hiÖn: 500 triÖu VND

Hµ Néi - 2007

Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t

BV: BÖnh viÖn

CT: ChÊt th¶i

CTYT: ChÊt th¶i y tÕ

KQTK: KÕt qu¶ tham kh¶o

QLCT: Qu¶n lý chÊt th¶i

TCCP: Tiªu chuÈn cho phÐp

TCVN: Tiªu chuÈn ViÖt Nam

WISE: Work Improvement in Small Enterprises

Danh s¸ch c¸c c¸n bé thùc hiÖn ®Ò tµi

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. §µo Ngäc Phong

Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS.TS. NguyÔn ThÞ Thu

Th− ký ®ª tµi: TS. Lª ThÞ Tµi

C¸c c¸n bé thùc hiÖn chÝnh:

GS.TS. §µo Ngäc Phong Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi

PGS.TS. NguyÔn ThÞ Thu Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi

TS. Lª ThÞ Tµi Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi

ThS. TrÇn ThÞ Thoa Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi

PGS.TS. NguyÔn ThÞ TuyÕn Bé m«n Vi sinh-§¹i häc Y Hµ Néi

TS. Lª TrÇn Ngoan Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi

TS. §µo ThÞ Ngäc Lan G§ Së Y tÕ Yªn B¸i

BS CKI. TriÖu BÝch An Phßng NghiÖp vô Y, Së Y tÕ Yªn B¸i

BS. Lª Minh V¨n PG§ Së Y tÕ Phó Thä

ThS. Phạm Văn Tính Phßng NghiÖp vô Y, Sở Y tế Phú Thọ

ThS. Ph¹m Hång Ph−¬ng G§ Së Y tÕ Qu¶ng Ng·i

TS. TrÇn S« Phia PG§ Së Y tÕ CÇn Th¬

CN. NguyÔn ThÞ BÐ Phßng Tµi chÝnh-KÕ to¸n-§¹i häc Y Hµ Néi

C¸c c¬ quan phèi hîp :

Së Y tÕ Yªn B¸i vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc tØnh Yªn B¸i

Së Y tÕ Phó Thä vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc tØnh Phó Thä

Së Y tÕ Qu¶ng Ng·i vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc tØnh Qu¶ng Ng·i

Së Y tÕ CÇn Th¬ vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc thµnh phè CÇn Th¬

MỤC LỤC

Néi dung Trang

Tãm t¾t 1

§Æt vÊn ®Ò 4

Môc tiªu nghiªn cøu 5

Ch−¬ng 1: Tæng quan tµi liÖ u 6

1.1. Ph©n lo¹i chÊt th¶i y tÕ 6

1.2. Nguy c¬ cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi søc kháe 8

1.3. C¸c c«ng nghÖ xö lý chÊt th¶i y tÕ 10

1.4. Nghiªn cøu vÒ chÊt th¶i y tÕ 16

1.5. Ph−¬ng ph¸p WISE 20

Ch−¬ng 2: §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cø u 23

2.1. §Þa ®iÓm nghiªn cøu 23

2.2. §èi t−îng nghiªn cøu 23

2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 23

2.4. MÉu nghiªn cøu 23

2.5. Néi dung nghiªn cøu 24

2.6. TriÓn khai m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i 27

2.7. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i 28

2.8. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch sè liÖu 29

Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu 30

3.1 Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i c¸c bÖnh viÖn huyÖn 30

3.1.1. Th«ng tin chung liªn quan ®Õn qu¶n lý chÊt th¶i 30

3.1.2. Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i 33

3.1.3. HiÓu biÕt cña c¸n bé y tÕ vÒ ph©n lo¹i vµ t¸c h¹i cña chÊt th¶i y tÕ 35

3.2. T×nh h×nh « nhiªm m«i tr−êng do chÊt th¶i y tÕ 37

3.2.1. T×nh h×nh « nhiÔm m«i tr−êng do vi sinh vËt 37

3.2.2. T×nh h×nh « nhiÔm m«i tr−êng do c¸c t¸c nh©n hãa lý 42

3.3. ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ ®Õn søc kháe 50

3.4. KÕt qu¶ can thiÖp 52

3.4.1. C¸c ho¹t ®éng can thiÖp ®· thùc hiÖn 53

3.4.2. C¸c kÕt qu¶ ®¹t ®−îc 54

3.4.3. Thay ®æi chÊt l−îng m«i tr−êng bÖnh viÖn 60

Ch−¬ng 4: Bµn luËn 62

4.1. Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn 62

4.2. KÕt qu¶ can thiÖp 74

4.3. Mét sè khã kh¨n, h¹n chÕ vµ bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ nghiªn cøu 82

KÕt luËn 84

KiÕn nghÞ 86

Tµi liÖu tham kh¶o 87

Phô lôc

Phô lôc 1. C¸c c«ng cô nghiªn cøu 89

Phô lôc 2. Mét sè b¶ng kÕt qu¶ nghiªn cøu 132

Phô lôc 3. Mét sè h×nh ¶nh minh häa 135

Danh môc c¸c b¶ng kÕt qu¶ nghiªn cøu

Tªn b¶ng Trang

B¶ng 3.1. Mét sè th«ng tin liªn quan ®Õn qu¶n lý chÊt th¶i 30

B¶ng 3.2. Mét sè chØ sè ho¹t ®éng cña c¸c bÖnh viÖn huyÖn 30

B¶ng 3.3. Sè l−ît bÖnh nh©n kh¸m ch÷a bÖnh trung b×nh/1bÖnh viÖn/n¨m 31

B¶ng 3.4. Sè l−ît bÖnh nh©n m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm (trung b×nh) ®iÒu trÞ

néi tró t¹i 1BV huyÖn/n¨m

31

B¶ng 3.5. §µo t¹o qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ ®èi víi nh©n viªn trùc

tiÕp qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c BV huyÖn

32

B¶ng 3.6. L−îng chÊt th¶i r¾n trung b×nh/1ngµy ®ªm t¹i 8 bÖnh viÖn. 33

B¶ng 3.7. Ph©n lo¹i chÊt th¶i r¾n 34

B¶ng 3.8. L−u gi÷ chÊt th¶i r¾n t¹i bÖnh viÖn 34

B¶ng 3.9. T×nh h×nh xö lý chÊt th¶i l©m sµng (theo sè liÖu cã s½n) 34

B¶ng 3.10. HÖ thèng tho¸t n−íc th¶i vµ xö lý n−íc th¶i 35

B¶ng 3.11. Sè bÖnh viÖn cã hèt hót h¬i khÝ 35

B¶ng 3.12. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i y tÕ 36

B¶ng 3.13. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i g©y h¹i cho søc kháe 35

B¶ng 3.14. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng cña CTYT ®èi víi søc kháe 36

B¶ng 3.15. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc ®èi t−îng bÞ ¶nh h−ëngcña CTYT 36

B¶ng 3.16. C¸c lo¹i mÉu ®−îc xÐt nghiÖm t¹i c¸c bÖnh viÖn 38

B¶ng 3.17. Gi¸ trÞ trung b×nh cña Coliform vµ Fecal coliform/100ml n−íc

th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn

38

B¶ng 3.18. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i ®¹t TCCP vÒ Coliform tr−íc khi ®æ ra

ngoµi khu vùc bÖnh viÖn

38

B¶ng 3.19. C¸c vi khuÈn ph©n lËp ®−îc trong n−íc th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn 39

B¶ng 3.20. Sè mÉu n−íc sinh ho¹t ®¹t tiªu chuÈn t¹i c¸c bÖnh viÖn 39

B¶ng 3.21. C¸c vi khuÈn ph©n lËp ®−îc trong n−íc sinh ho¹t t¹i c¸c bÖnh viÖn 40

B¶ng 3.22. Tæng sè vi khuÈn hiÕu khÝ/1m3

kh«ng khÝ t¹i 9 bÖnh viÖn 40

B¶ng 3.23. Sè l−îng vi khuÈn tan m¸u/1m3 kh«ng khÝ 9 bÖnh v iÖn 41

B¶ng 3.24. Sè l−îng nÊm mèc/1m3

kh«ng khÝ t¹i 9 bÖnh viÖn 41

B¶ng 3.25. Sè l−îng mÉu hãa lý ®−îc xÐt nghiÖm t¹i c¸c bÖnh viÖn 42

B¶ng 3.26. Gi¸ trÞ trung b×nh c¸c chØ sè « nhiÔm ho¸ lý trong n−íc th¶i 43

B¶ng 3.27. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÒ BOD5 tr−íc

khi ®æ ra ngoµi khu vùc BV

44

B¶ng 3.28. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÒ COD tr−íc

khi ®æ ra ngoµi khu vùc bÖnh viÖn

44

B¶ng 3.29. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i kh«ng ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp vÒ cÆn

l¬ löng tr−íc khi ®æ ra ngoµi khu vùc bÖnh viÖn

45

B¶ng 3.30. Tû lÖ mÉu n−íc sinh ho¹t kh«ng ®¹t TCCP vÒ mét sè chØ sè ho¸ lý 45

B¶ng 3.31. Tû lÖ mÉu n−íc n−íc sinh ho¹t kh«ng ®¹t TCCP vÒ c¸c chØ sè 46

lý häc t¹i c¸c bÖnh viÖn

B¶ng 3.32. Sù ph©n bè c¸c chØ sè ho¸ häc kh«ng ®¹t TCCP trong n−íc

sinh ho¹t t¹i c¸c bÖnh viÖn

46

B¶ng 3.33. Sè mÉu kh«ng ®¹t TCCP c¸c chØ sè ho¸ häc trong kh«ng khÝ

t¹i c¸c BV

47

B¶ng 3.34. Nång ®é mét sè khÝ t¹i c¸c bÖnh viÖn cã ®èt r¸c 48

B¶ng 3.35. Nång ®é mét sè khÝ theo kho¶ng c¸ch so víi èng khãi lß ®èt 49

B¶ng 3.36. KÕt qu¶ xÐt nghiÖm kh«ng khÝ c¹nh b·i r¸c t¹i c¸c bÖnh viÖn 50

B¶ng 3.37. Tû lÖ bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ 50

B¶ng 3.38. Sè ng−êi trong c¸c hé gia ®×nh ®−îc pháng vÊn nãi r»ng bÞ

¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ

51

B¶ng 3.39. Sè ng−êi bÞ ¶nh h−ëng bëi tõng lo¹i chÊt th¶i 51

B¶ng 3.40. Møc ®é ¶nh h−ëng theo ®¸nh gi¸ cña chñ hé gia ®×nh 52

B¶ng 3.41. Thêi gian ¶nh h−ëng theo ®¸nh gi¸ cña chñ hé gia ®×n 52

B¶ng 3.42. Tû lÖ èm t¹i nh÷ng hé gia ®×nh sèng tiÕp gi¸p víi hai bÖnh viÖn 53

B¶ng 3.43. L−îng chÊt th¶i r¾n trung b×nh/1ng® t¹i 2 bÖnh viÖn can thiÖp 55

B¶ng 3.44. So s¸nh gi¸ trÞ trung b×nh coliform vµ fecalcoliform/100ml

n−íc th¶i t¹i bÖnh viÖn V¨n Yªn vµ L©m Thao tr−íc vµ sau can thiÖp

60

B¶ng 3.45. Gi¸ trÞ trung b×nh c¸c chØ sè ho¸ lý trong n−íc th¶i bÖnh viÖn

V¨n Yªn tr−íc vµ sau can thiÖp

61

B¶ng 3.46. Gi¸ trÞ trung b×nh c¸c chØ sè ho¸ lý trong n−íc th¶i bÖnh viÖn

L©m Thao tr−íc vµ sau can thiÖp

61

BiÓu ®å 3.1. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i CTYT tr−íc vµ sau can thiÖp 55

BiÓu ®å 3.2. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc c¸c lo¹i chÊt th¶i g©y h¹i cho søc kháe

tr−íc vµ sau can thiÖp

56

BiÓu ®å 3.3. Tû lÖ c¸n bé y tÕ kÓ ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng cña CTYT ®èi víi

søc kháe tr−íc vµ sau can thiÖp

56

BiÓu ®å 3.4. Tû lÖ c¸n bé y tÕ kÓ ®−îc ®èi t−îng bÞ ¶nh h−ëng cña CTYT

tr−íc vµ sau can thiÖp

57

BiÓu ®å 3.5. Tû lÖ bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ tr−íc vµ sau can thiÖp 57

BiÓu ®å 3.6. Thay ®æi trong kh©u qu¶n lý tr−íc vµ sau can thiÖp 58

BiÓu ®å 3.7. Thay ®æi vÒ ph©n lo¹i thu gom chÊt th¶i r¾n tr−íc vµ sau can thiÖp 58

BiÓu ®å 3.8. Thay ®æi vÒ vËn chuyÓn, l−u gi÷ chÊt th¶i r¾n tr−íc vµ sau can thiÖp 59

BiÓu ®å 3.9. Nh÷ng tiÕn bé vÒ xö lý chÊt th¶i r¾n vµ chÊt th¶i láng 58

1

PhÇn a

Tãm t¾t c¸c kÕt qu¶ næi bËt cña ®Ò tµi

Qu¶n lý chÊt th¶i (QLCT) y tÕ ®ang lµ vÊn ®Ò quan t©m lín ở tất cả các tuyến bệnh

viện (BV) từ Trung ương đến tỉnh, huyện vµ d©n c− vïng tiÕp gi¸p. Nghiªn cøu nµy

®· ®−îc triÓn t¹i khai 4 tØnh Yªn B¸i, Phó Thä, Qu¶ng Ng·i, CÇn Th¬ theo 2 giai

®o¹n: Giai ®o¹n 1: ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng chÊt th¶i, t×nh h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ «

nhiÔm m«i tr−êng do chÊt th¶i y tÕ t¹i tÊt c¶ c¸c bÖnh viÖn huyÖn trong 4 tØnh (trong

®ã cã 8 bÖnh viÖn huyÖn ®−îc chän ®Ó nghiªn cøu s©u); Giai ®o¹n 2: ®Ò xuÊt vµ thùc

hiÖn m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i t¹i 2 bÖnh viÖn huyÖn cña tØnh Yªn B¸i vµ Phó Thä.

KÕt qu¶ ®¹t ®−îc nh− sau:

1. VÒ thùc tr¹ng chÊt th¶i, t×nh h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ « nhiÔm m«i

tr−êng do chÊt th¶i y tÕ:

1.1. VÒ thùc tr¹ng chÊt th¶i, t×nh h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ:

Thùc tr¹ng chÊt th¶i r¾n: KÕt qu¶ t¹i 8 bÖnh viÖn huyÖn ®−îc chän ®Ó nghiªn cøu

s©u cho thÊy: Tæng l−îng r¸c th¶i trung b×nh/gi−êng bÖnh/ngµy ®ªm: 0,35 - 0,88 kg.

Trong ®ã, r¸c th¶i sinh ho¹t chiÕm 60,4% - 88,2%, r¸c th¶i l©m sµng chiÕm tû lÖ

11,4% - 38,5%, r¸c th¶i ho¸ häc chiÕm tû lÖ tõ 0 - 1,6%, kh«ng cã chÊt th¶i phãng x¹

vµ b×nh chøa khÝ cã ¸p suÊt.

Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i: T¹i tÊt c¶ c¸c BV cña 4 tØnh nghiªn cøu ®Òu ch−a

thùc hiÖn ®Çy ®ñ ph©n lo¹i chÊt th¶i r¾n vµ quy ®Þnh theo h−íng dÉn cña Bé Y tÕ. C¶

8 BV huyÖn ®−îc nghiªn cøu s©u ®Òu khã kh¨n lóng tóng trong xö lý chÊt th¶i láng

vµ chÊt th¶i khÝ. TÊt c¶ c¸c BV huyÖn cña 4 tØnh nghiªn cøu ®Òu ch−a cã ®ñ ®iÒu kiÖn

cÇn thiÕt vÒ chuyªn m«n, trang thiÕt bÞ, nh©n lùc, kinh phÝ... ®Ó thùc hiÖn ®óng Quy

chÕ qu¶n lý chÊt th¶i hiÖn hµnh. HiÓu biÕt vÒ nguy c¬ cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi m«i

tr−êng vµ søc kháe còng nh− qu¶n lý chÊt th¶i ë c¶ hai nhãm bÖnh viÖn ch−a ®Çy ®ñ.

Lý do chñ yÕu lµ do ch−a ®−îc tËp huÊn ®Çy ®ñ vµ th−êng xuyªn

1.2. T×nh h×nh « nhiÔm m«i tr−êng bÖnh viÖn

KÕt qu¶ t¹i 8 bÖnh viÖn huyÖn ®−îc chän ®Ó nghiªn cøu s©u cho thÊy:

VÒ vi sinh vËt: « nhiÔm m«i tr−êng chñ yÕu lµ m«i tr−êng n−íc vµ kh«ng khÝ:

93,6% mÉu n−íc th¶i; 89,0% mÉu n−íc sinh ho¹t ®Çu nguån, 20% mÉu n−íc chÝn

phÉu thuËt, 100% mÉu n−íc t¹i c¸c khoa phßng cã chØ sè vi sinh vËt v−ît qu¸ TCCP.

Trong sè chñng vi khuÈn ph©n lËp ®−îc tõ n−íc th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn th× E. coli

chiÕm tû lÖ cao nhÊt (27,0%) sau ®ã ®Õn S. typhi (4,9%) vµ K. pneumoniae (3,2%).

C¸c vi khuÈn cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh ph©n lËp ®−îc trong n−íc sinh ho¹t cao nhÊt lµ E.

coli (7,7%) sau ®ã lµ Liªn cÇu (3,1%), K. pneumoniae (1,54%).

2

VÒ c¸c chØ sè lý hãa: Sè mÉu n−íc th¶i cã BOD kh«ng ®¹t TCCP ë møac I vµ

II lµ 71% vµ 61,1%; cã COD kh«ng ®¹t TCCP ë møac I vµ II lµ 61,3% vµ 38,7%; cã

cÆn l¬ löng kh«ng ®¹t TCCP ë møac I vµ II lµ 50,9% vµ 22,6%. Sè mÉu n−íc sinh

ho¹t kh«ng ®¹t TCCP lµ 63,6% (trong ®ã 91,7% lµ n−íc ®Çu nguån, 54,5% lµ n−íc

chÝn phÉu thuËt, 57,3% lµ n−íc t¹i c¸c khoa phßng)

2. §Ò xuÊt vµ thùc hiÖn m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i t¹i 2 bÖnh viÖn huyÖn

2.1. M« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i t¹i bÖnh viÖn huyÖn: Nguyªn t¾c lµ dùa vµo kh¶

n¨ng s½n cã cña chÝnh c¸c bÖnh viÖn

- VÒ qu¶n lý: Mçi BV cã mét bé phËn qu¶n lý chÊt th¶i do Ban gi¸m ®èc trùc tiÕp chØ

®¹o. Ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm cô thÓ cho tõng ®èi t−îng: ®iÒu d−ìng tr−ëng BV trùc

tiÕp theo dâi, gi¸m s¸t c¸c kh©u qu¶n lý chÊt th¶i; tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong

BV n¬i ph¸t sinh chÊt th¶i ®Òu ph¶i ph©n lo¹i chÊt th¶i tr−íc khi thu gom; hé lý chÞu

tr¸ch nhiÖm thu gom vµ vËn chuyÓn chÊt th¶i ®Õn n¬i l−u gi÷, xö lý. Cã b¶n h−íng

dÉn ph©n lo¹i chÊt th¶i d¸n t¹i tÊt c¶ c¸c khoa/phßng cña BV.

- Ph−¬ng tiÖn thu gom, vËn chuyÓn chÊt th¶i r¾n: ChÊt th¶i r¾n s¾c nhän ®−îc ®ùng

trong dông cô cøng (vá hép, vá chai nhùa,… tïy ®iÒu kiÖn thùc tÕ). C¸c lo¹i chÊt th¶i

r¾n kh¸c ®ùng trong tói nilon cã mµu s¾c kh¸c nhau theo quy ®Þnh cña Bé Y tÕ [4]

- Ph−¬ng tiÖn xö lý chÊt th¶i: Sö dông lß ®èt thñ c«ng ®−îc x©y dùng theo mÉu lß ®èt

thñ c«ng cña ch−¬ng ch−¬ng tr×nh phßng chèng HIV/AIDS (¶nh 4-12, trang 135-

140) ®Ó ®èt chÊt th¶i chÊt th¶i r¾n nguy h¹i vµ bÓ xö lý n−íc th¶i theo nguyªn t¾c tù

ho¹i ®Ó xö lý chÊt th¶i láng tõ c¸c c¸c khoa/phßng chuyªn m«n.

- Quy ®Þnh xö lý chÊt th¶i: ChÊt th¶i ph¶i ®−îc ph©n lo¹i ngay t¹i nguån ph¸t sinh;

hµng ngµy toµn bé chÊt th¶i ph¶i ®−îc thu gom, vËn chuyÓn ®Õ noi l−u gi÷/xö lý; c¸c

chÊt th¶i nguy h¹i ph¶i xö lý hµng ngµy; chÊt th¶i r¾n vµ n−íc th¶i sinh ho¹t xö lý

chung nh− chÊt th¶i ®« thÞ, tïy vµo thùc tÕ cña bÖnh viÖn

2.2. KÕt qu¶ ¸p dông m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ

- KiÕn thøc cña c¸n bé y tÕ vÒ ph©n lo¹i chÊt th¶i y tÕ vµ ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ

®−îc n©ng lªn râ rÖt: tû lÖ kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i t¨ng tõ 10,8-46%; tû lÖ kÓ

®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i g©y nguy h¹i cho søc khoÎ t¨ng tõ 8,1-45,9%; tû lÖ kÓ

®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng chÝnh cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi søc kháe t¨ng tõ 13,5-56,8%;

tû lÖ kÓ ®−îc nh÷ng ®èi t−îng cã thÓ bÞ ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ t¨ng tõ 12,8-

65,9% so víi tr−íc can thiÖp.

- Sau mét n¨m can thiÖp, tÊt c¶ c¸c kh©u trong quy tr×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i c¸c

bÖnh viÖn tõ ph©n lo¹i, thu gom vËn chuyÓn vµ xö lý chÊt th¶i ®Òu ®−îc c¶i thiÖn nhê

chÝnh kh¶ n¨ng cña c¸c bÖnh viÖn:

+ VÒ qu¶n lý: t¨ng ®−îc 10/19 BV thµnh lËp bé phËn chÞu tr¸ch nhiÖm QLCT;

10/19 BV ph©n c«ng cô thÓ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm víi ban gi¸m ®èc vÒ qu¶n lý chÊt

th¶i y tÕ; 16/19 BV ®−a c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµo kÕ ho¹ch ho¹t ®éng hµng

n¨m; 15/19 BV ®· dµnh kinh phÝ riªng cho QLCT

3

+ VÒ ph©n lo¹i thu gom chÊt th¶i r¾n: t¨ng ®−îc 16/19 BV cã b¶ng h−íng dÉn

ph©n lo¹i r¸c th¶i y tÕ t¹i c¸c khoa phßng; 9/19 BV cã dông cô ®ùng r¸c th¶i l©m sµng

kh«ng s¾c nhän vµ s¾c nhän; 11/19 BV cã dông cô ®ùng r¸c th¶i cã nguy c¬ l©y

nhiÔm cao; 9/19 BV cã dông cô thu gom c¸c m« c¾t bá, rau thai; 6/19 BV cã dông cô

thu gom r¸c th¶i ho¸ häc; 6/19 BV ph©n lo¹i r¸c th¶i ngay t¹i c¸c phßng bÖnh

+ VÒ vËn chuyÓn, l−u gi÷ chÊt th¶i r¾n: t¨ng ®−îc 4/19 BV cã xe chuyªn dông

®Ó vËn chuyÓn r¸c th¶i; 11/19 BV cã hµng rµo ng¨n c¸ch hè r¸c víi bªn ngoµi.

+ VÒ xö lý chÊt th¶i r¾n vµ chÊt th¶i láng: t¨ng ®−îc 8/19 BV khö khuÈn s¬ bé

r¸c th¶i l©m sµng s¾c nhän; 6/19 BV cã hÖ thèng cèng riªng cho n−íc th¶i l©m sµng;

10/19 BV cã lß ®èt r¸c th¶i l©m sµng; 2/19 BV cã bÓ xö lý n−íc th¶i

- M« h×nh bÓ xö lý n−íc th¶i theo nguyªn t¾c tù ho¹i vµ lß ®èt r¸c thñ c«ng theo mÉu

cña ch−¬ng tr×nh phßng chèng HIV/AIDS (víi chi phÝ thÊp) ®−îc thö nghiÖm t¹i

bÖnh viÖn V¨n Yªn vµ bÖnh viÖn L©m Thao ®· cã kÕt qu¶ tèt: Giảm tình trạng ô

nhiễm n−íc th¶i vµ xử lý được r¸c th¶i l©m sàng tại bÖnh viÖn

- Mét sè chØ sè « nhiÔm m«i tr−êng do vi sinh vËt vµ t¸c nh©n hãa lý ®Òu gi¶m so víi

tr−íc can thiÖp

- Gi¶m 13,4% nh©n viªn y tÕ bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ trong vßng mét th¸ng vµ

28,9% bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ trong vßng mét n¨m tr−íc can thiÖp

3. Mét sè kÕt qu¶ kh¸c:

3.1. KÕt qu¶ ®µo t¹o:

§Ò tµi ®· kÕt hîp ®µo t¹o ®−îc 2 cö nh©n y tÕ c«ng céng vµ 1 b¸c sü ®a khoa

1. Vò Thu H»ng, “Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn huyÖn, tØnh Yªn B¸i,

KLTN CNYTCC, 2004

2. TrÇn v¨n H−êng, “M« t¶ thùc tr¹ng qu¶n lý vµ ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ t¹i 2 bÖnh

viÖn huyÖn thuéc tØnh Phó Thä lªn søc kháe céng ®ång”, KLTN CNYTCC, 2005

3. §ç ThÞ H−êng, “¶nh h−ëng chÊt th¶i bÖnh viÖn ®a khoa CÈm Ph¶ lªn m«i

tr−êng vµ søc kháe”, KLTN b¸c sÜ ®a khoa, n¨m 2005

3.2. §¨ng 04 bµi b¸o trªn T¹p chÝ nghiªn cøu y häc:

1. Lª ThÞ Tµi, §µo Ngäc Phong, NguyÔn ThÞ Thu, Vò Thu H»ng, “Thùc tr¹ng qu¶n lý

chÊt th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn huyÖn tØnh Yªn B¸i” sè 6, th¸ng 12 n¨m 2004

2. NguyÔn ThÞ TuyÕn, §µo Ngäc Phong, NguyÔn ThÞ Thu “Tình trạng ô nhiễm vi

sinh vật tại một số Trung tâm y tế huyện ở các tỉnh phía Bắc”, tập 42, số 3, 5/2005

3. Lª ThÞ Tµi, §µo Ngäc Phong, NguyÔn ThÞ Thu, “Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i t¹i

c¸c bÖnh viÖn huyÖn, tØnh Phó Thä” sè 5, th¸ng 12 n¨m 2006

4. NguyÔn ThÞ Thu, §µo Ngäc Phong, Lª ThÞ Tµi, Lª TrÇn Ngoan “KÕt qu¶ ¸p dông

ph−¬ng ph¸p WISE trong qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i mét sè bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn” sè

6, th¸ng 12 n¨m 2006

4

PhÇn B

B¸o c¸o chi tiÕt

§Æt vÊn ®Ò

Qu¶n lý chÊt th¶i lµ mét vÊn ®Ò lín cÇn quan t©m trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x·

héi, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c chÊt th¶i nguy h¹i. ChÊt th¶i y tÕ ®−îc x¸c ®Þnh lµ chÊt th¶i

nguy h¹i n»m trong môc A c¸c chÊt th¶i nguy h¹i vµ ®ang trë thµnh mèi quan t©m

kh«ng chØ trong ph¹m vi ngµnh y tÕ mµ thùc sù trë thµnh mèi quan t©m chung cña

toµn x· héi [1].

Hµng ngµy c¸c bÖnh viÖn cña n−íc ta ®· th¶i ra mét l−îng lín chÊt th¶i cã thÓ lµm «

nhiÔm m«i tr−êng (®Êt, n−íc, kh«ng khÝ) vµ lµm lan truyÒn mÇm bÖnh. Theo ®¸nh gi¸

cña Bé Y TÕ, hµng ngµy c¸c c¬ së y tÕ trong c¶ n−íc th¶i ra m«i tr−êng kho¶ng 240 tÊn

CTYT, trong ®ã cã kho¶ng 25 tÊn CTYT nguy h¹i [5]. Tæng l−îng chÊt th¶i r¾n trung

b×nh tõ mçi BV kh¶o s¸t lµ 9 m3

/ngµy ®ªm ®Õn 13m3

/ngµy ®ªm, trong ®ã c¸c chÊt cã

kh¶ n¨ng l©y lan, ®éc h¹i th−êng chiÕm kho¶ng 14% ®Õn 20% cña tæng l−îng ph¸t sinh

[10]. Khèi l−îng chÊt th¶i cña tõng BV phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nh−: C¸c chuyªn khoa

hiÖn cã cña BV, sè gi−êng bÖnh, l−u l−îng bÖnh nh©n, kü thuËt ®iÒu trÞ, khÝ hËu thêi

tiÕt, phong tôc tËp qu¸n... Nh−ng thùc tÕ ë n−íc ta, ®a sè c¸c bÖnh viÖn ®−îc x©y dùng

tõ thêi Ph¸p thuéc hoÆc trong thêi chiÕn nªn khi x©y dùng bÖnh viÖn kh«ng cã hÖ thèng

xö lý chÊt th¶i, hoÆc cã hÖ thèng xö lý chÊt th¶i nh−ng kh«ng ho¹t ®éng hoÆc ho¹t ®éng

nh−ng kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh m«i tr−êng. §èi víi c¸c bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn, c¬

së h¹ tÇng x©y dùng cßn nghÌo nµn, xuèng cÊp, trang thiÕt bÞ cho viÖc qu¶n lý chÊt th¶i

y tÕ hÇu nh− cßn ch−a cã g×. ChÊt th¶i ®ang lµ mèi lo cho mçi bÖnh viÖn vµ d©n c− khu

vùc tiÕp gi¸p bÖnh viÖn.

Thùc hiÖn luËt b¶o vÖ m«i tr−êng n¨m 1997, Bé Y TÕ ®· ban hµnh Qui chÕ vÒ ph©n

lo¹i tr¸ch nhiÖm qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i c¸c c¬ së y tÕ [3]. Th¸ng 8 n¨m 1999, Bé Y

TÕ ®· ban hµnh “Qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ”, thay cho Qui chÕ n¨m 1997 [4]. Qui

chÕ nµy bao gåm: Tæ chøc qu¶n lý, qui tr×nh kü thuËt, m« h×nh tiªu hñy chÊt th¶i, c¬

së h¹ tÇng vµ ph−¬ng tiÖn phôc vô cho viÖc thu gom vËn chuyÓn vµ tiªu hñy chÊt th¶i

y tÕ. §Ó thùc hiÖn qui chÕ trªn, nhiÒu c¬ së y tÕ ®· trang bÞ c«ng nghÖ, ph−¬ng tiÖn

qu¶n lý chÊt th¶i. Mét thùc tÕ lµ nhiÒu bÖnh viÖn ®· ®−îc ®Çu t− trang thiÕt bÞ cho

qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ nh−ng do nhiÒu lý do kh¸ch quan hoÆc chñ quan mµ viÖc qu¶n

lý chÊt th¶i cña c¸c bÖnh viÖn vÉn cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt, tån t¹i. Cã tíi 47% c¸c

5

bÖnh viÖn kh«ng cã bÓ xö lý n−íc th¶i láng, 15% bÖnh viÖn cã hÖ thèng xö lý chÊt

th¶i láng nh−ng kh«ng ho¹t ®éng do háng v× kh«ng cã kinh phÝ b¶o tr× [15]. Nghiªn

cøu cña §inh H÷u Dung vµ céng sù [6] cho thÊy mét sè bÖnh viÖn ®· ®−îc trang bÞ

ph−¬ng tiÖn ®Ó xö lý chÊt th¶i nh−ng do chi phÝ qu¸ cao cho vËn hµnh mµ bÖnh viÖn

l¹i kh«ng cã nguån kinh phÝ cho xö lý chÊt th¶i nªn kh«ng sö dông; bªn c¹nh ®ã, mét

sè lß ®èt hoÆc bÓ xö lý n−íc th¶i ®−îc trang bÞ ch−a hÕt thêi h¹n b¶o hµnh ®· bÞ háng

kh«ng sö dông ®−îc; mÆt kh¸c, sù quan t©m cña l·nh ®¹o bÖnh viÖn còng nh− ý thøc

tr¸ch nhiÖm cña c¸n bé trong mçi bÖnh viÖn còng ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn c«ng t¸c

qu¶n lý chÊt th¶i cña c¸c bÖnh viÖn

C©u hái ®Æt ra lµ thùc tÕ qu¶n lý chÊt th¶i cña c¸c bÖnh viªn tuyÕn huyÖn nh− thÕ

nµo? vµ lµm thÓ nµo ®Ó cã ®−îc m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i phï hîp víi thùc tÕ tuyÕn

huyªn, võa huy ®éng ®−îc kh¶ n¨ng cña bÖnh viÖn, võa qu¶n lý tèt chÊt th¶i cña mçi

bÖnh viÖn? §Ò tµi nµy cña chóng t«i ®−îc thùc hiÖn lµ nh»m ®¸p øng nh÷ng c©u hái

trªn ®©y.

Môc tiªu nghiªn cøu

1. M« t¶ thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ « nhiÔm m«i tr−êng bÖnh viÖn do

chÊt th¶i y tÕ t¹i mét sè bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn.

2. §Ò xuÊt m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ b−íc ®Çu cña m«

h×nh t¹i hai bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn.

6

Ch−¬ng 1

Tæng quan tµi liÖu

1.1. Ph©n lo¹i chÊt th¶i y tÕ.

1.1.1. Ph©n lo¹i theo Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) [26]:

Theo c¸ch ph©n lo¹i cña WHO, chÊt th¶i y tÕ ®−îc ph©n ra lµm 8 lo¹i:

- ChÊt th¶i nhiÔm trïng: Lµ chÊt th¶i cã chøa mÇm bÖnh nh− vi khuÈn, virut, ký

sinh trïng víi sè l−îng ®ñ ®Ó g©y bÖnh cho nh÷ng ng−êi dÔ bÞ c¶m nhiÔm, bao gåm

c¸c lo¹i:

+ M«i tr−êng nu«i cÊy tõ phßng thÝ nghiÖm.

+ R¸c tõ phßng mæ, nhÊt lµ phßng mæ tö thi vµ bÖnh nh©n bÞ nhiÔm trïng.

+ R¸c tõ phßng c¸ch ly bÖnh nh©n bÞ nhiÔm trïng.

+ Sóc vËt ®−îc tiªm truyÒn trong phßng thÝ nghiÖm.

+ Dông cô hoÆc vËt tiÕp xóc víi bÖnh nh©n bÞ truyÒn nhiÔm.

- ChÊt th¶i s¾c nhän cã thÓ lµm r¸ch hoÆc tæn th−¬ng da bao gåm: B¬m kim tiªm,

dao mæ, bé tiªm truyÒn...

- Thuèc th¶i lo¹i: Gåm thuèc qu¸ h¹n, thuèc kh«ng dïng hoÆc c¸c lo¹i vaccin,

huyÕt thanh, kÓ c¶ chai lä chøa ®ùng chóng...

- ChÊt th¶i cã tÝnh ®éc víi tÕ bµo: Cã thÓ lµm biÕn ®æi gen, g©y qu¸i thai nh− c¸c

thuèc chèng ung th−.

- Hãa chÊt: Cã thÓ d−íi d¹ng r¾n, láng, khÝ, bao gåm:

+ Hãa chÊt ®éc.

+ Hãa chÊt cã tÝnh ¨n mßn (pH<2 hoÆc pH>12).

+ Hãa chÊt dÔ g©y næ.

- R¸c chøa kim lo¹i nÆng, ®éc: ChÊt chøa kim lo¹i nÆng nh− ch×, thñy ng©n, asen.

- C¸c b×nh chøa khÝ nÐn: §−îc dïng trong y tÕ d−íi d¹ng khÝ nh− oxy, khÝ g©y mª

- ChÊt phãng x¹: kh«ng thÓ ph¸t hiÖn b»ng c¸c gi¸c quan, chóng th−êng g©y ¶nh

h−ëng l©u dµi (g©y ion hãa tÕ bµo) nh− tia X, tia α, tia δ....

1.1.2. Ph©n lo¹i theo Qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ cña Bé Y TÕ.

Theo Qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ cña Bé Y TÕ (1999) [5], chÊt th¶i trong c¸c cë së

y tÕ ®−îc ph©n lµm 5 lo¹i: chÊt th¶i l©m sµng, chÊt th¶i phãng x¹, chÊt th¶i hãa häc,

chÊt th¶i chøa khÝ cã ¸p suÊt, chÊt th¶i sinh ho¹t. Tuy kh«ng ph©n thµnh 8 lo¹i nh− c¸ch

ph©n lo¹i cña WHO nh−ng chÊt th¶i y tÕ còng ®· bao gåm tÊt c¶ 8 lo¹i trªn. Cô thÓ

nh− sau: