Mô tả một số đặc điểm cận lâm sàng bệnh não giảm oxy-thiếu máu cục bộ ở trẻ sơ sinh đủ tháng.

§Æt vÊn ®Ò

Ng¹t lµ thuËt ng÷ ®· ®îc sö dông ®Ó m« t¶ t×nh tr¹ng kÐm hoÆc kh«ng

trao ®æi khÝ gi÷a nhau thai vµ phæi thai nhi, dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ suy h« hÊp vµ

suy tuÇn hoµn, sau ®ã sÏ g©y gi¶m oxy m¸u, t¨ng cacbonic m¸u vµ t×nh tr¹ng

toan chuyÓn ho¸. Khi hiÖu suÊt tim suy gi¶m còng sÏ lµm gi¶m lu lîng tuÇn

hoµn ®Õn c¸c m«, g©y tæn th¬ng n·o vµ nhiÒu c¬ quan kh¸c do gi¶m oxy vµ

thiÕu m¸u côc bé [7], [11].

BÖnh n·o gi¶m oxy-thiÕu m¸u côc bé (HIE) ë trÎ s¬ sinh lµ t×nh tr¹ng

tæn th¬ng n·o cÊp tÝnh hoÆc b¸n cÊp cã b»ng chøng râ rµng trªn l©m sµng vµ

xÐt nghiÖm cËn l©m sµng, bÖnh ®îc ph¸t hiÖn trong thêi kú s¬ sinh (díi 28

ngµy tuæi). §Õn nay, vÉn cha x¸c ®Þnh ®îc chÝnh x¸c thêi gian g©y tæn th¬ng

n·o, sù xuÊt hiÖn c¸c dÞ tËt n·o ngay tõ trong thêi kú bµo thai cã thÓ lµ mét

yÕu tè nguy c¬ lín cña HIE.

HiÖn nay, víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña nÒn y häc trªn thÕ giíi,

ngµy cµng cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ bÖnh häc bµo thai vµ s¬ sinh, ng¹t chu

sinh. Tuy nhiªn, HIE vÉn ®îc coi lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò nghiªm träng

®èi víi trÎ s¬ sinh. Theo nghiªn cøu cña Whit Walker (Mü), tû lÖ m¾c cña

HIE íc tÝnh kho¶ng 1-3/1000 trÎ s¬ sinh ®ñ th¸ng, ë trÎ ®Î non tû lÖ nµy cao

h¬n gÊp 4 ®Õn 5 lÇn [9]. BÖnh cã thÓ g©y tö vong vµ ®Ó l¹i nh÷ng di chøng l©u

dµi. Tû lÖ tö vong ë nh÷ng trÎ HIE nÆng chiÕm 50-70%, trÎ thêng chÕt trong

thêi kú s¬ sinh do tæn th¬ng nhiÒu c¬ quan. ë nh÷ng trÎ HIE nÆng ®îc cøu

sèng, trªn 80% cã di chøng nghiªm träng vÒ ph¸t triÓn t©m thÇn vËn ®éng.

Trong sè nh÷ng trÎ HIE møc ®é trung b×nh, cã kho¶ng 30-50% trÎ cã di

chøng l©u dµi, 10 - 20% trÎ cã nh÷ng di chøng thÇn kinh nhÑ [7], [8], [9].

Tæn th¬ng n·o do ng¹t chu sinh lµ mét trong nh÷ng tæn th¬ng nÆng nÒ

nhÊt vµ kÐo dµi suèt cuéc ®êi cña trÎ, ®Ó l¹i hËu qu¶ nghiªm träng lµ t×nh

tr¹ng chËm ph¸t triÓn vËn ®éng, chËm ph¸t triÓn tinh thÇn vËn ®éng, ®éng

kinh, b¹i n·o... ë giai ®o¹n vÒ sau. Nguyªn nh©n g©y tæn th¬ng n·o ë trÎ s¬

1

sinh bao gåm nhiÔm khuÈn thÇn kinh trung ¬ng tríc vµ sau sinh, sang chÊn

vïng ®Çu mÆt do ng«i thÕ bÊt thêng, bÖnh lý cña mÑ hoÆc con g©y thiÕu m¸u￾gi¶m oxy, c¸c rèi lo¹n chuyÓn ho¸ di truyÒn... Gi¶m oxy-thiÕu m¸u n·o côc

bé trong thêi kú chu sinh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y tæn th¬ng n·o

chiÕm tû lÖ kh«ng nhá, bÖnh cã thÓ x¶y ra ë mäi n¬i trªn thÕ giíi, mÆc dï

nh÷ng thµnh tùu vÒ s¶n khoa kh«ng ngõng ph¸t triÓn.

Cho ®Õn nay, ë ViÖt Nam cha cã nghiªn cøu nµo vÒ bÖnh n·o gi¶m oxy

– thiÕu m¸u côc bé ®îc c«ng bè trªn y v¨n. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ

trÎ s¬ sinh trong níc míi chØ dõng ë møc th«ng b¸o vÒ t×nh h×nh tö vong chu

sinh nãi chung vµ tû lÖ tö vong cña trÎ díi 28 ngµy tuæi [1], [4], [ 6]. Nghiªn

cøu vÒ HIE ë trÎ s¬ sinh sÏ gióp nhµ l©m sµng s¶n khoa vµ s¬ sinh x¸c ®Þnh

®îc nguyªn nh©n vµ c¸c yÕu tè nguy c¬ ®èi víi HIE, c¸c h×nh th¸i l©m sµng

vµ c¸c d¹ng tæn th¬ng n·o cña HIE Tõ ®ã ® … a ra c¸c biÖn ph¸p can thiÖp,

®iÒu trÞ, dù phßng nh»m h¹n chÕ tû lÖ trÎ m¾c HIE, gi¶m tèi ®a tû lÖ tö vong

vµ t×nh tr¹ng chËm ph¸t triÓn vÒ t©m thÇn vËn ®éng ë trÎ em.

V× vËy, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi nµy víi hai môc tiªu nh sau:

1. M« t¶ mét sè ®Æc ®iÓm l©m sµng cña bÖnh n·o do gi¶m oxy-thiÕu

m¸u côc bé ë trÎ s¬ sinh ®ñ th¸ng.

2. M« t¶ mét sè ®Æc ®iÓm cËn l©m sµng bÖnh n·o gi¶m oxy-thiÕu m¸u

côc bé ë trÎ s¬ sinh ®ñ th¸ng.

2

Ch¬ng 1: Tæng quan

1.1. Mét sè thuËt ng÷.

- Gi¶m oxy m¸u: lµ t×nh tr¹ng gi¶m ph©n ¸p oxy trong m¸u ®éng m¹ch.

- ThiÕu m¸u côc bé: ®îc ®Æc trng bëi sù gi¶m lu lîng m¸u trong mét m«

nhÊt ®Þnh.

- Ng¹t: lµ biÓu hiÖn cña sù kÐm trao ®æi khÝ dÉn ®Õn hËu qu¶ thiÕu oxy

vµ t¨ng CO2 trong m¸u, do ®ã g©y toan m¸u. Ng¹t kÐo dµi sÏ dÉn ®Õn gi¶m

huyÕt ¸p vµ thiÕu m¸u côc bé.

- Ng¹t lóc sinh: lµ t×nh tr¹ng thiÕu oxy-t¨ng CO2 x¶y ra gÇn lóc sinh mµ

møc ®é ng¹t ®ñ ®Ó g©y ra tæn th¬ng thÇn kinh cÊp tÝnh víi nh÷ng biÓu hiÖn:

+ Toan chuyÓn ho¸ hoÆc toan hçn hîp ( pH<7,0 ) m¸u ®éng m¹ch rèn

+ ChØ sè Apgar tõ 0-3 ®iÓm kÐo dµi trªn 5 phót

+ Cã triÖu chøng vÒ thÇn kinh trong giai ®o¹n s¬ sinh: co giËt, kÝch

thÝch, h«n mª, gi¶m tr¬ng lùc c¬...

+ Rèi lo¹n chøc n¨ng nhiÒu hÖ thèng c¬ quan: tim m¹ch, tiªu ho¸,

huyÕt häc, h« hÊp, thËn-tiÕt niÖu.

- BÖnh n·o gi¶m oxy-thiÕu m¸u côc bé: bÖnh ®îc x¸c ®Þnh khi cã nh÷ng

bÊt thêng vÒ thÇn kinh trong giai ®o¹n s¬ sinh (díi 28 ngµy tuæi) víi nh÷ng

b»ng chøng liªn quan ®Õn hiÖn tîng gi¶m nång ®é oxy trong m¸u vµ hoÆc

thiÕu m¸u n·o côc bé [7], [8] ,[9], [11].

1.2. Sinh lý bÖnh häc

1.2.1. Nguyªn lý chung cña gi¶m oxy-thiÕu m¸u côc bé trong giai ®o¹n

chu sinh.

Trong thêi kú bµo thai, ¸p lùc riªng phÇn cña oxy trong m¸u ®éng

m¹ch (PaO2) thêng thÊp, gi¶m oxy vµ thiÕu m¸u côc bé sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶

gi¶m lu lîng tuÇn hoµn. Gi¶m oxy m¸u nÆng sÏ dÉn ®Õn rèi lo¹n chøc n¨ng

c¬ tim, sau ®ã lµ gi¶m lu lîng tuÇn hoµn m¹ch n·o hoÆc mÊt ®i c¬ chÕ tù ®iÒu

hoµ m¹ch n·o g©y thiÕu m¸u côc bé tÕ bµo thÇn kinh.

3

1.2.2. Gi¶m oxy m¸u chu sinh nguyªn ph¸t.

Gi¶m oxy m¸u trong tö cung thêng do rèi lo¹n tuÇn hoµn rau thai,

nh÷ng trÎ ®îc cung cÊp thiÕu oxy tõ trong tö cung thêng suy h« hÊp vµ suy

tim ngay sau sinh. Tuy nhiªn, gi¶m oxy m¸u sau sinh l¹i lµ hËu qu¶ cña thiÓu

n¨ng h« hÊp, tuÇn hoµn, ®¬n thuÇn hay phèi hîp. Gi¶m oxy m¸u chu sinh

nguyªn ph¸t cã thÓ lµm rèi lo¹n sù tù ®iÒu chØnh m¹ch n·o trÎ s¬ sinh, ®iÒu

nµy gi¶i thÝch nguyªn nh©n t¹i sao nh÷ng trÎ cã héi chøng mµng trong thêng

tæn th¬ng thÇn kinh ë nh÷ng vïng nhÊt ®Þnh, vÝ dô nh nhuyÔn n·o chÊt tr¾ng

c¹nh n·o thÊt.

1.2.3. ThiÕu m¸u côc bé chu sinh

Trêng hîp trÎ cã c¸c dÞ tËt tim bÈm sinh hoÆc bÞ gi¶m oxy m¸u nÆng

lóc sinh g©y rèi lo¹n chøc n¨ng co bãp c¬ tim, lµm gi¶m tuÇn hoµn n·o vµ

mÊt sù ®iÒu hoµ m¹ch n·o. Suy tuÇn hoµn cã thÓ do xuÊt huyÕt x¶y ra tríc

sinh, sau sinh hoÆc nhiÔm khuÈn s¬ sinh. Khi gi¶m oxy-thiÕu m¸u côc bé, lu

lîng m¸u ®Õn gan, thËn, ruét, phæi, c¬ x¬ng sÏ gi¶m vµ u tiªn cho lu lîng

m¸u ®Õn tim, n·o vµ tuyÕn thîng thËn. Do vËy suy thËn vµ suy gan thêng x¶y

ra ®ång thêi trong bÖnh n·o gi¶m oxy-thiÕu m¸u côc bé nÆng. Ph¶n øng ®Çu

tiªn cña c¬ thÓ víi t×nh tr¹ng gi¶m oxy-thiÕu m¸u côc bé ë trÎ s¬ sinh lµ gi¶m

tÇn sè tim vµ t¨ng huyÕt ¸p nh»m duy tr× hiÖu suÊt tim ®¹t gÇn nhÊt víi møc

b×nh thêng.

Trªn thùc tÕ, khi t×nh tr¹ng gi¶m oxy-thiÕu m¸u côc bé tiÕn triÓn, tÇn

sè tim, huyÕt ¸p, hiÖu suÊt tim sÏ gi¶m vµ t×nh tr¹ng toan chuyÓn ho¸ t¨ng

dÇn do t¨ng acid lactic.

1.2.4. TuÇn hoµn n·o phô thuéc huyÕt ¸p cña trÎ.

ë trÎ s¬ sinh, sù tù ®iÒu chØnh m¹ch n·o thêng yÕu, sù ®iÒu chØnh nµy

kÐm h¬n khi gi¶m oxy- thiÕu m¸u côc bé, ¸p lùc trong m¹ch n·o thay ®æi

lµm thay ®æi tuÇn hoµn n·o. §éng m¹ch n·o ë trÎ ®Î non Ýt cã kh¶ n¨ng thÝch

nghi khi huyÕt ¸p h¹. Ngêi ta quan s¸t thÊy hiÖn tîng tæn th¬ng n·o c¹nh ®-

êng däc gi÷a sau h¹ huyÕt ¸p, vÉn cßn nhiÒu tranh c·i vÒ giíi h¹n thay ®æi

cña huyÕt ¸p ®éng m¹ch v× khi giíi h¹n trªn cña møc huyÕt ¸p lµm ¶nh hëng

4

®Õn sù tù ®iÒu hoµ m¹ch n·o cµng gi¶m th× nguy c¬ xuÊt huyÕt trong n·o thÊt

vµ c¹nh n·o thÊt cµng t¨ng.

1.2.5. ChÊt ®éc g©y kÝch thÝch dÉn truyÒn thÇn kinh.

Mét sè chÊt kÝch thÝch dÉn truyÒn thÇn kinh nhÊt ®Þnh nh amino acid,

aspartate ®Æc biÖt lµ glutamate ®îc gi¶i phãng t¹i khe synap trong suèt qu¸

tr×nh gi¶m oxy-thiÕu m¸u côc bé. Nh÷ng chÊt ®éc nµy gãp phÇn g©y ph¸ huû

tÕ bµo thÇn kinh. Mèi liªn quan gi÷a chÊt g©y ®éc víi sù chÕt tÕ bµo do thiÕu

m¸u côc bé ®îc chøng minh trªn thùc nghiÖm bëi:

 Ho¹t ®éng cña c¸c synap ¶nh hëng tíi sù chÕt tÕ bµo do gi¶m oxy.

 C¸c chÊt ®èi kh¸ng glutamate ®Æc biÖt ng¨n c¶n sù chÕt tÕ bµo do

gi¶m oxy.

 Glutamate g©y chÕt tÕ bµo gièng víi do gi¶m oxy

 HiÖn tîng tÝch luü glutamate ngoµi tÕ bµo suèt giai ®o¹n thiÕu oxy

trªn thùc nghiÖm (do t¨ng gi¶i phãng, gi¶m hÊp thu)

 Vïng n·o tæn th¬ng do thiÕu oxy t¬ng øng víi synap gi¶i phãng

glutamate. Sù ph©n bè cña c¸c tÕ bµo thÇn kinh chøa glutamate cã thÓ gi¶i

thÝch khi thÊy mét sè vïng tæn th¬ng trong n·o sau giai ®o¹n gi¶m oxy-thiÕu

m¸u côc bé. Gi¶m ®êng m¸u vµ t¨ng nhiÖt ®é c¬ thÓ cã kh¶ n¨ng lµm nÆng

thªm tæn th¬ng thÇn kinh trung ¬ng do thiÕu m¸u côc bé [7], [8], [11].

1.2.6. C¬ chÕ tÕ bµo

Gi¶m oxy m¸u g©y t×nh tr¹ng thiÕu n¨ng lîng tÕ bµo, ho¹t ®éng b¬m

Na+

-K+

bÞ suy yÕu, mµng tÕ bµo bÞ khö cùc. Lóc nµy c¸c neuron gi¶i phãng å

¹t glutamate vµo khe synap, c¸c thô thÓ cña glutamate lµ NMDA vµ AMPA

lµ nh÷ng kªnh cã tÝnh thÊm víi Ca2+, khi receptor nµy ho¹t ®éng lµm Ca2+ vµo

trong tÕ bµo thÇn kinh, ho¹t hãa enzyme catabolic (protease, phospholipase,

endonuclease) vµ h×nh thµnh nªn c¸c gèc Oxit Nit¬ tù do g©y ph¸ hñy protein

cÊu tróc, c¸c lipid mµng, acid nucleic vµ c¸c thµnh phÇn kh¸c cña tÕ bµo, g©y

ho¹i tö tÕ bµo thÇn kinh.

5

Mét sè thô thÓ lµ nh÷ng kªnh dÉn truyÒn ion d¬ng kh«ng chän läc, khi

kªnh nµy ho¹t ®éng qu¸ møc lµm cho c¸c Cl-

tõ ngoµi vµo trong tÕ bµo, g©y

hiÖn tîng phï thÈm thÊu vµ chÕt tÕ bµo.

1.3. t×nh h×nh trÎ m¾c bÖnh n·o gi¶m oxy-thiÕu m¸u

côc bé chu sinh

- ë Mü vµ hÇu hÕt c¸c níc ph¸t triÓn: tû lÖ HIE lµ 0,5-1 TH/ 1000 trÎ s¬

sinh ®ñ th¸ng, tû lÖ ë trÎ ®Î non cao h¬n gÊp 4-5 lÇn. Kho¶ng 70% nh÷ng trÎ

HIE võa vµ nÆng biÓu hiÖn triÖu chøng co giËt trong 24 giê ®Çu sau sinh, tû lÖ

trÎ cã di chøng vÒ thÇn kinh lµ 0,3/1000 [9].

- T×nh h×nh tö vong vµ hËu qu¶ l©u dµi cña bÖnh:

+ Theo b¸o c¸o cña WHO: hµng n¨m, cã kho¶ng 1 triÖu trÎ trªn thÕ

giíi tö vong do ng¹t lóc sinh vµ còng kho¶ng 1 triÖu trÎ ®îc cøu sèng cã di

chøng vÒ thÇn kinh [11].

+ Nh÷ng trÎ HIE nÆng: cã kho¶ng 50-75% trêng hîp tö vong, 55% trÎ

tö vong trong th¸ng ®Çu tiªn do tæn th¬ng nhiÒu c¬ quan. Sè trÎ cßn l¹i cã di

chøng thÇn kinh nÆng nÒ, tö vong tríc tuæi vÞ thµnh niªn do c¸c nhiÔm khuÈn

toµn th©n hoÆc viªm phæi do sÆc.

Nh÷ng trÎ HIE nÆng ®îc cøu sèng ph¶i chÞu nh÷ng hËu qu¶ nh: chËm

ph¸t triÓn t©m thÇn, ®éng kinh, b¹i n·o ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. Giai ®o¹n

muén h¬n trÎ cã thÓ ë trong t×nh tr¹ng liÖt nöa ngêi, liÖt hai chi díi, liÖt tø

chi.

Tû lÖ nh÷ng trÎ cã di chøng ë giai ®o¹n sau phô thuéc vµo møc ®é

nÆng cña HIE, trªn 80% trÎ HIE nÆng ®îc cøu sèng cã biÕn chøng nghiªm

träng, 10-20% tµn tËt ë møc ®é trung b×nh, kho¶ng 10% trÎ ph¸t triÓn b×nh

thêng [7], [8].

+ Nh÷ng trÎ HIE møc ®é võa: 30-50% trÎ cã di chøng nÆng nÒ, 10-

20% trÎ cã nh÷ng bÊt thêng vÒ thÇn kinh møc ®é nhÑ.

+ Nh÷ng trÎ HIE nhÑ: dêng nh kh«ng cã nh÷ng bÊt thêng cña hÖ thÇn

kinh trung ¬ng.

6

- T¹i ViÖt Nam: Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Quü d©n sè liªn hîp quèc,

ViÖt Nam ®ang lµ mét trong 40 quèc gia cã tû lÖ tö vong cña trÎ em díi 5

tuæi cao nhÊt thÕ giíi. Tû lÖ tö vong chu sinh vµ s¬ sinh lµ 22,2/1000 trÎ

sèng. Tö vong s¬ sinh chiÕm 40% tö vong cña trÎ díi 5 tuæi, bèn nguyªn

nh©n hµng ®Çu trùc tiÕp g©y tö vong s¬ sinh lµ ng¹t, ®Î non, nhiÔm khuÈn, dÞ

tËt bÈm sinh.

- Chñng téc: kh«ng cã sù ph©n biÖt gi÷a c¸c chñng téc kh¸c nhau.

- Giíi tÝnh: tû lÖ m¾c bÖnh kh«ng phô thuéc vµo giíi tÝnh.

- Tuæi: bÖnh x¶y ra trong thêi kú s¬ sinh, trÎ ®Î non còng cã thÓ m¾c

bÖnh nhng c¬ chÕ bÖnh häc vµ biÓu hiÖn l©m sµng cã mét sè kh¸c biÖt so víi

trÎ ®ñ th¸ng. HÇu hÕt c¸c trêng hîp ®îc nghiªn cøu ë trÎ ®ñ th¸ng ngay sau

sinh. Nh÷ng trÎ HIE nÆng vµ võa thêng biÓu hiÖn triÖu chøng ngay t¹i lóc

sinh vµ trong vßng vµi giê ®Çu tiªn sau khi sinh.

1.4. Chøc n¨ng sinh lý cña hÖ thÇn kinh trung ¬ng

- Thuú tr¸n: kiÓm so¸t c¸c kÕ ho¹ch, suy luËn, vËn ®éng vµ mét sè khÝa

c¹nh vÒ lêi nãi. §©y lµ vïng lín nhÊt trong bèn thuú cña n·o, n¬i b¾t nguån

cña hÇu hÕt c¸c hµnh vi cã môc ®Ých. Thuú tr¸n cã liªn quan víi trung t©m

c¶m xóc vµ hÖ Limbic.

- Thuú th¸i d¬ng: cã vai trß trong c¸c chøc n¨ng nghe, nhËn thøc lêi nãi,

mét sè lo¹i trÝ nhí. Trung t©m ng«n ng÷ n»m ë thuú th¸i d¬ng bªn tr¸i.

- Thuú chÈm: tiÕp nhËn vµ ph©n tÝch c¸c th«ng tin tõ m¾t, tæn th¬ng thuú

chÈm cã thÓ g©y mï mÆc dï nh÷ng phÇn kh¸c cña thÞ gi¸c hoµn toµn b×nh th￾êng.

- Thuú ®Ønh: c¸c tÕ bµo thÇn kinh nhËn c¶m c¸c th«ng tin vÒ c¶m gi¸c vµ

xóc gi¸c bao gåm: nãng, l¹nh, ®au, ¸p lùc, vÞ trÝ cña c¬ thÓ. NhËn c¶m c¶m

gi¸c cã quan hÖ mËt thiÕt víi vïng vËn ®éng nguyªn ph¸t n»m phÝa tríc thuú

®Ønh, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng tù chñ.

-TiÓu n·o: cã chøc n¨ng kiÓm so¸t t thÕ, th¨ng b»ng, phèi hîp ®éng t¸c.

Ngoµi ra, nã cßn chØ huy mét sè kü n¨ng vµ viÖc häc tËp cña con ngêi, ®iÒu

nµy ®îc gi¶i thÝch bëi hiÖn tîng ®i xe ®¹p hoÆc l¸i xe « t« ®ßi hái ph¶i ®îc

7

häc vµ hç trî trong giai ®o¹n ban ®Çu, sau khi ®îc rÌn luyÖn mét kho¶ng thêi

gian c¸c kü n¨ng trë nªn quen thuéc (tù ®éng).

- HÖ thèng Limbic vµ vïng ®åi thÞ: HÖ thèng nµy phèi hîp víi th©n n·o

®iÒu hoµ nhiÖt ®é, huyÕt ¸p, tÇn sè tim, ®êng huyÕt. Vïng h¶i m· vµ h¹ch

nh©n thuéc hÖ Limbic rÊt cÇn thiÕt cho viÖc h×nh thµnh trÝ nhí. HÖ Limbic

®ång thêi cßn lµ trung t©m c¶m xóc cña con ngêi, chiÕm kho¶ng mét phÇn

n¨m thÓ tÝch n·o bé.

- §åi thÞ: Lµ trung t©m tiÕp nhËn ©m cña n·o, truyÒn xung ®éng tõ n¬i

nhËn c¶m gi¸c quan (trõ nhËn c¶m khøu gi¸c) ®Õn vá n·o. §åi thÞ lùa chän

nh÷ng th«ng tin quan träng vµ cã vai trß trong trÝ nhí.

- TuyÕn tïng: ë trªn vµ sau ®åi thÞ, tuyÕn cã h×nh nãn, nhËn xung ®éng

thÇn kinh tõ m¾t vµ rÊt nh¹y c¶m víi ¸nh s¸ng. Cã vai trß quan träng trong sù

®iÒu hoµ nhÞp sinh häc bªn trong c¬ thÓ vµ nhÞp tim. Khi cã tÝn hiÖu tõ vïng

díi ®åi, tuyÕn tïng bµi tiÕt hormon melatonin, hormon nµy liªn quan ®Õn giÊc

ngñ vµ thøc tØnh, nång ®é hormon t¨ng vÒ ®ªm vµ gi¶m vµo ban ngµy.

- Vïng díi ®åi: vïng díi ®åi lµ mét phÇn cña hÖ Limbic, ®iÒu hoµ nhiÖt

®é c¬ thÓ, c¶m gi¸c ®ãi, kh¸t, huyÕt ¸p, thÓ tÝch tuÇn hoµn, giÊc ngñ, thøc

tØnh vµ viÖc tiÓu tiÖn. TuyÕn yªn kiÓm so¸t sù t¨ng trëng x¬ng, c¬ vµ ®iÒu hoµ

hormon giíi tÝnh.

- H¹nh nh©n: thuéc hÖ Limbic, gãp phÇn vµo viÖc hoµ hîp hai gi¸c quan

nghe vµ nh×n. Nã liªn kÕt nhËn c¶m c¶m xóc vµ nhËn c¶m c¸c kÝch thÝch tõ

m«i trêng bªn ngoµi. H¹nh nh©n còng cã vai trß ®èi víi trÝ nhí.

- Håi h¶i m·: hîp nhÊt c¸c th«ng tin vÒ c¶m gi¸c, nh liªn kÕt vÞ trÝ cña

hai hay nhiÒu vËt. Håi h¶i m· cÇn thiÕt cho viÖc lu gi÷ c¸c th«ng tin.

- Nh©n bÌo: chiÕm mét phÇn t nhãm tÕ bµo thÇn kinh ë h¹ch nÒn cña

n·o, thuéc phÇn chÊt x¸m, n»m s©u bªn trong n·o cã t¸c dông phèi hîp c¸c

vËn ®éng. C¸c tÕ bµo nµy cïng lo¹i, cã chøc n¨ng vµ sù kÕt nèi thÇn kinh

gièng nhau. Nh©n bÌo vµ nh©n ®u«i phèi hîp víi nhau díi mét tªn lµ thÓ v©n.

Tho¸i ho¸ thÓ v©n dÉn ®Õn kh«ng kiÓm so¸t ®îc vËn ®éng vµ sa sót trÝ tuÖ nh

trong bÖnh Huntington

8