Luận văn tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong quản lý và sử dụng các công trình thuỷ lợi nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO

TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI



PHÙNG HỮU QUÂN

TĂNG CƯỜNG SỰ THAM GIA CỦA CỘNG ðỒNG TRONG QUẢN LÝ VÀ

SỬ DỤNG CÁC CÔNG TRÌNH THỦY LỢI NỘI ðỒNG TRÊN ðỊA BÀN

HUYỆN GIAO THỦY, TỈNH NAM ðỊNH

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp

Mã số: 60.31.10

Người hưỡng dẫn khoa học: GS.TS. PHẠM VÂN ðÌNH

Hà Nội - 2010

ii Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

LỜI CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn

này là trung thực và chưa ñược sử dụng ñể bảo vệ một học vị nào. Các thông

tin trích dẫn trong luận văn ñều ñã ñược chỉ rõ nguồn gốc.

Hà Nội, ngày tháng 3 năm 2011

Tác giả

Phùng Hữu Quân

iii Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện luận văn này, tôi ñã nhận ñược sự giúp ñỡ

nhiệt tình của các tổ chức và cá nhân. Tôi xin chân thành cảm ơn những tổ

chức, cá nhân ñó.

Trước tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc ñến GS.TS Phạm Vân

ðình, người thày ñã hướng dẫn và giúp ñỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu

và hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo Viện Sau ñại học,

Khoa Kinh tế và PTNT, Bộ môn Kinh tế nông nghiệp và Chính sách ñã giúp

ñỡ và tạo ñiều kiện về mọi mặt ñể tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận

văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn UBND huyện Giao Thuỷ, Phòng

NN&PTNT, Phòng Thống kê, Phòng Tài nguyên và môi trường, Công ty

KTCTTL huyện, UBND, HTX nông nghiệp và nhân dân 2 xã Hoành Sơn và

Giao Hà ñã tạo ñiều kiện thuận lợi cho quá trình nghiên cứu thực tế của tôi.

Tôi xin chân thành cảm ơn những người thân và bạn bè ñã chia sẻ

những khó khăn, ñộng viên tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn

này.

Phùng Hữu Quân

iv Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CN

ðVT

HTX

HTXDV

HTXDVNN

KTCTTL

NN

PIM

PTNT

PTSX

QLN

TNHH

UBND

Công nghiệp

ðơn vị tính

Hợp tác xã

Hợp tác xã dịch vụ

Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp

Khai thác công trình thuỷ lợi

Nông nghiệp

Pim

Phát triển nông thôn

Phát triển sản xuất

Quản lý nước

Trách nhiệm hữu hạn

Uỷ ban nhân dân

v

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 2.1

Bảng 2.2

Bảng 2.3

Bảng 3.1

Bảng 3.2

Bảng 3.3

Bảng 4.1

Bảng 4.2

Bảng 4.3

Bảng 4.4

Bảng 4.5

Bảng 4.6

Bảng 4.7

Bảng 4.8

Bảng 4.9

Bảng 4.10

Phân loại công trình thuỷ lợi ở Việt Nam

Các nội dung tham gia theo nhóm và giai ñoạn

Số lượng các LID phân theo diện tích

Tình hình dân số và lao ñộng của huyện Giao Thủy qua 3

năm 2007 – 2009

Tình hình ñất ñai và sử dụng ñất ñai huyện Giao Thủy

qua 3 năm 2007 – 2009

Kết quả sản xuất kinh doanh của huyện Giao Thủy qua 3

năm 2007 – 2009

Tỷ lệ giá trị ñóng góp của cộng ñồng theo quy mô công

trình và các giai ñoạn quản lý

ðặc ñiểm kinh tế - kỹ thuật của hai công trình nghiên cứu

Tình hình tham gia của cộng ñồng trong xác ñịnh nhu

cầu, khảo sát thiết kế công trình

Một số chỉ tiêu phản ánh kết quả tham gia của cộng ñồng

trong xác ñịnh nhu cầu, khảo sát thiết kế hai công trình

nghiên cứu

Tình hình tham gia của cộng ñồng trong xây dựng công

trình

Một số chỉ tiêu thực hiện trong xây dựng công trình

Tình hình tham gia của cộng ñồng trong quản lý kênh

Hoành Lộ 2 Hoành Sơn

Mức thu thuỷ lợi phí theo quy ñịnh của UBND tỉnh

Tình hình phân bổ thuỷ lợi phí công trình

Một số chỉ tiêu thực hiện thuỷ lợi phí ở ba công trình

13

18

32

47

49

52

66

68

75

76

78

79

83

84

85

87

vi Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

Bảng 4.11

Bảng 4.12

Bảng 4.13

Tình hình duy tu, bảo dưỡng ở hai công trình

Tình hình tham gia của cộng ñồng trong phân phối nước

Một số chỉ tiêu ñánh giá tác ñộng tham gia của cộng ñồng

89

93

95

vii Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

DANH MỤC CÁC SƠ ðỒ

Trang

Sơ ñồ 4.1

Sơ ñồ 4.2

Sơ ñồ 4.3

Sơ ñồ 4.4

Sơ ñồ 4.5

Sơ ñồ 4.6

Sơ ñồ 4.7

Sơ ñồ 4.8

Sơ ñồ 4.9

Sơ ñồ 4.10

Sơ ñồ 4.11

Sơ ñồ 4.12

Mô hình nhà nước quản lý công trình thuỷ lợi lớn

Mô hình nhân dân quản lý công trình thuỷ lợi nội ñồng

Sự tham gia của cộng ñồng trong quản lý và sử dụng các

công trình thuỷ lợi của huyện

Sơ ñồ mạng lưới công trình thuỷ lợi của huyện

ðặc ñiểm trong sử dụng công trình thuỷ lợi

Cây vấn ñề về nguyên nhân cộng ñồng không tham gia xác

ñịnh nhu cầu, khảo sát thiết kế công trình

Vai trò tham gia của cộng ñồng trong khảo sát thiết kế

công trình kênh Hoành Lộ 2 Hoành Sơn

Cây vấn ñề về cơ sở tham gia của cộng ñồng trong xác

ñịnh nhu cầu, khảo sát thiết kế kênh Hoành Lộ 2 Hoành

Sơn

Tổ chức bộ máy quản lý kênh Mỹ Tho 6 Giao Hà

Tổ chức bộ máy quản lý kênh Hoành Lộ 2 Hoành Sơn

Kế hoạch tưới tiêu kênh Mỹ Tho 6 Giao Hà

Kế hoạch tưới tiêu kênh Hoành Lộ 2 Hoành Sơn

61

62

63

64

65

71

73

74

81

82

91

92

viii Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

DANH MỤC CÁC ðỒ THỊ

Trang

ðồ thị 4.1

Sơ ñồ 4.2

Ý kiến của người dân về mức thu nộp thuỷ lợi phí

Ý kiến của người dân về tình hình cung cấp nước ñầy ñủ,

kịp thời

87

94

ix Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

MỤC LỤC

Trang

1. ðặt vấn ñề 1

1.1 Tính cấp thiết của ñề tài nghiên cứu 1

1.2 Mục tiêu nghiên cứu của ñề tài 3

1.2.1 Mục tiêu chung 3

1.2.2 Mục tiêu cụ thể 3

1.3 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu của ñề tài 4

1.3.1 ðối tượng nghiên cứu 4

1.3.2 Phạm vi nghiên cứu 4

2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về tăng cường sự tham gia của

cộng ñồng trong quản lý và sử dụng các công trình thuỷ lợi

5

2.1 Cơ sở lý luận 5

2.1.1 Một số khái niệm cơ bản 5

2.1.2 Vai trò của thuỷ lợi nội ñồng 7

2.1.3. Sự tham gia của cộng ñồng trong quản lý, sử dụng các

công trình thuỷ lợi nội ñồng

14

2.2 Cơ sở thực tiễn 27

2.2.1 Sự tham gia của cộng ñồng trong quản lý và sử dụng

công trình thuỷ lợi của một số nước trên thế giới

27

2.2.2 Sự tham gia của cộng ñồng trong quản lý và sử dụng

công trình thuỷ lợi ở Việt Nam

34

2.3 Các công trình nghiên cứu có liên quan 41

3. ðặc ñiểm ñịa bàn và phương pháp nghiên cứu 44

3.1 ðặc ñiểm tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Giao Thuỷ,

tỉnh Nam ðịnh

44

3.1.1 ðặc ñiểm tự nhiên 44

x

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

3.1.2 ðặc ñiểm kinh tế - xã hội 46

3.2 Phương pháp nghiên cứu 54

3.2.1 Phương pháp chọn ñiểm nghiên cứu 54

3.2.2 Phưong pháp thu thập số liệu 54

3.2.3 Phương pháp phân tích 54

3.3 Một số chỉ tiêu phân tích 57

3.3.1 Chỉ tiêu ñánh giá sự tham gia của cộng ñồng 57

3.3.2 Chỉ tiêu ñánh giá kết quả tham gia 57

4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận 59

4.1 Thực trạng tham gia của cộng ñồng trong quản lý và sử

dụng các công trình thuỷ lợi nội ñồng trên ñịa bàn huyện

Giao Thuỷ

59

4.1.1 ðặc ñiểm của quá trình phát triển thuỷ lợi ở huyện Giao

Thuỷ

59

4.1.2 Sự tham gia của cộng ñồng ñịa phương trong quản lý và

sử dụng hai công trình nghiên cứu

67

4.2 Giải pháp tăng cường sự tham gia của cộng ñồng trong

quản lý và sử dụng các công trình thuỷ lợi nội ñồng trên ñịa

bàn huyện Giao Thuỷ, tỉnh Nam ðịnh

94

4.2.1 Quan ñiểm 94

4.2.2 ðịnh hướng 96

4.2.3 Mục tiêu 97

4.2.4 Giải pháp 98

5. Kết luận 105

5.1 Kết luận 105

5.2 Kiến nghị 108

TÀI LIỆU THAM KHẢO 109

xi Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

PHỤ LỤC 110

1

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….

1. ðẶT VẤN ðỀ

1.1 Tính cấp thiết của ñề tài nghiên cứu

Trong sản xuất nông nghiệp, thuỷ lợi luôn ñược coi là biên pháp hàng

ñầu trong các biện pháp thâm canh tăng năng suất cây trồng [4]. Ở Việt Nam,

Chính phủ ñã ñầu tư một lượng lớn ngân sách vào việc xây dựng các công

trình thuỷ lợi vừa và nhỏ và giao các công trình này cho các Công ty Khai

thác công trình thuỷ lợi quản lý ñể vận hành công trình và cung cấp nước cho

nông dân, nông dân trả thuỷ lợi phí theo dịch vụ cho các dịch vụ thuỷ lợi mà

họ ñược nhận. Tuy nhiên, thực tế là hiệu quả tưới tiêu của các công trình thuỷ

lợi chưa cao, thuỷ lợi phí thu ñược mới chỉ ñáp ứng ñược khoảng 35 - 40%

tổng chi phí vận hành và sửa chữa thường xuyên [6]. Nhiều công trình không

ñủ kinh phí ñể thực hiện sửa chữa lớn và sửa chữa ñịnh kỳ. Ở nhiều nơi, công

trình bị xuống cấp, dẫn ñến thất thoát nước nhiều. Bên cạnh ñó, cộng ñồng

hưởng lợi chưa quan tâm ñến việc quản lý và sử dụng công trình, vẫn còn bị

ảnh hưởng bởi tâm lí “xin cho”, họ coi công trình là của Nhà nước và do Nhà

nước quản lý chứ không phải việc của họ. Mặt khác, chúng ta còn thiếu một

cơ chế ñể hướng cho cộng ñồng tham gia vào quản lý và sử dụng công trình.

Những năm gần ñây, với sự ñổi mới cơ chế và sự xuất hiện của mô

hình chuyển giao quản lý thuỷ nông (PIM) ñã mở ra một cơ hội mới, một

bước ngoặt mới trong quản lý và sử dụng công trình thuỷ lợi. Cơ sở thành

công của PIM dựa trên việc khai thác hiệu quả những nguồn lực to lớn của

người dân. PIM vừa là phương tiện, vừa là mục tiêu trong tiến trình phát triển

thuỷ lợi của hầu hết các quốc gia hiện nay. Qua mô hình PIM, Cộng ñồng

hưởng lợi ñã bước ñầu nhận thức vai trò và tầm quan trọng của mình trong

quản lý, vận hành và sửa chữa công trình.

Trong quản lý thuỷ nông cơ sở, ñể có tổ chức quản lý tốt (tổ chức của

người dùng nước) thì sự tham gia của người hưởng lợi là một yếu tố tạo nên

sự bền vững của tổ chức ñó. Xu hướng chung trong quản lý và sử dụng công