Lựa chọn và sử dụng bài tập trong dạy học vật lí chương các định luật bảo toàn – vật lí 10 nhằm phát triển năng lực nhận thức vật lí

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN TRƯƠNG TRÀ

LỰA CHỌN VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ CHƯƠNG CÁC ĐỊNH

LUẬT BẢO TOÀN – VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NHẬN THỨC VẬT

LÍ

Ngành: Sư phạm Vật lí

Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Bảo Hoàng Thanh

Đà Nẵng- Năm 2021

Đà Nẵng – Năm 2021

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN TRƯƠNG TRÀ

LỰA CHỌN VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ CHƯƠNG CÁC ĐỊNH

LUẬT BẢO TOÀN – VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NHẬN VẬT LÍ

Ngành: Sư phạm Vật lí

Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Bảo Hoàng Thanh

Đà Nẵng- Năm 2021

Đà Nẵng – Năm 2021

Mục lục

DANH MỤC HÌNH ............................................................................................................3

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................................4

1. Lý do chọn đề tài.......................................................................................................5

2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu.............................................................................5

3. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................5

4. Giả thuyết khoa học..................................................................................................5

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................6

5.1. Đối tượng .............................................................................................................................6

5.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................................6

6. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................6

7. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................6

7.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết.......................................................................................6

7.2. Phương pháp nghiên cứu chuyên gia...................................................................................6

8. Đóng góp của đề tài...................................................................................................6

9. Cấu trúc khóa luận ...................................................................................................6

CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC LỰA CHỌN VÀ SỬ DỤNG

BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NHẬN THỨC VẬT LÝ

CỦA HỌC SINH ................................................................................................................8

1.1. Năng lực vật lý ..........................................................................................................8

1.2 Bài tập vật lí .....................................................................................................................16

1.3 Cơ sở thực tiễn .................................................................................................................19

1.4 Một số thuận lợi và khó khăn trong việc sử dụng BTVL nhằm phát triển năng lực

nhận thức kiến thức vật lý ở trường THPT ...................................................................................22

............................................................................................................................................................22

1.5 Ý nghĩa của việc sử dụng BTVL nhằm phát triển năng lực nhận thức kiến thức vật

lý của học sinh 22

1.6 Nguyên tắc đánh giá bài tập theo định hướng phát triển năng lực nhận thức kiến

thức vật lý của HS.............................................................................................................................23

1.7 Quy trình xây dựng và sử dụng bài tập nhằm phát triển năng lực nhận thức kiến

thức vật lý của HS.............................................................................................................................23

CHƯƠNG II: LỰA CHỌN VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ CHƯƠNG

‘CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN – VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NHẬN

THỨC VẬT LÍ

2.1. Đặc điểm, cấu trúc chương “các định luật bảo toàn” – Vật lý 10.........................25

2.2. ..........Lựa chọn và sử dụng bài tập vật lý phát triển nhận thức vật lý thoe hệ thông mã hóa

2.3. Thiết kế một số tiến trình dạy học cụ thể có sử dụng bài tập nhằm phát triển năng

lực nhận thức kiến thức vật lí chương “ Các định luật bảo toàn- vật lý 10’’..............................77

TIỂU KẾT CHƯƠNG III................................................................................................90

CHƯƠNG III: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................91

3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm........................................................................91

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ..............................................................................91

3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm..............................................................................91

3.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm........................................................................91

3.6. Tiến hành thực nghiệm:............................................................................................92

TIỂU KẾT CHƯƠNG III................................................................................................95

TỔNG KẾT VÀ KIẾN NGHỊ .........................................................................................95

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................96

1

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Số thứ tự Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

1 NL Năng lực

2 GQVĐ Giải quyết vấn đề

3 NL GQVĐ Năng lực giải quyết vấn đề

4 DH Dạy học

5 DHVL Dạy học vật lý

6 PH & GQVĐ Phát hiện & giải quyết vấn đề

7 ĐHSP Đại học Sư Phạm

8 GDPT Giáo dục phổ thông

9 GV Giáo viên

10 HS Học sinh

11 NXB Nhà xuất bản

12 PPDH Phương pháp dạy học

13 SGK Sách giáo khoa

14 THCS Trung học cơ sở

15 THPT Trung học phổ thông

16 TN Thí nghiệm

17 TNSP Thực nghiệm sư phạm

18 VĐ Vấn đề

2

DANH MỤC BẢNG

BẢNG TÊN BẢNG TRANG

Bảng 1.1. Rubric đánh giá năng lực vật lí 8

Bảng 1.2a Bảng quy ước cách tính điểm và phân loại năng lực cá nhân 15

Bảng 1.2b Bảng quy ước cách tính điểm và phân loại năng lực nhóm n

học sinh 15

Bảng 1.3.1

lựa chọn lựa chọn và sử dụng bài tập chương CÁC ĐỊNH

LUẬT BẢO TOÀN- vật lý 10 của (101) giáo viên trường

Trung học phổ thông Phan Chu Trinh- Đà Nẵng và các trường

trung học phổ thông khác trên địa bàn quảng nam

20

Bảng 1.3.2

thực trạng của việc học vật lý theo định hướng phát triển năng

lực ở trường thpt (303 học sinh) trường trung học phổ thông

phan chu trinh- đà nẵng và trường trung học phổ thông bắc trà

my – quảng nam, trường trung học phổ thông nguyễn bỉnh

khiêm-chư sê- gia lai

21

Bảng 2.1 Phân phối chương trình của chương “các định luật bảo toàn” –

Vật lý 10 28

Bảng 2.2 Bảng mô tả chuẩn kiến thức kỹ năng và hướng dẫn thực hiện

chuẫn ktkn của chương iv – các định luật bảo toàn 28

Bảng 2.3 Bảng mô tả các chỉ số của chuẩn ktkn cho 4 tiết của chương 29

Bảng 2.4 Bảng ví dụ minh họa cho thấy liên hệ giưã chỉ số hành vi (của

môn vật lý) với chỉ số hành vi của 4 tiết

31

Bảng 2.5

Bảng ma trận đề của từng chỉ số chuẩn ktkn của 4 tiết theo

bloom 35

3

DANH MỤC HÌNH

HÌNH TÊN HÌNH TRANG

Hình 1

Biểu đồ thể hiện mức độ cần thiết của việc sử dụng bài tập trong

dạy học môn Vật lí 21

Hình 2

Biểu đồ thể hiện mức độ sử dụng bài tập nhằm phát triển năng lực

nhận thức kiến thức Vật lí trong dạy học môn Vật lí của giáo viên 23

Hình 3

Hình 4

Hình 5

Biểu đồ thể hiện mức độ sử dụng bài tập nhằm phát triển năng lực

nhận thức kiến thức Vật lí trong dạy học môn Vật lí mà thầy cô đã

áp dụng(353 học sinh)

Biểu đồ thể hiện khó khăn thường gặp khi giải các bài tập nhằm

phát triển năng lực nhận thức kiến thức Vật lí(353 học sinh)

Biểu đồ hình cột cho các tiêu chí trong phiếu đánh giá của giáo

viên (101 giáo viên)

93

4

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên tôi xin chân thành gởi lời cảm ơn và biết ơn đến Ban gián hiệu, Phòng đào tạo,

Ban chủ nhiệm khoa, Quý Thầy Cô giáo khoa Vật Lý trường Đại học Sư Phạm – Đại học Đà

Nẵng và Quý Thầy cô trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập.

Cảm ơn các em học sinh của các trường Phan Châu Trinh, Bắc Trà My, Nguyễn Bỉnh Khiêm

đà hỗ trợ tôi trogn việc thực nghiệm và thu thập số liệu cho đề tài, cảm ơn các bộ viên chức của

trường đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành chuỗi ngày thực nghiệm

\Đặc biệt, Thầy giáo hướng dẫn: PGS. TS Nguyễn Bảo Hoàng Thanh là người mà tôi mong

muốn bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc nhất vì đã tận tâm hướng dẫn và hỗ trợ tôi hoàn thành được khóa

luận tốt nghiệp này–Ngoài ra , tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, người thân, bạn bè đã

giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện.

Đà nẵng, tháng 5 năm 2021

Tác giả

Nguyễn Trương Trà

5

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Lí do chọn đề tài việc đổi mới giáo dục nhằm đáp ứng được nhu cầu của thời đại là yêu cầu

tất yếu của thời đại. Theo chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam, một trong những giải pháp

phát triển giáo dục là thực hiện cuộc vận động toàn ngành đổi mới phương pháp dạy học theo

hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của người học, biến quá trình học tập

thành quá trình tự học có hướng dẫn và quản lý của giáo viên. Theo chương trình giáo dục phổ

thông tổng thể ban hành theo thông tư 32 năm 2018 quy định về thay đổi cách kiểm tra đánh giá

theo hướng đánh giá năng lực. Chương trình chuyển từ dạy học nội dung sang hình thành năng

lực giúp các học sinh biết cách giải quyết các vấn đề thường gặp trong thực tiễn.Thực hiện được

việc kiểm tra đánh giá hướng vào đánh giá quá trình học, giúp phát triển năng lực tổng thể và

năng lực đặc thù của người học thì lúc đó quá trình dạy học sẽ tích cực hơn. Đổi mới phương

pháp giảng dạy nhằm hướng đến nhiều mục tiêu sâu xa, đó là nuôi dưỡng hứng thú của người

học, tạo sự tự giác trong học tập của các em học sinh, đặc biệt đối với môn Vật lí là tạo niềm tin

đối với khoa học, niềm đam mê hứng khởi của các em học sinh .

Ngoài ra bộ môn vật lý còn là môn học đòi hỏi người hcoj phải nắm chắc kiến thức và áp

dugnj vào thực tieenc vậy nên chúng ta cần có phương pháp dạy và học làm sao cho học sinh

hình thành tốt nhận thức vấn lý làm công cụ tiền đề cho việc áp dụng kiến thức vào đời sống.

Không chỉ để đáp ứng nhu cầu dạy và học của bộ môn vật lý trong nước theo chuẩn mới mà

còn để hội nhập nước nahf với nèn giá dục hiện đại của thế giới trogn thời buổi ngày nay.

Việc thay đổi phương pháp dạy và học thì cũng đóng góp chặt chẽ vào việc cải thiệt các

cụm, tổ hợp các ngành khoa học hiện đại nhằm giúp đất nước và nhân loại ngày càng làm chủ

được cuộc sống văn minh.

Với những lí do trên tôi đã chọn đề tài nghiên cứu: “Lựa chọn và sử dụng bài tập trong

dạy học vật lí chương Các Định Luật Bảo Toàn – Vật lí 10 nhằm phát triển năng lực nhận

thức Vật lí ”

2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu

Bằng việc nhận thấy tầm quang trọng của lý luận dạy học và dổi mơi sphuowng pháp dạy

học thời đại ngày càng đổi mới, đã có rất nhiều nghiên cứu, thực nghiệm và các cuộc khảo sát ở

nhiều nơi và nhiều thời điểm kể từ và chục năm gần đây, thêm vào đó bộ giáo dục ban hành

thoogn tư 32 năm 2018 có ban hành kèm theo chương trình giáo dục phổ thông môn Vật lý. Đây

là một chương trình mới nhằm đáp ứng và phát triển nhiều yêu cầu cần đạt về phẩm chất năng

lực chung và năng lực đặc thù của bộ môn Vật lý càng làm cho đội ngu cá bộ công nhân viên

chức trong và ngoài hệ thống giáo dục tham gia tích cực vào công cuộc nghiên cứu các đề tài

khoa học về xây dựng phương pháp dạy học hiệu quả và hiện đại, tuy nhiên cưa có một đề tài

nào nghiên cứu về : “Lựa chọn và sử dụng bài tập trong dạy học vật lí chương Các Định

Luật Bảo Toàn – Vật lí 10 nhằm phát triển năng lực nhận thức Vật lí ”

3. Mục tiêu nghiên cứu

Lựa chọn và sử dụng bài tập trong dạy học chương các định luật bảo toàn – vật lí 10 nhằm

phát triển năng lực nhận thức kiến thức vật lý của học sinh, phát triển biểu hiện đầu tiên về nhận

thức vật lý trong yêu cầu cần đạt về năng lực đặc thù.

4. Giả thuyết khoa học

6

Bằng việc lựa chọn và sử dụng bài tập trong dạy học chương các định luật bảo toàn – vật lí

10 nhằm phát triển năng lực nhận thức vật lý sẽ giúp cho học sinh cơ sở kiến thức vững bền và

từ đó sẽ hình thành các năng lực vật lý đặc thù như vậy sẽ cãi thiện chất lượng dạy và học trong

nền giáo dục Việt Nam nói chung và dạy môn vật lý nói riêng

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

5.1. Đối tượng

Hoạt động dạy và học chương “các định luật bảo toàn – vật lí 10” và việc sử dụng bài tập nhằm

phát triển năng lực nhận thức vật lý của học sinh.

5.2. Phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu quá trình dạy và học chương “các định luật bảo toàn – vật lí 10” và việc sử dụng bài tập

đánh giá nhằm phát triển năng lực nhận thức kiến thức vật lý và tiến hành thực nghiệm sư phạm

tại trường THPT Phan Châu Trinh – Đà Nẵng.

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về năng lực vật lý của học sinh.

- Nghiên cứu chương trình của chương “các định luật bảo toàn – vật lí 10”

- Nghiên cứu thực trạng giảng dạy và học tập chương “các định luật bảo toàn – vật lí 10” ở trường

THPT.

- Nghiên cứu về thực trạng hệ thống bài tập chương “các định luật bảo toàn – vật lí 10”.

- Đề xuất hướng sử dụng bài tập nhằm phát triển năng lực nhận thức kiến thức vật lí của học sinh

trong khi học chương “các định luật bảo toàn – vật lí 10”

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của đề tài và đề xuất giải pháp để dạy học

chương.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết

- Nghiên cứu các đề tài về dạy học và kiểm tra đánh giá trong dạy học bậc THPT hiện nay.

- Nghiên cứu nội dung chương trình học môn Vật lí 10 THPT các định luật bảo toàn

7.2. Phương pháp nghiên cứu chuyên gia

- Trao đổi với các giáo viên THPT tại địa bàn tỉnh Quảng Nam và Thành phố Đà Nẵng để nắm bắt

thực tế giảng dạy môn Vật lí 10 THPT tại các trường THPT hiện nay và góp ý cho giáo án và hệ

thống bài tập của đề tài này.

8. Đóng góp của đề tài

- Đề tài này sẽ cung cấp cho đội ngũ giáo viên có thêm tài liệu tham khảo về một phương pháp

dạy học hiệu quả ttrong thời buổi hiện nay nhằm cải thiện chất lượng trong dạy và học bộ môn

vật lý

- Đề tài cũng cugn cấp nguồn dữ liệu bài tập cho học sinh có thể cải thiện nhận thức về vật lý của

mình và sẽ phát thiến những năng lực vật lý đặc thù sau đó

- Đề tài sẽ thúc đẩy và khơi mào cho công cục cải cách hình thức dạy học trong nước và ngoài

nước nhằm đáp ứng chuẩn mới của giáo dục trogn tời kì hiện nay

- Đề tại tạo cơ hội cho các nhà nghiên cứu khoa học có cơ hội tham khảo cọ sát và học hỏi lẫn

nhau

9. Cấu trúc khóa luận

Ngoài phần mở đầu nội dung của khóa luận gồm có 3 chương: