Lựa chọn và rèn luyện phương pháp giải bài tập phần cơ học vật lí lớp 10 cho học sinh trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LA THỊ THẮNG

Lựa chọn và rèn luyện phương pháp giải bài tập

phần cơ học vật lí lớp 10 cho học sinh trong việc bồi

dưỡng học sinh giỏi

Chuyên ngành: LL&PP dạy học bộ môn Vật lí

Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. T¤ V¡N B×NH

THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cảm ơn

Lời cam đoan

Mục lục.............................................................................................................……..i

Danh mục các chữ viết tắt trong luận văn........................................................……..ii

Danh mục các bảng, sơ đồ, hình vẽ và đồ thị ..................................................…….iii

Mở đầu ................................................................................................................…..1

Chƣơng I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc lựa chọn và rèn luyện phƣơng

pháp giải bài tập vật lí cho học sinh trong việc bồi dƣỡng học sinh giỏi ....…..5

1.1. Vấn đề bồi dưỡng học sinh giỏi ................................................................... .….5

1.1.1. Các công trình nghiên cứu về bồi dưỡng học sinh giỏi ...........................…..5

1.1.1.1. Các nghiên cứu về bài tập vật lí..............................................................…..5

1.1.1.2. Các nghiên cứu về học sinh giỏi và công tác bồi dưỡng học sinh giỏi...…..6

1.1.2. Quan niệm về học sinh giỏi và giáo dục học sinh giỏi .............................…..6

1.1.3. Mục tiêu của việc bồi dưỡng học sinh giỏi...............................................…..8

1.1.4. Một số biện pháp phát hiện học sinh giỏi ở bậc THPT............................…..8

1.1.5. Một số biện pháp bồi dưỡng học sinh giỏi ở bậc THPT............................…..9

1.1.5.1. Kích thích động cơ học tập của học sinh ................................................…..9

1.1.5.2. Soạn thảo nội dung dạy học và có phương pháp dạy học phù hợp.........…..9

1.1.5.3. Kiểm tra, đánh giá ...................................................................................…10

1.1.6. Những năng lực cần thiết của giáo viên dạy bồi dưỡng học sinh giỏi......…11

1.2. Nội dung, phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi vật lí ................................…11

1.2.1. Mối quan hệ giữa mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học ...................…11

1.2.2. Mục tiêu, nội dung, phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi vật lí..............…12

1.2.2.1. Mục tiêu bồi dưỡng học sinh giỏi vật lí..................................................…12

1.2.2.2. Nội dung dạy học trong bồi dưỡng học sinh giỏi....................................…13

1.2.2.3. Các hình thức và phương pháp dạy học trong bồi dưỡng học sinh giỏi . ....14

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

1.3. Thuận lợi và khó khăn trong bồi dưỡng học sinh giỏi vật lí THPT..............…15

1.3.1. Thuận lợi ....................................................................................................…15

1.3.2. Khó khăn ....................................................................................................…15

1.4. Bài tập trong dạy học vật lí ..........................................................................…16

1.4.1. Khái niệm bài tập vật lí.............................................................................…16

1.4.2. Phân loại bài tập vật lí ...............................................................................…17

1.4.2.1. Phân loại dựa vào cả nội dung và hình thức ...........................................…17

1.4.2.2. Phân loại theo nội dung...........................................................................…17

1.4.2.3. Phân loại theo phương pháp giải.............................................................…18

1.4.2.4. Phân loại theo mức độ phức tạp của hoạt động tư duy của học sinh khi tìm lời

giải.............................................................................................................................…19

1.4.3. Vai trò của bài tập vật lí trong quá trình dạy học vật lí............................…20

1.4.3.1. Bài tập giúp cho việc ôn tập, đào sâu, mở rộng kiến thức ......................…20

1.4.3.2. Bài tập có thể là điểm khởi đầu để dẫn dắt đến kiến thức mới........................…21

1.4.3.3. Bài tập vật lí là một trong những phương tiện rất quí báu để rèn luyện kĩ năng,

kĩ xảo vận dụng lí thuyết vào thực tiễn.................................................................…21

1.4.3.4. Giải bài tập là một trong những hình thức làm việc tự lực cao của học sinh.21

1.4.3.5. Giải bài tập vật lí góp phần làm phát triển tư duy sáng tạo của học sinh ......…22

1.4.3.6. Bài tập vật lí cũng là một phương tiện có hiệu quả để kiểm tra mức độ nắm

vững kiến thức của học sinh................................................................................…22

1.5. Thực trạng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi vật lí ở một số trường THPT tỉnh

Thái Nguyên.........................................................................................................…22

1.5.1 Mục đích......................................................................................................…22

1.5.2 Phương pháp................................................................................................…23

1.5.3. Kết quả điều tra ..........................................................................................…23

Kết luận chương I.................................................................................................…25

Chƣơng II: Lựa chọn và rèn luyện phƣơng pháp giải bài tập phần cơ học vật lí

lớp 10 cho học sinh trong việc bồi dƣỡng học sinh giỏi ..................................…26

2.1. Vấn đề lựa chọn bài tập cho học sinh dùng trong công tác bồi dưỡng học sinh

giỏi........................................................................................................................…26

2.1.1 Nguyên tắc lựa chọn bài tập cho học sinh .................................................…26

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

2.1.2. Nguyên tắc lựa chọn bài tập dành cho học sinh giỏi................................…26

2.1.2.1. Hệ thống bài tập phải được lựa chọn theo từng chủ đề và từng phần của

môn học................................................................................................................…27

2.1.2.2. Hệ thống bài tập được lựa chọn theo nguyên tắc lựa chọn trong lựa chọn..…27

2.2. Rèn luyện phương pháp giải bài tập vật lí cho học dùng trong công tác bồi

dưỡng học sinh giỏi .............................................................................................…28

2.2.1. Những yêu cầu về lời giải một bài tập vật lí của học sinh giỏi................…28

2.2.2. Các tiêu chí rèn luyện phương pháp giải bài tập vật lí cho học sinh .......…28

2.2.2.1. Học sinh phải nắm vững phương pháp chung giải bài tập vật lí ..........…29

2.2.2.2. Học sinh phải nắm vững phương pháp giải từng nhóm bài theo cùng một

chủ đề ...................................................................................................................…32

2.2.2.3. HS phải đạt được các kĩ năng, kĩ xảo vận dụng kiến thức lí thuyết vào thực

tiễn hoạt động giải bài tập cũng như các hoạt động trong học tập và cuộc sống....…33

2.2.2.4. Trong quá trình giải bài tập, cần khuyến khích học sinh tìm nhiều cách

giải cho cùng một bài ..........................................................................................…34

2.2.3. Quy trình rèn luyện phương pháp giải bài tập vật lí cho học sinh dùng trong

bồi dưỡng học sinh giỏi .......................................................................................…34

2.3. Phần cơ học trong chương trình bộ môn vật lí lớp 10.................................…35

2.3.1 Vị trí và vai trò của phần cơ học - vật lí 10.................................................…35

2.3.2 Cấu trúc nội dung phần cơ học - vật lí 10 ...................................................…36

2.4. Lựa chọn bài tập phần cơ học vật lí lớp 10 cho học sinh trong việc bồi dưỡng

học sinh giỏi .........................................................................................................…38

2.4.1. Chủ đề 1: Động học chất điểm...................................................................…38

2.4.2. Chủ đề 2: Động lực học chất điểm............................................................. ....40

2.4.3. Chủ đề 3: Tĩnh học vật rắn.........................................................................…43

2.4.4. Chủ đề 4: Các định luật bảo toàn ...............................................................…46

2.5. Phương pháp rèn luyện phương pháp giải bài tập phần cơ học vật lí lớp 10 cho

học sinh trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi ........................................................…46

2.5.1. Tổ chức hoạt động tự học ở nhà cho HS...................................................…46

2.5.2. Tổ chức hoạt động dạy học trên lớp .........................................................…48

2.5.3. Kiểm tra, đánh giá và tự kiểm tra đánh giá ................................................…49

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

2.5.3.1. Vai trò của kiểm tra, đánh giá và tự kiểm tra đánh giá ...........................…49

2.5.3.2. Các tiêu chí đánh giá ...............................................................................…50

2.5.3.3. Biên soạn đề kiểm tra lớp 10 bồi dưỡng HSG ........................................…50

2.5.4. Hệ thống kiến thức lý thuyết và phương pháp giải bài tập phần cơ học dùng

trong bồi dưỡng học sinh giỏi vật lí (dùng làm tài liệu tự học cho HS) ..............…52

2.5.4.1. Kiến thức toán học trong dạy học vật lí ..................................................…52

2.5.4.2. Kiến thức lí thuyết vật lí..........................................................................…53

2.5.4.3. Một số phương pháp giải bài tập vật lí ...................................................…64

2.5.5. Ví dụ minh họa về phương pháp rèn luyện phương pháp giải bài tập phần cơ

học vật lí lớp 10 cho học sinh trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi ......................…72

Kết luận chương II ...............................................................................................…98

Chƣơng III. Thực nghiệm sƣ phạm..................................................................…99

3.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................................…99

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm.................................................................................. ....99

3.3. Đối tượngthực nghiệm ..................................................................................…99

3.4. Phương pháp đánh giá .................................................................................. ..100

3.5. Tiến hành thực nghiệm ................................................................................. . 100

3.6. Đánh giá hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất .......................................... ..101

3.6.1. Đánh giá qua kết quả bài kiểm tra.............................................................. ..101

3.6.2. Đánh giá qua kết quả thi chọn học sinh giỏi cấp tỉnh ............................... ..107

3.6.3. Đánh giá qua theo dõi quá trình học tập của học sinh .............................. ..107

3.6.4. Đánh giá qua ý kiến của các đồng nghiệp ................................................. ..108

Kết luận chương III.............................................................................................. ..109

Kết luận và kiến nghị......................................................................................... ..110

Tài liệu tham khảo ............................................................................................... ..112

Phụ lục.................................................................................................................. ..115

Phụ lục 1: Phiếu tham khảo ý kiến giáo viên vật lí ............................................. ..115

Phụ lục 2: Đề và đáp án chấm kiểm tra khảo sát lần 1, lần 2.............................. ..119

Phụ lục 3: Hệ thống bài tập được lựa chọn ......................................................... ..125

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

VIẾT ĐẦY ĐỦ VIẾT TẮT

Bài tập BT

Chuyển động CĐ

Dạy học DH

Đại học ĐH

Đối chứng ĐC

Giáo dục & đào tạo GD&ĐT

Giáo viên GV

Học sinh HS

Học sinh giỏi HSG

Kiểm tra KT

Nhà xuất bản NXB

Nhanh dần đều NDĐ

Phương pháp PP

Phương pháp dạy học PPDH

Phương tiện dạy hoc PTDH

Sách giáo khoa SGK

Trung học phổ thông THPT

Thực nghiệm TN

Thực nghiệm sư phạm TNSP

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7

DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ VÀ ĐỒ THỊ

Hình 1.1 Sơ đồ biểu diễn mối quan hệ giữ mục tiêu, nội dung, phương pháp

Hình 2.1.Sơ đồ nguyên tắc lựa chọn BT dùng cho bồi dưỡng HSG

Hình 2.2. Sơ đồ PP phân tích

Hình 2.3. Sơ đồ PP tổng hợp

Hình 3.1. Biểu đồ xếp loại kết quả kiểm tra lần 1

Hình 3.2. Biểu đồ xếp loại kết quả kiểm tra lần 2

Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích kết quả KT lần 1

Hình 3.4. Đồ thị đường lũy tích kết quả kiểm tra lần 2

Bảng 2.1. Quy trình rèn luyện phương pháp giải bài tập vật lí cho học sinh

Bảng 2.2. Phân bố số tiết đối với chương trình chuẩn:

Bảng 2.3. Phân bố số tiết đối với chương trình trình nâng cao:

Bảng 2.4. Ma trận đề kiểm tra khảo sát

Bảng 3.1. Bảng số liệu thực nghiệm và đối chứng

Bảng 3.2. Phân phối chương trình ôn luyện bồi dưỡng HSG phần cơ học (38 tiết)

Bảng 3.3. Bảng điểm các bài kiểm tra

Bảng 3.4. Xếp loại kết quả học tập

Bảng 3.5. Phần trăm HS đạt điểm khá giỏi, trung bình, yếu kém

Bảng 3.6. Các số liệu thống kê của các bài kiểm tra

Bảng 3.7. Phần trăm HS đạt điểm Xi trở xuống

Bảng 3.8. Bảng thống kê Tkđ

Bảng 3.9. Kết quả thu được từ kì thi chọn HSG cấp tỉnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn của mình đến các thầy cô giáo trong khoa Sau Đại

học, khoa Vật lí trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái nguyên đã tạo điều kiện

thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu khoa học tại khoa.

Tôi xin gửi lời cảm ơn trân trọng nhất tới PGS.TS. Tô Văn Bình - Đại học sư

phạm Thái Nguyên, người đã trực tiếp giảng dạy, nhiệt tình hướng dẫn tôi trong

suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin cảm ơn sâu sắc tới lãnh đạo sở Giáo dục – Đào tạo tỉnhThái Nguyên,

Ban giám hiệu, các đồng chí lãnh đạo, giáo viên tổ, nhóm vật lí, cùng các thầy cô

cộng tác ở các trường dạy thực nghiệm sư phạm, đã nhiệt tình đóng góp ý kiến, tạo

điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm.

Tôi xin cảm ơn chân thành tới người thân, các đồng nghiệp trong tổ chuyên

môn, ban giám hiệu trường PT Dân tộc Nội trú Thái Nguyên, nơi tôi đang công tác,

đã động viên giúp đỡ tạo điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành khoá học.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2013

La Thị Thắng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

9

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết

quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa có ai công bố trong một công

trình nào khác.

Thái nguyên, tháng 5 năm 2013

Tác giả

La Thị Thắng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

10

MỞ ĐẦU

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Theo Georgia Law, học sinh giỏi (HSG) là học sinh (HS) chứng minh được

trí tuệ ở trình độ cao và có khả năng sáng tạo, thể hiện một động cơ học tập mãnh

liệt và đạt xuất sắc trong lĩnh vực lí thuyết khoa học, là người cần một sự giáo dục

đặc biệt và sự phục vụ đặc biệt để đạt được trình độ tương ứng với năng lực của

người đó. Trên thế giới, việc phát hiện và bồi dưỡng HSG đã có từ rất lâu. Có thể

nói, hầu như tất cả các nước đều coi trọng vấn đề đào tạo và bồi dưỡng HS giỏi

trong chiến lược phát triển chương trình GD phổ thông. Đối với nước ta, Đảng và

Nhà nước đã khẳng định nhiệm vụ của ngành giáo dục là nâng cao dân trí, phổ cập

giáo dục phổ thông cho toàn dân, song song nhiệm vụ đó thì cần phải bồi dưỡng

nhân tài, phát hiện các HS có năng khiếu ở trường phổ thông và có kế hoạch đào tạo

riêng để họ thành những cán bộ khoa học kĩ thuật nòng cốt. “Bồi dưỡng nhân tài” là

một nội dung quan trọng trong nhiều nghị quyết của Đảng và Nhà nước. Hiện nay

HSG được rèn luyện trong các trường học riêng, thường gọi là trường chuyên,

trường năng khiếu của các tỉnh, thành phố. Tuy nhiên, không phải tất cả HSG đều

được học tập trong những trường đặc biệt như vậy mà vẫn có một tỉ lệ không nhỏ

những HSG - ở cả thành phố, nông thôn cũng như những HS sinh sống tại những

vùng khó khăn, xa trung tâm đô thị và những HS là người dân tộc thiểu số - đang

theo học tại các trường trung học phổ thông (THPT) không chuyên. Do vậy, các

trường THPT đều xây dựng kế hoạch và tổ chức bồi dưỡng HSG đối với bộ môn vật

lí cũng như tất cả các môn học khác.

Trong quá trình giảng dạy, một trong những nhiệm vụ quan trọng của mỗi

giáo viên là bồi dưỡng HSG bộ môn. Việc bồi dưỡng HSG nhằm mục tiêu chính là

tạo cho họ nhiều cơ hội trở thành những nhà khoa học, kĩ thuật của đất nước. Cũng

thông qua bồi dưỡng HSG, có thêm động lực để tự học, tự bồi dưỡng và nâng cao

trình độ chuyên môn.

Trong quá trình bồi dưỡng HSG, hệ thống bài tập (BT) được sử dụng phải đa

dạng, phải có tính tổng hợp và chuyên sâu. Nếu giáo viên lựa chọn được các BT đảm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

11

bảo các đặc tính trên và HS được rèn luyện tốt về phương pháp (PP) giải các BT thì

các em sẽ hứng thú, tích cực, tự lực trong học tập. Việc rèn luyện PP giải BT cho

HS vừa có tác dụng củng cố kiến thức và mở rộng hiểu biết của HS vừa tập cho HS

đem kiến thức đã học vận dụng vào những trường hợp cụ thể, vào những hoàn cảnh

mới, tức là tập cho các em sáng tạo. Đối với bộ môn vật lí, phần cơ học là phần đầu

tiên trong chương trình vật lí lớp 10, cũng là phần mở đầu trong chương trình vật lí

THPT. Đó là phần kiến thức hết sức cơ bản, có vai trò tạo dựng nền tảng cho tư

duy, cho việc học vật lí của HS trong cả cấp học. Và như vậy việc rèn luyện PP giải

BT phần cơ học cho HS là khâu then chốt, là một trong những yếu tố quyết định

chất lượng quá trình dạy và học bộ môn vật lí.

Bản thân tôi thường xuyên tham gia công tác bồi dưỡng HSG nên đã tìm đọc

các tài liệu tham khảo và các đề tài nghiên cứu về BT vật lí. Thực tế, số lượng BT

trong mỗi cuốn sách tham khảo là rất nhiều cho nên việc lựa chọn các BT phù hợp

với từng loại đối tượng HS là rất cần thiết. Cũng đã có nhiều nghiên cứu về BT vật

lí như Nguyễn Thị Mai Anh (2002), Phát huy tính tích cực hoạt động nhận thức của

HS lớp 10 THPT qua giải bài tập Vật lí bằng PP véc tơ, Luận văn thạc sĩ - Trường

Đại học Thái Nguyên; Nguyễn Thị Nga (2004), Lựa chọn và phối hợp các giải pháp

nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của HS THPT trong giờ giải bài tập Vật lí,

Luận văn thạc sĩ - Trường Đại học Thái Nguyên; Đỗ Thị Thuý Hà (2009), Phối hợp

các PP và phương tiện dạy học hiện đại để phát triển hứng thú và năng lực tự lực

học tập cho HS qua các hoạt động giải bài tập Vật lí phần Cơ học (chương trình

Vật lí 10 nâng cao), Luận văn thạc sĩ - Trường Đại học Thái Nguyên,… Tuy nhiên

các đề tài này chủ yếu nghiên cứu về công tác giảng dạy cho HS đại trà, còn công

tác bồi dưỡng HS giỏi thì còn ít người nghiên cứu.

Xuất phát từ những thực tế và lí do nêu trên, tôi chọn đề tài: “Lựa chọn và

rèn luyện phương pháp giải bài tập phần cơ học vật lí lớp 10 cho học sinh trong

việc bồi dưỡng học sinh giỏi”

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu, đề xuất nguyên tắc lựa chọn và lựa chọn các BT của phần cơ học;

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

12

rèn luyện PP giải cho HS nhằm nâng cao hiệu quả công tác bồi dưỡng HSG vật lí

lớp 10.

III. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU

Khách thể nghiên cứu: HS có kết quả đầu vào đạt loại khá, giỏi môn vật lí đang học

lớp 10 tại một số trường THPT của tỉnh Thái Nguyên.

Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động dạy học BT của giáo viên và HS trong thời gian

ôn bồi dưỡng HS giỏi bộ môn vật lí.

IV. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC

Nếu lựa chọn được một hệ thống BT phù hợp với đối tượng HS khá giỏi và

rèn luyện được cho các em các PP giải BT phần cơ học vật lí lớp 10 thì sẽ góp phần

nâng cao chất lượng dạy học bộ môn vật lí nói chung và công tác bồi dưỡng HS giỏi

nói riêng.

V. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu quá trình tổ chức, thực hiện công tác bồi dưỡng HS giỏi môn vật

lí lớp 10 của một số trường THPT của tỉnh Thái Nguyên thông qua việc lựa chọn và

rèn luyện PP giải BT.

VI. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

- Tìm hiểu đặc điểm của HSG.

- Nghiên cứu hoạt động dạy và hoạt động học, mối quan hệ giữa mục tiêu,

nội dung, PP để vận dụng mối quan hệ đó vào việc bồi dưỡng HSG.

- Nghiên cứu về BT và PP giải BT trong dạy học vật lí.

- Điều tra thực trạng bồi dưỡng HSG vật lí ở các trường THPT không

chuyên.

- Nghiên cứu nội dung, cấu trúc đặc điểm phần cơ học vật lí lớp 10 (cả

chương trình chuẩn và nâng cao).

- Cách thức lựa chọn BT cho đối tượng HS khá giỏi.

- Lựa chọn hệ thống BT cơ học vật lí lớp 10 cho HS khá giỏi.

- Nghiên cứu việc rèn luyện PP giải BT cho HS khá giỏi.

- Thiết kế tiến trình dạy học một số buổi dạy bồi dưỡng HSG vật lí lớp 10

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

13

trên cơ sở các BT đã được lựa chọn.

- TN sư phạm để đánh giá giả thuyết khoa học và rút ra kết luận.

VII. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu lí luận:

- Đọc và tìm hiểu lí luận từ sách, báo, tạp chí, văn bản, nghị quyết để làm

sáng tỏ quan điểm của đề tài.

- Nghiên cứu chương trình, nội dung SGK, sách giáo viên và các tài liệu liên

quan đến phần cơ học dùng cho việc giảng dạy và học tập bộ môn vật lí lớp 10.

Nghiên cứu thực tế:

- Điều tra tình hình thực tế về bồi dưỡng HSG bộ môn vật lí lớp 10.

Thực nghiệm sư phạm:

- Tiến hành giảng dạy đủ các buổi ôn bồi dưỡng HSG theo kế hoạch của

trường PTDT Nội trú Thái Nguyên dành cho bộ môn vật lí khối 10 bằng các giáo án

đã thiết kế theo hướng nghiên cứu của đề tài.

- Tiến hành giảng dạy một số buổi ôn bồi dưỡng HSG tại các lớp thực

nghiệm (theo hướng nghiên cứu của đề tài) và đối chứng (theo PP truyền thống) tại

các trường: THPT Đại Từ; THPT Lưu Nhân Chú; THPT Nguyễn Huệ.

- Đánh giá và so sánh kết quả ở các lớp thực nghiệm với các lớp đối chứng

nhằm kiểm tra giả thuyết nêu ra. (Có sử dụng PP thống kê toán học).

- Tìm những điểm chưa hợp lí cần phải điều chỉnh, bổ sung và hoàn thiện các

giáo án đã thiết kế sau khi TN sư phạm.

VIII. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

- Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận của việc tổ chức hoạt động rèn luyện PP

giải BT cho HS giỏi.

- Các BT được lựa chọn và các giáo án đã thiết kế sau khi hoàn thiện có thể

vừa dùng làm tài liệu bồi dưỡng HSG Bộ môn vật lí cho HS cả ở ba khối lớp 10, lớp

11 và lớp 12, vừa dùng làm tài liệu bồi dưỡng chuyên môn nghiệp và tài liệu tham

khảo GV vật lí.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

14

Chƣơng I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC LỰA CHỌN VÀ

RÈN LUYỆN PHƢƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP VẬT LÍ CHO HỌC SINH

TRONG VIỆC BỒI DƢỠNG HỌC SINH GIỎI

1.1. Vấn đề bồi dƣỡng học sinh giỏi

1.1.1. Các công trình nghiên cứu về bồi dƣỡng học sinh giỏi

1.1.1.1. Các nghiên cứu về bài tập vật lí

Hiện nay, có thể nói đã có rất nhiều nghiên cứu khoa học về BT vật lí. Các

nghiên cứu này khai thác khá nhiều mặt, nhiều góc cạnh khác nhau của BT vật lí

với những mục đích khác nhau.

Các nghiên cứu đó có thể là những nghiên cứu với mục đích cung cấp một

PP dạy học hoặc lí luận dạy học về BT vật lí. Ví dụ như luận án tiến sĩ của Nguyễn

Thế Khôi (1995) về Một phương án xây dựng hệ thống bài tập phần Động lực học

lớp 10 THPT nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản, góp phần phát triển

năng lực giải quyết vấn đề; hay cuốn bài tập về phương pháp dạy bài tập Vật lí của

GS - TS Phạm Hữu Tòng (1994), … Ngoài ra còn có nhiều luận văn thạc sĩ khoa

học nghiên cứu về vấn đề này như: Đồng Thị Vân Thoa (2001 – ĐHSP ĐHTN) với

Một số biện pháp tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh THPT miền núi

khi giảng dạy bài tập vật lí, Nguyễn Thị Mai Anh (2002- ĐHSP ĐHTN) với Phát

huy tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh lớp 10 THPT qua giải bài tập

vật lí bằng phương pháp vectơ, Nguyễn Thị Nga (2004) với Lựa chọn và phối hợp

các giải pháp nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của HS THPT trong giờ giải

bài tập Vật lí, Đào Quang Thành với Tích cực hóa hoạt động học tập vật lí của

học sinh PTTH miền núi trên cơ sở tổ chức, định hướng, rèn kỹ năng giải bài tập

vật lí(1997-ĐHSP ĐHTN); Nguyễn Thế Chung với Một số biện pháp phát huy tính

tích cực hoạt động nhận thức của học sinh THPT miền núi khí dạy học bài tập vật lí

phần "Quang hình học" Vật lí lớp 11 (2009 ĐHSP ĐHTN); Hoàng Văn Vĩnh với

Xây dựng tiến trình hướng dẫn giải bài tập phần Từ trường (Vật lí 11) theo hướng

phát huy tính tích cực và tự lực của học sinh trung học phổ thông miền núi (2010-

ĐHSP ĐHTN); Đỗ Thị Thuý Hà với Phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

15

học hiện đại để phát triển hứng thú và năng lực tự lực học tập cho học sinh qua các

hoạt động giải bài tập vật lí phần cơ học (chương trình Vật lí 10 nâng cao) (2009-

ĐHSP ĐHTN);…

Bên cạnh đó chúng ta cũng gặp rất nhiều tài liệu tham khảo về phân loại và

các PP giải BT vật lí theo hình thức hệ thống các BT theo nội dung, theo PP giải. Ví

dụ ngay về các tài liệu tham khảo về BT vật lí lớp 10 THPT, bạn đọc rất dễ tìm thấy

các cuốn sách như: Giải toán Vật lí 10 của tác giả Bùi Quang Hân, BT chọn lọc Vật

lí 10 của tác giả Đoàn Trọng Căn (chủ biên), Bài tập Vật lí sơ cấp của tác giả Vũ

Thanh Khiết Và Phạm Quý Tư, Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi THPT môn Vật

lí của giáo sư Dương Trọng Bái, …

1.1.1.2. Các nghiên cứu về học sinh giỏi và công tác bồi dƣỡng học sinh giỏi

Trong công cuộc cải cách giáo dục hiện nay, việc phát hiện và đào tạo HSG

nhằm cung ứng nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước là một trong những

nhiệm vụ quan trọng ở bậc THPT. Thực hiện nhiệm vụ quan trọng này, đã và đang

có nhiều đề tài nghiên cứu về vấn đề phát hiện, bồi dưỡng HSG ở hầu hết các bộ

môn, ví dụ như:

- “Xây dựng hệ thống bài tập hóa học nhằm rèn luyện tư duy trong việc bồi dưỡng

học sinh giỏi hóa học ở trường THPT” - Luận án Tiến sĩ của Vũ Anh Tuấn (2004)-

ĐHSP Hà Nội.

-“Xây dựng hệ thống bài tập hóa học vô cơ nhằm rèn luyện tư duy trong bồi dưỡng

HSG ở trường THPT” - Luận văn Thạc sĩ của Đỗ Văn Minh (2007) ĐHSP Hà Nội;

- “Bồi dưỡng năng lực ứng dụng số phức vào giải toán hình học và lượng giác cho

HS khá giỏi trung học phổ thông” -Luận văn Thạc sĩ của Phạm Xuân Thám (2008)

ĐHSP ĐHTN;…

Tuy nhiên, nghiên cứu về HSG và công tác bồi dưỡng HSG áp dụng cho môn

vật lí thì có rất ít. Cho đến nay tại Đại học Thái Nguyên chưa có nghiên cứu nào về

công tác này đối với môn vật lí.

1.1.2. Quan niệm về học sinh giỏi và giáo dục học sinh giỏi

Hầu như tất cả các nước trên thế giới đều coi trọng vấn đề đào tạo và bồi