LICH SU GD QTRI .doc

LËCH SÆÍ GIAÏO DUÛC QUAÍNG TRË

PHÇn më ®Çu

M¶NH §ÊT CON NG¦êI

Vµ Sù NGHIÖP GI¸O DôC - §µO T¹O QU¶NG TRÞ

(1945 - 2000)

--------------

ë vÞ trÝ b¶n lÒ cña ®Êt níc, lng tùa vµo d·y Trêng S¬n hïng vÜ, mÆt híng ra

biÓn §«ng bao la, víi diÖn tÝch 4.795km2

, víi d©n sè 608.950 ngêi vµ víi 7

huyÖn, 2 thÞ x·, 136 x· phêng - Qu¶ng TrÞ lµ mét tØnh ®Êt kh«ng réng, ngêi

kh«ng ®«ng nhng lµ ®Þa bµn cã ý nghÜa chiÕn lîc vµ ®· tõng cã mét lÞch sö rÊt

®Æc thï.

Ph¶i ®Õn n¨m Minh M¹ng thø 13 (n¨m 1832) th× Qu¶ng TrÞ víi t c¸ch lµ

mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh cÊp tØnh míi chÝnh thøc h×nh thµnh nhng lÞch sö cña vïng

®Êt ®· cã tõ xa xa. Nh÷ng b»ng chøng x¸c thùc vÒ kh¶o cæ häc cho thÊy hµng

v¹n n¨m tríc nh÷ng téc ngêi thuéc ng÷ hÖ M«n - Kh¬ me sèng trªn triÒn ®«ng -

t©y Trêng S¬n vµ nh÷ng téc ngêi thuéc ng÷ hÖ M· Lai - §a ®¶o sèng ë c¸c vïng

®ång b»ng ven biÓn lµ nh÷ng chñ nh©n ®Çu tiªn ®· sím cïng céng c ë ®©y.

ChÝnh hä lµ nh÷ng ngêi ®i tiªn phong trong c«ng cuéc khai s¬n ph¸ th¹ch x©y

dùng vïng ®Êt nµy.

Trong lÞch sö, Qu¶ng TrÞ ®· tõng chÞu nhiÒu biÕn ®éng, x¸o trén vµ c¾t

chia. Nguyªn lµ mét phÇn trong bé ViÖt Thêng cña níc V¨n Lang - ¢u

L¹c ®Õn thêi kú H¸n thuéc lµ mét phÇn cña quËn NhËt Nam (tõ n¨m 179 tr￾íc C«ng nguyªn). TiÕp ®ã lµ mét phÇn cña V¬ng quèc Ch¨mpa (gåm

ch©u ¤ vµ mét phÇn ch©u Ma Linh). §Õn 1069 víi vâ c«ng cña nhµ Lý, tõ

B¾c cÇu §«ng Hµ ®îc tr¶ vÒ §¹i ViÖt nhng ph¶i ®Õn th¸ng 6/1306, sau

cuéc t×nh nhuèm mµu s¾c chÝnh trÞ cña HuyÒn Tr©n c«ng chóa víi vua

- 1 -

Ch¨m lµ ChÕ M©n th× c¶ tØnh Qu¶ng TrÞ míi hoµn tÊt viÖc trë vÒ ®Êt mÑ

ViÖt Nam. Nhng thÕ kû XV, Qu¶ng TrÞ trë thµnh chiÕn trêng ¸c liÖt víi

qu©n x©m lîc nhµ Minh. Råi c¸c thÕ kû tiÕp nèi l¹i lµ vïng tranh chÊp ¸c

liÖt gi÷a c¸c tËp ®oµn thèng trÞ: Lª-M¹c, TrÞnh-M¹c, NguyÔn-M¹c vµ

TrÞnh-NguyÔn. Trong thêi kú hiÖn ®¹i, khi d©n téc ta tiÕn hµnh hai cuéc

chiÕn tranh gi¶i phãng vÜ ®¹i chèng x©m lîc, ®Êt Qu¶ng TrÞ sau nhiÒu n¨m

khãi löa chèng Ph¸p l¹i ®îc lÞch sö chän lµm n¬i ®èi ®Çu khèc liÖt nhÊt vÒ

chÝnh trÞ, n¬i tËp trung binh lùc hïng m¹nh nhÊt cña c¶ hai bªn vµ còng lµ

n¬i diÔn ra c¸c chiÕn dÞch cã tÝnh chiÕn lîc trong cuéc quyÕt chiÕn víi tªn

sen ®Çm quèc tÕ hïng m¹nh - ®Õ quèc Mü. Suèt c¶ mét qu¸ tr×nh lÞch sö

l©u dµi còng lµ qu¸ tr×nh nh©n d©n Qu¶ng TrÞ cÇm sóng, cÇm g¬m chèng

giÆc ngo¹i x©m vµ còng lµ qu¸ tr×nh gång m×nh lªn chèng ®ì thiªn tai dån

dËp. Khãi löa chiÕn tranh, b·o tè, lò lôt cïng nh÷ng x¸o trén, chia c¾t... lµ

mét thùc tÕ nghiÖt ng·, tµn ph¸ nÆng nÒ vïng ®Êt nµy vµ ®· lµm cho con

ngêi ph¶i chÞu biÕt bao gian khæ, mÊt m¸t, ®au th¬ng.

VÒ v¨n ho¸, tuy cã chung c¸c quy luËt cña v¨n ho¸ ViÖt Nam nhng víi mét

diÔn tr×nh lÞch sö vµ mét vÞ trÞ ®Þa lý kh¸ ®Æc thï nªn Qu¶ng TrÞ ®· lµ n¬i gÆp gì,

tiÕp nhËn vµ giao hoµ nhiÒu hÖ v¨n ho¸ kh¸c nhau. Trªn c¸i nÒn cña v¨n ho¸ tiÒn

vµ s¬ sö mµ héi tô ë ®ã kh«ng Ýt dÊu tÝch cña v¨n ho¸ S¬n Vi, Hoµ B×nh, §«ng

S¬n lµ qu¸ tr×nh tiÕp biÕn khi tiÕp cËn víi v¨n ho¸ H¸n, Ch¨mpa, §¹i ViÖt, kÓ c¶

v¨n ho¸ ph¬ng T©y... TÊt c¶ ®· ®an vµo nhau trong kh¶ n¨ng dung hoµ, dung hîp

cña ngêi Qu¶ng TrÞ ®Ó trë thµnh tµi s¶n cña chÝnh m×nh trªn hµnh tr×nh tiÕn vÒ

phÝa tríc.

Víi mét phøc thÓ vÒ ®Þa lý, lÞch sö, v¨n ho¸ vµ x· héi mang nhiÒu nÐt khu

biÖt ®ã, c¸c thÕ hÖ ngêi Qu¶ng TrÞ ®· nèi tiÕp nhau cïng céng sinh, vît qua mäi

th¸ch thøc, chung søc chung lßng x©y dùng quª h¬ng. Qu¸ tr×nh ®ã ®· t¹o ra

b¶n lÜnh vµ lµm nªn nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp c¶u con ngêi Qu¶ng TrÞ. §ã lµ

"kiªn cêng, bÊt khuÊt, dòng c¶m trong ®Êu tranh v× nghÜa lín. CÇn cï, tù lËp tù

- 2 -

cêng trong s¶n xuÊt vµ x©y dùng ®êi sèng. Cã t©m hån trong s¸ng, b×nh dÞ, khÝ

kh¸i, béc trùc, th¼ng th¾n vµ rÊt mùc thuû chung". (1

)

C¬ së s©u xa lµm nªn søc m¹nh ý chÝ trong nh÷ng ngÆt nghÌo cña hoµn

c¶nh, ®ã chÝnh lµ kh¸t väng sèng, kh¸t väng v¬n tíi mét ngµy mai t¬i s¸ng h¬n

nh mét c©u ca dao mµ chÝnh ngêi Qu¶ng TrÞ lµ t¸c gi¶:

§õng than phËn khã ai ¬i

Cßn da l«ng mäc, cßn chåi n¶y c©y

V× vËy, kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ trong cæ sö vÉn gäi Qu¶ng TrÞ lµ: "TrÊn

biªn", "träng trÊn", "phªn dËu", "cöa ngâ"... phÝa nam tæ quèc. Cµng kh«ng ph¶i

v« t×nh khi ba lÇn trong ba thêi ®iÓm cam go lÞch sö ®· chän Qu¶ng TrÞ lµm "thñ

phñ":

- LÇn 1: (1558-1626) NguyÔn Hoµng chän lµm n¬i ®Þnh ®« dinh chóa ®Ó khëi

®éng sù nghiÖp nhµ NguyÔn .

- LÇn 2: N¨m 1885, vua Hµm Nghi x©y thµnh T©n Së (Cam Lé) ®Ó dùng cê cÇn

v¬ng cøu níc, chèng ngo¹i x©m.

- LÇn 3: N¨m 1973, thÞ trÊn Cam Lé vinh dù ®îc chän ®Æt trô së cña chÝnh phñ

Céng hoµ miÒn Nam ViÖt Nam ®Ó thay mÆt toµn miÒn Nam tiÕp nhËn quèc th

cña c¸c ®¹i sø.

§Æc biÖt, trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vÜ ®¹i, khi Qu¶ng TrÞ trë

thµnh "tuyÕn ®Çu cña Tæ quèc", hµng v¹n ngêi con u tó cña ®Êt ViÖt ®· vÒ ®©y tô

nghÜa, cïng qu©n vµ d©n Qu¶ng TrÞ lµm nªn nh÷ng chiÕn c«ng lÉy lõng. NhiÒu

tªn ®Êt, tªn lµng, tªn nói, tªn s«ng cña Qu¶ng TrÞ ®· kh«ng chØ cßn lµ mét ®Þa

danh th«ng thêng mµ ®· thµnh nh÷ng biÓu trng vÒ mét thêi oanh liÖt cña d©n

téc. Vinh dù thay khi ®· cã 57 c¸ nh©n, 130 ®¬n vÞ, 100% huyÖn -

----------------------------------------------------------------------------------------------

(1) LÞch sö §¶ng bé Qu¶ng TrÞ - NXB ChÝnh trÞ quèc gia .Trang 19

- 3 -

thÞ x· vµ toµn tØnh Qu¶ng TrÞ ®· ®îc Nhµ níc phong tÆng danh hiÖu cao quý

nhÊt: Danh hiÖu anh hïng. (Trong ®ã cã 2 trêng häc vµ 1 thÇy gi¸o lµ Anh hïng

lao ®éng).

§Æc ®iÓm cña vïng ®Êt vµ con ngêi nãi trªn ®· chi phèi s©u s¾c qu¸ tr×nh

h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn gi¸o dôc Qu¶ng TrÞ. NÕu nh thùc tÕ cña chiÕn tranh,

thiªn tai cïng nh÷ng x¸o trén, chia c¾t vµ víi kho¶ng c¸ch xa c¸c ®« thÞ lín ®·

k×m h·m, c¶n trë sù ph¸t triÓn th× ngîc l¹i víi kh¸t väng sèng, kh¸t väng muèn

v¬n lªn vµ b¶n chÊt cÇn cï, chÞu th¬ng, chÞu khã cña con ngêi ®· lµ nguyªn nh©n

t¹o nªn søc sèng bªn trong cña nÒn gi¸o dôc trªn m¶nh ®Êt nµy.

Nh×n chung, so víi c¶ níc, hÖ thèng gi¸o dôc ë Qu¶ng TrÞ thêi bÊy giê ph¸t

triÓn chËm vµ nhá bÐ. D©n téc ViÖt Nam lµ mét d©n téc cã truyÒn thèng v¨n

ho¸ vµ v¨n hiÕn. Tõ rÊt sím, ®Æc biÖt lµ thêi kú Lý - TrÇn ®· cã nhiÒu chñ tr¬ng

tiÕn bé vµ ®· ®Çu t lín cho sù ph¸t triÓn gi¸o dôc. Díi triÒu Lý Th¸nh T«ng

(n¨m 1070, V¨n MiÕu Quèc Tö Gi¸m ®îc thµnh lËp. N¨m 1075 ®· cã kú thi

quèc gia ®Çu tiªn. Díi triÒu Lý Nh©n T«ng, n¨m 1076, kiÓu trêng §¹i häc ®Çu

tiªn: V¨n MiÕu Quèc Tö Gi¸m ra ®êi. TiÕp ®ã, nhÊt lµ thêi kú nhµ TrÇn, nhiÒu

trêng häc ë c¸c ch©u, huyÖn ®îc ra ®êi, c¸c kú thi tuyÓn chän nh©n tµi ®îc tæ

chøc thêng xuyªn, c¸c thiÕt chÕ vµ bÇu kh«ng khÝ häc hµnh ®· ®îc h×nh thµnh tõ

rÊt sím. Trong khi ®ã ë Qu¶ng TrÞ vµo thêi kú nµy gÇn nh cha cã g×. Cho ®Õn

hiÖn nay, cha thÊy cã t liÖu nµo ghi l¹i hÖ thèng gi¸o dôc Qu¶ng TrÞ trong h¬n

1000 n¨m H¸n thuéc vµ thêi kú Chiªm Thµnh. Ngay D¬ng V¨n An khi viÕt "¤

Ch©u CËn Lôc" - n¨m 1555 - mÆc dï ®¸nh gi¸ rÊt cao "®Þa khÝ" n¬i ®©y, ®Õn

møc ®· ®Æt c©u hái: "NÕu ch¼ng b¶o ®©y lµ n¬i nu«i dìng nªn nh÷ng bËc anh

tµi, tuÊn kiÖt, khai më ra ®êng häc hµnh thµnh ®¹t th× lµm sao cã thÓ xøng víi

khÝ ®Êt nh vËy" (*).

(*) ¤ ch©u CËn Lôc - D¬ng V¨n An

- 4 -

(1): LÞch sö ngµnh V¨n ho¸ t tëng Qu¶ng TrÞ, trang 11- xuÊt b¶n n¨m 2001

Nhng trong khi ghi chÐp rÊt chi tiÕt nhiÒu mÆt cña x· héi còng kh«ng thÊy ph¶n

¸nh vÒ hÖ thèng gi¸o dôc. §iÒu ®ã cho thÊy nÕu cã còng rÊt Ýt vµ s¬ sµi. HÖ

thèng gi¸o dôc cïng c¸c thÓ chÕ, ®Þnh chÕ ®Ó ph¸t triÓn ®îc b¾t ®Çu vµ ngµy

cµng râ nÐt ë thêi kú nhµ NguyÔn, víi hai thêi kú kh¸c nhau: Thêi kú chóa

NguyÔn (1558-1778) lµ giai ®o¹n ®Æt nÒn mãng ban ®Çu vµ giai ®o¹n triÒu

NguyÔn tiÕp nèi th× ®îc ph¸t triÓn réng vµ m¹nh h¬n. N¨m 1558, NguyÔn Hoµng

chän ¸i Tö ®Ó ®Þnh ®« dinh chóa. Trong 68 n¨m ®Æt "thñ phñ" ë Qu¶ng TrÞ còng

nh nh÷ng n¨m kÕ tiÕp khi ®· chuyÓn vµo ChÝnh Dinh (HuÕ) chóa NguyÔn ®·:

thùc thi "nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ, x· héi tÝch cùc h¬n so víi ®µng ngoµi, c¸c

chóa NguyÔn ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc æn ®Þnh ®êi sèng x· héi, t¹o ra

c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó cho v¨n ho¸ Qu¶ng TrÞ kh¼ng ®Þnh c¬ së nÒn t¶ng

cña m×nh vµ v¬n dËy trong nh÷ng vËn héi míi" (1

). Riªng vÒ ph¸t triÓn gi¸o

dôc, th× ®óng nh nhËn ®Þnh cña nhµ nghiªn cøu NguyÔn ThÕ Long: "Thêi chóa

NguyÔn míi vµo ph¶i tiÕp tôc lo më mang bê câi, tæ chøc cho d©n khai ph¸

®Êt ®ai, tæ chøc chÝnh quyÒn cai trÞ, tuyÓn mé binh lÝnh, tÝch tr÷ l¬ng thùc, ®µo

hÇm ®¾p luü ®Ó chuÈn bÞ ®èi phã víi chóa TrÞnh, v× vËy vÊn ®Ò gi¸o dôc ®îc ë

hµng thø yÕu... M·i ®Õn 1674, chóa NguyÔn Phóc TÊn míi më khoa thi ChÝnh

®å vµ Hoa V¨n...".(2

) Tuy nhiªn trong 68 n¨m ®ãng ë Qu¶ng TrÞ, víi nh÷ng

chÝnh s¸ch tÝch cùc cña m×nh, NguyÔn Hoµng ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ cho sù ph¸t

triÓn gi¸o dôc. Theo t liÖu cña gi¸o s NguyÔn Quang Ngäc (3

) th× tõ 1660 ®· cã

c¸c kú thi tuyÓn chän nh©n tµi mµ néi dung ®· chó träng ®Õn c¸c kiÕn thøc thùc

tÕ cña ngêi dù tuyÓn. NguyÔn Hoµng thùc hiÖn chän ngêi vµo bé m¸y cai trÞ

b»ng c¶ hai c¬ chÕ:

------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------

- 5 -

(

1

)LÞch sö ngµnh V¨n ho¸ - Th«ng tin Qu¶ng TrÞ - NXB 2001 . Trang 10.

(2)Nho häc ViÖt Nam - NXB Gi¸o dôc -1995

(3)TiÕn tr×nh lÞch sö ViÖt Nam - NguyÔn Quang Ngäc (NXB Gi¸o dôc-n¨m

2000, Trang 160)

tiÕn cö vµ thi tuyÓn. Nhê nh÷ng chÝnh s¸ch tiÕn bé nµy mµ t¹i mét sè lµng, x· ®·

lËp ®Òn V¨n Th¸nh thê Khæng Tö, nhiÒu lµng x©y dùng c¸c h¬ng íc, kho¸n íc

khÝch lÖ sù häc, phong trµo ®i häc ®· cã nh÷ng khëi ®éng tÝch cùc. Häc lóc nµy

lµ Nho häc víi vÞ th¸nh lµ Khæng Tö nªn ®· cã mét tôc lÖ míi ra ®êi: tríc khi

cho con ®i häc, gia ®×nh ®a con ®Õn ®Òn V¨n Th¸nh khÊn l¹y víi lÔ vËt lµ mét

con gµ, mét ®Üa x«i, sau ®ã míi göi con cho mét «ng ®å nho d¹y ch÷ H¸n ®Ó

häc. Nh vËy, thÕ kû XVI-XVII, thêi chóa NguyÔn, tuy cha cã g× næi tréi nhng ®·

t¹o ®îc tiÒn ®Ò cho gi¸o dôc Qu¶ng TrÞ, chuÈn bÞ cho sù ph¸t triÓn cao h¬n vµo

thêi triÒu NguyÔn (1802-1945).

Ngay tõ buæi ®Çu cai trÞ ®Êt níc, c¸c vua triÒu NguyÔn ®· lÊy Nho gi¸o lµm

quèc gi¸o vµ lÊy Nho häc lµm hÖ thèng gi¸o dôc duy nhÊt ¸p dông trªn toµn

quèc. Quèc Tö Gi¸m ®îc chuyÓn tõ Hµ Néi vµo HuÕ. Bé m¸y qu¶n lý gi¸o dôc

®îc h×nh thµnh tõ triÒu ®×nh ®Õn phñ, huyÖn. HÖ thèng trêng häc ®îc ph¸t triÓn

m¹nh h¬n. TriÒu ®×nh cho x©y V¨n MiÕu ë c¸c tØnh, c¸c V¨n chØ ë c¸c huyÖn

(cã nhiÒu n¬i ®Õn x·), cho dùng bia ghi tªn nh÷ng ngêi khoa b¶ng trong ®Þa h¹t.

C¸c lµng x· cho lËp Héi T V¨n gåm nh÷ng ngêi khoa b¶ng vµ theo nho häc. C¸c

kú thi H¬ng, thi Héi, thi §×nh ®îc tæ chøc thêng xuyªn h¬n. TÝnh tõ kú thi H¬ng

®Çu tiªn vµo n¨m 1807 ®Õn kú thi Héi cuèi cïng vµo n¨m Kû Mïi (1919) th× ®·

cã 47 kho¸ thi H¬ng, lÊy ®ç 5.252 cö nh©n vµ 39 kho¸ thi Héi, thi §×nh, lÊy ®ç

558 ngêi (trong ®ã cã 292 tiÕn sÜ vµ 266 phã b¶ng).

Lµ tØnh ë s¸t c¹nh kinh ®« l¹i cã mét sè yÕu tè tiÒn ®Ò tõ thêi chóa NguyÔn,

Qu¶ng TrÞ giê ®©y cã thªm thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn. Theo " §¹i Nam thùc lôc

chÝnh biªn" tËp VI vµ tËp XII th×:

- 6 -

"Quý Mïi _ Minh M¹ng (7-1823) ®Æt chøc ®èc häc ë Qu¶ng TrÞ, lÊy tri

huyÖn Yªn L·ng Tr¬ng Cam Triªm bæ lµm phã ®èc häc".(1

)

(

1

)§¹i Nam thùc lôc chÝnh biªn - NXB Sö häc, n¨m 1962, Trang 205

"Quý Tþ _ Minh M¹ng (1833) th¨ng gi¸o thô lµ Hå Sü Trinh lªn ®èc häc

Qu¶ng TrÞ".(1

)

C¬ quan ®èc häc Qu¶ng TrÞ ®ãng ë x· Th¹ch H·n, phÝa t©y b¾c tØnh lþ.

§Õn thêi Thµnh Th¸i (1907) chuyÓn vÒ phÝa nam tØnh lþ. Lóc nµy, tØnh cã hai

phñ (TriÖu Phong- Cam Lé) cã quan Gi¸o thô, cã ba huyÖn thuéc phñ TriÖu

Phong (VÜnh Linh -Do Linh -H¶i L¨ng) cã quan huÊn ®¹o. Ngoµi c¸c trêng ®·

cã t¹i tØnh vµ hai phñ, c¸c trêng míi ë c¸c huyÖn ®îc h×nh thµnh. Häc x¸ cña

huyÖn Do Linh ra ®êi vµo thêi Thµnh Th¸i thø 2 (1890) vµ häc x¸ t¹i Cam Lé ra

®êi vµo n¨m Thµnh Th¸i thø 17 (1905). Nh vËy so víi c¸c thêi tríc, c¸c trêng

häc ®· ®îc ph¸t triÓn kh¸ h¬n nhÊt lµ vµo thêi Minh M¹ng, Tù §øc. §©y lµ c¸c

trêng quèc lËp vµ ®îc tæ chøc, qu¶n lý kh¸ chÆt chÏ. T¹i lµng x· kh«ng cã trêng

c«ng lËp mµ chØ cã trêng d©n lËp hoÆc häc t¹i t gia: "Trong d©n gian th× xa nay

viÖc häc tËp vÉn hoµn toµn tù d©n lo liÖu lÊy. ThÇy häc th× cã tõ thÇy kho¸,

thÇy ®å, thÇy t d¹y trÎ con cho ®Õn bËc ®¹i khoa" (2

). §©y còng lµ thêi kú ph¸t

triÓn viÖc x©y dùng c¸c h¬ng íc, kho¸n íc víi c¸c quy ®Þnh rÊt cô thÓ phôc vô

cho viÖc ph¸t triÓn sù häc.

VÒ h×nh thøc tæ chøc häc t¹i c¸c lµng x·, ë Qu¶ng TrÞ kh«ng cã g× kh¸c so

víi nhiÒu ®Þa ph¬ng kh¸c mµ nhµ nghiªn cøu nho häc NguyÔn ThÕ Long ®· kh¸i

qu¸t: "Líp häc thêng ®Æt ë nhµ thÇy ®å hoÆc mét nhµ giµu ®øng ra mêi thÇy

vÒ d¹y con m×nh vµ trÎ em gÇn ®ã. ThÇy gi¸o ngåi trªn ph¶n hoÆc châng, häc

sinh tr¶i chiÕu ra sµn ®Ó häc hoÆc n»m phñ phôc ®Ó viÕt. Cã bèn møc vÒ tr×nh

®é: M«ng häc; Êu häc, Trung tËp vµ sau ®ã lªn häc bËc §¹i tËp ë tØnh, råi

tham gia c¸c kú thi H¬ng, thi Héi, thi §×nh do TriÒu §×nh tæ chøc"

----------------------------------------------------------------------------------------

- 7 -

(

1

)§¹i Nam thùc lôc chÝnh biªn - NXB Sö häc, n¨m 1962, Trang 34)

(2) §µo Duy Anh - ViÖt Nam v¨n ho¸ sö c¬ng. NXB §ång Th¸p, 1998

N¨m 1858, thùc d©n Ph¸p x©m lîc níc ta, biÕn níc ta thµnh mét x· héi

thuéc ®Þa nöa phong kiÕn. " Cïng víi chÝnh s¸ch cai trÞ nham hiÓm, c¸c thñ

®o¹n ®µn ¸p nh÷ng ngêi yªu níc vµ khai th¸c, bäc lét thuéc ®Þa tµn nhÉn,

th©m ®éc, chóng thùc thi nh÷ng ©m mu rÊt x¶o quyÖt vÒ gi¸o dôc", " chñ

tr¬ng nhÊt qu¸n cña chóng lµ thi hµnh chÝnh s¸ch ngu d©n" (1

). Ch¬ng tr×nh

"Ph¸t triÓn gi¸o dôc theo chiÒu n»m chø kh«ng ph¸t triÓn gi¸o dôc theo chiÒu

®øng" cña toµn quyÒn Martin n¨m 1924 chÝnh lµ kÕ ho¹ch thùc thi ý ®å ®en tèi

®ã. HËu qu¶ trùc tiÕp cña nã lµ 95% d©n sè ViÖt Nam mï ch÷, c¶ níc n¨m 1940

chØ cã 44 v¹n häc sinh tiÓu häc, 5.000 häc sinh trung häc vµ 700 sinh viªn ®¹i

häc. Trong c¸i "khung" chung ®ã, l¹i lµ tØnh nghÌo, ë xa trung t©m nªn gi¸o dôc

Qu¶ng TrÞ cµng kh«ng cã sù ph¸t triÓn g× ®¸ng kÓ. HÖ thèng gi¸o dôc bao gåm

c¸c h¬ng trêng, liªn h¬ng trêng vµ trêng s¬ cÊp. Thùc tÕ cho thÊy, ®Õn n¨m

1939-1940 toµn tØnh còng chØ cã 6 trêng tiÓu häc: 1 trêng tØnh vµ 5 trêng cña

huyÖn (H¶i L¨ng, TriÖu Phong, VÜnh Linh, Cam Lé, Do Linh). Ngoµi ra, cã mét

sè trêng tiÓu häc víi ba líp ®Çu cÊp ë Ng« X¸, Têng V©n (TriÖu Phong), Mai X¸

(Do Linh), An Ba §«ng (VÜnh Linh),

vµo Quèc häc (HuÕ) hoÆc Vâ T¸nh (Quy Nh¬n)... Râ rµng lµ gi¸o dôc Qu¶ng

TrÞ trong thêi Ph¸p thuéc, c¶ hÖ thèng tæ chøc còng nh quy m« ngêi häc ®Òu bÐ

nhá. Môc ®Ých ®µo t¹o lµ ph¶n ®éng, néi dung th× nghÌo nµn vµ xa rêi thùc tÕ.

Tuy nhiªn, ®óng nh nhËn ®Þnh cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o: "¢m mu ®ång ho¸

th«ng qua gi¸o dôc cña chóng ®· thÊt b¹i vÒ c¬ b¶n". Sè ®«ng häc sinh Qu¶ng

TrÞ ®îc häc qua nhµ trêng thêi Ph¸p ®· kh«ng thµnh tay sai ®¾c lùc cña thùc

d©n, tr¸i l¹i vÉn gi÷ ®îc lßng yªu níc, th¬ng d©n. §Æc biÖt cã

----------------------------------------------------------------------------------------------

- 8 -

(

1

) 50 N¨m ph¸t triÓn sù nghiÖp Gi¸o dôc-§µo t¹o (Bé GD & §T, trang 13)

mét bé phËn u tó, gÆp ¸nh s¸ng c¸ch m¹ng, ®îc §¶ng d×u d¾t, gi¸o dôc, b¶n

th©n l¹i giµu lßng yªu níc, giµu ý chÝ tù häc, tù rÌn ®· tham gia c¸ch m¹ng vµ ®·

trëng thµnh cïng c¸ch m¹ng trë thµnh nh÷ng nhµ chÝnh trÞ, qu©n sù, kinh tÕ,

ngo¹i giao, v¨n ho¸, khoa häc tªn tuæi ®ãng gãp xøng ®¸ng cho níc nhµ. Tiªu

biÓu nh Cè Tæng BÝ th Lª DuÈn, c¸c ®ång chÝ TrÇn H÷u Dùc, TrÇn Quúnh, §oµn

Khuª, §Æng ThÝ, TrÇn Hoµn, NguyÔn H÷u KhiÕu, Lª Chëng... vµ nhiÒu ®ång chÝ

kh¸c.

Nh×n mét c¸ch xuyªn suèt c¶ mét qu¸ tr×nh lÞch sö cho ®Õn n¨m 1945, trªn

®Êt Qu¶ng TrÞ ®· tõng cã hai dßng gi¸o dôc: gi¸o dôc d©n gian vµ gi¸o dôc

chÝnh quy. Dßng gi¸o dôc d©n gian lµ dßng gi¸o dôc mµ c¸c thÕ hÖ ngêi Qu¶ng

TrÞ ®· truyÒn l¹i cho nhau nh÷ng tri thøc, nh÷ng kinh nghiÖm trong lao ®éng,

®¸nh giÆc vµ tæ chøc cuéc sèng. Dßng gi¸o dôc chÝnh quy quy do Nhµ níc

phong kiÕn vµ thùc d©n Ph¸p tæ chøc, tuy cã nh÷ng t¨ng tiÕn nhÊt ®Þnh theo thêi

gian nhng vÒ c¬ b¶n tõ hÖ thèng tæ chøc ®Õn quy m« trêng líp, sè lîng ngêi häc,

c¬ së vËt chÊt kü thuËt... ®Òu ph¸t triÓn chËm, nhá bÐ vµ kh«ng cã g× ®Æc s¾c næi

tréi so víi c¸c ®Þa ph¬ng kh¸c. §iÒu quan träng vµ cã ý nghÜa nhÊt lµ ý thøc, th¸i

®é vµ kÕt qu¶ trong sù häc cña con ngêi Qu¶ng TrÞ trong hoµn c¶nh thùc tÕ khã

kh¨n ®ã. Râ rµng lµ con ngêi Qu¶ng TrÞ ph¶i võa häc mét phÇn trong trêng häc

võa ph¶i häc nhiÒu ë trêng ®êi, häc mét phÇn víi thÇy cßn l¹i ph¶i tù häc, tù

hoµn thiÖn b¶n th©n. Khã kh¨n cµng nhiÒu th× sù khæ häc cµng lín, sù khuyÕn

khÝch, hç trî tõ gia ®×nh dßng hä, céng ®ång cµng cao. §· cã hai sù thËt rÊt

®¸ng tr©n träng:

Mét lµ: TruyÒn thèng hiÕu häc. Do nh÷ng thiÖt thßi riªng mµ trõ danh

nh©n Bïi Dôc Tµi, cßn l¹i ngêi Qu¶ng TrÞ hÇu hÕt ®ç ®¹t vµo thêi triÒu NguyÔn.

Theo thèng kª tõ c¸c kú thi, Qu¶ng TrÞ ®· cã 166 vÞ ®ç cö nh©n, 10 vÞ ®ç phã

b¶ng vµ 17 vÞ ®ç tiÕn sÜ (xem b¶ng phô lôc ®Ýnh kÌm). Trong mét thêi gian

- 9 -

(1),(2): ¤ Ch©u CËn Lôc - D¬ng V¨n An

kh«ng dµi l¹i víi mét sè d©n Ýt ái, ®ã lµ mét tØ lÖ kh«ng thÊp so víi c¸c ®Þa ph-

¬ng kh¸c. Nhng nÕu céng chung mét qu¸ tr×nh dµi th× sè lîng ®ã nhá h¬n nhiÒu

so víi c¸c tØnh cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn gi¸o dôc sím, nhÊt lµ c¸c tØnh ngoµi B¾c.

V× vËy sÏ lµ kh«ng hîp lý nÕu nãi Qu¶ng TrÞ lµ tØnh cã truyÒn thèng khoa b¶ng.

Nhng ®iÒu v« cïng quý b¸u vµ ®¸ng tr©n träng chÝnh lµ con ®êng vît qua nhäc

nh»n, khã kh¨n víi lßng kh¸t väng ®Ó khæ häc ®Ó thµnh tµi cña c¸c danh nh©n

nµy. Trong sè ®ã, tÊm g¬ng cña Bïi Dôc Tµi m·i m·i lµ tÊm g¬ng s¸ng ®Ó mäi

thÕ hÖ cïng soi. Sinh vµo n¨m §inh DËu (1477) t¹i mét vïng quª nghÌo (H¶i

T©n - H¶i L¨ng), trong buæi ®Çu cña xø ¤ - Lý míi trë vÒ §¹i ViÖt, n¬i "®Êt ®ai

hÎo l¸nh, phong tôc chÊt ph¸c, nh©n vËt tha thít, kh«ng thÓ so víi ch©u Hoan,

ch©u ¸i". (*) Nhng víi ý chÝ khæ häc sau h¬n 10 n¨m ®Ìn s¸ch, «ng ®· "sím

nªu sÜ väng, ®ét ph¸ khai khoa" (*) xuÊt s¾c vît qua kú thi H¬ng (1501) råi kú

thi Héi, thi §×nh (1502) ®Ó vinh h¹nh nhËn b»ng §Ö nhÞ gi¸p tiÕn sÜ, ®îc "s¾c tø

vinh quy", ®îc kh¾c tªn vµo bia ë V¨n MiÕu vµ ®îc phong hµm thÊt phÈm.

"Do cã c«ng øng nghÜa, l¹i tµi cao ®îc th¨ng t¶ thÞ lang Bé l¹i"(*). Tríc khi

mÊt «ng lµm chøc tham tíng, sau khi mÊt ®îc vua Lª Chiªu T«ng truy tÆng chøc

Thîng th Bé lÔ. Häc gi¶ D¬ng V¨n An ca ngîi «ng: "Bïi Dôc Tµi vÒ chÝnh trÞ,

v¨n ch¬ng xøng ®¸ng lµm bËc anh tµi trong thiªn h¹ chø ®©u ph¶i lµ bËc anh

tµi cña riªng ch©u ¤". Nhµ b¸c häc Lª Quý §«n khen «ng "v¨n m¹ch mét ph-

¬ng d»ng dÆc kh«ng døt". Cßn nh©n d©n th× ch«n cÊt, thê cóng «ng trang träng

trong chïa lín cña lµng víi niÒm kÝnh yªu s©u s¾c. Tõ ngêi ®ét ph¸ khai khoa lµ

Bïi Dôc Tµi n¨m (1502) ®Õn ngêi ®ç phã b¶ng trong kú thi Héi cuèi cïng

(1919)lµ Lª Nguyªn Lîng (quª ë Do Linh), c¸c vÞ ®¹i khoa Qu¶ng TrÞ kh«ng

chØ ®¹t ®Õn danh gi¸ khoa b¶ng mµ cßn lµ tÊm g¬ng ®¸ng kÝnh, ®¸ng phôc v× chÝ

tiÕn thñ, ®øc kiªn nhÉn vµ nghÞ lùc phi thêng. Lßng hiÕu häc, tinh thÇn khæ häc

®ã lµ kÕt tinh

----------------------------------------------------------------------------------------------

- 10 -

(*) TrÝch tõ "¤ Ch©u CËn Lôc" - D¬ng V¨n An

mét c¸ch c« ®óc vµ sinh ®éng kh¸t väng v¬n lªn vµ ®øc tÝnh cÇn mÉn chÞu th¬ng

chÞu khã cña ngêi d©n Qu¶ng TrÞ vËy.

Hai lµ: TruyÒn thèng khuyÕn häc. Cïng víi viÖc thêng xuyªn häc hái,

truyÒn cho nhau nh÷ng hiÓu biÕt, kinh nghiÖm trong cuéc sèng hµng ngµy, ngêi

d©n Qu¶ng TrÞ còng sím thÊy tÇm quan träng vµ ý nghÜa cña viÖc häc cã hÖ

thèng, quy cò ë trêng, líp chÝnh quy. ViÖc sè ®«ng ph¶i thÊt häc cµng lµm cho

khao kh¸t häc hµnh, t«n vinh sù häc trong nh©n d©n Qu¶ng TrÞ cã mét mµu s¾c

riªng. §iÒu nµy ®· ®îc ph¶n ¸nh rÊt râ qua néi dung c¸c h¬ng íc, kho¸n íc ®îc

x©y dùng sím ë Qu¶ng TrÞ. Ngay tõ th¸ng 6 n¨m Gi¸p Ngä (1774) h¬ng íc lµng

Phó Kinh (H¶i Hoµ, H¶i L¨ng) ®· ghi râ: "Ai ai còng ph¶i häc, häc ch÷, häc

nghÒ, häc lÔ nghÜa". Nh vËy lµ c¸ch ®©y gÇn 300 n¨m, ngêi d©n Phó Kinh ®· cã

ý thøc r»ng kh«ng ph¶i mét sè ngêi mµ "ai ai" còng ph¶i häc vµ kh«ng chØ häc

®Ó cã kiÕn thøc mµ häc ®Ó cßn lµm viÖc cã hiÖu qu¶ h¬n vµ lµm ngêi tèt h¬n.

Ngµy 25-6-1856, b¶n kho¸n íc cña lµng Cu Hoan (H¶i ThiÖn, H¶i L¨ng) quy

®Þnh cô thÓ viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho sù häc: "TrÝch 9 mÉu h¹ ®iÒn, 5 sµo thu ®iÒn

cÊp cho viÖc häc... giao cho lý dÞch 3 mÉu, gi¸ 48 quan ®Ó lo tÕ xu©n thu nhÞ

kú, cßn 6 mÉu víi gi¸ 100 quan chuÈn cÊp cho viÖc mêi thÇy d¹y, 5 sµo cßn

l¹i chuÈn cÊp cho phu trêng". NhiÒu lµng kh¸c ngoµi néi dung trªn ®· quy íc

rÊt cô thÓ vÒ c¸c ®iÒu kho¶n ®Ó khuyÕn khÝch ng¬× d¹y, ngêi häc. Ch¼ng h¹n:

"Häc trß nghÌo ch¨m häc ®îc lµng trî cÊp, ®i thi ®îc cÊp tiÒn, g¹o lµm lÖ phÝ

nh»m gióp con em chó t©m vµo ®Ìn s¸ch vµ øng thi thµnh ®¹t". Hay: "Nh÷ng

ai khai khoa tiÕn sÜ v¨n-vâ, b¶n x· lµm mét lÔ t¹ tam sinh (lîn, tr©u, dª) l¹i ®-

îc mõng tiÒn 10 quan, ngoµi ra gia thëng mét mÉu ruéng canh t¸c suèt ®êi. Ai

®ç cö nh©n v¨n - vâ, th× b¶n x· mæ tr©u lÔ t¹, ®îc thëng 8 quan, gia thëng 5

sµo ruéng canh t¸c suèt ®êi. Nh÷ng ai ®ç tó tµi, b¶n x· lµm lÔ t¹ mét bß,

mõng tiÒn 5 quan, gia thëng 3 sµo ruéng..."(1

) Thµnh ®¹t cña c¸c vÞ ®¹i khoa,

- 11 -

(1) Xem T¹p chÝ Cöa ViÖt (sè 15/92

ngoµi niÒm say mª vµ ý chÝ cña chÝnh hä cßn cã biÕt bao c«ng lao tÇn t¶o cña

nh÷ng ngêi vî, mét n¾ng hai s¬ng cña c¸c bËc cha mÑ, sù hç trî, khuyÕn khÝch

cña dßng hä, xãm lµng... Nh÷ng khuyÕn khÝch, hç trî häc hµnh nµy ®· gãp phÇn

trùc tiÕp cho hä thµnh ®¹t vµ khi hä ®· thµnh ®¹t th× ®ã lµ niÒm vui, niÒm kiªu

h·nh to lín cña gia ®×nh, dßng hä, lµng xãm. Khi häc, khi thi ®îc c¶ céng ®ång

khÝch lÖ, gióp ®ì, khi thµnh ®¹t th× ®îc c¶ lµng x· h©n hoan ®ãn ríc, khi mÊt th×

®îc lµng xãm ch¨m lo hËu sù, thê cóng thµnh kÝnh.

Tãm l¹i, qua mét qu¸ tr×nh dµi díi chÕ ®é phong kiÕn vµ thùc d©n Ph¸p,

nÒn gi¸o dôc chÝnh quy trªn ®Êt Qu¶ng TrÞ lµ nhá bÐ vµ c¸ch xa víi yªu cÇu cña

cuéc sèng. Nh÷ng tµi s¶n to lín mµ lÞch sö ®· ®Ó l¹i ®ã lµ: truyÒn thèng hiÕu häc

vµ khuyÕn häc cña nh©n d©n ta. §©y lµ mét néi lùc cho sù ph¸t triÓn nÒn gi¸o

dôc trong chÝnh thÓ míi vµ thêi ®¹i míi.

*

* *

Díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ B¸c Hå, cuéc C¸ch m¹ng th¸ng 8-1945 ®·

thµnh c«ng rùc rì, ®a d©n téc ta bíc sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi vÒ chÊt.

NÒn gi¸o dôc ViÖt Nam nãi chung vµ gi¸o dôc Qu¶ng TrÞ nãi riªng dï ph¶i tr¶i

qua th¸ch thøc to lín cña hai cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi vµ gian khæ ®· chøng

minh ®îc søc sèng cña m×nh b»ng sù ph¸t triÓn liªn tôc.

55 n¨m (1945-2000), gi¸o dôc Qu¶ng TrÞ ®· tr·i qua 4 thêi kú kh¸c nhau:

- Giai ®o¹n 1 (1945-1954): Tõ ngµy 22 ®Õn ngµy 25-8-1945, cuéc khëi

nghÜa cíp chÝnh quyÒn ®· ®îc tæ chøc thµnh c«ng ë Qu¶ng TrÞ - chÝnh quyÒn

c¸ch m¹ng ®· ®îc thµnh lËp. Tõ ®©y, ngêi d©n Qu¶ng TrÞ cïng víi c¶ níc lµ ng￾êi chñ cña mét ®Êt níc ®éc lËp. Trong buæi ®Çu trøng níc ®ã, thùc d©n Ph¸p l¹i

quay l¹i x©m lîc níc ta mét lÇn n÷a. Kh¸ng chiÕn, kiÕn quèc lµ yªu cÇu tæng

qu¸t cña lÞch sö lóc nµy. NÒn gi¸o dôc míi chñ yÕu ph¶i x©y dùng v× vÒ c¬ b¶n

- 12 -

(1): Xem T¹p chÝ Cöa ViÖt (sè 15/1992)

chóng ta kh«ng thÓ kÕ thõa hÖ thèng gi¸o dôc thùc d©n Ph¸p tæ chøc tríc ®©y.

Trong chÝn n¨m kh¸ng chiÕn, mét phÇn vïng ®ång b»ng vµ ®« thÞ l¹i bÞ ®Þch

chiÕm, viÖc b¾n ph¸, cµn quÐt l¹i diÔn ra thêng xuyªn. Dï vËy, ngµy tõ nh÷ng

ngµy ®Çu, c¶ hai hÖ thèng häc lµ B×nh d©n häc vô vµ hÖ thèng c¸c trêng tiÓu häc

®· ®îc chó träng ph¸t triÓn. Mét phong trµo quÇn chóng réng lín, s«i næi "diÖt

giÆc dèt" ®· ®îc dÊy lªn trªn toµn tØnh. Vît qua mu«n ngµn khã kh¨n v× thiÕu

thÇy, thiÕu s¸ch, thiÕu mäi ph¬ng tiÖn, 17 trêng tiÓu häc cña nÒn gi¸o dôc míi

®· bíc vµo n¨m häc ®Çu tiªn. Ph¸t triÓn theo bíc ph¸t triÓn cña c«ng cuéc kh¸ng

chiÕn, l¹i ®îc tiÕp søc bëi c¸c ®oµn c¸n bé, gi¸o viªn chi viÖn Liªn khu 4, sau

nh÷ng n¨m 50, c¸c trêng vµ líp bæ tóc v¨n ho¸ ®îc më réng, mét sè trêng vµ líp

"nh«" cÊp 2 t¹i trêng tiÓu häc ®îc ph¸t triÓn. Ngoµi ra, mét sè thanh niªn ®îc

tØnh chän göi hoÆc tù tóc ra vïng tù do NghÖ TÜnh theo häc cÊp 2, cÊp 3. TÊt c¶

nh÷ng nç lùc to lín nµy ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ trong viÖc n©ng cao tinh thÇn ¸i

quèc, båi dìng c¸n bé cho c«ng cuéc kh¸ng chiÕn. Trong c«ng tr×nh "ViÖt Nam

chèng n¹n thÊt häc" cña Bé gi¸o dôc xuÊt b¶n ®· ®¸nh gi¸ cao nh÷ng nç lùc

ph¸t triÓn cña gi¸o dôc Qu¶ng TrÞ trong th¬× gian nµy v× nh÷ng cè g¾ng ®ã.

- Giai ®o¹n 2 (1954-1975): Ph¸t triÓn gi¸o dôc trong thêi kú kh¸ng chiÕn

chèng Mü.

Sau hiÖp nghÞ Gi¬-ne-v¬ 1954, níc ta t¹m thêi bÞ chia c¾t lµm hai miÒn. L￾ìi dao chia c¾t ®ã c¾t ®óng vµo m¶nh ®Êt Qu¶ng TrÞ. HuyÖn VÜnh Linh thuéc

miÒn B¾c XHCN, phÇn cßn l¹i thuéc chÝnh quyÒn Mü, Nguþ. Qu¶ng TrÞ "nh

h×nh ¶nh cña níc ViÖt Nam thu nhá, hai khu vùc víi hai chÕ ®é kh¸c nhau,

trong cïng mét lóc ph¶i ®ång thêi tiÕn hµnh hai chiÕn lîc c¸ch m¹ng: c¸ch

m¹ng d©n téc d©n chñ ë miÒn Nam vµ c¸ch m¹ng XHCN ë miÒn B¾c". (1

)

---------------------------------------------------------------------------------------------

(

1

) LÞch sö §¶ng bé Qu¶ng TrÞ (trang 10, tËp II)

- 13 -

Qu¶ng TrÞ trë thµnh n¬i ®èi ®Çu khèc liÖt nhÊt. 20 n¨m cña cuéc chiÕn,

nhiÒu tØnh thµnh bÞ tµn ph¸ nhng kh«ng cã tØnh thµnh nµo l¹i bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ

nh Qu¶ng TrÞ. Trong lÞch sö, Qu¶ng TrÞ ®· tõng chÞu th¸ch thøc bëi chiÕn tranh

nhng ®©y lµ nh÷ng n¨m th¸ng nghiÖt ng· nhÊt. C¶ phÝa b¾c lÉn phÝa nam, tõ

miÒn nói ®Õn miÒn biÓn, c¶ ®« thÞ còng nh ®ång b»ng, tÊt c¶ ®Òu bÞ bom ®¹n,

chÊt ®éc ho¸ häc cµy xíi. Toµn tØnh lµ mét c¶nh hoang tµn ®æ n¸t. (B×nh qu©n

mçi ngêi d©n ph¶i chÞu 7 tÊn bom, sau chiÕn tranh chØ cßn l¹i 3 lµng t¬ng ®èi

nguyªn vÑn, b×nh qu©n 5 ngêi d©n cã 1 ngêi chÕt hoÆc th¬ng tËt...)

Khu vùc VÜnh Linh - mét ®Æc khu, vÒ hµnh chÝnh ngang cÊp tØnh - ®· tËn

lùc ph¸t triÓn gi¸o dôc nhng víi ba giai ®o¹n kh¸c nhau:

• Tõ 1954-1965 lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c ngµnh häc vµ ®· cã nh÷ng

thµnh c«ng xuÊt s¾c.

• Tõ 1965-1972, khi ®Õ quèc Mü trót hµng v¹n tÊn bom xuèng ®©y, VÜnh Linh

®· tæ chøc cho toµn bé häc sinh s¬ t¸n an toµn ra 7 tØnh miÒn B¾c ®Ó tiÕp tôc

häc tËp. Trêng PTTH VÜnh Linh A ®îc c«ng nhËn anh hïng cã nguyªn lo tõ

viÖc vît qua nh÷ng khã kh¨n to lín nµy.

• Tõ 1973-1976: Tæ chøc l¹i vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn gi¸o dôc trªn mét vïng ®Êt

hoang tµn v× chiÕn tranh.

Trong suèt thêi gian nµy, VÜnh Linh võa ngoan cêng tæ chøc tèt nÒn gi¸o

dôc cña m×nh võa tËn lùc chi viÖn søc ngêi, søc cña cho gi¸o dôc c¸ch m¹ng ë

c¸c huyÖn phÝa nam.

ë phÝa nam, tõ 1954 -1972 lµ thêi kú c¸c trêng häc ®îc ®iÒu hµnh bëi chÕ

®é Mü - Nguþ. Lóc ph¸t triÓn cao nhÊt cã gÇn 1.000 gi¸o viªn vµ gÇn 20.000

häc sinh c¸c cÊp, trêng lín nhÊt lµ trêng trung häc NguyÔn Hoµng ë thÞ x·

Qu¶ng TrÞ. MÆc dï nhµ trêng Mü - Nguþ ®· xuyªn t¹c lÞch sö, b«i nhä miÒn

B¾c, kªu gäi chèng céng s¶n nhng nh÷ng thÇy gi¸o vµ häc sinh yªu níc vÉn h￾íng vÒ c¸ch m¹ng vµ kh«ng Ýt ngêi ®· ®i theo c¸ch m¹ng, theo bé ®éi gi¶i

- 14 -

phãng. ë chiÕn khu vµ mét sè vïng ®îc gi¶i phãng, c¸c trêng bæ tóc v¨n ho¸ ®îc

tæ chøc, phong trµo xo¸ mï ch÷ ®îc ph¸t ®éng, mét sè x· ®· cã trêng tiÓu häc,

c¸ biÖt vµi x· cã trêng PTCS. Tõ 1958, b¾t ®Çu cã c¸c ®oµn gi¸o viªn tõ miÒn

B¾c chi viÖn cho gi¸o dôc vïng gi¶i phãng vµ thËt cao c¶ khi cã hµng chôc ngêi

thÇy gi¸o - chiÕn sÜ ®· anh dòng hy sinh cho sù ph¸t triÓn gi¸o dôc t¹i vïng ®Êt

¸c liÖt nµy. Ngµy 1/5/1972, tØnh Qu¶ng TrÞ ®îc gi¶i phãng, h¬n 3/4 ®Êt ®ai vµ

d©n sè thuéc quyÓn qu¶n lý cña chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng. Ty gi¸o dôc Qu¶ng TrÞ

ra ®êi. Ph¸t huy søc m¹nh néi lùc, phèi hîp víi sù chi viÖn to lín cña h¬n 1.500

c¸n bé gi¸o viªn cña 15 tØnh miÒn B¾c, tÊt c¶ c¸c ngµnh häc ®Òu ®îc x©y dùng

vµ nhanh chãng ph¸t triÓn. Trêng PTTH duy nhÊt cña vïng gi¶i phãng miÒn

Nam, trêng PTTH §«ng Hµ khai gi¶ng n¨m häc ®Çu tiªn vµo 10/1973. MÆc dï

kh«ng gian n»m trong tÇm ph¸o cña ®èi ph¬ng nhng tõ 1972 ®Õn ®Çu 1976,

ngµnh häc MÇm non c¸c cÊp häc phæ th«ng, hÖ thèng häc Bæ tóc cho ngêi lín

vµ trêng S ph¹m ®Òu ®· ®îc x©y dùng vµ tæ chøc ho¹t ®éng kh¸ nÒn nÕp. Ngoµi

nh÷ng nç lùc tèi ®a t¹i chç, sù chØ ®¹o cña Bé, kinh nghiÖm cña gi¸o dôc miÒn

B¾c vµ sù gióp ®ì chÝ t×nh cña c¸c tØnh hËu ph¬ng cã vai trß to lín cho sù ph¸t

triÓn gi¸o dôc cña vïng ®Êt Qu¶ng TrÞ.

- Giai ®o¹n 3 (1976-1989): Ph¸t triÓn gi¸o dôc trong tØnh B×nh TrÞ Thiªn

thèng nhÊt.

N¨m 1975, cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü kÕt thóc th¾ng lîi - Tæ quèc thèng

nhÊt, c¶ níc bíc vµo mét thêi kú míi cña níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt

Nam. Th¸ng 7-1976, thùc hiÖn chñ tr¬ng hîp tØnh, bèn Ty gi¸o dôc: Qu¶ng

B×nh, VÜnh Linh, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn ®îc hîp nhÊt thµnh Ty gi¸o dôc B×nh

TrÞ Thiªn. Tõ c¬ së ®ang cã ba lo¹i hÖ thèng gi¸o dôc: hÖ thèng gi¸o dôc 10

n¨m (Qu¶ng B×nh, VÜnh Linh), hÖ gi¸o dôc 12 n¨m cña vïng gi¶i phãng (Qu¶ng

TrÞ) vµ hÖ 12 n¨m cña chÝnh quyÒn cò. ViÖc hîp nhÊt hÖ thèng gi¸o dôc ®· ®îc

thùc hiÖn mét c¸ch tèt ®Ñp trong mét ch¬ng tr×nh thèng nhÊt vµ hîp lý. Thùc

hiÖn nghÞ quyÕt cña tØnh uû B×nh TrÞ Thiªn ngµy 5/3/1977, t¹i Qu¶ng TrÞ, tõ 8

- 15 -