Lập và công bố báo cáo tài chính ngân hàng thương mại theo chuẩn mực kế toán Việt Nam và quốc tế: Luận văn thạc sĩ kinh tế / Nguyễn Thị Diệu Anh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH



NGUYỄN THỊ DIỆU ANH

LẬP VÀ CÔNG BỐ BÁO CÁO TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI THEO CHUẨN MỰC KẾ TOÁN VIỆT NAM VÀ

QUỐC TẾ

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH NĂM 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH



NGUYỄN THỊ DIỆU ANH

LẬP VÀ CÔNG BỐ BÁO CÁO TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI THEO CHUẨN MỰC KẾ TOÁN VIỆT NAM VÀ

QUỐC TẾ

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

Chuyên ngành: Kinh tế tài chính, ngân hàng

Mã số: 60.31.12

Người hướng dẫn khoa học: TS. LÂM THỊ HỒNG HOA

TP. HỒ CHÍ MINH NĂM 2014

TÓM TẮT

Quá trình toàn cầu hóa cùng với sự phát triển nhanh chóng của thị trường vốn

quốc tế đòi hỏi thông tin tài chính phải nâng cao chất lượng và phải so sánh được với

nhau; để so sánh được với nhau các thông tin tài chính phải được ghi nhận trên cùng hệ

thống chuẩn mực kế toán chung. Báo cáo tài chính có vai trò quan trọng và ngày càng

được sử dụng nhiều hơn, cơ quan quản lý Nhà nước, nhà quản trị ngân hàng, nhà đầu tư,

đối tác kinh doanh trong và ngoài nước. Do đó, trong điều kiện hội nhập hiện nay, hoàn

thiện việc lập và công bố báo cáo tài chính ngân hàng thương mại, tiến gần với chuẩn

mực kế toán quốc tế ngày càng trở nên cần thiết.

Luận văn trình bày những cơ sở lý luận về báo cáo tài chính và chuẩn mực kế toán

quốc tế; nghiên cứu thực trạng lập và công bố báo cáo tài chính ngân hàng thương mại,

hạn chế của việc lập và công bố báo cáo tài chính ngân hàng thương mại theo chuẩn mực

kế toán Việt Nam so với chuẩn mực kế toán quốc tế, tìm ra những nguyên nhân của

những hạn chế. Trên cơ sở những nguyên nhân đó, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện

việc lập và công bố báo cáo tài chính ngân hàng thương mại.

Tác giả sử dụng các phương pháp như: phân tích - tổng hợp, qui nạp - diễn dịch, đối

chiếu, so sánh,... đi từ cơ sở lý thuyết đến thực tiễn giải quyết và làm sáng tỏ mục tiêu

nghiên cứu của luận văn.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là: NGUYỄN THỊ DIỆU ANH

Sinh ngày 14 tháng 11 năm 1986 tại Lâm Đồng

Quê quán: Hữu Chung –Tân Phong – Ninh Giang – Hải Dương

Hiện cư ngụ tại: 101/34 Bắc Hải P15 Q10 HCM

Hiện công tác tại: Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Chi nhánh 1 HCM

Là học viên cao học khóa 12 của Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM

Mã số học viên:

Cam đoan đề tài: “Lập và công bố báo cáo tài chính ngân hàng thương mại

theo chuẩn mực kế toán Việt Nam và quốc tế”

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lâm Thị Hồng Hoa

Luận văn được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM.

Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường

đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên

cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các

nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong

luận văn.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi.

TP.HCM, ngày … tháng 04 năm 2014

Tác giả

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS.Lâm Thị Hồng Hoa đã tận tình hướng

dẫn và giúp đỡ tôi thực hiện tốt luận văn này.

Tôi vô cùng biết ơn các Thầy Cô trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh

đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt thời gian tôi học tập tại

trường.

Tôi xin trân trọng cám ơn Phòng quản lý đào tạo sau đại học – Trường Đại học

Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và

hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã hỗ trợ,

chia sẻ và không ngừng động viên tôi trong suốt thời gian qua.

NGUYỄN THỊ DIỆU ANH

MỤC LỤC

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU

MỞ ĐẦU ......................................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài: .............................................................................................................................1

2. Tình hình nghiên cứu đề tài: .............................................................................................................2

3. Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu: ........................................................................................4

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu: ......................................................................................5

5. Nguồn dữ liệu:...................................................................................................................................5

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn: ........................................................................................6

7. Kết cấu của đề tài:.............................................................................................................................6

Ngoài phần mở đầu và kết luận thì luận văn gồm 3 chương: ..............................................................6

CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ BÁO CÁO TÀI CHÍNH, BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA

NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VÀ CHUẨN MỰC KẾ TOÁN.....................................................7

1. 1.Tổng quan về báo cáo tài chính .....................................................................................................7

1. 1.1. Khái niệm báo cáo tài chính...................................................................................................7

1.1.2. Hệ thống báo cáo tài chính.....................................................................................................7

1.1.2.1. Bảng cân đối kế toán........................................................................................................7

1.1.2.2. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh ............................................................................9

1.1.2.3. Báo cáo lưu chuyển tiền tệ.............................................................................................10

1.1.2.4.Thuyết minh báo cáo tài chính........................................................................................12

1.1.2.5. Báo cáo tình hình thay đổi vốn chủ sở hữu....................................................................13

1.1.3. Vai trò của báo cáo tài chính.................................................................................................14

1.2. Quy chuẩn lập báo cáo tài chính..................................................................................................15

1.2.1. Luật .......................................................................................................................................15

1.2.2. Chuẩn mực kế toán ...............................................................................................................17

1.2.2.1. Sơ lược về chuẩn mực kế toán quốc tế...........................................................................17

1.2.2.2. Sơ lược về chuẩn mực kế toán Việt Nam.......................................................................18

1.2.2.3. Những điểm khác biệt chính giữa chuẩn mực kế toán Việt Nam và chuẩn mực kế toán

quốc tế về lập và trình bày báo cáo tài chính ..............................................................................19

1.2.3. Nguyên tắc lập và trình bày báo cáo tài chính ......................................................................21

1.3. Báo cáo tài chính của Ngân hàng thương mại ............................................................................23

1.3.1. Khái niệm Ngân hàng thương mại ........................................................................................23

1.3.2. Chức năng của Ngân hàng thương mại.................................................................................24

1.3.3. Báo cáo tài chính Ngân hàng thương mại.............................................................................26

1.3.3.1. Bảng cân đối kế toán......................................................................................................26

1.3.3.2. Báo cáo kết quả kinh doanh ...........................................................................................27

1.3.3.3. Báo cáo lưu chuyển tiền tệ.............................................................................................28

1.3.3.4. Thuyết minh báo cáo tài chính.......................................................................................29

1.4. Sự cần thiết lập và công bố báo cáo tài chính thương mại theo chuẩn mực kế toán Việt Nam và

quốc tế ................................................................................................................................................30

CHƯƠNG 2: LẬP VÀ CÔNG BỐ BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

VIỆT NAM.................................................................................................................................34

2.1. Các văn bản quy định về lập và công bố báo cáo tài chính ngân hàng thương mại ...................34

2.1.1. Các văn bản pháp luật ...........................................................................................................34

2.1.2. Chuẩn mực kế toán Việt Nam và chuẩn mực kế toán quốc tế về lập và trình bày báo cáo tài

chính của ngân hàng và các tổ chức tài chính tương tự (VAS 22 và IFRS 7).................................36

2.1.2.1 VAS 22 trước khi IFRS 7 ra đời .....................................................................................36

2.1.2.2. VAS 22 sau khi IFRS 7 ra đời .......................................................................................39

2.2. Thực tế lập và công bố báo cáo tài chính ngân hàng thương mại Việt Nam ..............................41

2.2.1. Về loại hình báo cáo tài chính công bố.................................................................................41

2.2.2. Về thời điểm công bố............................................................................................................43

2.2.3. Về áp dụng chuẩn mực kế toán trong nội dung của báo cáo tài chính..................................45

2.3. Hạn chế trong việc lập và công bố báo cáo tài chính tại các ngân hàng thương mại việt nam và

các nguyên nhân .................................................................................................................................49

2.3.1. Hạn chế trong việc lập và công bố báo cáo tài chính tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

........................................................................................................................................................49

2.3.1.1. Hạn chế trong lập và trình bày bảng cân đối kế toán.....................................................49

2.3.1.2. Hạn chế về lập và trình bày báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh ..............................59

2.3.1.3. Hạn chế trong lập và trình bày báo cáo lưu chuyển tiền tệ ............................................61

2.3.1.4. Hạn chế trong lập và trình bày thuyết minh báo cáo tài chính.......................................61

2.3.2. Hạn chế về công bố báo cáo tài chính...................................................................................62

2.3.3. Nguyên nhân dẫn đến hạn chế trong lập và công bố báo cáo tài chính.................................63

2.3.3.1. Hệ thống văn bản hướng dẫn việc lập và trình bày báo cáo tài chính còn nhiều bất cập,

chưa theo tiêu chuẩn quốc tế.......................................................................................................63

2.3.3.2. Kinh nghiệm ban hành và ứng dụng chuẩn mực kế toán vào thực tế còn hạn chế ........69

2.3.3.3. Nguyên nhân từ phía các ngân hàng thương mại...........................................................71

2.3.3.4. Đội ngũ kiểm toán viên còn thiếu ..................................................................................72

CHƯƠNG 3: CÁC ĐỀ XUẤT HOÀN THIỆN LẬP VÀ CÔNG BỐ BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA

CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM ......................................................................74

3.1. Xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp luật...........................................................................74

3.1.1. Xây dựng chuẩn mực kế toán công cụ tài chính, văn bản về việc xác định giá trị hợp lý của các

tài sản tài chính và công nợ tài chính..............................................................................................74

3.1.1.1. Xây dựng chuẩn mực kế toán công cụ tài chính ............................................................74

3.1.1.2. Ban hành văn bản xác định giá trị hợp lý của các tài sản tài chính và công nợ tài chính76

3.1.2. Điều chỉnh các khoản mục của Bảng cân đối kế toán...........................................................79

3.1.3. Điều chỉnh một số khoản mục trên báo cáo kết quả kinh doanh...........................................80

3.1.4. Điều chỉnh cách lập báo cáo lưu chuyển tiền tệ....................................................................81

3.1.5. Trình bày thuyết minh báo cáo tài chính...............................................................................81

3.2. Các giải pháp hỗ trợ.....................................................................................................................83

3.2.1. Hoàn thiện môi trường pháp lý về kế toán gần với chuẩn mực kế toán quốc tế ...................83

3.2.2. Nguồn nhân lực – phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng..................................................85

3.2.3. Nghiên cứu, ứng dụng công nghệ hiện đại, phục vụ công tác kế toán..................................87

3.2.4. Các kiến nghị khác................................................................................................................88

3.2.4.1. Đối với ngân hàng..........................................................................................................88

3.2.2.3. Đối với kiểm toán viên độc lập.....................................Error! Bookmark not defined.91

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Các chuẩn mực kế toán Việt Nam và quốc tế hiện hành

Phụ lục 2: Bảng cân đối kế toán hợp nhất toàn hệ thống Ngân hàng Đầu tư và Phát

triển Việt Nam theo VAS và IFRS

Phụ lục 3: Báo cáo kết quả kinh doanh hợp nhất toàn hệ thống Ngân hàng Đầu tư và

Phát triển Việt Nam theo VAS và IFRS

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Các chuẩn mực kế toán Việt Nam và quốc tế hiện hành

Phụ lục 2: Bảng cân đối kế toán hợp nhất toàn hệ thống Ngân hàng Đầu tư và Phát

triển Việt Nam theo VAS và IFRS

Phụ lục 3: Báo cáo kết quả kinh doanh hợp nhất toàn hệ thống Ngân hàng Đầu tư và

Phát triển Việt Nam theo VAS và IFRS

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Dịch nghĩa

1 IFRS International Financial Reporting Standards

2 IFRIC International Financial Reporting Standards Committee

3 IAS International Accounting Standards

4 IASB International Accounting Standards Board

5 IASC International Accounting Standards Committee

6 SIC Standing Interpretations Committee standards

7 GAAP Generally accepted accounting principles

8 VAS Chuẩn mực báo cáo tài chính Việt Nam

9 WB Ngân hàng thế giới

10 Eximbank Ngân hàng thương mại cổ phần Xuất nhập khẩu Việt Nam

11 Techcombank Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam

12 BIDV

Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt

Nam

13 Agribank

Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt

Nam

14 Vietcombank Ngân hàng Thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam

15 Vietinbank Ngân Hàng Thương mại cổ phần Công Thương Việt Nam

16 Sacombank Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn Thương Tín

17 MB Ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội

18 VP Bank Ngân hàng Việt Nam thịnh vượng

19 TienPhong Bank Ngân hàng thương mại cổ phần Tiền Phong

20 SouthernBank Ngân hàng TMCP Phương Nam

21 NaviBank Ngân hàng TMCP Nam Việt

22 SHB Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn - Hà Nội

23 OCB Ngân hàng thương mại cổ phần Phương Đông

24 ACB Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu

25 Maritimebank Ngân hàng thương mại cổ phần Hàng hải Việt Nam

26 NHNN Ngân Hàng Nhà Nước

27 VAMC Công ty quản lý tài sản Việt Nam

28 BTC Bộ tài chính

29 L/C Thư tín dụng

30 PWC Cồn ty kiểm toán PWC

31 KPMG Công ty kiểm toán KPMG

32 BCTC Báo cáo tài chính

33 TCTD Tổ chức tín dụng

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1 Tình hình lập BCTC của các ngân hàng thương mại giai đoạn 2008-2013

tr.46

Bảng 2.2 Thời điểm lập và công bố BCTC ngân hàng thương mại giai đoạn 2008-2013

tr.48

Bảng 2.3. Trích bảng cân đối kế toán hợp nhất toàn hệ thống Ngân hàng Đầu tư và Phát

triển Việt Nam theo VAS và IFRS tr.50

Bảng 2.4. Trích báo cáo kết quả kinh doanh hợp nhất toàn hệ thống Ngân hàng Đầu tư và

Phát triển Việt Nam theo VAS và IFRS tr.51

Bảng 2.5 Trích BCĐKT và BCKQHĐKD của BIDV năm 2011 tr.53

Bảng 2.6 Trích Bảng cân đối kế toán năm 2011 của BIDV tr.56

Bảng 2.7 Trích Bảng cân đối kế toán năm 2008 của Agribank tr.56

Bảng 3.1. Các nghiệp vụ phái sinh đang áp dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

tr.86