Kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất trường Cao đẳng Sư phạm Long An

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Thị Hồng

KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP

CỦA SINH VIÊN NĂM THỨ NHẤT

TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM LONG AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Thị Hồng

KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP

CỦA SINH VIÊN NĂM THỨ NHẤT

TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM LONG AN

Chuyên ngành : Tâm lí học

Mã số : 60 31 04 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. NGUYỄN THỊ TỨ

Thành phố Hồ Chí Minh - 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Thông tin sử

dụng trong bản luận văn là hoàn toàn chính xác, phù hợp với tình hình thực tế tại

trường Cao đẳng Sư phạm Long An. Số liệu thống kê được tác giả thu thập một

cách khách quan, đáng tin cậy thông qua việc tiến hành khảo sát 373 sinh viên năm

thứ nhất khoá 38 tại trường Cao đẳng Sư phạm Long An.

Người cam đoan

Nguyễn Thị Hồng

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin gửi lời biết ơn chân thành đến Ban giám hiệu, phòng sau đại học

trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh đã tổ chức, hỗ trợ và tạo điều kiện tốt

nhất cho học viên cao học khoá 23. Tác giả cũng xin được gửi lời cảm ơn chân

thành tới quý Thầy, Cô khoa Tâm lí – Giáo dục trường Đại học Sư phạm TP. Hồ

Chí Minh đã giảng dạy, giúp đỡ lớp cao học Tâm lí khoá 23 trong suốt thời gian

qua. Đặc biệt, tác giả xin được gửi lời biết ơn sâu sắc đối với Tiến sĩ Nguyễn Thị

Tứ - người hướng dẫn khoa học đã luôn động viên, khích lệ và hướng dẫn tôi trong

suốt quá trình thực hiện đề tài.

Tác giả xin gửi lời biết ơn chân thành đến quý Thầy, Cô tại trường Cao đẳng

Sư phạm Long An đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ nhiệt tình cho chúng tôi

trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu.

Tác giả xin gửi lời biết ơn chân thành tới các bạn sinh viên tại trường Cao

đẳng Sư phạm Long An đã hỗ trơ, tạo điều kiện, nhiệt tình tham gia và hỗ trợ tích

cực cho chúng tôi trong quá trình nghiên cứu.

Nguyễn Thị Hồng

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Lời cảm ơn

Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt

Danh sách các bảng số liệu

Danh sách các sơ đồ và biểu đồ

MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1

Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN....................6

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề................................................................................6

1.1.1. Trên Thế giới..............................................................................................6

1.1.2. Tại Việt Nam............................................................................................11

1.2. Các khái niệm cơ bản có liên quan đến vấn đề nghiên cứu............................14

1.2.1. Kỹ năng ....................................................................................................14

1.2.2. Vấn đề.......................................................................................................21

1.2.3. Kỹ năng giải quyết vấn đề........................................................................25

1.2.4. Hoạt động học tập của sinh viên ..............................................................29

1.3. Lý luận về kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập của sinh

viên năm thứ nhất.........................................................................................33

1.3.1. Một vài đặc điểm tâm lý của sinh viên.....................................................33

1.3.2. Hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất ........................................36

1.3.3. Những vấn đề thường gặp trong hoạt động học tập của sinh viên năm

thứ nhất ....................................................................................................37

1.3.4. Kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập của sinh viên năm

thứ nhất ....................................................................................................40

1.3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng GQVĐ trong hoạt động học tập

của sinh viên năm thứ nhất ......................................................................44

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .........................................................................................47

Chương 2. THỰC TRẠNG KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ TRONG

HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN NĂM THỨ

NHẤT TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM LONG AN ................48

2.1. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu .............................................................48

2.1.1. Mục đích nghiên cứu................................................................................48

2.1.2. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................48

2.1.3. Tiêu chí và thang đánh giá kỹ năng GQVĐ trong hoạt động học tập

của sinh viên năm thứ nhất trường Cao đẳng Sư phạm Long An. ..........51

2.1.4. Khách thể và địa bàn khảo sát..................................................................54

2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động

học tập của sinh viên năm thứ nhất trường Cao đẳng Sư phạm Long An...55

2.2.1. Những vấn đề của sinh viên năm thứ nhất trường Cao đẳng Sư phạm

Long An trong hoạt động học tập............................................................55

2.2.2. Thực trạng kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập của

sinh viên năm thứ nhất trường Cao đẳng Sư phạm Long An..................66

2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng kỹ năng giải quyết vấn đề trong

hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất trường Cao đẳng Sư

phạm Long An. ............................................................................................87

2.3.1. Các yếu tố từ phía bản thân sinh viên ......................................................88

2.3.2. Các yếu tố từ phía giáo viên, cán bộ các phòng ban ................................90

2.3.3. Các yếu tố từ phía nhà trường ..................................................................92

2.4. Một số biện pháp nhằm cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt

động học tập của sinh viên năm thứ nhất trường Cao đẳng Sư phạm

Long An. ......................................................................................................94

2.4.1. Cơ sở đề xuất biện pháp ...........................................................................94

2.4.2. Các biện pháp nhằm cải thiện kỹ năng GQVĐ trong hoạt động học

tập của sinh viên năm thứ nhất ................................................................95

2.4.3. Đánh giá tính cần thiết và khả thi của một số biện pháp cụ thể...............99

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .......................................................................................106

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................108

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................111

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CĐSP : Cao đẳng Sư phạm

GQVĐ : Giải quyết vấn đề

HĐHT : Hoạt động học tập

ĐTB : Điểm trung bình

ĐLC : Độ lệch chuẩn

DANH SÁCH CÁC BẢNG SỐ LIỆU

Bảng 2.1. Thống kê đặc điểm mẫu khách thể nghiên cứu .....................................55

Bảng 2.2. ĐTB và thứ hạng tổng quát các nhóm vấn đề của sinh viên năm thứ

nhất ........................................................................................................56

Bảng 2.3. Một số vấn đề cụ thể liên quan tới nội dung học tập.............................58

Bảng 2.4. Một số vấn đề cụ thể liên quan tới phương pháp học tập......................59

Bảng 2.5. Một số vấn đề cụ thể liên quan tới phương pháp giảng dạy của giáo

viên ........................................................................................................61

Bảng 2.6. Một số vấn đề cụ thể liên quan tới giao tiếp..........................................63

Bảng 2.7. Một số vấn đề cụ thể liên quan tới các điều kiện học tập khác .............65

Bảng 2.8. Đánh giá về vai trò của kỹ năng GQVĐ trong HĐHT..........................66

Bảng 2.9. So sánh kết quả đánh giá sự cần thiết của kỹ năng GQVĐ trong

HĐHT....................................................................................................67

Bảng 2.10. Mức độ quan tâm rèn luyện kỹ năng GQVĐ trong HĐHT...................68

Bảng 2.11. Nhận thức của sinh viên về khái niệm kỹ năng GQVĐ trong HĐHT ..69

Bảng 2.12. So sánh nhận thức của sinh viên về khái niệm kỹ năng GQVĐ ...........70

Bảng 2.13. Nhận thức của sinh viên về các bước của quá trình GQVĐ .................71

Bảng 2.14. So sánh nhận thức của sinh viên về các bước của quá trình GQVĐ.....72

Bảng 2.15. Nhận thức của sinh viên về các thao tác trong quá trình GQVĐ ..........73

Bảng 2.16. So sánh nhận thức về các thao tác trong quá trình giải quyết vấn đề....75

Bảng 2.17. Mức độ nhận thức của sinh viên về kỹ năng giải quyết vấn đề ............75

Bảng 2.18. So sánh mức độ nhận thức của sinh viên về kỹ năng giải quyết vấn

đề ...........................................................................................................76

Bảng 2.19. Tự đánh giá của sinh viên về khả năng thực hiện các thao tác của

quá trình GQVĐ ....................................................................................77

Bảng 2.20. Mức độ giải quyết vấn đề của sinh viên trong các tình huống giả

định ........................................................................................................79

Bảng 2.21. Mức độ giải quyết vấn đề của sinh viên trong tình huống 9.1 ..............79

Bảng 2.22. Mức độ giải quyết vấn đề của sinh viên trong tình huống 9.2 ..............80

Bảng 2.23. Mức độ giải quyết vấn đề của sinh viên trong tình huống 9.3 ..............81

Bảng 2.24. Mức độ giải quyết vấn đề của sinh viên trong tình huống 9.4 ..............82

Bảng 2.25. Mức độ giải quyết vấn đề của sinh viên trong tình huống 9.5 ..............83

Bảng 2.26. Mức độ kỹ năng GQVĐ trong HĐHT của sinh viên năm thứ nhất ......84

Bảng 2.27. So sánh mức độ GQVĐ của sinh viên trên phương diện giới tính (tỷ

lệ%)........................................................................................................85

Bảng 2.28. So sánh mức độ kỹ năng GQVĐ của sinh viên trên phương diện

ngành học...............................................................................................86

Bảng 2.29. Các nhóm yếu tố có ảnh hưởng đến kỹ năng GQVĐ............................88

Bảng 2.30. Các yếu tố xuất phát từ phía bản thân sinh viên....................................88

Bảng 2.31. Các yếu tố xuất phát từ phía giáo viên, cán bộ phòng ban....................90

Bảng 2.32. Các yếu tố xuất phát từ phía nhà trường ...............................................92

Bảng 2.33. Đánh giá mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp từ phía bản

thân sinh viên (ĐTB).............................................................................99

Bảng 2.34. Đánh giá mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp từ phía giáo

viên, cán bộ các phòng ban (ĐTB)......................................................101

Bảng 2.35. Đánh giá mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp từ phía nhà

trường (ĐTB).......................................................................................103

Bảng 2.36. Lựa chọn thời điểm phù hợp nhất để hướng dẫn kỹ năng GQVĐ ......105

DANH SÁCH CÁC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ

Sơ đồ 1.1. Quan niệm khung về khái niệm “ Độ khó của vấn đề”.....................24

Biểu đồ 2.1. Mức độ gặp phải các nhóm vấn đề trong hoạt động học tập của

sinh viên năm thứ nhất ......................................................................57

Biểu đồ 2.2. Mức độ kỹ năng GQVĐ trong HĐHT của sinh viên năm thứ nhất..85

Biểu đồ 2.3. Các yếu tố xuất phát từ phía bản thân sinh viên ...............................90

Biểu đồ 2.4. Các yếu tố từ phía giáo viên, cán bộ phòng ban ...............................92

Biểu đồ 2.5. Các yếu tố từ phía nhà trường...........................................................94

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục và đào tạo được xem là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của toàn

Đảng, toàn dân. Trong xu thế phát triển hiện nay, việc đổi mới căn bản, toàn diện

giáo dục là điều kiện cần thiết để nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo. Chỉ thị

số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản,

toàn diện giáo dục và đào tạo cũng chỉ rõ: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng

cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục

từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất

người học”, “Đổi mới nội dung giáo dục theo hướng tinh giản, hiện đại, thiết thực,

phù hợp với lứa tuổi, trình độ và ngành nghề; tăng thực hành, vận dụng kiến thức

vào thực tiễn”. Điều này cho thấy một trong những nhiệm vụ quan trọng của giáo

dục không chỉ nhằm trang bị cho người học những tri thức chuyên môn mà còn phải

hình thành những kỹ năng phù hợp, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.

Học tập là hoạt động của con người nhằm chiếm lĩnh tri thức, kinh nghiệm

xã hội – lịch sử của loài người đã được tích lũy qua nhiều thế hệ để hình thành giá

trị cho riêng mình. Khác với những hoạt động học tập ở trường phổ thông, hoạt

động học tập của sinh viên ở Đại học – Cao đẳng đòi hỏi sinh viên phải có những

phương pháp học tập, những kỹ năng cần thiết để chủ động, tích cực, sáng tạo tìm

kiếm và lĩnh hội tri thức. Nhưng trong quá trình học tập sinh viên còn gặp không ít

những vấn đề, những khó khăn làm ảnh hưởng tới kết quả học tập. Đặc biệt là sinh

viên năm thứ nhất là những người đang chuyển từ môi trường học tập ở phổ thông

sang môi trường học tập ở Đại học – Cao đẳng với những thay đổi về nội dung,

phương pháp học tập, mối quan hệ giao tiếp với bạn bè, Thầy Cô…. Những sự khác

biệt này đòi hỏi sinh viên năm thứ nhất phải có sự nỗ lực cao để giải quyết các vấn

đề gặp phải trong quá trình học tập.

Trường Cao đẳng Sư phạm Long An với hơn 36 năm xây dựng và phát triển,

trường là nơi đào tạo giáo viên cho tỉnh, góp phần giải quyết khó khăn về nhân lực

2

của ngành. Nhiệm vụ chính của trường là đào tạo ra đội ngũ giáo viên vừa hồng vừa

chuyên [34]. Để thực hiện tốt nhiệm vụ đó nhà trường rất chú trọng tới hoạt động

giảng dạy, giáo dục cũng như hoạt động học tập của sinh viên. Nhưng trong quá

trình học tập sinh viên cũng còn bộc lộ nhiều hạn chế, lúng túng khi gặp các tình

huống có vấn đề. Đây cũng là một trong những nguyên nhân gây ảnh hưởng tới kết

quả học tập. Vì vậy, việc hình thành cho sinh viên kỹ năng để giải quyết linh hoạt

các vấn đề là điều cần thiết nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng đào tạo của nhà

trường.

Mặc dù có nhiều đề tài nghiên cứu về hoạt động học tập của sinh viên nhưng

chưa có nhiều nghiên cứu về kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập của

sinh viên năm thứ nhất. Mặt khác, với chương trình đào tạo hiện nay thì hoạt động

học tập của sinh viên có những yêu cầu mới, đòi hỏi sinh viên phải có kỹ năng giải

quyết tốt các vấn đề khác nhau để khẳng định năng lực của bản thân.

Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã chọn nghiên cứu đề tài: “ Kỹ năng

giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất Trường

Cao đẳng Sư phạm Long An ”.

2. Mục đích nghiên cứu

Xác định thực trạng kỹ năng giải quyết vấn đề của sinh viên năm thứ nhất

trong hoạt động học tập, trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp nhằm cải thiện kỹ

năng giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất trường

Cao đẳng Sư phạm (CĐSP) Long An.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Hệ thống hoá các vấn đề liên quan đến đề tài như: Kỹ năng giải quyết

vấn đề, hoạt động học tập của sinh viên, kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động

học tập của sinh viên năm thứ nhất.

3.2. Xác định thực trạng kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập

của sinh viên năm thứ nhất trường CĐSP Long An, tìm hiểu nguyên nhân của thực

trạng. Đề xuất một số biện pháp tác động nhằm cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề

trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất trường CĐSP Long An.

3

4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Thực trạng kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập của sinh viên.

4.2. Khách thể nghiên cứu

Sinh viên năm thứ nhất trường Cao đẳng Sư phạm Long An

5. Giả thuyết khoa học

Mức độ biểu hiện kỹ năng giải quyết vấn đề của sinh viên năm thứ nhất tại

trường Cao đẳng Sư phạm Long An ở mức độ trung bình.

Có sự khác biệt về mức độ biểu hiện kỹ năng giải quyết vấn đề theo phương

diện ngành học.

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng tới kỹ năng giải quyết vấn đề của sinh viên năm

thứ nhất nhưng trong đó chủ yếu là những yếu tố xuất phát từ phía chính bản thân

sinh viên.

6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu

6.1. Giới hạn nghiên cứu

Đề tài tập trung nghiên cứu mức độ biểu hiện kỹ năng giải quyết vấn đề

trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất trường CĐSP Long An trên

bình diện nhận thức, thái độ, hành vi và chỉ xem xét kỹ năng này trong hoạt động

học tập.

6.2. Phạm vi nghiên cứu

Khách thể nghiên cứu:

+ 400 sinh viên năm thứ nhất hệ Cao đẳng Sư phạm chính quy chuyên ngành

Toán, Ngữ Văn, Tiếng Anh, Giáo Dục Thể Chất, Giáo Dục Tiểu Học, Giáo Dục

Mầm Non, Mỹ Thuật, Tin Học và Âm Nhạc của Trường CĐSP Long An.

+ 30 giáo viên đang giảng dạy sinh viên năm thứ nhất tại Trường CĐSP Long

An.

Địa bàn nghiên cứu: Trường CĐSP Long An.

Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 11/2013 đến tháng 9/2014.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

4

7.1.1. Mục đích

Xác lập cơ sở phương pháp luận cho quy trình và phương pháp nghiên cứu

của đề tài.

7.1.2. Nội dung

+ Khái quát, hệ thống hoá những vấn đề lý luận về kỹ năng giải quyết vấn đề

trong hoạt động học tập của sinh viên, làm sáng tỏ các khái niệm công cụ, xây dựng

khung lý thuyết cho vấn đề nghiên cứu.

+ Phân tích, tổng hợp các công trình nghiên cứu, từ đó chỉ ra các vấn đề cần

tiếp tục nghiên cứu.

+ Xác lập cơ sở lý luận cho việc lựa chọn, thiết lập công cụ nghiên cứu và

phương pháp nghiên cứu của đề tài.

7.1.3. Cách thực hiện

Phương pháp này được thực hiện thông qua các quá trình như phân tích, tổng

hợp, phân loại và hệ thống hoá các tài liệu nhằm sắp xếp những tri thức về kỹ năng

giải quyết vấn đề, kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập của sinh

viên… để xác định cơ sở lý luận cần thiết cho đề tài.

7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

- Đây là phương pháp nghiên cứu chính của đề tài.

- Mục đích:

+Thu thập một số thông tin về bản thân khách thể nghiên cứu.

+Điều tra nhận thức, mức độ thực hiện các thao tác, mức độ giải quyết vấn đề

của sinh viên năm thứ nhất trong hoạt động học tập.

+Tìm hiểu nguyên nhân của thực trạng kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt

động học tập của sinh viên năm thứ nhất.

- Cách tiến hành

+Quá trình điều tra được tổ chức chặt chẽ, có trình tự, đảm bảo sự chuẩn bị

chu đáo về phương tiện, điều kiện không gian và thời gian.

+Chúng tôi xây dựng hai bảng hỏi khác nhau dành cho sinh viên năm thứ nhất

và các giảng viên để tìm hiểu về kỹ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động học tập