Hội nhập quốc tế của Ngân hàng Thương mại Việt Nam đến năm 2020

BỘ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO NGAÂN HAØNG NHAØ NÖÔÙC VIEÄT NAM

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NGAÂN HAØNG THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

----------oOo-----------

ÑAËNG VAÊN DAÂN

HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ CUÛA NGAÂN HAØNG

THÖÔNG MAÏI VIEÄT NAM ÑEÁN NAÊM 2020

LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ KINH TEÁ

THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – NAÊM 2012

BỘ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO NGAÂN HAØNG NHAØ NÖÔÙC VIEÄT NAM

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NGAÂN HAØNG THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

----------oOo-----------

ÑAËNG VAÊN DAÂN

HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ CUÛA NGAÂN HAØNG

THÖÔNG MAÏI VIEÄT NAM ÑEÁN NAÊM 2020

LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ KINH TEÁ

CHUYEÂN NGAØNH: KINH TEÁ TAØI CHÍNH, NGAÂN HAØNG

Maõ soá: 62.31.12.01

NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC:

PGS.TS ÑOÃ LINH HIEÄP

THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – NAÊM 2012

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là: ĐẶNG VĂN DÂN

Sinh ngày 08 tháng 07 năm 1978 – tại: Tiền Giang

Quê quán: Tân Trung, Gò Công Đông, Tiền Giang

Hiện công tác tại: Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM (36 Tôn Thất Đạm,

Q.1, TP.HCM)

Là nghiên cứu sinh khóa XIII của Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM

Cam đoan đề tài: “HỘI NHẬP QUỐC TẾ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG

MẠI VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020”

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS ĐỖ LINH HIỆP

Luận án được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh.

Đề tài này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có tính

độc lập riêng, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bố toàn bộ nội

dung này bất kỳ ở đâu; các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận văn được chú thích

nguồn gốc rõ ràng, minh bạch.

Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi.

Ngày 01 tháng 04 năm 2012

Đặng Văn Dân

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CHỮ VIẾT

TẮC

CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ

TIẾNG VIỆT TIẾNG NƯỚC NGOÀI

ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á Asian Development Bank

AFTA

Khu vực mậu dịch tự do Đông

Nam Á ASEAN Free Trade Area

APEC

Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á -

Thái Bình Dương

Asia-Pacific Economic

Cooperation

ASEAN Hiệp hội các nước Đông Nam Á Association of Southeast Asian

Nations

ASEM Hội nghị Á – Âu The Asia-Europe Meeting

ATM Máy rút tiền tự động Automated Teller Machine

BIS Ngân hàng thanh toán quốc tế Bank for International Settlements

BQLNH Bình quân liên ngân hàng

CHXHCN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa

CIC Trung tâm thông tin tín dụng Credit Information Center

CIDA Cơ quan phát triển quốc tế Canada

Canadian International

Development Agency

CNTT Công nghện thông tin

CSH Chủ sở hữu

CSTT Chính sách tiền tệ

CSXH Chính sách xã hội

CTTC Công ty tài chính

DN Doanh nghiệp

DNNN Doanh nghiệp Nhà nước

ĐTNN Đầu tư nước ngoài

DVNH Dịch vụ ngân hàng

FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài Foreign direct investment

GATS

Hiệp định chung về thương mại

dịch vụ của WTO

General Agreement on Trade in

Services

GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross domestic product

HSBC

Tập đoàn ngân hàng Hồng Kông

Thượng Hải

HongKong and Shanghai Banking

Corporation

HTKT Hỗ trợ kỹ thuật

IBRD Ngân hàng Tái thiết và Phát triển

Quốc tế

International Bank for

Reconstruction and Development

IDA Hiệp hội Phát triển Quốc tế International Development

Association

IFC Công ty Tài chính Quốc tế International Final Companny

IMF Quỹ tiền tệ quốc tế International Money Fund

LNH Liên ngân hàng

LSCV Lãi suất cho vay

LSTG Lãi suất tiền gửi

MIGA Cơ quan Bảo lãnh Đầu tư Đa Biên

Multilateral Investment Guarantee

Agency

NĐT Nhà đầu tư

NĐTNN Nhà đầu tư nước ngoài

NH Ngân hàng

NHLD Ngân hàng liên doanh.

NHNN Ngân hàng Nhà nước

NHNNg Ngân hàng nước ngoài

NHTM Ngân hàng thương mại

NHTM CP Ngân hàng thương mại cổ phần

NHTM NN Ngân hàng Thương mại Nhà nước

NHTƯ Ngân hàng Trung ương

NSNN Ngân sách Nhà nước

ODA Viện trợ phát triển chính thức Official Development Assistance

PRGF

Chương trình tăng trưởng và xóa

đói giảm nghèo

The Poverty Reduction and Growth

Facility

ROA Suất sinh lời tài sản Return On Assets

ROE Suất sinh lời vốn chủ sở hữu Return On Equity

SPSS Gói thống kê cho khoa học xã hội Statistical Package for the Social

Sciences

SWOT

Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội,

thách thức

Strengths, weaknesses,

opportunities, threats

TCTD Tổ chức tín dụng

TGHĐ Tỷ giá hối đoái

USD Đô la Mỹ United States dollar

VN Việt Nam

WB Ngân hàng thế giới Word Bank

WEF Diễn đàn kinh tế thế giới World Economic Forum

WTO Tổ chức thương mại thế giới World Trade Organization

DANH MỤC TIẾNG NƯỚC NGOÀI

Cumulative Percent : Phần trăm tích lũy

Descriptive Statistics : Mô tả thống kê

Frequency : Tần số

Maximum : Tối đa

Mean : Trung bình

Minimum : Tối thiểu

Missing : Lỗi

Percent : Phần trăm

Statistics : Thống kê

Std. Deviation : Độ lệch chuẩn

Valid : Hợp lệ

Valid Percent : Phần trăm hợp lệ

DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ

BẢNG

Bảng 2.1: Vốn điều lệ của các NHTM Việt Nam đến năm 2010. ................................ 55

Bảng 2.2: Chỉ số phát triển tài chính năm 2010 của một số nước. .............................. 57

Bảng 2.3: Chi tiết tiêu chí đánh giá của Việt Nam năm 2010. ..................................... 57

Bảng 2.4: Lợi nhuận sau thuế của các NHTM 2008 -2010 .......................................... 58

Bảng 2.5: Bảng so sánh lĩnh vực ngân hàng Việt Nam với các nước trong khu vực .. 59

Bảng 2.6: Qui mô chi nhánh, phòng giao dịch của một số ngân hàng 2007- 2010 ..... 64

Bảng 2.7: Vốn huy động năm 2008 - 2010. ................................................................. 67

Bảng 2.8: Hoạt động tín dụng năm 2008 - 2010. ......................................................... 69

Bảng 2.9: Số ATM và POS/triệu dân ở một số nước đến năm 2010 ........................... 72

Bảng 2.10: Quy mô vốn điều lệ của một số NHTM của các quốc gia trong khu vực

đến năm 2010 ............................................................................................................... 75

Bảng 2.11: Phần mềm hệ thống các NHTM Việt Nam áp dụng đến năm 2010 .......... 76

Bảng 2.12: Hoạt động mua bán cổ phần cho các đối tác chiến lược đến năm 2010 .... 83

Bảng 2.13: Biên độ tỷ giá liên ngân hàng theo quy định của NHNN theo từng thời kỳ

đến năm 2010 ............................................................................................................. 103

Bảng 2.14: Số liệu các khoản cho vay của IMF giai đoạn 1993 – 2004 ................... 118

Bảng 2.15: Số liệu phân bổ SDR của IMF cho Việt Nam. ........................................ 119

Bảng 2.16: Danh sách các nước và các khu vực mà Việt Nam có quan hệ hợp tác .. 121

Bảng 2.17: Số lượng ngân hàng đại lý một số NHTM VN đến năm 2010 ................ 126

Bảng 2.18: Đánh giá trình độ nghiệp vụ của nhân viên NH trong nước so với ngân

hàng nước ngoài ......................................................................................................... 133

Bảng 2.19: Ảnh hưởng của công nghệ NH đến việc chọn DVNH ............................ 134

Bảng 2.20 : Ý định chuyển sang gửi tiền tại NHNNg ................................................ 136

Bảng 2.21 : Ý định chuyển sang vay tiền tại NHNNg ............................................... 136

Bảng 3.1: Bộ tiêu chuẩn an toàn vốn tối thiểu áp dụng cho các NHTM theo Basel 3

............................................................................................................................... ..165

Bảng 3.2 : Đánh giá về mạng lưới chi nhánh của NHTM trong nước so với ngân hàng

nước ngoài .................................................................................................................. 170

Bảng 3.3: Tầm quan trọng của thương hiệu NH đến việc sử dụng DVNH ............... 171

BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1: So sánh ROA của ngân hàng Việt Nam với các nước trong khu vực ..... 59

Biểu đồ 2.2: So sánh ROE của ngân hàng Việt Nam với các nước trong khu vực ...... 60

Biểu đồ 2.3: Huy động vốn của các TCTD năm 2008 - 2010 ...................................... 68

Biểu đồ 2.4: Cơ cấu huy động vốn của các TCTD năm 2010 ...................................... 68

Biểu đồ 2.5: Hoạt động tín dụng của các TCTD năm 2008 - 2010 .............................. 69

Biểu đồ 2.6: Cơ cấu hoạt động tín dụng của các TCTD năm 2010 ............................. 70

Biểu đồ 2.7: Tỷ lệ thanh toán tiền mặt trong tổng phương tiện thanh toán đến năm

2010 .............................................................................................................................. 71

Biểu đồ 2.8: Số lượng các tài khoản cá nhân đến năm 2010 ....................................... 71

MỤC LỤC

Bìa 1

Bìa 2

Lời cam đoan

Danh mục từ viết tắt

Danh mục tiếng nước ngoài

Danh mục bảng và biểu đồ

Mục lục

Mở đầu

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ TRONG LĨNH

VỰC NGÂN HÀNG .................................................................................................... 1

1.1 Những vấn đề cơ bản về ngân hàng thương mại trong nền kinh tế thị

trường ........................................................................................................................... 1

1.1.1 Khái niệm NHTM .................................................................................... 1

1.1.2 Mô hình hoạt động của NHTM ................................................................. 2

1.1.3 Chức năng của NHTM ............................................................................. 3

1.1.3.1 Chức năng thủ quỹ ...................................................................... 3

1.1.3.2 Chức năng trung gian tín dụng ................................................... 3

1.1.3.3 Chức năng trung gian thanh toán ................................................ 4

1.1.4 Các loại dịch vụ NHTM trong nền kinh tế thị trường ............................... 5

1.1.4.1 Căn cứ vào sự phát triển hoạt động ngân hàng ........................... 5

1.1.4.2 Căn cứ vào nghiệp vụ hoạt động ngân hàng ............................. 10

1.1.5 Tính đặc thù của ngân hàng thương mại trong nền kinh tế thị trường

và bối cảnh hội nhập .................................................................................................... 11

1.2 Cơ sở lý luận về hội nhập quốc tế trong lĩnh vực ngân hàng ......................... 14

1.2.1 Khái niệm về hội nhập quốc tế trong lĩnh vực ngân hàng ..................... 14

1.2.2 Tác động tích cực và sự cần thiết hội nhập quốc tế về NHTM ............... 17

1.2.3 Sức ép của hội nhập quốc tế về ngân hàng đối với các NHTM ............. 19

1.2.4 Điều kiện để thực hiện hội nhập quốc tế về ngân hàng thương mại ....... 20

1.2.4.1 Điều kiện về năng lực tài chính của ngân hàng thương mại ..... 20

1.2.4.2 Điều kiện về năng lực quản trị của ngân hàng thương mại ...... 22

1.2.4.3 Điều kiện về sản phẩm dịch vụ NHTM .................................... 23

1.2.4.4 Điều kiện về chất lượng nguồn nhân lực .................................. 24

1.2.4.5 Điều kiện về thương hiệu .......................................................... 26

1.2.4.6 Điều kiện về hệ thống mạng lưới NHTM ................................. 26

1.2.4.7 Điều kiện về trình độ công nghệ ngân hàng ............................. 27

1.2.4.8 Điều kiện pháp lý ...................................................................... 28

1.3 Các l ý thuyết tranh luận về tự do hóa tài chính để hội nhập quốc tế

trong lĩnh vực ngân hàng .......................................................................................... 30

1.4 Các nội dung cơ bản của hội nhập quốc tế trong lĩnh vực ngân hàng .......... 35

1.4.1 Thực hiện tự do hoá tài chính trong lĩnh lực ngân hàng ........................ 36

1.4.1.1 Tự do hoá lãi suất ..................................................................... 36

1.4.1.2 Tự do hoá cơ chế tín dụng ........................................................ 38

1.4.1.3 Tự do hoá tỷ giá hối đoái .......................................................... 40

1.4.1.4 Tự do hoá quản lý ngoại hối và các luồng vốn quốc tế ............ 41

1.4.2 Thực hiện mở cửa quan hệ của hệ thống ngân hàng trong nước với

khu vực và thế giới ...................................................................................................... 42

1.5 Bài học kinh nghiệm về hội nhập quốc tế của NH ở các nước ........................ 43

1.5.1 Các bước hội nhập quốc tế về ngân hàng ở các nước ............................. 43

1.5.2 Kinh nghiệm hội nhập quốc tế về ngân hàng ở một số nước trên thế

giới ............................................................................................................................. ..44

1.5.3 Bài học kinh nghiệm rút ra từ hội nhập quốc tế về ngân hàng ở một

số nước trên thế giới cho Việt Nam ............................................................................ 47

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 51

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HỘI NHẬP QUỐC TẾ CỦA NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI VIỆT NAM .................................................................................... 52

2.1 Khái quát về hội nhập quốc tế của hệ thống ngân hàng Việt Nam ............... 52

2.2 Nhân tố ảnh hưởng đến hội nhập quốc tế của NHTM Việt Nam .................. 53

2.3 Thực trạng của ngân hàng thương mại Việt Nam trong bối cảnh hội

nhập ........................................................................................................................... 54

2.3.1 Thực trạng các đặc điểm cơ bản về năng lực cạnh tranh của NHTM

Việt Nam trước thềm hội nhập .................................................................................... 54

2.3.1.1 Năng lực tài chính ..................................................................... 54

2.3.1.2 Năng lực quản lý ....................................................................... 57

2.3.1.3 Chất lượng sản phẩm dịch vụ ................................................... 60

2.3.1.4 Chất lượng nguồn nhân lực ....................................................... 61

2.3.1.5 Thương hiệu .............................................................................. 63

2.3.1.6 Hệ thống mạng lưới .................................................................. 64

2.3.1.7 Trình độ công nghệ ................................................................... 65

2.3.2 Thực trạng hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam ... 66

2.3.2.1 Hoạt động huy động vốn ........................................................... 66

2.3.2.2 Hoạt động tín dụng .................................................................... 68

2.3.2.3 Hoạt động thanh toán ................................................................ 70

2.3.2.4 Hoạt động ngoại hối .................................................................. 72

2.3.3 Đánh giá về thực trạng năng lực cạnh tranh và hoạt động của NHTM .. 73

2.3.3.1 Những kết quả đạt được ............................................................ 73

2.3.3.2 Những khó khăn tồn tại ............................................................. 73

2.3.3.3 Nguyên nhân của những kết quả đạt được và khó khăn tồn

tại ...................................................................................................................... 76

2.3.4 Vị thế của NHTM Việt Nam trong điều kiện hội nhập quốc tế .............. 81

2.3.4.1 Điểm mạnh ................................................................................ 81

2.3.4.2 Điểm yếu ................................................................................... 84

2.4 Thực hiện những hiệp định cam kết mở cửa về lĩnh vực ngân hàng trong

tiến trình hội nhập ..................................................................................................... 86

2.4.1 Hiệp định khung về hợp tác và thương mại dịch vụ các nước

ASEAN (AFTA) .............................................................................................. 87

2.4.2 Hiệp định thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ (BTA) ................................. 87

2.4.3 Hiệp định chung về thương mại dịch vụ (GATS) và tổ chức thương

mại thế giới (WTO) ......................................................................................... 89

2.5 Thực trạng hội nhập quốc tế của hệ thống ngân hàng thương mại Việt

Nam hiện nay ............................................................................................................ 92

2.5.1 Thực trạng quá trình tự do hoá tài chính trong lĩnh vực ngân hàng ở

Việt Nam thời gian qua ............................................................................................... 92

2.5.1.1 Quá trình tự do hoá lãi suất ....................................................... 92

2.5.1.2 Quá trình tự do hoá chính sách tỷ giá ..................................... 100

2.5.1.3 Quá trình tự do hoá chính sách quản lý ngoại hối .................. 105

2.5.1.4 Quá trình tự do hoá cơ chế tín dụng ........................................ 112

2.5.2 Thực trạng về vấn đề quan hệ, mở cửa của hệ thống ngân hàng Việt

Nam với khu vực và thế giới ..................................................................................... 117

2.5.2.1 Thực trạng vấn đề quan hệ với cộng đồng tài chính - tiền tệ

khu vực và thế giới .............................................................................. 117

2.5.2.2 Thực trạng về vấn đề vươn tầm của NHTM Việt Nam ra

khu vực và thế giới .............................................................................. 126

2.5.2.3 Thực trạng vấn đề thực hiện các hiệp định mở cửa cam kết

trong lĩnh vực ngân hàng trong tiến trình hội nhập ............................. 128

2.6 Thuận lợi, khó khăn, cơ hội, thách thức trong vấn đề hội nhập quốc tế về

ngân hàng tại Việt Nam .......................................................................................... 131

2.6.1 Thuận lợi ............................................................................................... 131

2.6.2 Khó khăn .............................................................................................. 132

2.6.3 Cơ hội ................................................................................................... 136

2.6.4 Thách thức ............................................................................................ 139

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 142

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP CHO QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ CỦA

NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 ........................... 143

3.1 Quan điểm, mục tiêu và định hướng của Đảng và Nhà nước về hội nhập

quốc tế trong lĩnh vực ngân hàng .......................................................................... 143

3.1.1 Quan điểm ............................................................................................. 143

3.1.2 Mục tiêu ................................................................................................. 143

3.1.3 Định hướng ............................................................................................ 144

3.2 Tầm nhìn và mục tiêu phát triển khu vực ngân hàng đến năm 2020 ........... 145

3.3 Định hướng phát triển khu vực ngân hàng đến năm 2020 ........................... 146

3.3.1 Những nhân tố chi phối xu hướng phát triển khu vực ngân hàng đến

năm 2020 ................................................................................................................... 146

3.3.2 Định hướng khu vực ngân hàng đến năm 2020 .................................... 147

3.4 Những nguyên tắc hội nhập quốc tế của hệ thống ngân hàng Việt Nam ..... 148

3.4.1 Đảm bảo thực hiện đúng theo lộ trình đã cam kết ................................ 148

3.4.2 Tôn trọng các nguyên tắc trong quá trình hội nhập về ngân hàng ....... 149

3.5 Các nhóm giải pháp cho quá trình hội nhập quốc tế về ngân hàng ở Việt

Nam đến năm 2020 .................................................................................................. 150

3.5.1 Nhóm giải pháp vĩ mô về tự do hoá tài chính trong lĩnh vực ngân

hàng nhằm thúc đẩy hội nhập quốc tế về ngân hàng ở VN ................................. 150

3.5.1.1 Giải pháp cho quá trình tự do hoá lãi suất .............................. 150

3.5.1.2 Giải pháp cho quá trình tự do hoá tỷ giá ................................. 155

3.5.1.3 Giải pháp cho quá trình tự do hoá cơ chế quản lý ngoại hối .. 157

3.5.1.4 Giải pháp cho quá trình tự do hóa cơ chế tín dụng ................ 160

3.5.2 Nhóm giải pháp nhằm thúc đẩy ngân hàng thương mại Việt

Nam hội nhập nhanh và hiệu quả ......................................................................... 161

3.5.2.1 Tạo ra sự đồng nhất về sản phẩm dịch vụ ngân hàng trong

nước với các ngân hàng khác trên thị trường quốc tế ................................... 161

3.5.2.2 Tăng cường năng lực tài chính và cơ cấu lại nguồn vốn của

các NHTM nhằm hướng đến an toàn vốn theo Basel 3 ................................. 164

3.5.2.3 Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực và nâng cao năng lực

quản trị NHTM ............................................................................................... 166

3.5.2.4 Nâng cao chất lượng và đa dạng hoá các sản phẩm dịch vụ

ngân hàng ....................................................................................................... 166

3.5.2.5 Phát triển mạng lưới chi nhánh, phòng giao dịch ................... 169

3.5.2.6 Hiện đại hoá công nghệ ngân hàng ......................................... 170

3.5.2.7 Phát triển thương hiệu ngân hàng. .......................................... 171

3.5.2.8 Nâng cao hiệu quả các hoạt động kinh doanh nghiệp vụ ........ 172

3.5.2.9 Tăng cường liên minh liên kết ................................................ 175