Hoạt động nhường quyền thương mại và việc xây dựng khuôn khổ pháp lý để quản lý hoạt động nhượng quyền thương mại tại Việt Nam

Bé th−¬ng m¹i

ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp bé

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i

Vµ viÖc x©y dùng khu«n khæ ph¸p lý

®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i ë viÖt nam

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: lª thÞ hoa

6475

24/8/2007

hµ néi - 2007

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

3

më ®Çu

§−îc b¾t nguån tõ Mü vµo gi÷a thÕ kû 19, ®Õn nay ho¹t ®éng nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i ®· xuÊt hiÖn ë 160 n−íc trªn thÕ giíi víi h¬n 16.000 hÖ thèng

nh−îng quyÒn vµ hµng triÖu c¬ së kinh doanh ®ang ho¹t ®éng; doanh thu ®¹t tíi

hµng ngh×n tû USD mçi n¨m.1 Chi phÝ thÊp vµ Ýt rñi ro lµ hai yÕu tè hÊp dÉn c¸c

doanh nghiÖp trªn thÕ giíi tham gia ngµy cµng m¹nh mÏ vµo ho¹t ®éng nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i. XuÊt hiÖn tõ nh÷ng n¨m 1990, ®Õn nay ViÖt Nam cã kho¶ng

70 hÖ thèng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i víi doanh thu tõ ho¹t ®éng nµy ®¹t tíi

hµng triÖu USD mçi n¨m. Ngoµi c¸c h·ng næi tiÕng thÕ giíi nh− KFC, Dimah,

Qualitea, Kentucky, Burger, trµ s÷a Tr©n Ch©u … th× cµ phª Trung Nguyªn, b¸nh

ngät Kinh §« vµ Phë 24 còng lµ nh÷ng doanh nghiÖp thµnh c«ng trong lÜnh vùc

ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i.

Còng nh− tÊt c¶ c¸c ph−¬ng thøc kinh doanh kh¸c ®ang hiÖn h÷u trong nÒn

kinh tÕ, bªn c¹nh nh÷ng −u ®iÓm, ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i còng cã

thÓ ph¸t sinh nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc tíi m«i tr−êng kinh doanh nÕu nh− nã ®−îc

ph¸t triÓn mét c¸ch tù do, thiÕu kiÓm so¸t vµ nhÊt lµ thiÕu sù gi¸m s¸t, qu¶n lý tõ

phÝa Nhµ n−íc. Ngoµi ra, viÖc gia nhËp Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) trong

thêi gian tíi còng sÏ lµm cho ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i gÆp nhiÒu

khã kh¨n th¸ch thøc khi ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn cam kÕt më cöa thÞ tr−êng dÞch

vô. Lóc ®ã, lµn sãng c¸c tËp ®oµn b¸n lÎ, siªu thÞ, thøc ¨n nhanh … tõ n−íc ngoµi

sÏ th©m nhËp thÞ tr−êng ViÖt Nam theo m« h×nh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i sÏ

ngµy cµng nhiÒu, g©y søc Ðp c¹nh tranh lín ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong n−íc.

Ngoµi ra, c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ë

ViÖt Nam míi b¾t ®Çu cã hiÖu lùc tõ 01/01/2006 còng lµm h¹n chÕ sù ph¸t triÓn

cña ho¹t ®éng nµy trong thêi gian võa qua.

V× nh÷ng lý do nªu trªn, viÖc tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi "Ho¹t ®éng

nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ viÖc x©y dùng khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý

ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam" lµ cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa

c¶ vÒ mÆt lý luËn lÉn thùc tiÔn.

* Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ:

- C¬ së lý luËn cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ viÖc x©y dùng

khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i.

- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ thùc tr¹ng

khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam.

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

4

- §Þnh h−íng hoµn thiÖn khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam.

- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m qu¶n lý vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

* §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu:

- §èi t−îng nghiªn cøu lµ ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ khu«n

khæ ph¸p lý qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam.

- Ph¹m vi nghiªn cøu vÒ néi dung : ®Ò tµi chØ tËp trung nghiªn cøu mét sè

vÊn ®Ò lý luËn, ®Þnh h−íng hoµn thiÖn khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng

nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam.

- Ph¹m vi kh«ng gian : c¸c doanh nghiÖp trong n−íc ho¹t ®éng trong lÜnh

vùc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi ho¹t ®éng

nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trªn l·nh thæ ViÖt Nam.

* Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu:

§Ò tµi ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së tiÕp thu kÕt qu¶ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn

cøu tr−íc ®©y, cã cËp nhËt th«ng tin ; sö dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn

cøu nh− ph©n tÝch, tæng hîp, m« h×nh ho¸ cã so s¸nh ®èi chiÕu kinh nghiÖm cña

mét sè n−íc vµ thùc tiÔn cña ViÖt Nam, ®¶m b¶o tÝnh toµn diÖn, ®ång bé, thèng

nhÊt, kh¶ thi cña hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt. Ngoµi ra, ®Ò tµi còng sö dông c¶

ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc tiÔn th«ng qua viÖc kh¶o s¸t t¹i chç c¸c cöa hµng

nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña Trung Nguyªn, Kinh §«, McDonald’s ... t¹i Hµ

Néi, th¨m dß ý kiÕn cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ xu h−íng vËn

dông ph−¬ng thøc kinh doanh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trong tiÕn tr×nh héi

nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam.

* Néi dung nghiªn cøu:

Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ c¸c phô lôc, néi dung nghiªn cøu ®−îc

chia thµnh ba ch−¬ng:

Ch−¬ng I : C¬ së khoa häc cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ

viÑc x©y dùng khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng

m¹i

Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ khu«n khæ

ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam thêi gian

qua

Ch−¬ng III: §Þnh h−íng hoµn thiÖn khu«n khæ ph¸p lý vµ mét sè gi¶i ph¸p

ph¸t triÓn ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

5

ch−¬ng I :

c¬ së khoa häc cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i vµ khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý

ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i

1.1. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i vµ khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i :

Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ tù do ho¸ th−¬ng m¹i, sù ra ®êi vµ lín m¹nh

cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia cïng víi uy tÝn cña nh÷ng th−¬ng hiÖu quèc tÕ,

còng nh− nhu cÇu vÒ s¶n phÈm chÊt l−îng cao cña ng−êi tiªu dïng ë kh¾p mäi

n¬i trªn thÕ giíi ®· lµm xuÊt hiÖn thªm nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i

míi bªn c¹nh nh÷ng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i truyÒn thèng. Mét trong nh÷ng ho¹t

®éng th−¬ng m¹i thu hót ®−îc sù chó ý cña ®«ng ®¶o c¸c doanh nghiÖp trong

mäi lÜnh vùc nh− kinh doanh ®å uèng, ®å ¨n, kh¸ch s¹n, nhµ hµng, thêi trang,

bÊt ®éng s¶n, gi¸o dôc, ®µo t¹o … trªn thÕ giíi hiÖn nay lµ ho¹t ®éng nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i (cßn gäi lµ franchise).

1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :

HiÖn nay, cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña c¸c tæ

chøc kinh tÕ vµ c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Theo tõ ®iÓn Anh - ViÖt cña ViÖn Ng«n

ng÷ häc “nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cã nghÜa lµ cho phÐp mét th−¬ng nh©n hoÆc

mét doanh nghiÖp chÝnh thøc ®−îc b¸n hµng ho¸ hay dÞch vô cña mét c«ng ty ë

mét khu vùc cô thÓ nµo ®ã”, trong khi ®ã Tõ ®iÓn Webster cña Anh th× ®Þnh

nghÜa “nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ mét ®Æc quyÒn ®−îc trao cho mét ng−êi hay

mét nhãm ng−êi ®Ó ph©n phèi hay b¸n s¶n phÈm cña chñ th−¬ng hiÖu”. Do n»m

trong khu«n khæ tõ ®iÓn nªn c¶ hai ®Þnh nghÜa trªn ®Òu ng¾n gän nªn ch−a m« t¶

®−îc hÕt néi dung cña tõ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i.

Héi ®ång Th−¬ng m¹i Liªn bang Hoa Kú (Federal Trade Commission) ®·

®−a ra ®Þnh nghÜa “Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ mét hîp ®ång hay mét tho¶

thuËn gi÷a Ýt nhÊt hai ng−êi, trong ®ã ng−êi mua quyÒn th−¬ng m¹i ®−îc cÊp

quyÒn b¸n hay ph©n phèi s¶n phÈm, dÞch vô theo cïng mét kÕ ho¹ch hay hÖ

thèng tiÕp thu nµy g¾n liÒn víi nh·n hiÖu, th−¬ng hiÖu, biÓu t−îng, khÈu hiÖu,

tiªu chÝ, qu¶ng c¸o vµ nh÷ng biÓu t−îng kh¸c cña chñ th−¬ng hiÖu. Ng−êi mua

quyÒn ph¶i tr¶ mét kho¶n phÝ, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, gäi lµ phÝ nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i”. §Þnh nghÜa nµy tuy ®· kh¸ dµi vµ chi tiÕt nh−ng mét sè n−íc vÉn

®−a ra nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c mµ néi dung cã thªm mét sè ý míi. Trong cuèn

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

6

“H−íng dÉn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i Malaysia”, t¸c gi¶ Awalan Abdul Aziz

l¹i ®Þnh nghÜa “nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ mét h×nh thøc tiÕp thÞ vµ ph©n phèi

mét s¶n phÈm hay dÞch vô dùa trªn mèi quan hÖ gi÷a hai bªn ®èi t¸c, mét bªn gäi

lµ bªn nh−îng quyÒn hay bªn b¸n quyÒn (franchisor) vµ mét bªn ®−îc gäi lµ bªn

®−îc nh−îng quyÒn hay bªn mua quyÒn (franchisee). Bªn mua quyÒn ®−îc cÊp

phÐp sö dông th−¬ng hiÖu cña bªn b¸n quyÒn ®Ó kinh doanh t¹i mét ®Þa ®iÓm hay

mét khu vùc nhÊt ®Þnh, trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh”.

HiÖp héi nh−îng quyÒn kinh doanh quèc tÕ (the International Fanchise

Association) ®· ®Þnh nghÜa nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i nh− sau: “Nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i lµ mèi quan hÖ theo hîp ®ång, gi÷a Bªn giao quyÒn vµ Bªn nhËn

quyÒn, theo ®ã Bªn giao quyÒn ®Ò xuÊt hoÆc ph¶i duy tr× sù quan t©m liªn tôc tíi

doanh nghiÖp cña Bªn nhËn quyÒn trªn c¸c khÝa c¹nh nh− bÝ quyÕt kinh doanh

(know – how), ®µo t¹o nh©n viªn; Bªn nhËn ho¹t ®éng d−íi nh·n hiÖu hµng ho¸,

ph−¬ng thøc, ph−¬ng ph¸p kinh doanh do bªn giao së h÷u hoÆc kiÓm so¸t”1

.

Theo ®Þnh nghÜa nµy, vai trß cña Bªn nhËn quyÒn kinh doanh trong viÖc ®Çu t−

vèn vµ ®iÒu hµnh doanh nghiÖp ®−îc ®Æc biÖt nhÊn m¹nh h¬n so víi tr¸ch nhiÖm

cña Bªn giao quyÒn. Trong khi ®ã, Liªn minh Ch©u ¢u EU l¹i ®Þnh nghÜa nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i theo h−íng nhÊn m¹nh tíi quyÒn cña bªn nhËn. MÆc dï cã ghi

nhËn vai trß cña th−¬ng hiÖu vµ hÖ thèng bÝ quyÕt kinh doanh cña Bªn giao

quyÒn, ®Þnh nghÜa nµy kh«ng ®Ò cËp tíi nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c cña viÖc nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i. EU ®Þnh nghÜa nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ “tËp hîp nh÷ng

quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp vµ së h÷u trÝ tuÖ liªn quan tíi nh·n hiÖu hµng ho¸, tªn

th−¬ng m¹i, biÓn hiÖu cöa hµng, gi¶i ph¸p h÷u Ých, kiÓu d¸ng, b¶n quyÒn t¸c gi¶,

bÝ quyÕt hoÆc s¸ng chÕ sÏ ®−îc khai th¸c b¸n s¶n phÈm hoÆc cung cÊp dÞch vô tíi

ng−êi sö dông cuèi cïng”.

LuËt Mªhic« ®Ò cËp tíi lîi Ých cña viÖc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vÒ mÆt

hç trî kü thuËt (technical assistance) vµ nhÊn m¹nh tíi viÖc chuyÓn giao “kiÕn

thøc kü thuËt” (technical knowledge) ®Ó b¸n s¶n phÈm hoÆc dÞch vô ®ång bé vµ

cã chÊt l−îng. LuËt së h÷u c«ng nghiÖp cña Mªhic« cã hiÖu lùc tõ th¸ng 6/1991

quy ®Þnh “Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i tån t¹i khi cã sù chuyÓn giao kiÕn thøc

c«ng nghÖ hoÆc hç trî kü thuËt ®Ó mét ng−êi s¶n xuÊt, chÕ t¹o hoÆc b¸n s¶n

phÈm, hoÆc cung cÊp dÞch vô ®ång bé víi c¸c ph−¬ng ph¸p vËn hµnh (operative

methods), c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i hoÆc hµnh chÝnh ®· ®−îc chñ th−¬ng hiÖu

(brand owner) thiÕt lËp, víi chÊt l−îng, danh tiÕng, h×nh ¶nh cña s¶n phÈm hoÆc

dÞch vô ®· t¹o dùng ®−îc d−íi th−¬ng hiÖu ®ã. §Þnh nghÜa nµy ph¶n ¸nh mét

1

Tµi liÖu héi th¶o vÒ Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña Bé Th−¬ng m¹i (2004)

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

7

phÇn quan ®iÓm cña Mªhic« lµ mét n−íc ®ang ph¸t triÓn cã nhu cÇu rÊt lín trong

viÖc nhËp khÈu c«ng nghÖ vµ bÝ quyÕt kinh doanh tõ n−íc ngoµi.

T−¬ng tù nh− ®Þnh nghÜa cña EU, ®Þnh nghÜa cña Nga nhÊn m¹nh tíi viÖc

Bªn giao chuyÓn giao mét sè quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®éc quyÒn cho Bªn nhËn ®Ó ®æi

lÊy nh÷ng kho¶n phÝ nhÊt ®Þnh mµ kh«ng ®Ò cËp ®Õn vai trß, nghÜa vô cña bªn

nhËn vµ ®−îc thÓ hiÖn t¹i Ch−¬ng 54, Bé LuËt d©n sù Nga nh− sau “ Theo Hîp

®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, mét bªn (bªn cã quyÒn) ph¶i cÊp cho bªn kia

(bªn sö dông) quyÒn ®−îc sö dông ®èi víi dÊu hiÖu, chØ dÉn th−¬ng m¹i, quyÒn

®èi víi bÝ mËt kinh doanh vµ c¸c quyÒn ®éc quyÒn theo hîp ®ång ®èi víi c¸c ®èi

t−îng kh¸c nh− nh·n hiÖu hµng ho¸, nh·n hiÖu dÞch vô …víi mét kho¶n thï lao

vµ theo mét thêi h¹n x¸c ®Þnh”.

TÊt c¶ c¸c ®Þnh nghÜa vÒ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trªn ®©y cho thÊy, tuú

theo quan ®iÓm vµ m«i tr−êng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi mµ ®Þnh nghÜa vÒ nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i cña c¸c tæ chøc/quèc gia kh¸c nhau th−êng kh¸c nhau. Tuy

nhiªn, cã thÓ nhËn thÊy r»ng c¸c ®iÓm chung trong tÊt c¶ nh÷ng ®Þnh nghÜa nµy lµ

viÖc mét Bªn nhËn ph©n phèi s¶n phÈm hoÆc dÞch vô d−íi nh·n hiÖu hµng ho¸,

c¸c ®èi t−îng kh¸c cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vµ hÖ thèng kinh doanh ®ång bé do

mét bªn kh¸c (Bªn giao) ph¸t triÓn vµ së h÷u. §Ó ®−îc phÐp lµm viÖc nµy, bªn

nhËn ph¶i tr¶ phÝ vµ chÊp nhËn mét sè h¹n chÕ do bªn giao quy ®Þnh.

Theo quan ®iÓm cña ViÖt Nam, t¹i môc 8, ch−¬ng VI, LuËt Th−¬ng m¹i

(söa ®æi) ®−îc Quèc héi kho¸ XI, kú häp thø 7 th«ng qua ngµy 14 th¸ng 6 n¨m

2005, nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®−îc ®Þnh nghÜa “lµ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, theo

®ã bªn nh−îng quyÒn cho phÐp vµ yªu cÇu bªn nhËn quyÒn tù m×nh tiÕn hµnh

viÖc mua b¸n hµng ho¸, cung øng dÞch vô theo c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y:

- ViÖc mua b¸n hµng ho¸, cung øng dÞch vô ®−îc tiÕn hµnh theo c¸ch thøc

tæ chøc kinh doanh do bªn nh−îng quyÒn quy ®Þnh vµ ®−îc g¾n víi nh·n hiÖu

hµng ho¸, tªn th−¬ng m¹i, bÝ quyÕt kinh doanh, khÈu hiÖu kinh doanh, biÓu t−îng

kinh doanh, qu¶ng c¸o cña bªn nh−îng quyÒn.

- Bªn nh−îng quyÒn cã quyÒn kiÓm so¸t vµ trî gióp cho bªn nhËn quyÒn

trong viÖc ®iÒu hµnh c«ng viÖc kinh doanh”.

§Þnh nghÜa nµy ®−îc x©y dùng víi môc ®Ých x¸c ®Þnh râ ph¹m vi ®iÒu

chØnh ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô cña Bªn

nh−îng quyÒn vµ Bªn nhËn quyÒn ….vµ t−¬ng ®èi phï hîp víi ®Þnh nghÜa vÒ

nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña HiÖp héi nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i quèc tÕ vµ cña

Liªn minh ch©u ¢u EU.

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

8

1.1.2. B¶n chÊt cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :

Theo LuËt Th−¬ng m¹i ViÖt Nam n¨m 2005, tr−íc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh

r»ng: vÒ b¶n chÊt, nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ “mét ho¹t ®éng th−¬ng m¹i”,

trong ®ã bªn nh−îng quyÒn sÏ chuyÓn giao quyÒn sö dông ®èi t−îng nh−îng

quyÒn cho bªn nhËn quyÒn khai th¸c kinh doanh theo tho¶ thuËn gi÷a hai bªn

trong hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i.

Sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a Bªn giao quyÒn vµ Bªn nhËn quyÒn

Bªn giao quyÒn Bªn nhËn quyÒn

- Së h÷u th−¬ng hiÖu

- Cung cÊp hç trî (®µo t¹o, qu¶ng

c¸o, tiÕp thÞ)

- NhËn phÝ nh−îng quyÒn.

- §−îc cÊp giÊy phÐp sö dông th−¬ng

hiÖu

- §iÒu hµnh c¬ së nh−îng quyÒn víi sù

gióp ®ì cña chñ th−¬ng hiÖu

- Tr¶ phÝ nh−îng quyÒn.

Tuú theo tõng tr−êng hîp cô thÓ mµ ®èi t−îng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i

cã thÓ lµ nh·n hiÖu, th−¬ng hiÖu, s¸ng chÕ, kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp, thiÕt lËp bè trÝ

m¹ch tÝch hîp b¸n dÉn, bÝ mËt kinh doanh, tªn th−¬ng m¹i, chØ dÉn ®Þa lý, quyÒn

chèng hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh vµ c¸c quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp

kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh.

Nh·n hiÖu lµ mét trong nh÷ng ®èi t−îng së h÷u c«ng nghiÖp phæ biÕn nhÊt

trong cuéc sèng. Nh·n hiÖu thiÕt lËp ®éc quyÒn c¸c dÊu hiÖu ph©n biÖt s¶n phÈm,

dÞch vô cña chñ thÓ nµy víi s¶n phÈm, dÞch vô cña chñ thÓ kh¸c cïng lo¹i. Nh·n

hiÖu cã thÓ bao gåm tõ ng÷, h×nh khèi, mµu s¾c hay lµ sù kÕt hîp cña nh÷ng yÕu

tè ®ã. CÇn ph©n biÖt gi÷a nh·n hiÖu (trademark) vµ th−¬ng hiÖu (brand). Th−¬ng

hiÖu kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm ph¸p lý mµ lµ mét kh¸i niÖm th−¬ng m¹i.

Th−¬ng hiÖu bao gåm rÊt nhiÒu yÕu tè t¹o nªn h×nh ¶nh cña mét c«ng ty vµ c¸c

s¶n phÈm cña nã. Nh·n hiÖu chØ lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc thÓ hiÖn ra ngoµi

cña th−¬ng hiÖu, cïng víi c¸c yÕu tè kh¸c nh− kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp, quyÒn t¸c

gi¶ (vÒ mÆt ph¸p lý); truyÒn th«ng, qu¶ng c¸o hay marketing (vÒ mÆt th−¬ng m¹i)

Bªn trong th−¬ng hiÖu cßn cã c¸c yÕu tè kh¸c nh− ®Æc tÝnh doanh nghiÖp, chiÕn

l−îc ph¸t triÓn s¶n phÈm, kh¶ n¨ng ®Þnh vÞ cña s¶n phÈm ®èi víi ng−êi tiªu dïng.

Ngoµi c¸c dÊu hiÖu ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm trªn nh·n hiÖu, ng−êi tiªu dïng

cßn cã thÓ nhËn biÕt s¶n phÈm th«ng qua h×nh d¸ng s¶n phÈm, mµu s¾c vµ c¸c

®Æc ®iÓm ®éc ®¸o kh¸c. C¸c ®Æc ®iÓm nµy ®ãng vai trß th«ng tin cho ng−êi tiªu

dïng vµ ®−îc coi nh− nh÷ng chØ dÉn th−¬ng m¹i cña s¶n phÈm. Theo LuËt Së h÷u

trÝ tuÖ, chØ dÉn th−¬ng m¹i bao gåm “ c¸c dÊu hiÖu nh»m h−íng dÉn th−¬ng m¹i

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

9

hµng ho¸, nh·n hiÖu, bao b× cña s¶n phÈm …” . ChØ dÉn ®Þa lý lµ ®Æc thï cña chØ

dÉn th−¬ng m¹i. §ã lµ c¸c th«ng tin vÒ nguån gèc ®Þa lý cña hµng ho¸, dïng ®Ó

chØ mét quèc gia hoÆc mét vïng l·nh thæ, ®Þa ph−¬ng thuéc mét quèc gia. C¸c

chØ dÉn nµy ph¶i ®−îc thÓ hiÖn trªn hµng ho¸, bao b× hµng ho¸ hay giÊy tê giao

dÞch liªn quan nh»m chØ dÉn nguån gèc hµng ho¸.

S¸ng chÕ (patent) lµ gi¶i ph¸p kü thuËt d−íi d¹ng s¶n phÈm hoÆc quy tr×nh

nh»m gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò x¸c ®Þnh b»ng viÖc øng dông c¸c quy luËt tù nhiªn.

S¸ng chÕ ®−îc b¶o hé d−íi h×nh thøc cÊp B»ng ®éc quyÒn nÕu kh«ng ph¶i lµ hiÓu

biÕt th«ng th−êng, cã tÝnh míi vµ cã kh¶ n¨ng ¸p dông c«ng nghiÖp gäi lµ gi¶i

ph¸p h÷u Ých. VÒ b¶n chÊt, quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi s¸ng chÕ vµ gi¶i

ph¸p h÷u Ých lµ quyÒn ®−îc ®éc quyÒn khai th¸c s¸ng chÕ, gi¶i ph¸p h÷u Ých vµ

ng¨n c¶n ng−êi kh¸c sö dông s¸ng chÕ cã tÝnh n¨ng t−¬ng tù trong mét thêi gian

nhÊt ®Þnh vµ trªn mét l·nh thæ nhÊt ®Þnh cña chñ së h÷u s¸ng chÕ, gi¶i ph¸p h÷u

Ých..

KiÓu d¸ng c«ng nghiÖp lµ h×nh d¸ng bªn ngoµi cña s¶n phÈm ®−îc thÓ hiÖn

b»ng h×nh khèi, ®−êng nÐt, mµu s¾c hoÆc sù kÕt hîp nh÷ng yÕu tè nµy, cã tÝnh

míi ®èi víi thÕ giíi vµ dïng lµm mÉu ®Ó chÕ t¹o s¶n phÈm c«ng nghiÖp hoÆc thñ

c«ng nghiÖp. Nh− vËy trong khi s¸ng chÕ, gi¶i ph¸p h÷u Ých mang tÝnh kü thuËt

th× kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp l¹i mang tÝnh mü thuËt.

BÝ mËt kinh doanh lµ th«ng tin thu ®−îc tõ ho¹t ®éng ®Çu t− tµi chÝnh, trÝ

tuÖ, ch−a ®−îc béc lé vµ cã kh¶ n¨ng sö dông trong kinh doanh. BÝ mËt kinh

doanh bao gåm hai yÕu tè : bÝ mËt vµ quyÕt ®Þnh, c¸c yÕu tè nµy cã vai trß quyÕt

®Þnh trong viÖc t¹o ra −u thÕ gi÷a ng−êi n¾m gi÷ th«ng tin vµ nh÷ng ng−êi kh¸c.

PhÇn lín c¸c n−íc hiÖn nay ®Òu cã quy ®Þnh vÒ b¶o bé bÝ mËt kinh doanh (know￾know, confidential information hay trade mark), phï hîp víi §iÒu 10 bis cña

C«ng −íc Paris). BÝ mËt kinh doanh th−êng kh«ng ®−îc ®¨ng ký b¶o hé vµ còng

kh«ng cã mét c«ng −íc nµo quy ®Þnh cô thÓ vÒ b¶o vÖ bÝ mËt kinh doanh.

§iÓm ®Æc tr−ng cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ t¹o nªn mét

mèi quan hÖ hîp t¸c cïng cã lîi gi÷a bªn giao quyÒn vµ bªn nhËn quyÒn trong

viÖc cïng khai th¸c gi¸ trÞ th−¬ng m¹i c¸c ®èi t−îng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i

cña bªn giao quyÒn nh−ng l¹i hoµn toµn riªng rÏ ®éc lËp, kh«ng phô thuéc nhau

vÒ mÆt ph¸p lý vµ tµi chÝnh. Nãi c¸ch kh¸c, nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ ho¹t

®éng thÓ hiÖn mèi quan hÖ hîp t¸c c¶ phô thuéc lÉn b×nh ®¼ng, ®éc lËp. Nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i lµ quan hÖ phô thuéc khi xem xÐt d−íi gãc ®é lµ c¸c s¶n

phÈm, dÞch vô ®−îc ph©n phèi tõ Bªn giao quyÒn ®Õn Bªn nhËn quyÒn råi ®Õn

ng−êi tiªu dïng; Quan hÖ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ quan hÖ b×nh ®¼ng khi

xem xÐt d−íi gãc ®é ph¸p lý, tµi chÝnh víi nghÜa lµ c¸c bªn nhËn quyÒn vµ bªn

giao quyÒn lµ c¸c chñ thÓ ®éc lËp víi nhau vÒ mÆt ph¸p lý vµ tµi chÝnh, cã sù

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

10

c¹nh tranh víi nhau (vµ c¹nh tranh c¶ víi Bªn giao quyÒn) ë cïng mét cÊp ®é

c¹nh tranh trong viÖc ®−a s¶n phÈm, dÞch vô ®Õn ng−êi tiªu dïng. ViÖc xem xÐt

sù kh¸c biÖt cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i víi mét sè ho¹t ®éng

th−¬ng m¹i kh¸c d−íi ®©y sÏ gióp hiÓu râ h¬n vÒ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i.

a- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ b¸n hµng ®a cÊp:

Tuy b¸n hµng ®a cÊp vµ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®Òu lµ h×nh thøc ph¸t triÓn

kinh doanh th«ng qua mét m¹ng l−íi b¸n lÎ, nh−ng trªn thùc tÕ b¶n chÊt cña b¸n

hµng ®a cÊp vµ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ rÊt kh¸c nhau, thÓ hiÖn ë mét sè

®iÓm sau ®©y:

- Khi nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i th× Bªn giao quyÒn ®−îc phÐp thu mét

kho¶n phÝ d−íi danh nghÜa phÝ gia nhËp m¹ng l−íi nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, phÝ

®µo t¹o vµ c¸c kho¶n phÝ kh¸c cho viÖc x©y dùng më cöa hµng … Trong khi ®ã,

theo h×nh thøc b¸n hµng ®a cÊp, ngoµi kho¶n phÝ ®Æt cäc, ng−êi tham gia kh«ng

ph¶i tr¶ bÊt kú kho¶n phÝ nµo kÓ c¶ d−íi danh nghÜa khãa häc, kho¸ ®µo t¹o, héi

th¶o, ho¹t ®éng x· héi hay c¸c ho¹t ®éng t−¬ng tù kh¸c.

- Khi kinh doanh theo nh−îng quyÒn th× bªn nhËn quyÒn b¾t buéc ph¶i më

cöa hµng víi c¸ch trang trÝ, c¸ch phôc vô ®ång nhÊt víi bªn giao quyÒn. Trong

khi theo h×nh thøc b¸n hµng ®a cÊp th× ng−êi tham gia vµo m¹ng l−íi b¸n hµng ®a

cÊp kh«ng cÇn thêi gian cè ®Þnh, ®Þa ®iÓm cè ®Þnh mµ hä ho¹t ®éng rÊt c¬ ®éng

trªn thÞ tr−êng nµy ®Õn thÞ tr−êng kh¸c vµo bÊt kÓ thêi gian nµo.

- Theo ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i th× lîi nhuËn cña Bªn nhËn

quyÒn lµ doanh thu tõ ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. Cßn víi ph−¬ng thøc b¸n

hµng ®a cÊp, lîi nhuËn n»m ë phÇn tr¨m hoa hång ®−îc h−ëng tõ c«ng ty b¸n

hµng ®a cÊp (c«ng ty b¸n hµng ®a cÊp tr¶ hoa hång cho ng−êi tham gia tuú theo

c«ng søc ®ãng gãp).

- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ mét ph−¬ng thøc kinh doanh rÊt ®−îc khuyÕn

khÝch ph¸t triÓn ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, cßn b¸n hµng ®a cÊp bÞ kiÓm so¸t rÊt

chÆt chÏ bëi Nhµ n−íc.

b- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ ®¹i lý b¸n hµng ho¸:

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ ®¹i lý b¸n hµng ho¸ cã nhiÒu nÐt mµ

nh×n vÒ h×nh thøc lµ gièng nhau. §¹i lý b¸n hµng lµ viÖc bªn ®¹i lý nhËn hµng

cña bªn giao ®¹i lý ®Ó b¸n vµ h−ëng thï lao do bªn giao ®¹i lý tr¶ trªn c¬ së tho¶

thuËn gi÷a c¸c bªn trong hîp ®ång ®¹i lý. Thï lao ®¹i lý lµ kho¶n tiÒn do bªn

giao ®¹i lý tr¶ cho bªn ®¹i lý d−íi h×nh thøc hoa hång hoÆc chªnh lÖch gi¸. Trong

h×nh thøc ®¹i lý b¸n hµng th× Bªn giao ®¹i lý cã quyÒn æn ®Þnh gi¸ mua, gi¸ b¸n

hµng ho¸ ®¹i lý, nh−ng ®ång thêi còng cã tr¸ch nhiÖm tr¶ thï lao cho Bªn ®¹i lý,

bªn ®¹i lý kh«ng ph¶i tr¶ phÝ cho bªn giao ®¹i lý khi trë thµnh ®¹i lý cña bªn giao

®¹i lý. Ng−îc l¹i trong quan hÖ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, Bªn nhËn quyÒn ph¶i

tr¶ phÝ cho bªn giao quyÒn khi trë thµnh Bªn nhËn quyÒn cña Bªn giao quyÒn. Vµ

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

11

®iÒu kh¸c nhau quan träng nhÊt lµ trong suèt qu¸ tr×nh lµm ®¹i lý, bªn ®¹i lý ®−îc

h−ëng thï lao do bªn giao ®¹i lý tr¶ th× ng−îc l¹i víi quan hÖ nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh theo nh−îng quyÒn, Bªn nhËn

quyÒn ph¶i tr¶ phÝ theo ®Þnh kú (tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m doanh thu) cho Bªn

giao quyÒn. Mét ®iÓm kh¸c nhau n÷a lµ c¸ch trang trÝ cña ®¹i lý lµ hoµn toµn

theo ý thÝch cña chñ cöa hµng ®¹i lý, cßn viÖc trang trÝ cöa hµng nh−îng quyÒn

lµ ph¶i tu©n theo nh÷ng tiªu chuÈn, quy c¸ch thèng nhÊt do Bªn nh−îng quyÒn

®Æt ra.

c- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ :

MÆc dï nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ gièng nhau ë

®iÓm lµ c¶ hai ®Òu liªn quan ®Õn mét hîp ®ång cÊp phÐp, nh−ng mèi quan hÖ

gi÷a ng−êi cÊp phÐp vµ ng−êi ®−îc cÊp phÐp trong hùp ®ång nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i g¾n chÆt chÏ víi nhau h¬n. Trong hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng

m¹i, ng−êi cÊp phÐp sÏ cã nhiÒu quyÒn h¹n vµ cã sù kiÓm so¸t chÆt chÐ h¬n víi

®èi t¸c mua quyÒn, cßn trong chuyÓn giao c«ng nghÖ, ng−êi cÊp phÐp lix¨ng chØ

quan t©m chñ yÕu ®Õn kho¶ng phÝ chuyÓn giao c«ng nghÖ mµ hä sÏ thu hµng

th¸ng hoÆc hµng n¨m vµ gi¸m s¸t giÊy phÐp xem cã ®−îc sö dông ®óng môc ®Ých

hay kh«ng?

1.1.3. Ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :

VÒ mÆt lý thuyÕt, muèn ph©n lo¹i ®Çy ®ñ c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i cÇn dùa trªn c¬ së hÖ thèng c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n sau:

- Tiªu chÝ vÒ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i;

- Tiªu chÝ vÒ ph¹m vi l·nh thæ ho¹t ®éng cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i (ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trong n−íc vµ ho¹t ®éng

nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ra n−íc ngoµi);

- Tiªu chÝ vÒ ®èi t−îng kinh doanh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i (s¶n phÈm

hµng ho¸, s¶n phÈm dÞch vô …) vµ thËm chÝ c¶ møc ®é kiÓm so¸t cña bªn giao

quyÒn víi bªn nh−îng quyÒn.

Tuy nhiªn, do viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®ång bé hÖ thèng c¸c tiªu

chÝ trªn lµ mét qu¸ tr×nh khã kh¨n vµ phøc t¹p, nªn trong ph¹m vi cña ®Ò tµi, viÖc

ph©n lo¹i chñ yÕu dùa theo tiªu chÝ vÒ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i. C¨n cø vµo b¶n chÊt cña nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i mµ cã thÓ ph©n

lo¹i ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i theo hai lo¹i h×nh c¬ b¶n lµ nh−îng

quyÒn ph©n phèi s¶n phÈm (Product Distribution Franchising) vµ nh−îng quyÒn

ph−¬ng ph¸p kinh doanh (Business Format Franchising).

* Nh−îng quyÒn ph©n phèi s¶n phÈm :

Nh−îng quyÒn ph©n phèi s¶n phÈm lµ lo¹i h×nh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i,

trong ®ã Bªn nhËn quyÒn chØ giíi h¹n ë viÖc b¸n c¸c s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt vµ

mang nh·n hiÖu cña Bªn giao quyÒn. Theo h×nh thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i

nµy th× Bªn giao quyÒn trùc tiÕp thùc hiÖn viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ ph©n phèi

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

12

s¶n phÈm ®ã cho Bªn nhËn quyÒn ®Ó Bªn nhËn quyÒn b¸n cho ng−êi tiªu dïng

d−íi nh·n hiÖu cña Bªn giao quyÒn vµ trong c¸c cöa hµng mang biÓn hiÖu cña

Bªn giao quyÒn. Nãi c¸ch kh¸c, Bªn nhËn quyÒn lµ mét nhµ ph©n phèi/nhµ s¶n

xuÊt/nhµ chÕ biÕn ®−îc ®éc quyÒn sö dông nh·n s¶n phÈm cña bªn nh−îng

quyÒn.

§èi víi h×nh thøc nh−îng quyÒn ph©n phèi s¶n phÈm, Bªn nhËn quyÒn

th−êng kh«ng nhËn ®−îc sù hç trî ®¸ng kÓ nµo tõ phÝa chñ th−¬ng hiÖu ngo¹i trõ

viÖc ®−îc phÐp sö dông tªn nh·n hiÖu (trade mark), th−¬ng hiÖu (trade name),

biÓu t−îng (logo), khÈu hiÖu (slogan) vµ ph©n phèi s¶n phÈm hay dÞch vô cña bªn

chñ th−¬ng hiÖu trong mét ph¹m vi khu vùc vµ thêi gian nhÊt ®Þnh. §iÒu nµy cã

nghÜa bªn nhËn quyÒn sÏ qu¶n lý ®iÒu hµnh cöa hµng nh−îng quyÒn cña m×nh

kh¸ ®éc lËp, Ýt bÞ rµng buéc nhiÒu bëi nh÷ng quy ®Þnh tõ phÝa chñ th−¬ng hiÖu.

Bªn nhËn quyÒn trong tr−êng hîp nµy thËm chÝ cã thÓ c¶i tiÕn cung c¸ch phôc vô

vµ kinh doanh theo ý m×nh. H×nh thøc nh−îng quyÒn nµy t−¬ng tù víi kinh doanh

cÊp phÐp (licensing), trong ®ã chñ th−¬ng hiÖu quan t©m nhiÒu ®Õn viÖc ph©n

phèi s¶n phÈm cña m×nh vµ kh«ng quan t©m l¾m ®Õn ho¹t ®éng hµng ngµy hay

tiªu chuÈn h×nh thøc cöa hµng nh−îng quyÒn. Do ®ã, mèi quan hÖ gi÷a chñ

th−¬ng hiÖu vµ ng−êi nhËn quyÒn lµ mèi quan hÖ nhµ cung cÊp vµ nhµ ph©n phèi

nh− c¸c tr¹m x¨ng dÇu, c¸c ®¹i lý b¸n « t« …

* Nh−îng quyÒn ph−¬ng ph¸p kinh doanh ( hay cßn gäi lµ nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i trän gãi):

Nh−îng quyÒn ph−¬ng ph¸p kinh doanh lµ lo¹i nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i

mµ Bªn giao quyÒn cho phÐp Bªn nhËn quyÒn thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh

®èi víi tÊt c¶ c¸c ®èi t−îng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña m×nh nh− thùc hiÖn

kinh doanh d−íi tªn th−¬ng m¹i, nh·n hiÖu cña Bªn nh−îng quyÒn vµ sö dông

toµn bé ph−¬ng ph¸p qu¶n lý vµ thùc hiÖn kinh doanh, bao gåm tÊt c¶ c¸c yÕu tè

cÇn thiÕt ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh víi c¸c ho¹t ®éng ®µo t¹o, trî gióp cÇn thiÕt

dùa trªn nh÷ng c¬ së ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc. Theo lo¹i h×nh nµy, Bªn nh−îng quyÒn

kh«ng thùc hiÖn viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm mµ cung cÊp c¸c trang thiÕt bÞ, c¸c bÝ

quyÕt kü thuËt, nguyªn liÖu, toµn bé c¸c tµi liÖu ®Õn viÖc qu¶ng c¸o … cho viÖc

ph©n phèi s¶n phÈm/dÞch vô ®−îc ph¸t triÓn, kiÓm tra vµ g¾n víi nh·n hiÖu cña

Bªn nh−îng quyÒn. Bªn nh−îng quyÒn h−íng dÉn, huÊn luyÖn cho Bªn nhËn

quyÒn toµn bé c¸c ph−¬ng ph¸p kinh doanh, bao gåm marketing, b¸n hµng, tÝnh

to¸n sæ s¸ch vµ qu¶n lý nh©n sù … Bªn nh−îng quyÒn cßn trî gióp th«ng qua

viÖc huÊn luyÖn ®µo t¹o, cung cÊp th«ng tin cÇn thiÕt cho Bªn nhËn quyÒn trong

toµn bé thêi gian hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i gi÷a hai bªn cã hiÖu lùc.

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

13

B¶n chÊt cña lo¹i h×nh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trän gãi lµ Bªn nhËn

quyÒn mua quyÒn sö dông c¸c bÝ quyÕt kü thuËt, bÝ mËt th−¬ng m¹i, kinh

nghiÖm, ph−¬ng ph¸p kinh doanh vµ c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ kh¸c cña Bªn giao

quyÒn. Bªn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cung cÊp tÊt c¶ c¸c lo¹i dÞch vô cÇn thiÕt

®Ó Bªn nhËn quyÒn cã thÓ ho¹t ®éng kinh doanh ®éc lËp mét c¸ch tèt nhÊt, bao

gåm lùa chän ®Þa ®iÓm, huÊn luyÖn, cung cÊp s¶n phÈm, kÕ ho¹ch Marketing, trî

gióp tµi chÝnh … YÕu tè c¬ b¶n cña nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trän gãi lµ chiÕn

l−îc Marketing, s¸ch h−íng dÉn th«ng tin, thùc hµnh kinh doanh vµ c¸ch trang trÝ

®ång nhÊt. Bªn nhËn quyÒn ph¶i thanh to¸n mét kho¶n phÝ ban ®Çu cho Bªn

nh−îng quyÒn, ®ång thêi trong suèt thêi h¹n hîp ®ång th−¬ng m¹i cã hiÖu lùc,

hµng th¸ng Bªn nhËn quyÒn ph¶i tr¶ cho Bªn nh−îng quyÒn mét kho¶n lîi tøc

(tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m doanh thu cña Bªn nhËn quyÒn) vµ trong suèt qu¸ tr×nh

®ã, Bªn nh−îng quyÒn sÏ thùc hiÖn viÖc ®µo t¹o bæ sung, nghiªn cøu, ph¸t triÓn

vµ trî gióp cho Bªn nhËn quyÒn. Nãi c¸ch kh¸c, ®èi víi h×nh thøc nh−îng quyÒn

ph−¬ng ph¸p kinh doanh th× hîp ®ång nh−îng quyÒn bao gåm thªm viÖc chuyÓn

giao kü thuËt kinh doanh vµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu hµnh qu¶n lý. C¸c chuÈn mùc cña

m« h×nh kinh doanh ph¶i tuyÖt ®èi ®−îc gi÷ ®óng. Mèi liªn hÖ vµ hîp t¸c gi÷a

bªn nh−îng quyÒn vµ bªn nhËn quyÒn ph¶i rÊt chÆt chÏ vµ liªn tôc, vµ ®©y còng

lµ h×nh thøc nh−îng quyÒn phæ biÕn vµ hiÖu qu¶ nhÊt hiÖn nay. Bªn nhËn quyÒn

th−êng ph¶i tr¶ mét kho¶n phÝ cho bªn nh−îng quyÒn, cã thÓ lµ mét kho¶n phÝ

trän gãi mét lÇn, cã thÓ lµ mét kho¶n phÝ hµng th¸ng dùa trªn doanh sè, vµ còng

cã thÓ tæng hîp lu«n c¶ hai kho¶n phÝ kÓ trªn. TÊt c¶ tïy vµo uy tÝn th−¬ng hiÖu,

sù th−¬ng l−îng vµ chñ tr−¬ng cña chñ th−¬ng hiÖu. VÝ dô, vµo thêi ®iÓm 2005,

nÕu muèn ®−îc nh−îng quyÒn kinh doanh mét cöa hµng thøc ¨n nhanh

McDonald’s næi tiÕng thÕ giíi cña Mü, bªn mua quyÒn ph¶i tr¶ mét kho¶n phÝ

nh−îng quyÒn ban ®Çu lµ 45.000 USD vµ phÝ nh−îng quyÒn hµng th¸ng lµ 1,9%

trªn doanh sè. §©y lµ ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ph¸t triÓn réng nhÊt

hiÖn nay, th−êng ®−îc ¸p dông trong lÜnh vùc ¨n uèng, kh¸ch s¹n, nhµ hµng nh−

tr−êng hîp cña McDonal’s vµ Burger King.

Trªn thùc tÕ, tõ hai lo¹i h×nh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i c¬ b¶n trªn cã thÓ

ph¸t triÓn thµnh nhiÒu lo¹i nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i kh¸c nhau, tuú thuéc vµo

c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng kinh doanh, lo¹i h×nh ho¹t ®éng th−¬ng

m¹i cña Bªn nh−îng quyÒn hay Bªn nhËn quyÒn.

1.1.4. Mét sè ph−¬ng thøc triÓn khai ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i th−êng ®−îc triÓn khai thµnh hÖ

thèng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i. HÖ thèng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ mét hÖ

thèng ho¹t ®éng theo m« h×nh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, trong ®ã c¸c phÇn tö

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

14

(bªn nh−îng quyÒn vµ bªn nhËn quyÒn) cã mèi quan hÖ kiÓm so¸t vµ hç trî ®¸ng

kÓ, chÆt chÏ, chÞu sù t¸c ®éng cña m«i tr−êng bªn ngoµi ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng

vµ môc tiªu cña toµn hÖ thèng lµ t¹o ra lîi nhuËn, t¨ng c−êng lîi thÕ c¹nh tranh

vµ gi¶m thiÓu rñi ro trong kinh doanh. HÖ thèng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cã thÓ

triÓn khai theo mét hoÆc kÕt hîp cña mét sè c¸c ph−¬ng thøc sau:

a- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cho tõng c¸ nh©n riªng lÎ (Single unit franchise)

§©y lµ ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i kh¸ phæ biÕn khi bªn nhËn

quyÒn ký mét hîp ®ång nh−îng quyÒn trùc tiÕp víi bªn nh−îng quyÒn. Bªn

nh−îng quyÒn cã thÓ lµ chñ th−¬ng hiÖu hoÆc chØ lµ mét ®¹i lý ®éc quyÒn, cßn

bªn nhËn quyÒn cã thÓ lµ mét c¸ nh©n hay mét c«ng ty nhá ®−îc chñ th−¬ng hiÖu

hay ®¹i lý ®éc quyÒn cña chñ th−¬ng hiÖu cÊp quyÒn kinh doanh t¹i mét ®Þa ®iÓm

vµ mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Sau thêi gian nµy, hîp ®ång sÏ cã thÓ gia h¹n vµ

ng−êi nhËn quyÒn th−¬ng m¹i sÏ tr¶ mét phÝ nhá ®Ó gia h¹n hîp ®ång. Lý do hîp

®ång nh−îng quyÒn ph¶i cã thêi h¹n lµ ®Ó ng−êi nh−îng quyÒn cã thÓ rót quyÒn

kinh doanh th−¬ng hiÖu trong tr−êng hîp bªn nhËn quyÒn kh«ng tu©n thñ c¸c

quy ®Þnh chung cña hÖ thèng nh−îng quyÒn hoÆc kinh doanh kÐm hiÖu qu¶, g©y

¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn uy tÝn cña th−¬ng hiÖu. Ng−êi nhËn quyÒn th−¬ng m¹i

theo ph−¬ng thøc nµy kh«ng ®−îc quyÒn nh−îng l¹i quyÒn cho ng−êi kh¸c còng

nh− kh«ng ®−îc tù ý më thªm mét cöa hµng mang cïng th−¬ng hiÖu. Mçi mét

cöa hµng míi ®Òu ph¶i ký thªm hîp ®ång nh−îng quyÒn míi nh−ng cßn tuú

thuéc vµo hiÖu qu¶ kinh doanh vµ kh¶ n¨ng hîp t¸c víi chñ th−¬ng hiÖu t¹i cöa

hµng hiÖn t¹i. NhiÒu hÖ thèng nh−îng quyÒn cßn yªu cÇu ng−êi nhËn quyÒn

kh«ng ®−îc kinh doanh c¸c mÆt hµng t−¬ng tù kh¸c th−¬ng hiÖu. §iÓm lîi thÕ

lín cña h×nh thøc b¸n lÎ nµy lµ chñ th−¬ng hiÖu cã thÓ lµm viÖc vµ kiÓm tra s©u

s¸t víi tõng doanh nghiÖp ®−îc nh−îng quyÒn. Ngoµi ra, phÝ nh−îng quyÒn thu

®−îc kh«ng ph¶i chia cho mét ®èi t¸c trung gian nµo. Tuy nhiªn, h×nh thøc nµy

®ßi hái mét guång m¸y ®iÒu hµnh quy m« víi c¸c kh©u hËu cÇn, nh©n sù, qu¶n trÞ

... rÊt v÷ng m¹nh tõ phÝa chñ th−¬ng hiÖu. Chuçi nhµ hµng thøc ¨n nhanh

McDonald's víi h¬n 20.000 cöa hµng trªn thÕ giíi ®· sö dông h×nh thøc nµy ®Ó

nh©n réng m« h×nh kinh doanh thay v× dùa hoµn toµn vµo hÖ thèng ®¹i lý nh−îng

quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn nh− hÇu hÕt c¸c ®èi thñ c¹nh tranh ®· lµm. Tuy

nhiªn, viÖc nh©n réng th−¬ng hiÖu th«ng qua h×nh thøc b¸n lÎ trùc tiÕp nh−

McDoanld's lµ kh¸ tèn kÐm vµ khã kh¨n ®èi víi c¸c chñ th−¬ng hiÖu nhá ch−a cã

hÖ thèng hËu cÇn, nh©n sù vµ qu¶n trÞ ®ñ tèt ®Ó gi¸m s¸t chÆt chÏ ®èi t¸c nhËn

quyÒn th−¬ng m¹i t¹i n−íc ngoµi mµ chØ khi nµo chñ th−¬ng hiÖu ®· x©y dùng

®−îc hÖ thèng trong n−íc m¹nh th× míi cã thÓ v−¬n ra n−íc ngoµi theo h×nh thøc

nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trùc tiÕp.

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

15

b- Ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn (Master franchise)

§©y lµ c¸ch phæ biÕn nhÊt vµ nhanh nhÊt trong viÖc ®−a th−¬ng hiÖu ra

n−íc ngoµi. §èi víi h×nh thøc nµy, chñ th−¬ng hiÖu sÏ chän vµ chØ ®Þnh mét ®èi

t¸c ®Þa ph−¬ng lµm ®èi t¸c nhËn quyÒn ®éc quyÒn kinh doanh th−¬ng hiÖu cña

m×nh trong ph¹m vi khu vùc, thµnh phè hay c¶ mét quèc gia trong mét thêi gian

nhÊt ®Þnh. §Ó ®−îc ®éc quyÒn nh− vËy, doanh nghiÖp mua quyÒn ban ®Çu riªng

biÖt, th−êng lµ cao h¬n nhiÒu so víi hîp ®ång mua quyÒn riªng lÎ (single unit

franchise). Trong tr−êng hîp nµy, ng−êi nhËn quyÒn cã thÓ chñ ®éng tù më thªm

nhiÒu cöa hµng hay b¸n quyÒn th−¬ng m¹i l¹i cho bÊt kú ai n»m trong ph¹m vi

khu vùc mµ m×nh kiÓm so¸t. Khi ®ã, ®¹i lý nh−îng quyÒn ®éc quyÒn lµ ng−êi ®¹i

diÖn chñ th−¬ng hiÖu ®øng ra ký hîp ®ång nh−îng quyÒn víi bªn thø ba muèn

nh−îng quyÒn trong khu vùc cña m×nh vµ cã nghÜa vô cung cÊp tÊt c¶ c¸c dÞch vô

hç trî thay thÕ chñ th−¬ng hiÖu. Do ®ã, phÇn phÝ nh−îng quyÒn (phÝ ban ®Çu vµ

phÝ hµng th¸ng) thu ®−îc tõ phÝa ng−êi nhËn quyÒn sÏ ®−îc chñ th−¬ng hiÖu chia

cho ®¹i lý ®éc quyÒn nµy theo tØ lÖ tho¶ thuËn nh− 50/50,60/40 hay 70/30.

Th−êng th× bªn ®¹i lý nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn sÏ ®−îc chia phÇn

nhiÒu h¬n chñ th−¬ng hiÖu v× phÇn lín c«ng søc vµ chi phÝ ®Ó t×m kiÕm vµ ph¸t

triÓn sè ng−êi nh−îng quyÒn trong khu vùc ®Òu do phÝa ®¹i lý nh−îng quyÒn

th−¬ng m¹i ®éc quyÒn g¸nh chÞu. Ng−êi nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc

quyÒn th−êng ph¶i cam kÕt víi chñ th−¬ng hiÖu r»ng trong mét thêi gian nhÊt

®Þnh ph¶i cã bao nhiªu cöa hµng nh−îng quyÒn ®−îc më ra, vµ nÕu kh«ng thùc

hiÖn ®óng ®−îc cam kÕt nµy th× cã nguy c¬ bÞ c¾t ®éc quyÒn trong khu vùc hay

l·nh thæ ®ã. Ngoµi sè l−îng c¸c cöa hµng ph¶i më theo ®óng kÕ ho¹ch ®· thèng

nhÊt trong hîp ®ång, ng−êi nhËn quyÒn th−¬ng m¹i cßn ph¶i cam kÕt x©y dùng

c¸c ch−¬ng tr×nh huÊn luyÖn, ®µo t¹o c¸c ®èi t¸c nhËn nh−îng quyÒn sau nµy ®Ó

®¶m b¶o chÊt l−îng vµ uy tÝn cña th−¬ng hiÖu. Do ®ã, nhiÒu chñ th−¬ng hiÖu yªu

cÇu bªn dù kiÕn nhËn quyÒn ph¶i lªn mét kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh doanh vµ qu¶n

trÞ hÖ thèng nh−îng quyÒn trong vßng 3-5 n¨m ®Ó xÐt duyÖt tr−íc khi quyÕt ®Þnh

cÊp phÐp. Do ®ã, bªn nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn, ngoµi vèn kinh

nghiÖm trong lÜnh vùc liªn quan ®Õn s¶n phÈm nh−îng quyÒn, cßn ph¶i cã tiÒm

lùc v÷ng ch¾c vÒ tµi chÝnh vµ qu¶n trÞ ®Ó cã thÓ x©y dùng c¸c mét hÖ thèng ®Ó

phôc vô cho tÊt c¶ c¸c cöa hµng trong khu vùc ®éc quyÒn kinh doanh cña m×nh.

Do c¶ hai ph−¬ng ¸n nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i th«ng qua ®¹i lý ®éc

quyÒn (Master franchise) hay b¸n lÎ trùc tiÕp (single unit franchise) ®Òu cã

nh÷ng khiÕm khuyÕt cña nã nªn nhiÒu chñ th−¬ng hiÖu ®· chän chiÕn thuËt trung

gian lµ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lÎ trùc tiÕp tr−íc ®Ó th¨m dß, sau ®ã nÕu thÊy

kh¶ n¨ng hîp t¸c vµ ®iÒu hµnh cña ®èi t¸c nhËn quyÒn th−¬ng m¹i ®¹t c¸c tiªu

Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam

16

chuÈn cÇn thiÕt th× míi ph¸t triÓn hä thµnh ®¹i lý nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc

quyÒn. ChiÕn thuËt nµy tuy chËm nh−ng ch¾c ch¾n vµ an toµn h¬n cho chñ

th−¬ng hiÖu. Tuy nhiªn, còng cã nhiÒu ®èi t¸c sau khi ®· kinh doanh thµnh c«ng

cöa hµng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®Çu tiªn nh−ng l¹i kh«ng muèn ph¸t triÓn

thµnh ®¹i lý nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn (master franchise) mµ hä chØ

muèn ®−îc më thªm mét hay nhiÒu cöa hµng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i riªng lÎ

t−¬ng tù. Trong tr−êng hîp nµy hä sÏ trë thµnh ®èi t¸c së h÷u mét lóc nhiÒu cöa

hµng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i (multiple single-unit operators)

c- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ph¸t triÓn khu vùc (Area development franchise)

§©y lµ h×nh thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i n»m ë gi÷a hai h×nh thøc

nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i riªng lÎ vµ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn.

Trong tr−êng hîp nµy, bªn nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ph¸t triÓn khu vùc

còng sÏ ®−îc ®éc quyÒn trong ph¹m vi vµ thêi gian nhÊt ®Þnh, tuy nhiªn kh«ng

®−îc b¸n l¹i quyÒn cho bÊt cø ai. D−íi h×nh thøc nµy, bªn nhËn quyÒn còng ph¶i

cam kÕt ph¸t triÓn ®−îc bao nhiªu cöa hµng theo mét tiÕn ®é thêi gian ®· ®−îc

ghi râ trong hîp ®ång víi chñ th−¬ng hiÖu. NÕu kh«ng ®¸p øng ®óng nh÷ng tho¶

thuËn trong hîp ®ång, doanh nghiÖp nµy sÏ bÞ mÊt −u tiªn ®éc quyÒn t−¬ng tù

nh− ®èi víi tr−êng hîp cña nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn. Trong mét sè

tr−êng hîp, sau mét thêi gian kinh doanh tèt bªn nhËn quyÒn cã thÓ xin chuyÓn

hîp ®ång thµnh hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn nÕu muèn

nh−îng l¹i quyÒn th−¬ng m¹i cho bªn thø ba. Bªn nhËn quyÒn d−íi h×nh thøc

nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ph¸t triÓn khu vùc th−êng ®−îc yªu cÇu thanh to¸n

tr−íc mét kho¶n tiÒn kh¸ lín ®Ó ®−îc ®éc quyÒn më cöa hµng trong mét khu vùc

nµo ®ã. Trung b×nh phÝ nµy dao ®éng tõ 5.000 USD ®Õn 10.000 USD cho mét cöa

hµng, tuú tÇm cì vµ quy m« cña mçi hÖ thèng nh−îng quyÒn. NÕu tæng sè cöa

hµng tiÒm n¨ng mµ chñ th−¬ng hiÖu −íc tÝnh cã thÓ më t¹i mét khu vùc lµ 5 cöa

hµng th× møc phÝ cña hîp ®ång nh−îng quyÒn trong tr−êng hîp nµy lµ 5 x 5.000

USD/cöa hµng = 25.000 USD.

d. Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i th«ng qua c«ng ty liªn doanh (Joint venture)

Víi h×nh thøc nµy chñ th−¬ng hiÖu sÏ hîp t¸c víi mét doanh nghiÖp ®Þa

ph−¬ng ®Ó thµnh lËp c«ng ty liªn doanh. C«ng ty liªn doanh nµy trë thµnh c«ng

ty thay mÆt cho chñ th−¬ng hiÖu toµn quyÒn kinh doanh t¹i mét thµnh phè, mét

quèc gia hay mét khu vùc nµo ®ã, tøc lµ c«ng ty liªn doanh nµy sÏ ®ãng vai trß

cña mét ®¹i lý nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn. C¶ hai ®èi t¸c trong c«ng ty

liªn doanh sÏ ®µm ph¸n vÒ cæ phÇn cña m×nh vµ c¸ch thøc huy ®éng vèn. Th«ng

th−êng, doanh nghiÖp ®Þa ph−¬ng sÏ ®ãng gãp b»ng tiÒn vµ kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng