Hoạt động của các giáo sĩ phương tây trên lĩnh vực y học ở việt nam từ thế kỷ (xvi-xix)

[GVHD: NGUYỄN DUY PHƯƠNG] Khóa luận: Lịch Sử

1 SVTH: Lê Vinh Quang

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA LỊCH SỬ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Đề tài:

HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC GIÁO SĨ

PHƯƠNG TÂY Ở VIỆT NAM TRÊN LĨNH

VỰC Y HỌC (thế kỷ XVI-XIX)

Sinh viên thực hiện : Lê Vinh Quang

Chuyên ngành : Sư phạm lịch sử

Lớp : 16SLS

Người hướng dẫn :T.S Nguyễn Duy Phương

Đà Nẵng, tháng 02 năm 2020

[GVHD: NGUYỄN DUY PHƯƠNG] Khóa luận: Lịch Sử

2 SVTH: Lê Vinh Quang

NỘI DUNG

LỜI CẢM ƠN.............................................................................................................4

MỞ ĐẦU....................................................................................................................5

1. Lý do chọn đề tài.............................................................................................5

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .............................................................................6

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................8

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................9

5. Nguồn tư liệu và Phương pháp nghiên cứu..................................................9

5.1. Nguồn tư liệu................................................................................................9

5.2. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................10

6. Đóng góp của đề tài ...................................................................................10

7. Bố cục của công trình nghiên cứu............................................................11

Chương 1: Bối cảnh kinh tế xã hội, phát triển của y học ở phương Tây và Việt

Nam thế kỷ XVI – XVII.........................................................................................11

Chương 2: Giáo sĩ phương Tây với các hoạt động y học ở Việt Nam thế kỷ

XVI – XIX ...............................................................................................................11

NỘI DUNG..............................................................................................................12

CHƯƠNG 1: BỐI CẢNH KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA Y

HỌC Ở PHƯƠNG TÂY, VIỆT NAM THẾ KỶ XVI - XVII.............................12

1.1.Tình hình kinh tế - xã hội, y học ở phương Tây trong các thế kỉ XVI -

XVII......................................................................................................................12

1.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội ở phương Tây thế kỷ XVI – XVII...............12

1.1.2. Khái quát sự phát triển của y học phương Tây trước thể kỷ XX........16

1.2.Tình hình kinh tế - xã hội, y học Việt Nam ................................................21

1.2.1. Tình hình kinh tế - xã hội Việt Nam thế kỷ XVI – XVII.......................21

1.3.Sự xuất hiện và hoạt động của các giáo sĩ phương Tây ở Việt Nam (thế kỉ

XVI – XVII) .........................................................................................................38

 Tiểu kết chương 1 ....................................................................................46

[GVHD: NGUYỄN DUY PHƯƠNG] Khóa luận: Lịch Sử

3 SVTH: Lê Vinh Quang

CHƯƠNG 2: GIÁO SĨ PHƯƠNG TÂY VỚI NHỮNG HOẠT ĐỘNG TRONG

LĨNH VỰC Y HỌC Ở VIỆT NAM THẾ KỶ XVI – XIX.................................47

2.1. Chăm sóc sức khỏe cho hoàng tộc ......................................................47

2.2.Phòng và khám chữa bệnh cho nhân dân ..................................................53

2.4. Truyền bá kiến thức y học phương Tây.....................................................62

2.5.Đánh giá chung .............................................................................................64

 Tiểu kết chương 2 .....................................................................................69

KẾT LUẬN .............................................................................................................72

TÀI LIỆU THAM KHẢO .....................................................................................76

PHỤ LỤC ................................................................................................................81

[GVHD: NGUYỄN DUY PHƯƠNG] Khóa luận: Lịch Sử

4 SVTH: Lê Vinh Quang

LỜI CẢM ƠN

Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Lịch sử, Trường Đại

học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá

trình học tập và hoàn thành khóa luận này.

Kính gửi lòng biết ơn đến quý thầy, cô giáo đã giảng dạy em trong suốt

4 năm Đại học. Cảm ơn thầy cô Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm –

Đại học Đà Nẵng đã luôn giúp đỡ, động viên em rất nhiều trong quá trình học

tập.

Kính xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo TS. Nguyễn Duy Phương đã

tận tình giúp đỡ và hướng dẫn em trong suốt quá trình thực hiện khóa luận.

Xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa, Thư viện Khoa học Tổng

hợp Đà Nẵng, Phòng tư liệu Khoa Lịch sử Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng

đã giúp đỡ em trong quá trình tìm kiếm và thu thập tài liệu thực hiện khóa

luận.

Cuối cùng, em xin cám ơn gia đình, người thân đã luôn đồng hành, động viên

em hoàn thành khóa luận này. Dù đã cố gắng rất nhiều, song với khả năng

hiểu biết còn hạn chế, khiếm khuyết về mặt tư liệu chắc chắn khóa luận

nghiên cứu này không tránh khỏi những thiếu sót. Đó sẽ là những bài học

kinh nghiệm giúp cho bản thân em hoàn thiện hơn trong công tác nghiên cứu

sau này.

Đà Nẵng, ngày 07 tháng 01 năm 2019

Sinh viên thực hiện

Lê Vinh Quang

Lê Vinh Quang

[GVHD: NGUYỄN DUY PHƯƠNG] Khóa luận: Lịch Sử

5 SVTH: Lê Vinh Quang

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Sự phát triển vượt bậc của các thành tựu khoa học, kỹ thuật đặc biệt là các

tri thức khoa học tự nhiên và khoa học, kỹ thuật hàng hải, quân sự trong thế kỷ XV

- XVI đã làm thay đổi toàn bộ diện mạo của các nước phương Tây. Khối lượng

hàng hóa sản xuất ngày một gia tăng nhanh chóng đã thúc đẩy người phương Tây,

tiến hành các cuộc phát kiến địa lý, nhằm tìm kiếm con đường đến thế giới phương

Đông rộng lớn và giàu có, thiết lập quan hệ giao lưu buôn bán. Là quốc gia nằm

ven biển, gần với Ấn Độ Dương, nằm trên con đường hàng hải quốc tế, lại có

chung biên giới đất liền với một số quốc gia trong khu vực, ngay từ rất sớm, song

hành cùng với hoạt động thương mại và truyền giáo, các tri thức khoa học của

phương Tây trong đó có y học cũng được du nhập vào Việt Nam.

Đối với phương Đông nói chung và Việt Nam nói riêng, trước khi người

phương Tây xuất hiện, thì ở khu vực này đã định hình một truyền thống y học với

phương pháp phòng chữa bệnh thiên về kiến thức tự nhiên và kinh nghiệm dân gian

hơn là theo phương pháp khoa học như phương Tây, người ta gọi đó là y học

phương Đông. Cùng với quá trình truyền giáo, nền y học Tây phương dần dần được

du nhập vào Việt Nam. Sự kết hợp tồn tại song song của hai phương pháp chữa

bệnh Đông Tây đã đưa đến những cuộc tiếp biến văn hóa và sự hình thành các mô

hình phát triển mới cả trên bình diện không gian và thời gian. Đồng thời, chính nhờ

những hoạt động của các giáo sĩ trên lĩnh vực y học đã góp phần thúc đẩy mạnh mẽ

quá trình du nhập của y học phương Tây vào Việt Nam giai đoạn sau này, để có

được nền y học hiện đại như bây giờ.

Tuy nhiên, hiện nay nghiên cứu về các hoạt động của các giáo sĩ trên lĩnh

vực y học ở Việt Nam trong giai đoạn này vẫn còn thiếu vắng những nghiên cứu

mang tính toàn diện và hệ thống. Một mặt, đây là đề tài có đối tượng nghiên cứu

rộng, mặt khác, cũng cần phải thấy rằng, tư liệu để nghiên cứu về vấn đề này còn

rất hạn chế và tản mát. Tất cả những hoạt động của các giáo sĩ diễn ra trên đất nước

Việt Nam chỉ được ghi chép tóm lược trong sử sách hoặc là qua các bút ký của các

[GVHD: NGUYỄN DUY PHƯƠNG] Khóa luận: Lịch Sử

6 SVTH: Lê Vinh Quang

người nước ngoài, các sự việc, thiếu hẳn sự miêu tả cụ thể phản ánh nhận thức cùng

thái độ ứng xử của người Việt Nam đối với các tri thức y học phương Tây. Bên

cạnh đó cũng chưa có công trình nghiên cứu nào đánh giá toàn diện về vai trò của

các giáo sĩ đối với quá trình du nhập của y học vào nước ta, cộng với đó là chưa có

những nhận xét công tâm về những hoạt động của các giáo sĩ có những đóng góp

như thế nào đối với y học – xã hội nước ta thời bấy giờ.

Với mong muốn góp phần làm rõ vai trò các giáo sĩ phương Tây đối với quá

trình du nhập của y học phương Tây vào Việt Nam. Thái độ tiếp nhận của chính

quyền phong kiến Việt Nam và sự sáng tạo linh hoạt của người bản địa trong cách

dung hòa các xung đột giữa y học phương Tây và y học của thế giới Á Đông. Trên

cơ sở định hướng đó, tôi quyết định chọn đề tài: “Hoạt động của các giáo sĩ

phương Tây ở Việt Nam trên lĩnh vực y học (thế kỷ XVI-XIX)” làm đề tài khóa

luận của mình.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Việc nghiên cứu về những hoạt động của các giáo sĩ phương Tây ở nước

ta trên lĩnh vực y học cũng được một số tác giả nước ngoài cũng rất quan tâm

nghiên cứu lich sử nền y học của nước ta. Những người bạn cố đô Huế (BAVH)

xuất bản năm 1997 là tạp chí công bố những nghiên cứu của các nhà khoa học, học

giả người Pháp nghiên cứu vè lọc sử văn Việt Nam. Liên quan đến vấn đề y học

Việt Nam, các mảng tri thức được trình bày trong BAVH một phần nào đó đã cung

cấp cho chúng ta một góc nhìn lịch sử về quá trình tiếp nhận các tri thức y học

phương Tây vào Việt Nam trong thời Pháp thuộc. Ngoài ra, tạp chí BAVH còn

cung cấp nhiều nhân vật người Âu, phần lớn là các vị tu sĩ, các vị thừa sai dòng Tên

đã đến Huế thời kì này và những người Pháp phụng sự vua Gia Long như giám mục

Pigneau de Béhaine (G.M. Bá Đa Lộc) hay G.M.Adran - đây là những nhân vật

quan trọng đưa các tri thức y học tới Việt Nam trong giai đoạn này.

Những bài nghiên cứu như: Vài nét sinh hoạt y tế ngày xưa trong triều đình

Huế” xuất bản năm 1999, “Một số tác phẩm y học dưới triều Nguyễn” được xuất

bản năm 2001 và “Các thầy thuốc Tây y dưới thời chúa Nguyễn” xuất bản năm

[GVHD: NGUYỄN DUY PHƯƠNG] Khóa luận: Lịch Sử

7 SVTH: Lê Vinh Quang

2002 và “của tác giả Đoàn Văn Quýnh cũng là một trong những tư liệu hết sức

quan trọng được người viết sử dụng. Những bài viết này đã cung cấp một số thông

tin về hoạt động của các thầy thuốc phương Tây tại triều đình nhà Nguyễn cũng

như đất nước An Nam trong giai đoạn từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XIX cũng như

khái quát rất sơ lược về những tác phẩm y học của các thầy thuốc trong nước ra đời

trong giai đoạn này.

Tác phẩm thư của các giáo sĩ thừa sai, xuất bản năm 2013 của trung tâm

nghiên cứu quốc học dịch, là một tác phẩm tổng hợp những bức thư của các giáo sĩ

trao đổi qua lại, ghi chép những sự việc đã diễn ra ở nước ta, những hoạt động cụ

thể của các giáo sĩ. Cũng phần nào thể hiện được những việc làm của các giáo sĩ,

cung cấp cho tác giả một nguồn tài liệu quí để có thể khẳng định, làm rõ những

hoạt động của các giáo sĩ ở Việt Nam thế kỷ XVI – XX.

Trong luận văn thạc sĩ “Quá trình du nhập khoa học - kỹ thuật phương Tây

vào Việt Nam thế kỷ XVI – XX” vào năm 2015 tác giả Phạm Ngọc Trang có đề

cập đến quá trình du nhập của y học phương Tây vào Việt Nam. Tuy nhiên, những

bài viết này chỉ dừng lại ở sự khảo tả cái nhìn của người Pháp đối với tình hình y

học bản địa, sự du nhập đầu tiên của mầm mống y học Pháp, nhưng chưa đưa ra

được những tác động của y học phương Tây làm thay đổi như thế nào đối với y học

Việt Nam.

Bài viết “Sự phổ biến y học Pháp” xuất bản năm 2014 của tác giả Bùi Thị Hà

cũng đưa ra những thông tin sự du nhập của y học Pháp tới xã hội Việt Nam trong

thế kỷ XIX.

Bài “Thái y viện triều Nguyễn đời Bảo Đại” của tác giả Nguyễn Thị Dương,

được đăng trên tạp chí nghiên cứu và phát triển số 2 (tr128) vào năm 2016 cũng đề

cập một số mặt về y học nước ta dưới thời vua Bảo Đại. Trong bài, tác giả đã liệt

kê danh sách các ngự y dưới thời vua Bảo Đại, đồng thời chứng minh vai trò to lớn

của y học Tây phương trong triều đình Huế. Bài viết này là tài liệu quan trọng cho

tác giả tham khảo để hoàn thành bài khóa luận của mình.

Trong sách Chế độ thực dân Pháp trên đất Nam kỳ, được phát hành năm 2016

của tác giả Nguyễn Đình Tư có đề cập đến hoạt động y tế của nước ta thời Pháp

[GVHD: NGUYỄN DUY PHƯƠNG] Khóa luận: Lịch Sử

8 SVTH: Lê Vinh Quang

thuộc là nguồn tài liệu quí giá để đánh giá được tình hình phát triển của y học nước

ta thời Pháp thuộc. Bài viết phản ánh một cách thực tế, một cái nhìn tổng quan của

các giáo sĩ phương Tây về nền y học nước ta những năm cuối thế kỷ XIX.

Trong cuốn Xã hội Việt Nam qua bút kỷ của người nước ngoài được xuất bản

năm 2017 của tác giả Lê Nguyễn cũng đề cập đến giai đoạn đầu của quá trình y học

phương Tây du nhập vào nước ta. Trong bài viết tác giả đã đưa ra rất nhiều các tình

tiết các sự kiện liên quan đến sự xuất hiện của các y sĩ phương Tây phục vụ chăm

sóc sức khỏe cho chúa Nguyễn Phúc Chu, bài viết là cơ sở khoa học quý giá để tác

giả có thể trích dẫn vào khóa luận của mình. Là dẫn chứng chân thực cho quá trình

du nhập y học phương Tây từ rất sớm ở nước ta..

Rõ ràng là, nghiên cứu về quá trình du nhập y học phương Tây vào Việt Nam

cũng dành được sự quan tâm nhất định của giới học giả trong và ngoài nước.

Những nghiên cứu đó đã khảo tả một cách sơ lược nhất quá trình tiếp thu các tri

thức y học phương Tây vào Việt Nam. Tuy nhiên, những nghiên cứu đó vẫn tản

mát và còn nhiều vấn đề chưa được làm rõ. Nhưng những nghiên cứu đó là cơ sở để

cho tác giả nhận thấy rằng, chí ít cần có một công trình tổng hợp lại toàn bộ diễn

trình du nhập các tri thức y học của người phương Tây một cách có hệ thống cũng

như đưa ra được những đánh giá tổng thể, toàn diện và đa chiều tác động của quá

trình ấy đối với nền y học cũng như kinh tế - xã hội Việt Nam trong giai đoạn này.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

* Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là những hoạt động của các giáo sĩ phương

Tây ở Việt Nam trên lĩnh vực y học (thế kỷ XVI – XIX).

* Phạm vi nghiên cứu

- Về thời gian: đề tài tập trung nghiên cứu về những hoạt động của các giáo sĩ

phương Tây trên lĩnh vực y học ở Việt Nam trong khoảng từ thế kỷ XVI – XIX.

Tác giả chỉ nghiên cứu đến khoảng thời gian năm 1884, sau khi triều đình ký hiệp