Hoàng lê nhất thống chí và tam quốc chí diễn nghĩa những nét tương đồng và khác biệt

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Trêng ®¹i häc vinh

hµ thÞ tó uyªn

hoµng lª nhÊt thèng chÝ vµ Tam quèc chÝ

diÔn nghÜa - nh÷ng nÐt t¬ng ®ång vµ kh¸c

biÖt

Chuyªn ngµnh: Lý luËn v¨n häc

M· sè: 60.22.32

luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n

Ngêi híng dÉn khoa häc:

TS. lª thêi t©n

Vinh - 2006

Môc lôc

Trang

Më ®Çu.............................................................................................................

1. Lý do chän ®Ò tµi........................................................................................

2. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu.................................................................

3. LÞch sö vÊn ®Ò.............................................................................................

4. NhiÖm vô nghiªn cøu..................................................................................

5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu...............................................................................

6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn v¨n.............................................................

7. CÊu tróc cña luËn v¨n................................................................................

Ch¬ng 1. Giíi thuyÕt chung vÒ tiÓu thuyÕt vµ tiÓu

thuyÕt ch¬ng håi............................................................

1.1. Hoµn c¶nh ra ®êi....................................................................................

1.1.1. Hoµn c¶nh x· héi................................................................................

1.1.2. §iÒu kiÖn v¨n häc...............................................................................

1.2. Kh¸i niÖm tiÓu thuyÕt............................................................................

1.2.1. TiÓu thuyÕt......................................................................................

1.2.2. TiÓu thuyÕt ch¬ng håi.....................................................................

1.2.3. Tù sù lÞch sö....................................................................................

1.2.4. Ng«n ng÷ tiÓu thuyÕt vµ lêi v¨n tiÓu thuyÕt....................................

Ch¬ng 2. Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ vµ Tam quèc diÔn

nghÜa - Nh÷ng t¬ng ®ång...............................................

2.1. C¬ së cña sù t¬ng ®ång..........................................................................

2.1.1. VÒ mÆt x· héi..................................................................................

2.1.2. VÒ mÆt v¨n häc...............................................................................

2.2. Nh÷ng t¬ng ®ång vÒ néi dung...............................................................

2.2.1. §Ò tµi...............................................................................................

2.2.2. Néi dung c©u chuyÖn......................................................................

2.2.3. T tëng chñ ®Ò..................................................................................

2.2.4. C¶m høng chung.............................................................................

2.2.5. Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi.................................................

2.3. T¬ng ®ång vÒ nghÖ thuËt.......................................................................

2.3.1. ThÓ lo¹i...........................................................................................

2.3.2. Bè côc kÕt cÊu.................................................................................

2.3.3. C¸ch x©y dùng nh©n vËt..................................................................

2.3.4. NghÖ thuËt tù sù..............................................................................

Ch¬ng 3. Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ vµ Tam quèc chÝ

diÔn nghÜa - Nh÷ng kh¸c biÖt.......................................

3.1. Nguån gèc h×nh thµnh t¸c phÈm............................................................

3.2. Néi dung t tëng chñ ®Ò........................................................................

3.3. Bè côc kÕt cÊu......................................................................................

3.3.1 KÕt cÊu h×nh tîng..........................................................................

3.3.2. KÕt cÊu v¨n b¶n.............................................................................

3.4. Nh©n vËt...............................................................................................

KÕt luËn.....................................................................................................

Tµi liÖu tham kh¶o..............................................................................

më ®Çu

1. LÝ do chän ®Ò tµi

1.1. T¸c phÈm v¨n häc nh ta biÕt cã nhiÒu mèi liªn hÖ chÆt chÏ mËt thiÕt

víi t¸c gi¶, ®éc gi¶, hiÖn thùc. Cã nh÷ng t¸c phÈm sau khi ra ®êi mét thêi gian

r¬i vµo sù l·ng quªn, líp bôi mê sÏ che phñ vµ xo¸ nhßa nã lóc nµo ch¼ng râ.

Nhng còng cã nh÷ng t¸c phÈm th× thêi gian vµ sù thö th¸ch kh«ng lµm mê phai;

ngîc l¹i cµng thö th¸ch nã cµng ngêi s¸ng, bõng lªn víi nhiÒu vÎ ®Ñp. Quy luËt

nµy ®óng víi mét sè hiÖn tîng v¨n häc trªn thÕ giíi, ë ViÖt Nam, trong ®ã cã

bé tiÓu thuyÕt ch¬ng håi Trung Quèc næi tiÕng Tam quèc chÝ diÔn nghÜa (La

Qu¸n Trung). Trong v¨n häc Trung Quèc, tiÓu thuyÕt ch¬ng håi ®· trë thµnh

mét trong nh÷ng thµnh tùu rùc rì ®¸ng ghi nhËn. Sù xuÊt hiÖn cña hµng lo¹t t¸c

phÈm T©y du ký (Ng« Thõa ¢n) Thñy hö (Thi N¹i An), Hång l©u méng (Tµo

TuyÕt CÇn)... ®· gãp phÇn t¹o ra dßng ch¶y liªn tôc vµ bÊt tËn cña v¨n häc

Trung Hoa. §ã còng lµ ®iÒu lµm nªn niÒm tù hµo, kiªu h·nh cña ngêi d©n ®Êt n￾íc nµy. LÞch sö ph¸t triÓn v¨n häc Trung Quèc ë mçi giai ®o¹n vµ thêi kú ®Òu

cã mét sè thÓ lo¹i næi bËt, vît tréi lªn bæ sung vµo gia tµi v¨n ch¬ng ®å sé vÜ ®¹i

nµy. ChÝnh v× thÕ ngêi ta ®· tæng kÕt, ®óc rót: Phó H¸n, §êng thi, Tèng tõ, tiÓu

thuyÕt Minh Thanh. Sù xuÊt hiÖn cña tiÓu thuyÕt Minh Thanh lµ thµnh qu¶ quý

gi¸, gãp vµo ®Ønh cao cña v¨n ch¬ng Trung Quèc; lµm cho nã trë thµnh mét

trong nh÷ng niÒm tù hµo s©u s¾c ®èi víi bao thÕ hÖ. TiÓu thuyÕt Minh Thanh ®-

îc xem lµ chuÈn mùc, khu«n mÉu, cæ ®iÓn kh«ng chØ ®èi víi v¨n häc Trung

Hoa mµ cßn c¶ thÕ giíi. Mçi bé tiÓu thuyÕt ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò

kh¸c nhau nhng chóng ®Òu gièng nhau, gÆp nhau ë chç: gãp phÇn t¹o ra sù bÊt

tö, søc sèng bÊt diÖt, vÜnh h»ng cho v¨n häc trung ®¹i Trung Quèc còng nh lan

to¶ ra ë thÕ giíi. Tam quèc chÝ diÔn nghÜa cã mét ¶nh hëng s©u réng trong v¨n

hãa Trung Hoa, ®ång thêi ®· vît qua nh÷ng kho¶ng c¸ch vÒ ng«n ng÷, ®Þa lý ®i

tíi nhiÒu níc ë ch©u ¸ trong ®ã cã ViÖt Nam.

1.2. §èi víi mçi nhµ v¨n, khi s¸ng t¹o t¸c phÈm bao giê còng mong muèn

nãi ®îc vÊn ®Ò g× ®ã míi mÎ, ®éc ®¸o ®Ó cho ®øa con tinh thÇn cña m×nh cã chç

®øng trong ®éc gi¶. Søc sèng cña mét t¸c phÈm v¨n häc nh ta biÕt phô thuéc

4

vµo rÊt nhiÒu yÕu tè. Nhµ v¨n ®Ó cã ®îc mét s¶n phÈm ra ®êi ®ßi hái c«ng søc

lao ®éng s¸ng t¹o nghÖ thuËt cùc kú nghiªm tóc. BiÕt bao nhiªu yÕu tè kÕt hîp

trong mét t¸c phÈm. Bªn c¹nh b¶n th©n hiÖn thùc ®å sé nhµ v¨n cßn ph¶i kÕt

hîp vèn sèng, sù hiÓu biÕt t×m tßi, suy t. T¸c phÈm v¨n häc lµ kÕt qu¶ cña qu¸

tr×nh ho¹t ®éng nghÖ thuËt ®Çy gian tru©n nhng còng rÊt thó vÞ. §iÒu nµy ®óng

víi c¸c nhµ v¨n dï ë thêi ®¹i nµo. Nhng víi c¸c nhµ v¨n trung ®¹i dêng nh viÖc

lao ®éng, s¸ng t¹o nghÖ thuËt l¹i gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Bëi lÏ tríc m¾t hä cã

rÊt nhiÒu yÕu tè dêng nh ®· cã s½n (ng«n ng÷, ®Ò tµi...). §Ó xö lÝ vÊn ®Ò nµy mét

c¸ch thËt hîp lý vµ cã c¬ së ®ßi hái ë c¸c nhµ v¨n trung ®¹i sù lao ®éng nghÖ

thuËt miÖt mµi, cÇn mÉn, s¸ng t¹o. Nhµ v¨n kh«ng thÓ cÈu th¶ trong miªu t¶ vµ

ph¶n ¸nh; còng kh«ng thÓ lµm viÖc mét c¸ch tuú tiÖn. HÖ thèng quan niÖm v¨n

ch¬ng trung ®¹i ®· chi phèi ®Õn qu¸ tr×nh lao ®éng, s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña nhµ

v¨n. §øng tríc sù phong phó vÒ kho tµng t liÖu viÕt, còng nh truyÒn miÖng, t¸c

gi¶ La Qu¸n Trung ®· tæng hîp x©y dùng Tam quèc chÝ diÔn nghÜa nh thÕ nµo

®Ó lµm cho tiÓu thuyÕt nµy trë thµnh bé xuÊt s¾c nhÊt cña v¨n häc trung ®¹i

Trung Quèc. §©y qu¶ lµ vÊn ®Ò kh«ng hÒ gi¶n ®¬n mét chót nµo. Nh·n quan

cña nhµ v¨n vÒ cuéc sèng vµ thùc tiÔn x· héi ®Êt níc còng nh vèn hiÓu biÕt cã

thÓ gióp «ng huy ®éng ®Ó ®¹t tíi sù ®Æc s¾c cña t¸c phÈm Tam quèc chÝ diÔn

nghÜa. §Õn lît m×nh, t¸c phÈm Tam quèc chÝ diÔn nghÜa l¹i cã nh÷ng ¶nh hëng

míi ®èi víi ®éc gi¶ vµ c¸c nÒn v¨n häc kh¸c. §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy qu¶ lµ c¶

mét c©u chuyÖn rÊt dµi. Tríc m¾t ta Tam quèc chÝ diÔn nghÜa lµ mét pho s¸ch

®å sé: 120 håi víi 75 v¹n ch÷.

1.3. NÕu nh Trung Quèc lµ níc cã nÒn v¨n hãa l©u ®êi; vµ lµ mét trong

nh÷ng c¸i n«i cña nh©n lo¹i tõ thêi cæ ®¹i, th× ngîc l¹i ë ViÖt Nam chóng ta

nh×n mét c¸ch kh¸ch quan, v¨n hãa cña chóng ta kh«ng cã bÒ dµy, sù ®å sé

phong phó nh v¨n hãa Trung Hoa. Còng bëi ®iÒu nµy nÒn v¨n hãa, v¨n häc viÕt

chóng ta ®· “nhËn” ¶nh hëng cña v¨n ho¸, v¨n häc Trung Quèc. Nãi riªng ë

v¨n häc: hµng lo¹t thÓ lo¹i n»m trong vïng giao tiÕp nµy (hÞch, c¸o, chiÕu, biÓu)

®Æc biÖt lµ c¸c truyÖn trung ®¹i. Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ cã thÓ ®îc xem lµ

mét t¸c phÈm chÞu ¶nh hëng cña truyÒn thèng v¨n ch¬ng Trung Quèc ®Æc biÖt

lµ Tam quèc chÝ diÔn nghÜa... Nh÷ng vÊn ®Ò mµ Tam quèc chÝ diÔn nghÜa ph¶n

5

¸nh còng nh c¸ch kÓ, nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, kÕt cÊu ®Òu ®îc nhãm Ng«

gia v¨n ph¸i vËn dông s¸ng t¹o. ChØ riªng c¸c ®iÓn tÝch, ®iÓn cè còng ®îc ch¾c

l¹i rÊt nhiÒu lÇn (6 lÇn nh¾c trùc tiÕp ®Õn Tam quèc chÝ diÔn nghÜa, hµng chôc

lÇn nh¾c ®Õn ®iÓn tÝch chung cña Trung Quèc).

Trong sù giao lu gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa viÖc chØ ra sù ¶nh hëng gi÷a nÒn

v¨n hãa nµy víi v¨n hãa kh¸c, t¸c phÈm v¨n häc nµy víi t¸c phÈm v¨n häc kia

thiÕt nghÜ còng rÊt cÇn thiÕt. Mét mÆt qu¸ tr×nh nµy gióp cho ta thÊy ®îc sù t¸c

®éng cña mét nÒn v¨n häc “giµ” víi v¨n häc “non trΔ, mÆt kh¸c thÊy ®îc «ng

cha ta ®· cã sù s¸ng t¹o, kÕ thõa ë nh÷ng ®iÓm nµo? Sù c¸ch t©n còng lµ ®iÓm

®¸ng chó ý trong qu¸ tr×nh s¸ng t¸c v¨n häc. §©y lµ vÊn ®Ò thu hót chó ý t×m

hiÓu cña nhiÒu ngêi, ®Æt ra cho ngêi nghiªn cøu sù lu t©m ®¸ng kÓ.

1.4. Trong ch¬ng tr×nh phæ th«ng c¶ hai t¸c phÈm trªn ®Òu ®îc ®a vµo

gi¶ng d¹y chÝnh khãa (líp 9, 10,11). ë c¸c líp nµy nhËn thøc cña häc sinh vÒ

m«n Ng÷ v¨n ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn vµ n©ng cao. Tuy nhiªn l¹i cã mét thùc tÕ

kh«ng vui lµ: sè häc sinh yªu thÝch m«n v¨n, høng thó häc v¨n ngµy cµng gi¶m.

C¸c em “quay lng” l¹i víi v¨n häc, víi nh÷ng t¸c phÈm u tó cña níc nhµ còng

nh trªn thÕ giíi. Lµm sao ®Ó häc sinh yªu thÝch, høng thó víi c¸c t¸c phÈm nµy

vÉn lµ mét trong nh÷ng b¨n kho¨n cña mçi gi¸o viªn.

MÆt kh¸c, theo quan niÖm hiÖn nay m«n Ng÷ v¨n ®îc chän gi¶ng d¹y

trong nhµ trêng theo híng tÝch hîp, tÝch cùc, d¹y t¸c phÈm trªn tiªu chÝ thÓ lo¹i

vµ ph¬ng thøc biÓu ®¹t. Hai t¸c phÈm trªn ®Òu thuéc ph¬ng thøc tù sù nã cã nÐt

t¬ng ®ång trong c¸ch biÓu ®¹t, ®Êy còng lµ nÐt gÆp gì nhau. B¶n th©n t«i thiÕt

nghÜ r»ng: viÖc t×m hiÓu mèi liªn hÖ gi÷a hai t¸c phÈm nµy sÏ gióp cho qu¸ tr×nh

gi¶ng d¹y cña m×nh ®îc tèt h¬n; Ýt nhiÒu gióp häc sinh n¾m ®îc nh÷ng nÐt ®éc

®¸o cña mçi t¸c phÈm còng nh sù gièng vµ kh¸c nhau gi÷a chóng.

1.5. Tríc ®Õn nay viÖc nghiªn cøu ¶nh hëng gi÷a v¨n häc ViÖt Nam vµ

v¨n häc Trung Quèc ®· lµ vÊn ®Ò ®îc nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m. Cã thÓ kÓ ®Õn

c«ng tr×nh Gãp phÇn x¸c lËp hÖ thèng quan ®iÓm v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam

(Ph¬ng Lùu) hoÆc Nho gi¸o vµ v¨n häc ViÖt Nam trung cËn ®¹i (TrÇn §×nh

Hîu) hay V¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam díi gãc nh×n v¨n hãa (TrÇn Nho Th×n)

hoÆc MÊy vÊn ®Ò thi ph¸p v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam (TrÇn §×nh Sö)... C¸c

6

c«ng tr×nh nµy ®· dùa trªn thùc tiÔn cña hai nÒn v¨n häc, trªn hÖ thèng quan

niÖm s¸ng t¹o ®Ó nghiªn cøu. §iÒu lÝ thó lµ qua ®ã ®· cung cÊp cho ngêi ®äc hÖ

thèng kiÕn thøc phong phó vÒ lÝ luËn còng nh thùc tiÔn v¨n häc. Nh÷ng ®¸nh

gi¸ nµy mang ý nghÜa tæng kÕt ®óc rót, lý thuyÕt nªn nã sÏ thuËn lîi cho nh÷ng

ngêi nghiªn cøu ®i sau: tiÕp cËn nhiÒu thµnh tùu mµ giíi lÝ luËn, ngêi ®i tríc ®·

thùc hiÖn; tõ ®ã ®Þnh híng cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña b¶n th©n.

ThÕ nhng, qua nh÷ng c«ng tr×nh nµy hÇu hÕt míi tËp trung ë b×nh diÖn

réng lín, kh¸i qu¸t c¸c vÊn ®Ò, c¸c thÓ lo¹i vµ nh÷ng ph¹m trï. Nã cßn thiÕu ®i

vÊn ®Ò cô thÓ khi kh¶o s¸t mét t¸c phÈm tù sù riªng nµo ®ã. Nãi c¸ch kh¸c,

ch¼ng h¹n nghiªn cøu, so s¸nh sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a t¸c phÈm Tam

quèc chÝ diÔn nghÜa vµ Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ th× vÉn cßn Ýt ®îc bµn tíi, hay

lµ bµn mét c¸ch chung chung. §©y cã thÓ xem lµ vïng ®Êt trèng cha ®îc cµy

xíi hoÆc ®îc nãi tíi nhng cßn ë møc kh¸i qu¸t, nhËn xÐt ®¸nh gi¸ tæng quan mµ

th«i. Sù ph¸t triÓn cña lÝ luËn v¨n häc ngµy cµng phong phó ®a d¹ng do b¶n th©n

néi t¹i cña nÒn v¨n häc; ®ã cßn lµ do nh÷ng thµnh qu¶ cña triÕt häc, cña nghiªn

cøu v¨n häc so s¸nh mang l¹i. ViÖc kh¶o s¸t sù t¬ng ®ång gi÷a c¸c t¸c phÈm

v¨n häc cã cïng thÓ lo¹i hoÆc cïng ®Ò tµi... lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt. Nghiªn cøu cô

thÓ nµy sÏ bæ sung cho nh÷ng tæng kÕt mang tÝnh trõu tîng vµ kh¸i qu¸t. H¬n

n÷a, trong khi nghiªn cøu ¶nh hëng qua l¹i gi÷a v¨n häc Trung Hoa vµ v¨n häc

ViÖt Nam hÇu nh c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu míi tËp trung vµo thÓ lo¹i tr÷ t×nh,

thÓ lo¹i tù sù Ýt ®îc lu t©m.

XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do ®· nªu ë trªn b¶n th©n t«i muèn kh¶o s¸t sù t¸c

®éng qua l¹i gi÷a Tam quèc chÝ diÔn nghÜa vµ Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ. §©y lµ

nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu cho hai nÒn v¨n häc kh¸c nhau. §èi víi “Tam quèc

chÝ diÔn nghÜa” t¸c phÈm ®· mang trong m×nh nã sù tiÕp nèi ¶nh hëng cña v¨n

hãa truyÒn thèng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh lao ®éng c«ng phu, tµi n¨ng s¸ng t¹o

tuyÖt vêi cña La Qu¸n Trung. Ngîc l¹i, ë Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ ®ã lµ nh÷ng

trang viÕt giµu ý nghÜa ®îc ra ®êi trong bøc tranh hiÖn thùc x· héi ViÖt Nam thÕ

kû XVIII, XIX kÕt hîp nh÷ng nhËt xÐt ®¸nh gi¸ c«ng phu cña t¸c gi¶. Hy väng

cña ®Ò tµi nµy lµ t×m hiÓu nh÷ng c¬ së cña sù t¬ng ®ång gi÷a hai t¸c phÈm, tõ

®ã ®i vµo kh¶o s¸t sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a hai bé tiÓu thuyÕt ®ã.

7

2. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu

Ta biÕt Tam quèc chÝ diÔn nghÜa gäi cho thËt ®Çy ®ñ lµ Tam quèc chÝ

th«ng tôc diÔn nghÜa lµ mét bé tiÓu thuyÕt ch¬ng håi ®Æc s¾c, vÜ ®¹i cña v¨n häc

Trung Quèc. Nã cã h¬n 400 nh©n vËt, dµi 120 håi. T¸c phÈm nµy lµ mét minh

chøng hïng hån cho søc sèng bÊt diÖt cña tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Hoa. NÕu

nh Tam quèc chÝ diÔn nghÜa trë thµnh niÒm tù hµo cña nh©n d©n Trung Hoa vÒ

nÒn v¨n ho¸ vµ gi¸ trÞ v¨n häc th× ngîc, l¹i tuy khiªm nhêng h¬n ngêi ViÖt Nam

còng tr©n träng bé tiÓu thuyÕt Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ. §©y lµ t¸c phÈm xuÊt

hiÖn kh¸ muén mµng trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam nhng vÉn cã nh÷ng

®ãng gãp nhÊt ®Þnh cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña v¨n xu«i trung ®¹i níc nhµ.

Qua t¸c phÈm ta kh¸m ph¸ quan niÖm cña cha «ng ta vÒ v¨n häc, tù hµo vÒ “®øa

con” tinh thÇn nµy. Tõ ®ã, më ra cho ®éc gi¶ qu¸ tr×nh tiÕp cËn v¨n häc truyÒn

thèng, thõa hëng nh÷ng di s¶n quý b¸u cña cha «ng ®Ó l¹i.

V× thÕ ®èi tîng nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ t×m hiÓu sù gièng kh¸c nhau

gi÷a Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ vµ Tam quèc chÝ diÔn nghÜa trªn mét sè ph¬ng

diÖn cô thÓ vÒ néi dung nghÖ thuËt. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, ngêi viÕt muèn

chØ ra ®îc sù gÆp gì gi÷a hai t¸c phÈm còng nh sù kh¸c biÖt nhau trong hai

cuèn tiÓu thuyÕt.

Tam quèc chÝ diÔn nghÜa lµ t¸c phÈm cã søc sèng lín. ChÝnh v× thÕ ë ViÖt

Nam t¸c phÈm nµy ®· ®îc mét sè nhµ xuÊt b¶n chän dÞch. Tríc hÕt t¸c phÈm ®·

®îc NguyÔn An C, Phan KÕ BÝnh vµ NguyÔn V¨n VÜnh dÞch ra tiÕng ViÖt tõ håi

®Çu thÕ kû XX. N¨m 1959, b¶n dÞch cña Phan KÕ BÝnh do Bïi Kû hiÖu ®Ýnh ®·

®îc nhµ xuÊt b¶n phæ th«ng Hµ Néi Ên hµnh. Cïng n¨m Êy ë miÒn Nam, nhµ ¸

Ch©u, Sµi Gßn cho ra m¾t b¶n dÞch Tam quèc chÝ diÔn nghÜa cña Tö Vi Lang.

V¨n b¶n chóng t«i sö dông trong luËn v¨n nµy dùa trªn b¶n dÞch cña Tö Vi Lang

(1959) ®îc nhµ xuÊt b¶n v¨n hãa t¸i b¶n n¨m 1998. §èi víi Hoµng Lª nhÊt

thèng chÝ còng ®· cã nhiÒu b¶n dÞch. §ã lµ b¶n dÞch cña C¸t Thµnh 1912, Ng«

TÊt Tè 1942, b¶n dÞch cña NguyÔn §¨ng TÊn - NguyÔn C«ng Liªn 1950, b¶n

dÞch NguyÔn §øc V©n - KiÒu Thu Ho¹ch 1964 ®îc t¸i b¶n nhiÒu lÇn. Mäi dÉn

8

chøng trÝch ë luËn v¨n nµy dùa trªn Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ nhµ xuÊt b¶n v¨n

häc 2002.

Ph¹m vi cña ®Ò tµi t¬ng ®èi réng lín bao gåm kh¸ nhiÒu vÊn ®Ò. ChÝnh v×

thÕ, ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nghiªn cøu trong luËn v¨n cã thÓ ®i s©u vµo mét sè yÕu

tè næi bËt hoÆc lít qua nh÷ng nh©n tè kh¸c. Cã lóc l¹i sö dông nh÷ng thµnh tùu

cña giíi nghiªn cøu v¨n häc d©n gian, v¨n häc níc ngoµi ®Ó soi chiÕu cho vÊn

®Ò chÝnh.

3. LÞch sö vÊn ®Ò

Nh ®· nãi ë phÇn lÝ do chän ®Ò tµi, tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Hoa lµ mét

hiÖn tîng v¨n häc ®Æc biÖt. Bëi r»ng, ph¹m vi ¶nh hëng cña nã kh«ng chØ dõng

ë cÊp ®é d©n téc mµ t¸c ®éng ®Õn cÊp ®é khu vùc quèc tÕ. ChÝnh v× thÕ tiÓu

thuyÕt cæ ®iÓn Trung Hoa thu hót sù chó ý cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu: Ta cã thÓ

®iÓm tªn mét sè t¸c gi¶ nghiªn cøu l·o luyÖn víi nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu cña

hä.

- Tríc hÕt lµ B.L.Riftin víi t¸c phÈm Sö thi lÞch sö vµ truyÒn thèng v¨n

hãa d©n gian Trung Quèc. Tªn t¸c phÈm chØ nãi mét c¸ch chung ®Ó ®éc gi¶ t×m

tßi nhng thùc ra vÊn ®Ò ë c«ng tr×nh nµy lµ ®i s©u bµn chñ yÕu vÒ Tam quèc chÝ

diÔn nghÜa trong mèi quan hÖ víi v¨n häc qu¸ khø; tõ ®ã t¸c gi¶ ®i s©u vµo so

s¸nh ¶nh hëng cña sö häc, c¸c lo¹i truyÖn kÓ d©n gian kh¸c víi Tam quèc chÝ

diÔn nghÜa.

- Cßn Clau®ine Salm«n ë t¸c phÈm TiÓu thuyÕt truyÒn thèng Trung Quèc

ë ch©u ¸ ®· chØ ra mèi quan hÖ cô thÓ gi÷a tiÓu thuyÕt Trung Quèc vµ v¨n häc

c¸c d©n téc kh¸c ë ch©u ¸ (TriÒu Tiªn, NhËt B¶n, M«ng Cæ, §«ng Nam ¸...).

- §èi víi I.X Lixªvich víi c«ng tr×nh T tëng v¨n häc cæ Trung Quèc ®·

kh¶o s¸t mét sè ph¹m trï t tëng c¬ b¶n cña v¨n häc níc nµy. §iÒu dÔ nhËn ra lµ

ë ®©y t¸c gi¶ ®i s©u bµn b¹c miªu t¶ c¸c ph¹m trï “ ” “ ” “ ” “ ” ®¹o ®øc khÝ phong …

®Ó tõ ®ã chØ ra mèi quan hÖ gi÷a “ ” v¨n vµ c¸c yÕu tè ®ã. Ngoµi ra, «ng cßn cã

MÊy vÊn ®Ò nghiªn cøu nh÷ng nÒn v¨n häc trung cæ ph¬ng §«ng theo ph¬ng

ph¸p lo¹i h×nh. Trong bµi viÕt nµy t¸c gi¶ ®· chØ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña

v¨n häc trung ®¹i ph¬ng §«ng theo ph¬ng ph¸p lo¹i h×nh.

9

Nh×n chung ë nh÷ng c«ng tr×nh nµy c¸c t¸c gi¶ ®· ®i s©u vµo t×m hiÓu

nghiªn cøu v¨n häc Trung Hoa ë cÊp ®é t¸c phÈm cô thÓ, hoÆc ë cÊp ®é lo¹i

h×nh häc. Híng nghiªn cøu nµy rÊt ®¸ng tr©n träng ®Ó ta häc tËp.

TiÕp thu, häc tËp nh÷ng thµnh tùu cña giíi nghiªn cøu níc ngoµi, c¸c t¸c

gi¶ nghiªn cøu v¨n häc ViÖt Nam ®· cã nç lùc rÊt lín. §iÒu nµy biÓu hiÖn ë

chç: t duy nghiªn cøu s©u s¾c, tõng bíc kh¸m ph¸ ra c¸c quy luËt hoÆc ph¹m trï

cña v¨n häc trung ®¹i, trªn c¬ së ®ã lÝ gi¶i mèi quan hÖ gi÷a c¸c thÓ lo¹i víi

nhau. §¸ng chó ý lµ t¸c phÈm cña TrÇn §×nh Sö, Ph¬ng Lùu, TrÇn §×nh Hîu,

NguyÔn §¨ng Na, NguyÔn Xu©n Hßa, NguyÔn Kh¾c Phi... ë nh÷ng c«ng tr×nh

cña m×nh hä ®· chØ ra: t¸c ®éng cña Nho gi¸o ®èi víi v¨n häc trung ®¹i, kh¶o

s¸t nh÷ng ¶nh hëng Nho gi¸o ®èi víi v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam hoÆc tiÕp cËn

v¨n häc trung ®¹i ®Æt trong mèi quan hÖ víi v¨n hãa trung ®¹i. Trong qu¸ tr×nh

kh¶o s¸t, c¸c nhµ nghiªn cøu trªn cã soi chiÕu ë nh÷ng t¸c phÈm cô thÓ (chñ

yÕu lµ th¬ ca); t¸c phÈm v¨n xu«i Ýt ®îc kh¶o s¸t h¬n (trõ c«ng tr×nh cña

NguyÔn §¨ng Na, NguyÔn Xu©n Hoµ). Nh×n vµo qu¸ tr×nh nghiªn cøu ta nhËn

thÊy r»ng dêng nh tiÓu thuyÕt ch¬ng håi - mét d¹ng quan träng dùa trªn ph¬ng

thøc ph¶n ¸nh tù sù vÉn cha ®îc nghiªn cøu thÊu ®¸o, ®Çy ®ñ. Th¶ng hoÆc, cã

viÖc so s¸nh ®èi chiÕu nhng nã n»m r¶i r¸c cha thµnh mét sù liªn kÕt vµ hÖ

thèng. §©y cã thÓ xem lµ kho¶ng trèng vµ kh¸ míi mÎ. §iÒu nµy cã thÓ ®îc lý

gi¶i tõ nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, tõ c¸ch nh×n ë nhiÒu gãc ®é riªng biÖt.

ViÖc vËn dông c¸c thµnh tùu nghiªn cøu v¨n häc níc ngoµi vµo ViÖt Nam ®Ó

hiÓu, so s¸nh c¸c t¸c phÈm v¨n häc lµ rÊt cÇn thiÕt. Tuy nhiªn ngµnh nghiªn cøu

tù sù ë thÕ giíi còng nh ViÖt Nam cßn rÊt míi mÎ, l¹ lÉm, s¬ khai. Nãi nh t¸c

gi¶ TrÇn §×nh Sö “Tù sù häc” (Naratology) lµ mét lÜnh vùc nghiªn cøu ®Æc thï

cña lý luËn v¨n häc, lÊy nghÖ thuËt tù sù lµm ®èi tîng phÇn nµo ®ã t¬ng øng víi

“thi häc” nghÜa hÑp, lµ lÜnh vùc lÊy nghÖ thuËt thi ca lµm ®èi tîng nghiªn cøu.

Thi häc cña Arixtote xuÊt hiÖn ®· h¬n 2300 n¨m mµ “tù sù häc” m·i ®Õn ®Çu

nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XX míi chÝnh thøc xuÊt hiÖn. §iÒu ®ã chøng tá sù lÜnh

héi vÒ nghÖ thuËt tù sù muén mµng biÕt chõng nµo [49,7].

Qua viÖc kh¶o s¸t c¸c vÊn ®Ò mµ nh÷ng t¸c gi¶ ®i tríc ®· nghiªn cøu

chóng t«i nhËn thÊy r»ng: nh÷ng tµi liÖu ®Ò cÊp ®Õn viÖc so s¸nh gi÷a Hoµng Lª

10

nhÊt thèng chÝ vµ Tam quèc chÝ diÔn nghÜa lµ cã nhng kh«ng nhiÒu. Nã cha t¹o

thµnh vÕt ®Ëm khi nghiªn cøu nh÷ng ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau cña hai t¸c

phÈm tù sù nãi trªn. Trªn c¬ së nh÷ng ý kiÕn ban ®Çu cña c¸c t¸c gi¶ ®ã chóng

t«i muèn cã mét c¸i nh×n cô thÓ vÒ hai t¸c phÈm Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ vµ

Tam quèc chÝ diÔn nghÜa dùa trªn nh÷ng ®èi chiÕu gièng vµ kh¸c nhau ë mét

sè mÆt nhÊt ®Þnh. Tõ ®ã gãp phÇn bæ sung cho qu¸ tr×nh kh¸m ph¸ v¨n häc còng

nh gióp cho viÖc nhËn thøc vÊn ®Ò râ h¬n.

4. NhiÖm vô nghiªn cøu

Do sù giíi h¹n vÒ ph¹m vi nghiªn cøu nªn ë luËn v¨n nµy chóng t«i sÏ tËp

trung vµo c¸c nhiÖm vô c¬ b¶n sau.

4.1. Bíc ®Çu nhËn diÖn ë ph¬ng diÖn lÝ thuyÕt nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan mµ

khi nghiªn cøu ta cÇn kh¶o s¸t cho tÊt c¶ mäi thÓ lo¹i t¸c phÈm, mäi nÒn v¨n

häc: kh¶o s¸t c¬ së x· héi, c¬ së v¨n häc, c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n nh: tiÓu thuyÕt,

tiÓu thuyÕt ch¬ng håi.

4.2. Qua nh÷ng néi dung Êy luËn v¨n sÏ thùc hiÖn qu¸ tr×nh nghiªn cøu

nh÷ng ®iÓm gièng nhau gi÷a Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ vµ Tam quèc chÝ diÔn

nghÜa vÒ mÆt néi dung, nghÖ thuËt. Bíc ®Çu cã thÓ lÝ gi¶i phÇn nµo nh÷ng sù

gièng nhau vµ kh¸c nhau Êy theo quan niÖm v¨n hãa, v¨n häc... hoÆc dùa trªn

t©m lÝ d©n téc gi÷a viÖc ph¸t huy b¶n s¾c vµ tiÕp nhËn gi¸ trÞ bªn ngoµi biÓu

hiÖn cô thÓ nh thÕ nµo?

4.3. Bªn c¹nh häc tËp v¨n häc níc ngoµi, cha «ng ta trong s¸ng t¹o nghÖ

thuËt ®· cã sù c¸ch t©n t¬ng ®èi míi mÎ. §iÒu nµy còng lµ hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh

vËn ®éng néi t¹i vÒ v¨n hãa vµ v¨n häc. Cã thÓ nãi: viÖc tiÕp thu trªn tinh thÇn

s¸ng t¹o ®· trë thµnh t tëng xuyªn suèt cña v¨n häc ViÖt Nam. T¸c gi¶ Hoµng

Lª nhÊt thèng chÝ còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt nµy. ChÝnh v× thÕ luËn v¨n sÏ

ph©n tÝch sù kh¸c nhau gi÷a t¸c phÈm Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ vµ Tam quèc

chÝ diÔn nghÜa ®Ó tõ ®ã gãp phÇn lÝ gi¶i mèi quan hÖ gi÷a hai t¸c phÈm Êy (chñ

yÕu lµ ¶nh hëng cña Tam quèc chÝ diÔn nghÜa ®èi víi Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ)

còng nh bæ sung thªm vµo hÖ thèng nghiªn cøu tríc ®©y (dï chØ lµ phÇn bÐ nhá).

11

5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

§Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu nµy chóng t«i ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t hai t¸c

phÈm trªn vµ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c cã liªn quan. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu

chóng t«i ®· kÕt hîp sö dông mét sè ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau. Cã thÓ

chØ ra.

- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch so s¸nh: (So s¸nh gi÷a hai t¸c phÈm; gi÷a t tëng t¸c

gi¶...).

- Ph¬ng ph¸p ®èi chiÕu: Cã sù ®èi chiÕu gi÷a Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ

víi Tam quèc chÝ diÔn nghÜa ®èi chiÕu gi÷a Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ víi LÞch

triÒu hiÕn ch¬ng lo¹i chÝ.

- Ph¬ng ph¸p thèng kª ph©n lo¹i. Thèng kª sù xuÊt hiÖn cña nh©n vËt

h×nh tîng hoÆc thèng kª h×nh ¶nh, biÓu tîng ®îc nhµ v¨n sö dông nhiÒu lÇn.

ViÖc ph©n lo¹i dùa trªn c¸c h×nh tîng chÝnh diÖn - ph¶n diÖn hoÆc ph©n lo¹i c¸c

nhãm nh©n vËt, c¸c sù kiÖn...

6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn v¨n

6.1. LÇn ®Çu tiªn vÊn ®Ò so s¸nh gi÷a Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ vµ Tam

quèc chÝ diÔn nghÜa vÒ mÆt néi dung nghÖ thuËt ®îc nh×n nhËn, t×m tßi nghiªn

cøu mét c¸ch cã hÖ thèng díi gãc ®é thi ph¸p, gãc ®é x· héi häc, hay lµ c¸ch

nh×n cña v¨n hãa, truyÒn thèng tiÕp nhËn v¨n ch¬ng, gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña d©n

téc ViÖt Nam.

6.2. Nghiªn cøu sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a hai t¸c phÈm nãi trªn

môc ®Ých cña ngêi viÕt muèn ®i s©u so s¸nh ph¹m trï thÓ lo¹i v¨n häc còng nh

®Ò tµi t tëng chñ ®Ò... Trªn c¬ së ®ã chóng t«i muèn gãp phÇn t¹o ra c¸ch hiÓu

vÒ mèi quan hÖ gi÷a hai t¸c phÈm cïng thÓ lo¹i. Nãi réng h¬n, ®ã lµ mèi quan

hÖ cña hai nÒn v¨n häc cïng cã chung ®iÓm gÆp lµ v¨n häc ph¬ng §«ng trong

sù ®èi s¸nh víi v¨n häc ph¬ng T©y. §ång thêi nh×n ra ®îc sù kh¸c biÖt gi÷a tiÓu

thuyÕt trung ®¹i víi tiÓu thuyÕt hiÖn ®¹i. Ngêi viÕt còng muèn x©u chuçi c¸c

vÊn ®Ò rêi r¹c thµnh sù liªn kÕt ®Ó tõ ®ã viÖc tiÕp nhËn t¸c phÈm phong phó h¬n.

6.3. Nh ta biÕt, hai t¸c phÈm trªn ®· ®îc ®a vµo häc tËp trong nhµ trêng ë

ch¬ng tr×nh phæ th«ng còng nh cao ®¼ng, ®¹i häc. ViÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ

12

cña chóng sÏ gãp phÇn thuËn lîi cho viÖc gi¶ng d¹y, häc tËp thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt

ch¬ng håi ®îc tèt h¬n. MÆt kh¸c ®a ®Õn nhËn thøc míi vÒ vÊn ®Ò t¬ng ®èi quen

thuéc, tån t¹i l©u dµi trong kho tµng v¨n häc ViÖt Nam còng nh v¨n häc Trung

Hoa.

7. CÊu tróc cña luËn v¨n

T¬ng øng víi nhiÖm vô nghiªn cøu ®· ®Æt ra, ngoµi phÇn më ®Çu, phÇn

kÕt luËn, néi dung luËn v¨n ®îc triÓn khai cô thÓ ë ba ch¬ng.

Ch¬ng 1: Giíi thuyÕt chung vÒ tiÓu thuyÕt vµ tiÓu thuyÕt ch¬ng håi.

Ch¬ng 2: Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ vµ Tam quèc chÝ diÔn nghÜa -

nh÷ng t¬ng ®ång.

Ch¬ng 3: Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ vµ Tam quèc chÝ diÔn nghÜa -

nh÷ng kh¸c biÖt.

13