Hoàn thiện chính sách phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường Trung học Phổ thông khu vực Tây Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TÔN THỊ NGỌC HẠNH

HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN

ĐỘI NGŨ HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG TRUNG HỌC

PHỔ THÔNG KHU VỰC TÂY NGUYÊN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2017

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TÔN THỊ NGỌC HẠNH

HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN

ĐỘI NGŨ HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG TRUNG HỌC

PHỔ THÔNG KHU VỰC TÂY NGUYÊN

Chuyên ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 62.14.01.14

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học:

1. GS.TS Nguyễn Thị Mỹ Lộc

2. PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Huyền

THÁI NGUYÊN - 2017

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả

nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ

công trình nào.

Tác giả luận án

Tôn Thị Ngọc Hạnh

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và gửi lời cảm ơn sâu sắc tới

GS.TS. Nguyễn Thị Mỹ Lộc và PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền, những

người Thầy, người hướng dẫn khoa học đã thường xuyên chỉ bảo, tận tình

giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án.

Xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Tâm lý - Giáo dục, Phòng

Đào tạo, các Thầy, cô giáo Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giảng

dạy, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.

Xin chân thành cảm ơn các đồng chí Lãnh đạo UBND tỉnh Đăk Nông,

Lãnh đạo Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng giáo dục, các trường THPT tỉnh

Đăk Nông, Đăk Lăk, Gia Lai, Kon Tum, Lâm Đồng đã tạo điều kiện giúp đỡ

trong quá trình nghiên cứu khảo sát, cung cấp số liệu giúp tác giả thực hiện đề

tài luận án.

Tôi xin tri ân sự động viên khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân,

bạn bè và đồng nghiệp, yếu tố đã giúp tôi yên tâm và có thêm động lực để

hoàn thành luận án.

Tác giả xin trân trọng cảm ơn.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2017

Tác giả luận án

Tôn Thị Ngọc Hạnh

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii

MỤC LỤC................................................................................................................. iii

CÁC TỪ VIẾT TẮT SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN .............................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................v

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ....................................................................................vi

DANH MỤC CÁC HÌNH.........................................................................................vii

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................4

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ........................................................................4

4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................4

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................5

6. Phạm vi và giới hạn nghiên cứu..............................................................................5

7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu......................................................5

8. Luận điểm bảo vệ ....................................................................................................7

9. Đóng góp mới của luận án ......................................................................................8

10. Cấu trúc của luận án..............................................................................................9

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT

TRIỂN ĐỘI NGŨ HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG....10

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................................10

1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài................................................................................10

1.1.2. Nghiên cứu ở Việt Nam ..................................................................................14

1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài....................................................................18

1.2.1. Chính sách và hoàn thiện chính sách ..............................................................18

1.2.2. Hiệu trưởng trường THPT, phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THPT ............30

1.3. Hoàn thiện chính sách phát triển ĐNHT trường THPT trong bối cảnh đổi

mới giáo dục...................................................................................................38

iv

1.3.1. Tầm quan trọng của chính sách và hoàn thiện chính sách phát triển

ĐNHT trường THPT......................................................................................38

1.3.2. Nội dung của chính sách phát triển đội ngũ HT trường THPT.......................41

1.3.3. Hoàn thiện chính sách phát triển ĐNHT trường THPT..................................45

1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoàn thiện chính sách phát triển ĐNHT trường THPT ....46

1.5. Kinh nghiệm quốc tế về hoàn thiện chính sách phát triển đội ngũ hiệu

trưởng trường THPT ......................................................................................48

1.5.1. Về chính sách và hoàn thiện chính sách tuyển dụng và bổ nhiệm HT ...........48

1.5.2. Chính sách và hoàn thiện chính sách về đào tạo, bồi dưỡng HT....................50

1.5.3. Chính sách và hoàn thiện chính sách về đánh giá, xếp loại HT......................51

1.5.4. Chính sách và hoàn thiện chính sách về chế độ, đãi ngộ HT..........................53

Kết luận chương 1 .....................................................................................................54

Chương 2. THỰC TRẠNG HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN

ĐỘI NGŨ HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG THPT KHU VỰC TÂY NGUYÊN ....55

2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội khu vực Tây Nguyên............................55

2.2. Khái quát về GD khu vực Tây Nguyên và đặc điểm GD ở bậc THPT..............59

2.2.1. Khái quát về quy mô và chất lượng GD&ĐT khu vực Tây Nguyên ..............59

2.2.2. Thực trạng đội ngũ HT trường THPT khu vực Tây Nguyên ..........................61

2.3. Giới thiệu tổ chức khảo sát ................................................................................69

2.3.1. Mục đích khảo sát ...........................................................................................69

2.3.2. Khách thể, thời gian, địa bàn nghiên cứu........................................................69

2.3.3. Nội dung khảo sát............................................................................................71

2.3.4. Phương pháp và công cụ khảo sát...................................................................71

2.4. Thực trạng chính sách và thực hiện chính sách phát triển ĐNHT trường

trung học phổ thông khu vực Tây Nguyên.....................................................72

2.4.1. Thực trạng chính sách tuyển dụng và bổ nhiệm .............................................73

2.4.2. Thực trạng chính sách đào tạo, bồi dưỡng ......................................................81

2.4.3. Thực trạng chính sách đánh giá, xếp loại HT trường THPT ..........................86

2.4.4. Thực trạng chính sách chế độ, đãi ngộ HT trường THPT ..............................89

v

2.4.5. Đánh giá chung về thực trạng chính sách và thực hiện chính sách phát

triển ĐNHT trường trung học phổ thông khu vực Tây Nguyên ....................93

2.5. Thực trạng hoàn thiện chính sách phát triển ĐNHT trường THPT khu vực

Tây Nguyên ....................................................................................................96

2.5.1. Thực trạng hoàn thiện chính sách ...................................................................96

2.5.2. Những vấn đề thực tiễn cần quan tâm để lựa chọn giải pháp hoàn thiện

chính sách.......................................................................................................98

Kết luận chương 2 ...................................................................................................100

Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN

ĐỘI NGŨ HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

KHU VỰC TÂY NGUYÊN..................................................................................101

3.1. Định hướng của Đảng và Nhà nước về phát triển đội ngũ Hiệu trưởng trường

THPT khu vực Tây Nguyên ...........................................................................101

3.1.1. Quan điểm chiến lược của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh tế - xã

hội khu vực Tây Nguyên..............................................................................101

3.1.2. Chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển giáo dục và phát triển

đội ngũ HT trường THPT khu vực Tây Nguyên..........................................102

3.2. Nguyên tắc xây dựng các giải pháp hoàn thiện chính sách phát triển

ĐNHT trường THPT khu vực Tây Nguyên .................................................104

3.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích...............................................................104

3.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học ...............................................................104

3.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và phát triển các chủ trương, chính

sách phát triển giáo dục hiện hành ...............................................................105

3.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn và khả thi...............................................105

3.2.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và đồng bộ.............................................105

3.3. Giải pháp hoàn thiện chính sách phát triển ĐNHT trường THPT khu vực

Tây Nguyên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ..........................................106

3.3.1. Giải pháp 1: Tăng cường yếu tố dân chủ trong công tác cán bộ, đặc biệt

là cán bộ quản lý giáo dục ở chính sách tuyển dụng và bổ nhiệm HT

trường THPT khu vực Tây Nguyên .............................................................107

vi

3.3.2. Giải pháp 2: Tổ chức đánh giá mức độ phù hợp của các chính sách về

công tác đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng đội ngũ hiệu trưởng THPT tại khu

vực Tây Nguyên ...........................................................................................109

3.3.3. Giải pháp 3: Bổ sung các tiêu chuẩn đặc thù người hiệu trưởng trong chính

sách chế độ đãi ngộ đối với HT trường THPT khu vực Tây Nguyên..............113

3.3.4. Giải pháp 4: Xây dựng chương trình bồi dưỡng quy hoạch giáo viên giỏi nhằm

tạo đột phá về công tác tạo nguồn hiệu trưởng thể hiện ở các nội dung của

chính sách bồi dưỡng và đào tạo HT trường THPT khu vực Tây Nguyên..........116

3.3.5. Giải pháp 5: Xây dựng đề án tổng thể đào tạo đội ngũ cán bộ quản lí

giáo dục cấp chiến lược cho khu vực Tây Nguyên ......................................119

3.4. Kết quả trưng cầu ý kiến chuyên gia về các giải pháp đề xuất........................125

3.4.1. Mục đích .......................................................................................................125

3.4.2. Cách tiến hành.............................................................................................125

3.4.3. Phương pháp xử lý. .......................................................................................126

3.4.4. Kết quả trưng cầu ý kiến của chuyên gia về các giải pháp đề xuất ..............126

3.5. Thử nghiệm một số nội dung của chính sách tuyển dụng và bổ nhiệm HT

trường THPT khu vực Tây Nguyên .............................................................129

3.5.1. Mục đích thử nghiệm ....................................................................................130

3.5.2. Đối tượng và phạm vi thử nghiệm ................................................................130

3.5.3. Nội dung thử nghiệm ....................................................................................130

3.5.4. Phương pháp và quy trình thử nghiệm..........................................................132

3.5.5. Kết quả thử nghiệm.......................................................................................132

Kết luận chương 3 ...................................................................................................136

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.......................................................................137

1. Kết luận ...............................................................................................................137

2. Khuyến nghị ........................................................................................................139

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ...............141

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................142

PHỤ LỤC...............................................................................................................151

iv

CÁC TỪ VIẾT TẮT SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN

BCHTW Ban Chấp hành Trung ương

BGD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo

CB Cán bộ

CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

CNV Công nhân viên

CNXH Chủ nghĩa xã hội

CP Chính phủ

CSVC Cơ sở vật chất

ĐCSVN Đảng Cộng sản Việt Nam

ĐNHT Đội ngũ hiệu trưởng

GD Giáo dục

GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo

GV Giáo viên

HT Hiệu trưởng

KH & CN Khoa học và Công nghệ

KHKT Khoa học kỹ thuật

KT Kinh tế

NNL Nguồn nhân lực

NXB Nhà xuất bản

PT Phát triển

QH Quốc hội

QLGD Quản lý giáo dục

QLNN Quản lý nhà nước

THPT Trung học phổ thông

TTg Thủ tướng

UBND Ủy ban nhân dân

UBTVQH Ủy ban Thường vụ Quốc hội

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Yêu cầu về trình độ và các điều kiện tuyển dụng và bổ nhiệm

hiệu trưởng trường THPT ở một số nước Châu Á [theo 44]...............50

Bảng 2.1. Diện tích và dân số các tỉnh Tây Nguyên ...........................................55

Bảng 2.2. Chỉ số phát triển giáo dục và kinh tế các tỉnh Tây Nguyên so với

toàn quốc .............................................................................................58

Bảng 2.3. Phát triển quy mô học sinh THPT của Tây Nguyên ...........................59

Bảng 2.4. Kết quả tốt nghiệp THPT của Tây Nguyên.........................................61

Bảng 2.5. Phát triển số lượng CBQL, HT trường THPT của Tây Nguyên .........62

Bảng 2.6. Phân tích số lượng HT trường THPT theo vùng.................................63

Bảng 2.7. Phân tích số lượng HT trường THPT theo thâm niên.........................63

Bảng 2.8. Cơ cấu độ tuổi, giới, dân tộc của ĐNHT trường THPT công lập

năm học 2015-2016 (N=195)..............................................................64

Bảng 2.9. Kết quả xếp loại đội ngũ HT trường THPT ........................................69

Bảng 2.10. Mẫu nghiên cứu...................................................................................70

Bảng 2.11. Đánh giá về công tác triển khai chính sách tuyển dụng và bổ

nhiệm hiệu trưởng trường THPT khu vực Tây Nguyên......................73

Bảng 2.12. Đánh giá của CBQL và HT về thực trạng chính sách tuyển dụng

và bổ nhiệm hiệu trưởng trường trung học phổ thông ........................77

Bảng 2.13. Đánh giá về chính sách đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ hiệu trưởng

trường THPT khu vực Tây Nguyên ....................................................81

Bảng 2.14. Đánh giá về thực trạng chính sách đào tạo, bồi dưỡng HT trường THPT ......84

Bảng 2.15. Thực trạng nội dung bồi dưỡng (chuyên đề) của hiệu trưởng

trường trung học phổ thông khu vực Tây Nguyên..............................85

Bảng 2.16. Thực trạng về chính sách đánh giá, xếp loại hiệu trưởng trường

THPT khu vực Tây Nguyên ................................................................86

Bảng 2.17. Đánh giá của CBQL và HT về thực trạng chính sách đánh giá, xếp

loại hiệu trưởng trường trung học phổ thông khu vực Tây Nguyên.........88

Bảng 2.18. Thực trạng chính sách chế độ đãi ngộ hiệu trưởng trường THPT

khu vực Tây Nguyên ...........................................................................89

vi

Bảng 2.19. Đánh giá của CBQL và HT về thực trạng chính sách chế độ đãi

ngộ HT trường THPT khu vực Tây Nguyên.......................................90

Bảng 2.20. Thực trạng các chế độ đãi ngộ hiệu trưởng trường THPT ở khu

vực Tây Nguyên hiện nay ...................................................................91

Bảng 2.21. Thực trạng hoàn thiện các chính PTĐNHT trường THPT ở khu

vực Tây Nguyên được hưởng hiện nay...............................................97

Bảng 3.1. Ý kiến chuyên gia về tính cấp thiết của các giải pháp đề xuất .........127

Bảng 3.2. Ý kiến chuyên gia về tính khả thi của các giải pháp đề xuất ............128

Bảng 3.3. Kết quả thử nghiệm xây dựng tiêu chí tuyển chọn và bổ nhiệm

HT trường THPT Đắk Nông .............................................................133

Bảng 3.4. Đánh giá của các đối tượng tham gia thử nghiệm về quy trình

tuyển chọn và bổ nhiệm HT trường THPT tỉnh Đắk Nông ..............135

vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1. Số lượng HT trường THPT khu vực Tây Nguyên ............................62

Biểu đồ 2.2. Cơ cấu về độ tuổi của HT trường THPT công lập khu vực

Tây Nguyên ......................................................................................65

Biểu đồ 2.3. Cơ cấu thành phần dân tộc của HT trường THPT khu vực

Tây Nguyên......................................................................................66

Biểu đồ 2.4. Cơ cấu giới tính của HT trường THPT công lập khu vực

Tây Nguyên .....................................................................................67

Biểu đồ 2.5. Cơ cấu về trình độ đào tạo của HT trường THPT.............................67

Biểu đồ 2.6. Cơ cấu về trình độ quản lý giáo dục của HT trường THPT..............68

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Sơ đồ Quá trình chính sách .......................................................................25

Hình 1.2. Sơ đồ thang nhu cầu của A. Maslow.........................................................33

Hình 1.3. Sơ đồ nội dung chính sách phát triển đội ngũ HT ....................................41

Hình 3.1. Mối quan hệ giữa chuẩn hiệu trưởng và chương trình bồi dưỡng ..........117

Hình 3.2. Quy trình tuyển chọn, bổ nhiệm HT trường THPT ................................131

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Tây Nguyên là vùng miền núi cao, phía Tây Nam Trung bộ nước ta.

Tây Nguyên có vị trí chiến lược quan trọng, có nhiều tiềm năng và lợi thế về

quân sự, kinh tế và văn hóa, xã hội. Từ sau năm 1975, dân số Tây Nguyên

tăng nhanh; trong đó tăng cơ học rất đáng kể, nhiều vùng dân cư mới được

hình thành và phát triển, các dân tộc đoàn kết sống xen kẽ; sự giao thoa văn

hóa giữa các dân tộc, vùng miền đã làm cho không gian văn hóa Tây Nguyên

ngày nay đa dạng, phong phú. Tuy nhiên, Tây Nguyên đang đứng trước nhiều

thách thức; rừng ngày càng cạn kiệt; tài nguyên đất, nước, khoáng sản khai

thác thiếu tầm chiến lược; kinh tế phát triển thiếu bền vững; dân số, dân cư

còn nhiều biến động; an ninh trật tự xã hội tiềm ẩn nhiều yếu tố bất ổn khó

lường, tỷ lệ hộ nghèo cao (phần đông là đồng bào dân tộc thiểu số). Nguyên

nhân chính là do trình độ dân trí của vùng còn thấp so với cả nước.

Hiện nay, mạng lưới cơ sở giáo dục được mở rộng khắp các vùng dân

cư, Tây Nguyên đã hoàn thành mục tiêu phổ cập giáo dục từ mầm non đến

trung học cơ sở. Hệ thống cơ sở giáo dục trung học phổ thông phân bổ hợp lý ở

các huyện, thị xã, thành phố, đáp ứng mục tiêu “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân

lực, bồi dưỡng nhân tài”. Tuy vậy, giáo dục trung học phổ thông Tây Nguyên

cũng như cả nước, “... đã bộc lộ những yếu kém, bất cập, trong đó có những

vấn đề gây bức xúc xã hội kéo dài. Nhiều chính sách cơ chế, giải pháp về giáo

dục có hiệu quả trong giai đoạn vừa qua, nay đã không còn phù hợp, cần được

điều chỉnh”; một trong những nguyên nhân dẫn đến các yếu kém, bất cập trên

là do: “Quản lý giáo dục và đào tạo còn nhiều yếu kém. Đội ngũ nhà giáo và

cán bộ quản lý giáo dục bất cập về chất lượng, số lượng và cơ cấu; một bộ

phận chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục...” [72].

Yêu cầu của thời kỳ đổi mới về nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho

phát triển bền vững khu vực Tây Nguyên, là cơ hội cho sự nghiệp giáo dục và

2

đào tạo Tây Nguyên cùng cả nước “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục

theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập

quốc tế; phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng

cao, tập trung vào việc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân”

[72]. Để thực hiện mục tiêu này, cần thiết phải thực hiện “giải pháp then chốt

là đổi mới và nâng cao năng lực quản lý nhà nước trong Giáo dục và Đào

tạo”; “Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi

mới giáo dục và đào tạo”[72]. Do vậy, muốn phát triển giáo dục và đào tạo,

điều quan trọng cần phải làm là chăm lo xây dựng và phát triển đội ngũ HT

giáo dục nói chung và và phát triển đội ngũ HT trường THPT khu vực Tây

Nguyên nói riêng.

Trong chiến lược phát triển vùng Tây Nguyên, Đảng và Nhà nước đã

xác định: “Giáo dục, đào tạo là một trong những khâu đột phá, là nhân tố

quyết định cho sự phát triển của Tây Nguyên, nhằm bảo đảm ổn định an ninh

trật tự và phát triển kinh tế xã hội”, từ đó đã yêu cầu Bộ GD&ĐT, UBND các

tỉnh Tây Nguyên: “Xây dựng kế hoạch phát triển giáo dục - đào tạo, dạy

nghề; xây dựng cơ chế chính sách đặc thù, xác định những dự án trọng điểm

để ưu tiên đầu tư xây dựng. Mặt khác, cần chủ động sáng tạo, tích cực phối

hợp với các Bộ, ngành để cùng thực hiện mục tiêu ưu tiên phát triển giáo dục

- đào tạo” [1].

Hiện nay, phần lớn ĐNHT trường THPT của khu vực Tây Nguyên còn

bất cập, chưa đáp ứng tốt các yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Một mặt,

vì công tác quản lý đội ngũ này còn thiếu một chiến lược quán triệt quan điểm

phát triển nguồn nhân lực trong thời kỳ mới. Mặt khác, các hệ thống chính

sách đối với HT chưa thực sự đồng bộ, chưa thể hiện được tính đặc thù của

khu vực; sự chỉ đạo thực hiện còn thiếu hệ thống, chưa hiệu quả; những khó

khăn của thực tiễn tạo ra khoảng cách khá xa giữa chính sách và triển khai

chính sách. Điều này cho thấy, việc xây dựng chính sách đối với đội ngũ HT

các trường THPT ở Tây Nguyên còn thiếu luận cứ khoa học.