Hoàn thiện báo cáo bộ phận tại Tập đoàn dầu khí quốc gia Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH

--------------------

ĐỖ THỊ LAN HƯƠNG

HOÀN THIỆN BÁO CÁO BỘ PHẬN

TẠI TẬP ĐOÀN DẦU KHÍ QUỐC GIA VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI - 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH

--------------------

ĐỖ THỊ LAN HƯƠNG

HOÀN THIỆN BÁO CÁO BỘ PHẬN

TẠI TẬP ĐOÀN DẦU KHÍ QUỐC GIA VIỆT NAM

Chuyên ngành : Kế toán

Mã số : 9.34.03.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS, TS. NGUYỄN MINH PHƯƠNG

2. TS. NGUYỄN VIẾT LỢI

HÀ NỘI - 2020

i

LỜI CẢM ƠN

Luận án này đã không thể hoàn thành nếu hiếu sự hướng dẫn, cổ vũ động

viên và hỗ trợ của nhiều cá nhân và tổ chức.

Trước tiên, tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới PGS-TS

Nguyễn Minh Phương và TS Nguyễn Viết Lợi, hai Thầy Cô đã hướng dẫn, động

viên giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và viết luận án này. Những nhận xét

và đánh giá của Thầy Cô, đặc biệt là những gợi ý về hướng giải quyết vấn đề

trong suốt quá trình nghiên cứu, thực sự là những bài học vô cùng quý giá đối với

tôi không chỉ trong quá trình viết luận án mà cả trong hoạt động nghiên cứu

chuyên môn sau này.

Tôi xin cảm ơn Ban Giám hiệu, lãnh đạo và tập thể giảng viên Khoa Kế

toán - Học viện Tài chính, nơi tôi đang công tác, các Thầy Cô đã giúp đỡ, góp ý

và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình nghiên cứu và viết luận án

của mình, những đồng nghiệp đã chia sẻ, động viên, giúp đỡ để tôi hoàn thành

luận án này.

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, chồng và các con đã động viên và hỗ

trợ tôi rất nhiều về mặt thời gian, hy sinh về vật chất lẫn tinh thần để giúp tôi hoàn

thành luận án này.

Hà Nội, tháng 05 năm 2020

Tác giả luận án

Đỗ Thị Lan Hương

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện dưới

sự hướng dẫn của người hướng dẫn khoa học.

Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng

được công bố trong công trình khoa học nào, ngoại trừ một số kết quả được công bố

trong các công trình khoa học của chính tác giả và người hướng dẫn.

Những nội dung tham khảo từ tài liệu khác đều được tác giả ghi nguồn cụ thể

trong Danh mục các tài liệu tham khảo.

Hà Nội, tháng 05 năm 2020

Tác giả luận án

Đỗ Thị Lan Hương

iii

MỤC LỤC

Trang

Lời cảm ơn .............................................................................................................................i

Lời cam đoan ........................................................................................................................ii

Mục lục.................................................................................................................................iii

Danh mục các từ viết tắt......................................................................................................vi

Danh mục các bảng ...........................................................................................................viii

Danh mục các hình...............................................................................................................x

Danh mục các sơ đồ .............................................................................................................x

MỞ ĐẦU..............................................................................................................................1

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BÁO CÁO BỘ PHẬN TẠI TẬP ĐOÀN

KINH TẾ ...........................................................................................................................24

1.1. TỔNG QUAN VỀ TẬP ĐOÀN KINH TẾ ..............................................................24

1.1.1. Khái niệm tập đoàn kinh tế..............................................................................24

1.1.2. Đặc điểm cơ bản của tập đoàn kinh tế ............................................................27

1.1.3. Một số loại hình Tập đoàn kinh tế ..................................................................29

1.1.4. Vai trò của tập đoàn kinh tế trong phát triển nền kinh tế...............................32

1.1.5. Mối quan hệ giữa các doanh nghiệp trong tập đoàn kinh tế..........................33

1.2. TỔNG QUAN VỀ BÁO CÁO TÀI CHÍNH VÀ BÁO CÁO BỘ PHẬN

TẠI TẬP ĐOÀN KINH TẾ ......................................................................................35

1.2.1. Khái quát chung về báo cáo tài chính trong tập đoàn kinh tế .......................35

1.2.2. Mối quan hệ giữa thông tin trên báo cáo tài chính với việc hình

thành báo cáo bộ phận....................................................................................45

1.2.3. Bộ phận và báo cáo bộ phận............................................................................46

1.2.4. Nhu cầu thông tin bộ phận của đối tượng sử dụng báo cáo tài chính

và sự phát triển của các quy định về báo cáo bộ phận .................................50

1.3. TRÌNH BÀY BÁO CÁO BỘ PHẬN........................................................................54

1.3.1. Nội dung báo cáo bộ phận...............................................................................54

1.3.2. Điều kiện xác định bộ phận cần trình bày ......................................................56

1.3.3. Xác định các chỉ tiêu cần trình bày trên báo cáo bộ phận .............................57

1.3.4. Các chỉ tiêu phân tích thông tin báo cáo bộ phận...........................................59

1.3.5. Lợi ích của việc trình bày báo cáo bộ phận....................................................60

iv

1.4. SỰ HOÀ HỢP CỦA CHUẨN MỰC KẾ TOÁN VIỆT NAM VÀ

CHUẨN MỰC KẾ TOÁN QUỐC TẾ VỀ BÁO CÁO BỘ PHẬN.......................63

1.4.1. Chuẩn mực kế toán Việt Nam về báo cáo bộ phận........................................63

1.4.2. Chuẩn mực kế toán quốc tế về báo cáo bộ phận............................................64

1.4.3. Những điểm giống và khác nhau giữa chuẩn mực kế toán quốc tế

và chuẩn mực kế toán Việt Nam về báo cáo bộ phận..................................66

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..................................................................................................72

Chương 2: THỰC TRẠNG BÁO CÁO BỘ PHẬN TẠI TẬP ĐOÀN

DẦU KHÍ QUỐC GIA VIỆT NAM..............................................................................74

2.1. TỔNG QUAN VỀ TẬP ĐOÀN DẦU KHÍ QUỐC GIA VIỆT NAM ..................74

2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia

Việt Nam.........................................................................................................74

2.1.2. Đặc điểm tổ chức hoạt động, tổ chức quản lý và tổ chức công tác kế

toán của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam...........................................78

2.2. THỰC TRẠNG CÁC QUY ĐỊNH VỀ BÁO CÁO TÀI CHÍNH VÀ

BÁO CÁO BỘ PHẬN TẠI VIỆT NAM .................................................................86

2.2.1. Các quy định liên quan đến báo cáo tài chính tại Việt Nam .........................86

2.2.2. Các quy định liên quan đến báo cáo bộ phận tại Việt Nam ..........................89

2.2.3. Một số nội dung cơ bản trong khung pháp lý về báo cáo bộ phận

của Việt Nam..................................................................................................90

2.3. THỰC TRẠNG BÁO CÁO BỘ PHẬN TẠI TẬP ĐOÀN DẦU KHÍ

QUỐC GIA VIỆT NAM ...........................................................................................91

2.3.1. Thực trạng về tính hữu ích của thông tin báo cáo bộ phận và nhu

cầu thông tin báo cáo bộ phận .......................................................................91

2.3.2. Khái quát về thực trạng trình bày báo cáo bộ phận tại Tập đoàn..................95

2.3.3. Thực trạng việc phân chia bộ phận ...............................................................101

2.3.4. Thực trạng việc xác định bộ phận cần báo cáo ............................................104

2.3.5. Thực trạng lập và trình bày thông tin báo cáo bộ phận ...............................106

2.4. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG...................................................................................115

2.4.1. Đánh giá thực trạng khung pháp lý về báo cáo bộ phận của Việt Nam..........115

2.4.2. Đánh giá thực trạng báo cáo bộ phận tại Tập đoàn Dầu khí Quốc

gia Việt Nam.................................................................................................117

v

2.5. KINH NGHIỆM TRÌNH BÀY BÁO CÁO BỘ PHẬN TẠI MỘT SỐ

TẬP ĐOÀN DẦU KHÍ TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH

NGHIỆM CHO VIỆT NAM...................................................................................123

2.5.1. Kinh nghiệm trình bày báo cáo bộ phận tại một số tập đoàn dầu khí

trên thế giới ...................................................................................................123

2.5.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam..............................................................130

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................................131

Chương 3: HOÀN THIỆN BÁO CÁO BỘ PHẬN TẠI TẬP ĐOÀN

DẦU KHÍ QUỐC GIA VIỆT NAM............................................................................133

3.1. BỐI CẢNH ĐẶT RA CHO VIỆC HOÀN THIỆN BÁO CÁO BỘ PHẬN

TẠI TẬP ĐOÀN DẦU KHÍ QUỐC GIA VIỆT NAM ........................................133

3.1.1. Định hướng phát triển của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam ............133

3.1.2. Mục tiêu và định hướng phát triển thị trường vốn Việt Nam......................135

3.1.3. Lợi ích của việc hoàn thiện báo cáo bộ phận ...............................................137

3.2. QUAN ĐIỂM, NGUYÊN TẮC HOÀN THIỆN BÁO CÁO BỘ PHẬN

TẠI TẬP ĐOÀN DẦU KHÍ QUỐC GIA VIỆT NAM ........................................138

3.2.1. Quan điểm hoàn thiện....................................................................................139

3.2.2. Nguyên tắc hoàn thiện ...................................................................................140

3.2.3. Mục tiêu của việc hoàn thiện.........................................................................142

3.3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN BÁO CÁO BỘ PHẬN TẠI TẬP ĐOÀN

DẦU KHÍ QUỐC GIA VIỆT NAM.......................................................................143

3.3.1. Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý ......................................................................143

3.3.2. Hoàn thiện báo cáo bộ phận tại Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam.........153

3.4. ĐIỀU KIỆN ĐỂ THỰC HIỆN GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN BÁO CÁO

BỘ PHẬN TẠI TẬP ĐOÀN DẦU KHÍ QUỐC GIA VIỆT NAM.....................171

3.4.1.Về phía Nhà nước và các cơ quan chức năng ...............................................171

3.4.2. Về phía các doanh nghiệp thuộc Tập đoàn Dầu khí Quốc gia

Việt Nam ......................................................................................................173

3.4.3. Về phía các đối tượng sử dụng báo cáo tài chính ........................................176

3.5. HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ..........177

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3................................................................................................177

KẾT LUẬN .....................................................................................................................178

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ.........180

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................182

PHỤ LỤC.........................................................................................................................190

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

TT TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH TIẾNG VIỆT

1 ASEAN Association of Southeast Asian

Nations

Hiệp hội quốc gia Đông Nam Á

2 BCBP Báo cáo bộ phận

3 BCC Business Cooperation Contract Hợp đồng hợp tác kinh doanh

4 BCTC Báo cáo tài chính

5 CIEM Central Institute for Economic

Management

Viện nghiên cứu quản lý kinh tế

trung ương

6 CMKT Chuẩn mực kế toán

7 CTCP Công ty cổ phần

8 CODM Chief Operating Decision

Maker

Người ra quyết định hoạt động

9 DN Doanh nghiệp

10 DNNY Doanh nghiệp niêm yết

11 FASB Financial Accounting

Standards Board

Ủy Ban Chuẩn mực kế toán tài

chính Hoa Kỳ

12 GAAP Generally Accepted

Accounting Principles

Những nguyên tắc được chấp

nhận chung

13 HĐQT Hội đồng quản trị

14 HNX Ha Noi Stock Exchange Sàn giao dịch chứng khoán Hà

Nội

15 HOSE Ho Chi Minh Stock Exchange Sở Giao dịch Chứng khoán

Thành phố Hồ Chí Minh

16 IAS International Accounting

Standard

Chuẩn mực kế toán quốc tế

17 IASB International Accounting

Standards Board

Ủy ban chuẩn mực kế toán quốc

tế

18 IASC International Accounting

Standards Committee

Hội đồng chuẩn mực kế toán

quốc tế

19 IFAC The International Federation of

Accountants

Liên đoàn kế toán quốc tế

20 IFRS International Financial

Reporting Standards

Chuẩn mực báo cáo tài chính

quốc tế

vii

21 KTV Kiểm toán viên

22 NĐT Nhà đầu tư

23 OTC Over The Counter Cổ phiếu chưa niêm yết

24 PVN Petrovietnam Tập đoàn dầu khí quốc gia Việt

Nam

25 PSC Production Sharing Contract Hợp đồng phân chia sản phẩm

26 SXKD Sản xuất kinh doanh

27 SEC U.S. Securities and Exchange

Commission

Ủy ban chứng khoán Hoa Kỳ

28 SFAC Statement of Financial

Accounting Concepts

Những chuẩn mực kế toán được

chấp nhận chung

29 SFAS Statement of Financial

Accounting Standards

Chuẩn mực kế toán tài chính

Hoa Kỳ

30 TĐKT Tập đoàn kinh tế

31 TGĐ Tổng giám đốc

32 TNHH Trách nhiệm hữu hạn

33 TSCĐ Tài sản cố định

34 TTCK Thị trường chứng khoán

35 TTTC Thông tin tài chính

36 UPCOM Unlisted Public Company

Market

Thị trường công ty đại chúng

chưa niêm yết

37 USGAAP U.S. Generally Accepted

Accounting Principles

Những nguyên tắc kế toán Mỹ

38 VAA Vietnam Association of

Accountants and Auditors

Hội kế toán và kiểm toán Việt

Nam

39 VAS Vietnam Accounting Standars Chuẩn mực kế toán Việt Nam

40 WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 1.1: Các thông tin bộ phận cần trình bày.................................................................70

Bảng 1.2: Các đối chiếu về số liệu hợp nhất.....................................................................71

Bảng 2.1: Các công ty con của Tập đoàn..........................................................................77

Bảng 2.2: Tính hữu ích của thông tin, các đặc điểm định tính của thông tin -

Tóm tắt câu trả lời...............................................................................................................92

Bảng 2.3: Nhu cầu thông tin báo cáo bộ phận - Tóm tắt câu trả lời................................93

Bảng 2.4: Thông tin khảo sát trên báo cáo tài chính hợp nhất của các công ty mẹ ..........96

Bảng 2.5: Trình bày thông tin BCBP trong BCTC hợp nhất theo nhóm công ty

niêm yết và chưa niêm yết .................................................................................................97

Bảng 2.6: Lý do không cung cấp thông tin BCBP thứ yếu theo khu vực địa lý

trong BCTC hợp nhất.......................................................................................................100

Bảng số 2.7: Cơ sở phân chia bộ phận theo lĩnh vực kinh doanh .................................101

Bảng số 2.8: Phân chia bộ phận theo lĩnh vực kinh doanh tại Tập đoàn Dầu khí

Quốc gia Việt Nam...........................................................................................................102

Bảng số 2.9: Cơ sở phân chia bộ phận theo khu vực địa lý...........................................104

Bảng 2.10: Điều kiện xác định bộ phận báo cáo theo lĩnh vực kinh doanh .................104

Bảng 2.11: Điều kiện xác định bộ phận báo cáo theo khu vực địa lý...........................105

Bảng 2.12: Nội dung thông tin BCBP chính yếu của Bảng cân đối kế toán trên

BCTC hợp nhất.................................................................................................................106

Bảng 2.13: Nội dung thông tin BCBP chính yếu của Báo cáo kết quả hoạt

động kinh doanh trên BCTC hợp nhất - Doanh thu bộ phận.........................................107

Bảng 2.14: Nội dung thông tin BCBP chính yếu của Báo cáo kết quả hoạt

động kinh doanh trên BCTC hợp nhất - Giá vốn bộ phận.............................................108

Bảng 2.15: Nội dung thông tin BCBP chính yếu của Báo cáo kết quả hoạt

động kinh doanh trên BCTC hợp nhất - Chi phí bán hàng và chi phí quản lý

doanh nghiệp bộ phận ......................................................................................................109

ix

Bảng 2.16: Nội dung thông tin BCBP chính yếu của Báo cáo kết quả hoạt

động kinh doanh trên BCTC hợp nhất - Kết quả bộ phận .............................................109

Bảng 2.17: Nội dung thông tin BCBP chính yếu - Thông tin khác ..............................110

Bảng 2.18: Cơ sở lập các chỉ tiêu trên BCBP chính yếu - Các chỉ tiêu bắt buộc.........111

Bảng 2.19: Cơ sở lập các chỉ tiêu trên BCBP chính yếu - Các chỉ tiêu khuyến khích.........112

Bảng 2.20: Nội dung thông tin BCBP thứ yếu trên BCTC hợp nhất............................113

Bảng 2.21: Cơ sở lập các chỉ tiêu trên BCBP thứ yếu ...................................................113

Bảng 3.1: Yêu cầu trình bày thông tin trên BCBP.........................................................152

Bảng 3.2: Quan niệm về bộ phận theo khu vực địa lý ...................................................154

Bảng 3.3: Đề xuất phân chia bộ phận hoạt động của PVN............................................156

Bảng 3.4: Đề xuất phân chia bộ phận hoạt động của Tổng công ty cổ phần

Khoan và dịch vụ khoan dầu khí.....................................................................................157

Bảng 3.5: Đề xuất phân chia bộ phận hoạt động của Tổng công ty Dung dịch

khoan và hóa phẩm dầu khí .............................................................................................157

Bảng 3.6: Xác định bộ phận cần báo cáo tại Tổng công ty cổ phần Khoan và

dịch vụ khoan dầu khí - Năm2 018 .................................................................................159

Bảng 3.7: Xác định bộ phận cần báo cáo tại Tổng công ty Dung dịch khoan và

hóa phẩm dầu khí - Năm 2018.........................................................................................160

Bảng 3.8: Bộ phận Thăm dò và khai thác - Báo cáo bộ phận của PVN.......................162

Bảng 3.9: Bộ phận Dịch vụ xây lắp, cơ khí, kỹ thuật - Báo cáo bộ phận của PVN..........163

Bảng 3.10: Bộ phận Dịch vụ khoan - Báo cáo bộ phận của PVN.................................164

Bảng 3.11: Bộ phận Dịch vụ kho nổi, tàu cảng - Báo cáo bộ phận của PVN..............165

Bảng 3.12: Bộ phận Lọc - hóa dầu - Báo cáo bộ phận của PVN..................................165

Bảng 3.13: Bộ phận Công nghiệp khí - Báo cáo bộ phận của PVN .............................166

Bảng 3.14: Bộ phận Công nghiệp điện - Báo cáo bộ phận của PVN ...........................167

Bảng 3.15: Bộ phận thương mại và phân phối - Báo cáo bộ phận của PVN ...............167

Bảng 3.16: Bộ phận Dịch vụ tài chính - Báo cáo bộ phận của PVN ............................168

Bảng 3.17: Bảng đối chiếu số liệu hợp nhất - Báo cáo bộ phận của PVN

năm 2018..........................................................................................................................169

x

DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Hình 2.1: Doanh nghiệp cung cấp thông tin bộ phận trên BCTC hợp nhất ...................97

Hình 2.2: Doanh nghiệp trình bày báo cáo bộ phận chính yếu và thứ yếu.....................99

Hình 2.3: Doanh nghiệp trình bày báo cáo chính yếu theo lĩnh vực kinh doanh

và khu vực địa lý.................................................................................................................99

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

Trang

Sơ đồ 1.1: Tập đoàn có cấu trúc đơn giản.........................................................................30

Sơ đồ 1.2: Tập đoàn có cấu trúc đầu tư đa cấp.................................................................31

Sơ đồ 1.3: Tập đoàn có cấu trúc hỗn hợp .........................................................................31

Sơ đồ 1.4: Tập đoàn có cấu trúc “Tập đoàn trong Tập đoàn” .........................................32

Sơ đồ 2.1: Cơ cấu Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam...............................................76

Sơ đồ 2.2: Bộ máy quản lý và điều hành của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam..........82

Sơ đồ 2.3: Tổ chức bộ máy Công ty mẹ - Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam.............85

Sơ đồ 3.1: Quy trình lập và trình bày báo cáo bộ phận..................................................146

Sơ đồ 3.2: Các bước xác định bộ phận báo cáo..............................................................150

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Cùng với sự phát triển và hội nhập của nền kinh tế, các doanh nghiệp Việt

Nam có nhiều cơ hội cũng như chịu nhiều thách thức trong các hoạt động kinh

doanh của mình. Nhằm tạo được sức mạnh cạnh tranh cũng như tận dụng được tối

đa các lợi thế về vốn, về khả năng quản lý..., xu hướng các doanh nghiệp thực hiện

hoạt động kinh doanh theo mô hình tập đoàn kinh tế (công ty mẹ - công ty con)

ngày càng nhiều. Thực tế cho thấy ở Việt Nam, các tập đoàn kinh tế nhà nước được

hình thành trên cơ sở chuyển đổi và tổ chức lại các tổng công ty nhà nước theo

Quyết định 91/TTg của Thủ tướng Chính phủ tháng 7/1994. Cho đến nay mô hình

tập đoàn kinh tế nhà nước và mô hình tập đoàn kinh tế tư nhân đang ngày càng phát

triển. Cùng với sự phát triển đó, nhu cầu minh bạch thông tin tài chính của các tập

đoàn kinh tế ngày càng được các đối tượng sử dụng thông tin quan tâm. Thông tin

tài chính của các tập đoàn kinh tế được cung cấp cho các đối tượng sử dụng thông

tin qua hệ thống BCTC hợp nhất, đó là một báo cáo tổng hợp tình hình tài chính và

kết quả kinh doanh của nhóm công ty. Nhóm công ty đó có thể hoạt động trong

nhiều lĩnh vực kinh doanh và khu vực địa lý dẫn đến để hữu ích hơn cho các đối

tượng sử dụng thông tin, trong bản thuyết minh BCTC hợp nhất cần cung cấp thêm

thông tin về tài sản, nợ phải trả, doanh thu, chi phí, kết quả của bộ phận kinh doanh

trong tập đoàn. Xuất phát từ nhu cầu đó, chuẩn mực báo cáo bộ phận được Hội

đồng biên soạn chuẩn mực kế toán quốc tế soạn thảo, ban hành và trên cơ sở đó, Bộ

Tài chính Việt Nam nghiên cứu, ban hành chuẩn mực BCBP năm 2005. Chuẩn mực

BCBP đã được Hội đồng biên soạn chuẩn mực kế toán quốc tế nghiên cứu, sửa đổi

bổ sung năm 2009, song chuẩn mực BCBP của Việt Nam chưa cập nhật thay đổi

theo thông lệ quốc tế.

Như vậy báo cáo bộ phận đã được đề cập trong hệ thống các quy định của

kế toán ở phạm vi quốc tế cũng như ở Việt Nam. Tuy nhiên vì các lý do khác nhau,

đây vẫn là một vấn đề mà các doanh nghiệp còn nhiều lúng túng khi thực hiện đòi

hỏi cần có các nghiên đánh giá một cách có hệ thống và đề xuất các giải pháp

hoàn thiện cả về góc độ chính sách, chế độ kế toán và về vấn đề thực tiễn ở các

doanh nghiệp.

2

Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam là một tập đoàn kinh tế nhà nước có

quy mô lớn và hoạt động trong nhiều lĩnh vực kinh doanh khác nhau liên quan đến

ngành dầu khí, được cơ cấu tổ chức thành một tập đoàn nhiều cấp, thông tin tài

chính của tập doàn được cung cấp qua hệ thống BCTC hợp nhất của các công ty mẹ

trong tập đoàn. Trên BCTC hợp nhất, thông tin tài chính về các bộ phận kinh doanh

theo khu vực địa lý hoặc theo lĩnh vực kinh doanh mặc dù đã được các công ty mẹ

trong tập đoàn quan tâm trình bày song vẫn còn những hạn chế dẫn đến ảnh hưởng

đến đối tượng sử dụng thông tin.

Xuất phát từ những lý do trên, với mong muốn đem lại cái nhìn sâu hơn về

BCBP cả về khía cạnh lý luận và thực tiễn việc trình bày thông tin BCBP trong

BCTC tại Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam, tác giả đã lựa chọn đề tài “Hoàn

thiện báo cáo bộ phận tại Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam” làm đề tài

nghiên cứu của mình.

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu của luận án

Trình bày thông tin BCBP trong BCTC của các doanh nghiệp là vấn đề đã

được rất nhiều tác giả nghiên cứu, cả tác giả trong nước và tác giả quốc tế, công

trình của họ thuộc nhiều cấp độ. Để có cái nhìn toàn cảnh về những công trình

nghiên cứu liên quan đến đề tài của luận án, tác giả xin chọn giới thiệu một số công

trình tiêu biểu.

Trong nội dung này của luận án, tác giả sẽ trình bày những nghiên cứu của các

tác giả trong nước và nước ngoài về tính hữu ích của thông tin BCBP, mức độ của

bất lợi cạnh tranh và mối quan hệ của nó với báo cáo bộ phận, mức độ tuân thủ việc

trình bày báo cáo bộ phận và các nhân tố ảnh hưởng đến việc trình bày BCBP, sự

thay đổi về số lượng và chất lượng của BCBP khi áp dụng chuẩn mực mới so với

các chuẩn mực cũ.

2.1. Tính hữu ích của thông tin BCBP

Thông tin BCBP là thông tin tài chính quan trọng, phục vụ cho việc ra quyết

định của nhiều đối tượng sử dụng thông tin. Nhiều tác giả trong các nghiên cứu gần

đây đã khẳng định, thông tin BCBP giúp nhà đầu tư hiểu rõ kết quả hoạt động của

doanh nghiệp theo từng bộ phận kinh doanh, lĩnh vực hoạt động, để họ có thể dự báo

dòng tiền tương lai chính xác hơn. Đánh giá tính hữu ích của việc trình bày thông tin

BCBP trong BCTC, tác giả đã nghiên cứu một số nội dung sau:

3

2.1.1. Thông tin báo cáo bộ phận làm tăng chất lượng thông tin BCTC

Suwaidan, M., Omari, A. & Abed, S. - “The Segment Information

Disclosures in the Annual Reports of the Jodani Industrial companies” (A Fuiled

Study Commercial College for Scientifc Research: Alexanderia University - 2007).

Suwaidan và cộng sự đã thực hiện nghiên cứu về đầu tiên về các thông lệ trong việc

trình bày thông tin BCBP của các DNNY tại Jordan. Nhóm tác giả cho rằng những

nghiên cứu như này rất hữu dụng, giúp cho tất cả những người sử dụng BCTC đánh giá

được tầm quan trọng của thông tin BCBP trong việc ra quyết định. Họ đã nghiên cứu

thông tin BCBP được trình bày theo IAS 14 của 67 DNNY trong ngành công nghiệp

của Jordan trên sàn giao dịch chứng khoán của Jordan, từ các báo cáo thường niên

được công bố năm 2002. Bằng việc sử dụng các phép thử hồi quy, họ đã kiểm tra mối

quan hệ giữa mức độ cung cấp thông tin BCBP và một số các đặc tính của doanh

nghiệp như: quy mô doanh nghiệp, tỷ lệ nợ, tỷ lệ tài sản hiện có. Họ công bố một bảng

các chỉ số kiểm tra dựa trên những yêu cầu của IAS 14 bao gồm 11 yếu tố của bộ phận

chính yếu (doanh thu từ bên ngoài, doanh thu nội bộ, lợi nhuận, tài sản, cơ sở giá nội

bộ, nợ phải trả, chi phí tài chính, chi phí khấu hao, các khoản chi phí không bằng tiền

khác, lợi nhuận từ liên doanh/liên kết và đối chiếu, điều chỉnh với các tài khoản hợp

nhất); ba yếu tố của các bộ phận thứ yếu (doanh thu từ bên ngoài, tài sản và các chi phí

tài chính); và hai yếu tố cho những nội dung khác (loại hình sản phẩm/dịch vụ của các

doanh nghiệp và yếu tố địa lý.

Cooke, (1989); Hossain, (2000); Karim, (1996). Trong các nghiên cứu của

mình các tác giả này đã khẳng định rằng, mức độ trình bày thông tin BCBP trong

BCTC càng chi tiết sẽ càng làm tăng giá trị thị trường của doanh nghiệp và tăng khả

năng thanh khoản trên TTCK.

2.1.2. Thông tin BCBP giúp dự đoán kết quả trong tương lai

Behn, B. K., Nichols, N. B. & Street, D. L. - “The Predictive Ability of

Geographic Segment Disclosures by U.S. Companies: SFAS No. 131 vs. SFAS No. 14.

Journal of International Accounting Research” (2002). Trong nghiên cứu này, dữ

liệu được thu thập từ 172 doanh nghiệp, tác giả đã tiến hành kiểm chứng, xem xét liệu

việc cung cấp thông tin BCBP theo quy định của SFAS 131 có thực sự giúp cho đối

tượng sử dụng thông tin hiểu được rủi ro và lợi nhuận trong khoản đầu tư của họ ở

doanh nghiệp không. Kết quả cho thấy, trên 50% doanh nghiệp trong khảo sát đã