Hình ảnh người đồng tính, chuyển giới trong văn hóa đại chúng Việt Nam hiện nay

36 NGHIÊN CỨU - TRAO Đ ổ i

HÌNH ẢNH NGƯỜI ĐồNG TÍNH, CHUYÊN GIỚI

TRONG VĂN HÓA ĐẠI CHÚNG VIỆT NAM HIỆN NAY • • •

Vũ Hoàng Hiếu

Tóm tắt:

Trong khoảng mười năm trở lại đây, thái độ xã hội đối với người đồng tính và chuyển giới

đã thay đổi mạnh mẽ theo chiều hưởng tích cực. Đó là kết quả của việc tiếng nói, hình ảnh và

các câu chuyện của những thân phận này được chia sẻ, giới thiệu, bàn luận ngày càng rộng rãi

trong nhiều lĩnh vực đời sổng xã hội; và đặc biệt hơn cả, người đồng tỉnh, chuyến giới đã bước

vào nền văn hóa đại chúng, thậm chỉ sự xuất hiện của họ càng ngày càng trở nên pho biến và có

nhiều ảnh hưởng đảng kể. Đây chỉnh là một hiện tượng văn hóa đương đại rất đáng chú ỷ. Bài

viết này giới hạn phạm vỉ ở việc giới thiệu về hình ảnh người đồng tỉnh, chuyến giới trong văn

hoá đại chúng Việt Nam hiện nay và bước đầu đưa ra một số nhận định.

Từ khóa: Người đồng tỉnh, Người chuyển giới, Văn hoả đại chúng, Việt Nam đương đại.

1. Mở đầu

Trong xã hội Việt Nam, chủ đề đồng tính

và thiểu số tính dục mới được quan tâm một

cách chính thức khoảng hơn hai thập niên trở

lại đây. Sự quan tâm này trước hết thể hiện ở

những định kiến, kì thị thông qua việc báo chí

và dư luận xã hội có những phản ứng tiêu cực

đối với những đám cưới đồng tính đàu tiên xuất

hiện vào cuối thập niên 90 của thế kỉ trước. Sau

đó, những định kiến, kì thị ấy tiếp tục được

củng cố bởi một hệ thống diễn ngôn: diễn ngôn

sinh học coi đồng tính là trái với quy luật tự

nhiên; diễn ngôn y tế cho đồng tính là nguyên

nhân chính làm lan tà n đại dịch HIV/AIDS;

diễn ngôn xã hội xem đồng tính là một loại tệ

nạn như ma túy, mại dâm; diễn ngôn văn hóa

nhìn đồng tính là mối đe dọa các chuẩn mực

giói và phá vỡ cấu trúc gia đình truyền thống;

diễn ngôn luật pháp khi cấm kết hôn đồng giới;

diễn ngôn giáo dục khi có trường học không

chấp nhận học sinh đồng tính; và diễn ngôn

truyền thông khi sử dụng ngôn ngữ khuôn mẫu

và kì thị để nhấn mạnh các hành vi đồng tính

là bất thường, mang tính cám dỗ, gây nghiện

và mô tả người đồng tính là những kẻ theo chủ

nghĩa khoái lạc, buông thả, vô đạo đức với lối

sống đầy rủi ro, nhiều hiểm họa.

Những diễn ngôn này chính là điểm

tựa căn bản của quá trình loại trừ (exclusion)

người đồng tính nói riêng và cộng đồng thiểu

số tính dục (LGBT) nói chung, khiến họ bị

đẩy ra ngoài lề xã hội (Khuất Thu Hồng 2009;

Phạm Quỳnh Phương 2013, 2022; USAID &

UNDP 2014). Tuy nhiên, như một lẽ tất yếu,

song song với quá trình loại trừ là quá trình bao

gồm, hòa nhập (inclusion) - ở đó thể hiện rõ vai

trò chủ động của bản thân người thiểu số tính

dục (tính chủ thể - subjectivity) bên cạnh những

tác động mạnh mẽ của những khả thể/ tác nhân

bên ngoài, trong đó, ảnh hưởng của quá trình

toàn cầu hóa gắn liền với truyền thông mới và

những điều kiện chính trị, văn hóa đặc thù của

Việt Nam được xem là đặc biệt quan trọng.

Trong khoảng mười năm t ò lại đây, thải

độ xã hội đối với người đồng tính và chuyển

giới đã thay đổi mạnh mẽ theo chiều hướng tích