Hiệu ứng ngày đáo hạn hợp đồng tương lai chỉ số VN30 tại thị trường chứng khoán Việt Nam: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Trần Thị Hồng Thảo ; Lê Văn Hải người hướng dẫn khoa học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

TRẦN THỊ HỒNG THẢO

HIỆU ỨNG NGÀY ĐÁO HẠN HĐTL CHỈ SỐ VN30 TẠI THỊ

TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ

Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

TRẦN THỊ HỒNG THẢO

HIỆU ỨNG NGÀY ĐÁO HẠN HĐTL CHỈ SỐ VN30 TẠI THỊ

TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

Chuyên ngành: Tài chính ngân hàng

Mã ngành: 8 34 02 01

LUẬN VĂN THẠC SỸ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ VĂN HẢI

Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là: Trần Thị Hồng Thảo. Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình

nghiên cứu độc lập của riêng tôi dưới sự hướng dẫn, hỗ trợ của TS. Lê Văn Hải. Luận

văn chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại học nào.

Số liệu được nêu trong luận văn là trung thực và có trích dẫn nguồn. Kết quả nghiên

cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào hoặc các nội

dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong

luận văn.

TP. Hồ Chí Minh, Ngày 10 tháng 12 năm 2021

Tác giả

Trần Thị Hồng Thảo

ii

LỜI CÁM ƠN

Để có thể hoàn thành đề tài luận văn thạc sĩ một cách hoàn chỉnh, bên cạnh sự

nỗ lực cố gắng của bản thân còn có sự hướng dẫn nhiệt tình của quý Thầy Cô Trường

Đại học Ngân hàng TP.HCM đã truyền đạt kiến thức quý báu trong khoảng thời gian

học tập nghiên cứu và thực hiện luận văn thạc sĩ.

Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Lê Văn Hải đã trực tiếp hướng

dẫn tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn này. Thầy luôn hết lòng giúp đỡ, tạo

mọi điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành luận văn này.

Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình, các anh chị và các bạn

đồng nghiệp đã hỗ trợ cho tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và

thực hiện luận văn thạc sĩ một cách hoàn chỉnh.

iii

TÓM TẮT

Đề tài nghiên cứu “Hiệu ứng ngày đáo hạn HĐTL chỉ số VN30 tại thị trường

chứng khoán Việt Nam” là đề tài được thực hiện nhằm chứng minh hiệu ứng ngày

đáo hạn HĐTL chỉ số VN30 tác động mạnh mẽ lên thị trường chứng khoán Việt

Nam. Đề tài sử dụng hai phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng. Đầu tiên,

tác giả sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp thích hợp lý thuyết để nghiên

cứu các tài liệu, lý luận liên quan đến thị trường chứng khoán phái sinh, HĐTL chỉ

số trên thế giới và Việt Nam. Tiếp theo đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu sự

kiện của Stoll & Whaley và phương pháp kiểm định Wilcoxon để tìm ra các bằng

chứng hiệu ứng ngày đáo hạn tác động đến KLGD, giá và sự đảo chiều giữa ngày

đáo hạn và nhóm ngày không phải ngày đáo hạn tại thị trường chứng khoán Việt

Nam. Thời gian nghiên cứu từ ngày 10/08/2017 đến ngày 31/12/2020. Đối tượng

nghiên cứu là sự biến động bất thường của chỉ số VN30 vào ngày đáo hạn HĐTL chỉ

số VN30 tại thị trường chứng khoán Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu là KLGD, giá

của chỉ số VN30 vào ngày đáo hạn (Thứ Năm tuần thứ 3) so với các ngày còn lại

trong khoảng thời gian nghiên cứu. Bằng phương pháp đã nêu, tác giả tìm thấy bằng

chứng về sự biến động khối lượng bất thường ở mức ý nghĩa 10% và bằng chứng về

biến động giá bất thường của VN30 ở mức ý nghĩa 0.1%. Tuy nhiên nghiên cứu vẫn

chưa tìm thấy sự đảo ngược giá sau ngày đáo hạn như các nghiên cứu trước đây ở thị

trường phát triển lâu đời mà sự đảo ngược giá được diễn ra trong cả ngày thường lẫn

ngày đáo hạn.

Dựa trên cơ sở lý thuyết, phân tích, kiểm định thực tiễn, kết quả nghiên cứu

luận văn đề xuất một số hàm ý chính sách và các kiến nghị nhằm giúp nhà đầu tư

tránh rủi ro do hiệu ứng ngày đáo hạn gây ra.

Từ khóa: Hiệu ứng ngày đáo hạn, Ngày đáo hạn, Tác động của chứng

khoán phái sinh đến thị trường cơ sở, HĐTL, HĐTL chỉ số VN30.

iv

ABSTRACT

This study titled “Expiration-day effects of VN30 index futures contracts

in the Vietnam’s stock market” aims to examine the effects and their degree of

influence of expiration days for VN30 futures contracts in the Vietnam’s stock

market. The research applied a mix of quantitative and qualitative research methods.

First, the author carried out a comprehensive collection and performed analyses of

the literature regarding derivative market, futures contracts in Vietnam and global

markets. The research paper, then, applied Stoll & Whaley’s phenomenon and

Wilcoxon’s validation research approaches to identify the effects of expiration dates

on transaction volume, price, and reversal between two groups: one of that expires

that one that does not in the Vietnam’s stock market. The research starts from 10th

August 2017 to 31st December 2020. The research concern changes of VN30 index

on expiration days for VN30 futures contracts in the Vietnam’s stock market. The

research scope includes transaction volume, price of VN30 on expiration date (the

thirds Thursday of a month) in comparison with other days within the research

period. By applying the above-mentioned research methods, the author identifies the

10% change in transaction volume and 0.1% change in price of VN30. However, this

research cannot find any price reversal after the expiration day unlike other

researches conducted in other developed market that were able to observe this pattern

in both normal and expiration days.

Based on the literatures, analyses, and validation, the research results provide

recommendations on policies and directions for investors to avoid any risk causing

from the expiration date effects.

Keywords: Expiration-day efffects, Expirationday, The effect of

derivatives, Vietnam Index derivatives affect stock market volatility, Futures

contracts.

v

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CÁM ƠN ............................................................................................................. ii

TÓM TẮT ............................................................................................................ iii

ABSTRACT ............................................................................................................ iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... viii

DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................... ix

DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................................x

CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI........................................................................1

1.1. Lý do chọn đề tài................................................................................................1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu ..........................................................................................2

1.2.1. Mục tiêu chung ........................................................................................2

1.2.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................2

1.3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................3

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .....................................................................3

1.5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................3

1.6. Nội dung nghiên cứu..........................................................................................4

1.7. Đóng góp của đề tài ...........................................................................................4

1.8. Kết cấu đề tài .....................................................................................................5

TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ................................................................................................7

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU

LIÊN QUAN ..............................................................................................................8

2.1. Cơ sở lý thuyết và các khái niệm liên quan .......................................................8

2.1.1. Thị trường chứng khoán cơ sở.................................................................8

2.1.2. Thị trường chứng khoán phái sinh...........................................................9

2.1.3. Vai trò của chứng khoán phái sinh ........................................................11

2.1.4. HĐTL.....................................................................................................13

2.1.5. Mối liên hệ giữa HĐTL chỉ số với thị trường cơ sở..............................14

2.1.6. Hiệu ứng ngày đáo hạn ..........................................................................16

2.1.7. Sự biến động giá, khối lượng và sự đảo ngược giá vào ngày đáo hạn ..17

2.1.8. Mối quan hệ giữa biến động giá và KLGD ...........................................17

2.2. Rổ chỉ số VN30 và HĐTL chỉ số VN30..........................................................19

vi

2.2.1. Chỉ số VN30 ..........................................................................................19

2.2.2. HĐTL chỉ số VN30 ...............................................................................20

2.2.3. Mối liên hệ giữa HĐTL chỉ số VN30 và chỉ số VN30..........................24

2.2.4. Thực trạng HĐTL chỉ số VN30 tại thị trường chứng khoán Việt Nam 26

2.3. Tổng quan tình hình nghiên cứu ......................................................................28

2.3.1. Tình hình nghiên cứu trong nước ..........................................................28

2.3.2. Tình hình nghiên cứu nước ngoài..........................................................30

2.3.3. Thảo luận các nghiên cứu thực nghiệm và khe hở nghiên cứu của đề tài.

...............................................................................................................34

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ..............................................................................................35

CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...................................................37

3.1. Quy trình nghiên cứu .......................................................................................37

3.1.1. Quy trình phân tích số liệu và kiểm định giả thuyết..............................37

3.1.2. Giả thuyết nghiên cứu............................................................................39

3.2. Dữ liệu nghiên cứu...........................................................................................40

3.2.1. Biến động KLGD xung quanh ngày đáo hạn ........................................41

3.2.2. Biến động giá bất thường của chỉ số VN30 tại ngày đáo hạn HĐTL chỉ

số ...............................................................................................................42

3.2.3. Sự đảo ngược giá của chỉ số VN30 xung quanh ngày đáo hạn HĐTL chỉ

số ...............................................................................................................43

3.3. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................44

3.3.1. Phương pháp nghiên cứu sự kiện của Stoll & Whaley (1986, 1987,

1990, 1997)............................................................................................................44

3.3.2. Phương pháp kiểm định Wilcoxon ........................................................46

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ..............................................................................................47

CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..............................48

4.1. Kết quả biến động KLGD của chỉ số VN30 ....................................................48

4.2. Kết quả biến động giá bất thường của chỉ số VN30 ........................................51

4.3. Kết quả sự đảo ngược giá của chỉ số VN30.....................................................54

4.4. Thảo luận kết quả nghiên cứu..........................................................................56

4.4.1. Hiệu ứng ngày đáo hạn tác động đến biến động KLGD của thị trường

cơ sở, chỉ số VN30 ................................................................................................56

4.4.2. Hiệu ứng ngày đáo hạn tác động đến giá của thị trường cơ sở, chỉ số

VN30 ...............................................................................................................58

vii

4.4.3. Sự đảo ngược giá của chỉ số VN30 xung quanh ngày đáo hạn .............58

TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ..............................................................................................61

CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH.......................................62

5.1. Kết luận............................................................................................................62

5.2. Hàm ý chính sách.............................................................................................63

5.2.1. Ý nghĩa đối với cơ quan quản lý............................................................63

5.2.2. Ý nghĩa đối với nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán ......................66

5.2.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ................................................67

PHẦN KẾT LUẬN......................................................................................................70

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................. i

DANH MỤC CÁC WEB SITE.....................................................................................v

PHỤ LỤC 1 ............................................................................................................ vi

PHỤ LỤC 2 .......................................................................................................... viii

viii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Từ viết đầy đủ

HĐTL HĐTL

CKPS Chứng khoán phái sinh

VN30 Chỉ số VN30

CKVN Chứng khoán Việt Nam

UBCK Ủy ban chứng khoán

HOSE Sở giao dịch thành phố HCM

TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh

ATO Giá mở cửa

ATC Giá đóng cửa

NĐT Nhà đầu tư

HNX Sở giao dịch Chứng khoán Hà Nội

ix

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Mẫu HĐTL chỉ số cổ phiếu VN30 ..........................................................23

Bảng 2.2: Tình hình giao dịch HĐTL VN30 từ 2017-2020.....................................26

Bảng 3.1: Bảng nguồn dữ liệu nghiên cứu...............................................................40

Bảng 4.1: KLGD tuyệt đối của chỉ số VN30 ...........................................................48

Bảng 4.2: KLGD tương đối của VN30 trong phiên ATC vào ngày thứ Năm đáo hạn

và ngày thứ Năm không phải đáo hạn......................................................................49

Bảng 4.3: Khối lượng tương đối của VN30 vào tuần đáo hạn và tuần không phải đáo

hạn ............................................................................................................................50

Bảng 4.4: Khối lượng tương đối của VN30 xung quanh ngày thứ Năm đáo hạn và

ngày thứ Năm không phải đáo hạn trong khoảng thời gian 3 ngày .........................51

Bảng 4.5: Biến động giá trong ngày giữa giá cao nhất và giá thấp nhất trong 15 phút

của VN30 vào ngày thứ Năm đáo hạn và ngày thứ Năm không phải đáo hạn ........53

Bảng 4.6: Tỷ lệ số ngày đảo ngược của VN30 ........................................................54

Bảng 4.7: Giá trị trung bình của sự đảo ngược VN30 .............................................55

Bảng 4.8: Tóm tắt kết quả thực nghiệm...................................................................60

x

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1: Các sản phẩm chứng khoán phái sinh ......................................................10

Hình 2.2: Mối liên hệ giữa giá giao ngay và giá HĐTL ..........................................14

Hình 2.3: Mối liên hệ giữa biến động giá và khối lượng .........................................18

Hình 2.4: Cơ chế giao dịch của HĐTL chỉ số VN30 ...............................................21

Hình 2.5: Sự hội tụ của giá giao sau với giá giao ngay............................................25

Hình 0.6: Tình hình giao dịch HĐTL chỉ số VN30 từ 2017-2020…………………26

Hình 3.1: Sơ đồ minh họa quy trình phân tích số liệu và kiểm định giả thuyết.......37

Hình 3.2: Quy trình kiểm định của phương pháp nghiên cứu sự kiện của Stoll &

Whalley.....................................................................................................................38

Hình 3.3: Quy trình nghiên cứu Wilcoxon...............................................................38

Hình 4.1: Khối lượng trung bình xung quanh ngày đáo hạn hợp đồng giao sau chỉ

số VN30....................................................................................................................49

Hình 4.2: Biến động giá trong ngày giữa giá cao nhất và giá thấp nhất trong 15 phút

của VN30 vào ngày thứ Năm đáo hạn và ngày thứ Năm không phải đáo hạn ........52