Hiện trạng về quản lý kết cấu hạ tầng kỹ thuật nông nghiệp , nông thôn.

Bé n«ng nghiÖp & ph¸t TriÓn N«ng Th«n

ViÖn Khoa häc thuû lîi

b¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu §Ò tµi KC 07. 28

Nghiªn cøu x©y dùng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶

kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt n«ng nghiÖp, n«ng th«n

theo h−íng c.n.h – h.®.ho¸

HiÖn tr¹ng vÒ qu¶n lý

kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt

n«ng nghiÖp, n«ng th«n

c¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: viÖn khoa häc thuû lîi

c¬ quan céng t¸c: - Tr−êng ®¹i häc giao th«ng

- ViÖn n¨ng l−îng

chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS hµ l−¬ng thuÇn

Chñ nhiÖm hîp phÇn G.t.n.t: GS.TSKH Nghiªm v¨n DÜnh

Chñ nhiÖm hîp phÇn L.®.n.t: Th.S vò THanh H¶i

6468-1

20/8/2007

Hµ Néi, th¸ng 6 n¨m 2006

Môc lôc

Trang

PhÇn 1: HiÖn tr¹ng qu¶n lý hÖ thèng t−íi tiªu 1

1.1. Tæng quan qu¶n lý thñy n«ng trªn ThÕ Giíi 1

1.1.1. Ph¸t triÓn hÖ thèng t−íi 1

1.1.2. Gi¶i ph¸p qu¶n lý 2

1.1.3. Tµi chÝnh trong qu¶n lý 6

1.1.4. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng t−íi 9

1.1.5. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cña ThÕ Giíi 11

1.2. Tæng quan vÒ qu¶n lý hÖ thèng t−íi ë ViÖt Nam 14

1.2.1. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thuû lîi ë ViÖt Nam 14

1.2.2. Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn Thuû lîi 17

1.3. HiÖn tr¹ng hÖ thèng t−íi 19

1.3.1. §Çu t− ph¸t triÓn thñy lîi 19

1.3.2. HiÖn tr¹ng hÖ thèng t−íi 20

1.4. HiÖn tr¹ng qu¶n lý hÖ thèng t−íi 21

1.4.1. C¬ chÕ chÝnh s¸ch 21

1.4.2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ tån t¹i vÒ chÝnh s¸ch trong qu¶n lý Thuû n«ng 24

1.4.3. M« h×nh tæ chøc qu¶n lý Thuû n«ng 26

1.4.4. Tµi chÝnh trong qu¶n lý hÖ thèng thñy lîi 30

1.4.5. HiÖu qu¶ vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng t−íi 32

1.5. §¸nh gi¸ chung vÒ hiÖn tr¹ng qu¶n lý hÖ thèng t−íi tiªu 39

Tµi liÖu tham kh¶o 41

PhÇn 2: HiÖn tr¹ng qu¶n lý hÖ thèng l−íi ®iÖn n«ng th«n 42

2.1. T×nh h×nh ph¸t triÓn vµ qu¶n lý l−íi ®iÖn n«ng th«n trªn thÕ giíi 42

2.1.1. Ph¸t triÓn L§NT trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc 42

2.1.2. Kinh nghiÖm vÒ qu¶n lý vËn hµnh vµ b¶o d−ìng 43

2.1.3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm vÒ qu¶n lý L§NT 46

2.2. Ph¸t triÓn vµ qu¶n lý L§NT ë ViÖt Nam 47

2.2.1. Ph¸t triÓn l−íi ®iÖn n«ng th«n ë ViÖt Nam 47

2.2.2. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn l−íi ®iÖn ®Õn 2010 50

2.3. HiÖn tr¹ng qu¶n lý l−íi ®iÖn n«ng th«n 52

2.3.1. HiÖn tr¹ng chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý 52

2.3.2. C¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý vµ m« h×nh qu¶n lý 53

2.4. HiÖn tr¹ng qu¶n lý L§NT t¹i khu vùc nghiªn cøu ®iÓn h×nh 60

2.4.1. T×nh h×nh ph¸t triÓn l−íi ®iÖn t¹i khu vùc nghiªn cøu 60

2.4.2. Nh÷ng nhu cÇu ®¸p øng c«ng t¸c qu¶n lý L§NT 64

2.5. TriÓn väng vµ th¸ch thøc trong ph¸t triÓn L§NT 67

2.5.1. Nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®−îc 67

2.5.2. Nh÷ng thuËn lîi trong ph¸t triÓn L§NT 68

2.5.3. Nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc 69

2.6. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ qu¶n lý n©ng cao hiÖu qu¶ an toµn L§NT 70

2.7. VËn hµnh b¶o d−ìng vµ an toµn L§NT 70

2.8. HiÖu qu¶ c«ng viÖc cung cÊp ®iÖn cho n«ng th«n 71

Tµi liÖu tham kh¶o 73

PhÇn 3: HiÖn tr¹ng qu¶n lý hÖ thèng giao th«ng n«ng th«n 75

3.1. Tæng quan vÒ GTNT mét sè n−íc kh¸c trªn thÕ giíi 75

3.1.1. T×nh h×nh ph¸t triÓn vÒ GTNT 75

3.1.2. Xu thÕ ph¸t triÓn GTNT 80

3.2. Tæng quan chung vÒ GTNT ë ViÖt Nam 82

3.2.1. Kh¸i niÖm ph©n lo¹i ®Æc ®iÓm GTNT ë ViÖt Nam 82

3.2.2. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn hÖ thèng GTNT ë ViÖt Nam 86

3.2.3. Môc tiªu ph¸t triÓn GTNT ë ViÖt Nam 90

3.3. HiÖn tr¹ng qu¶n lý hÖ thèng GTNT ë ViÖt Nam 91

3.3.1. ChÝnh s¸ch 91

3.3.2. HÖ thèng tæ chøc qu¶n lý nhµ n−íc vÒ GTNT 93

3.3.3. C¸c m« h×nh qu¶n lý GTNT 95

3.4. HiÖn tr¹ng qu¶n lý GTNT t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng 97

3.4.1. HiÖn tr¹ng qu¶n lý GTNT khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long 97

3.4.2. HiÖn tr¹ng qu¶n lý GTNT khu vùc miÒn nói 99

3.4.3. HiÖn tr¹ng qu¶n lý GTNT khu vùc ®ång b»ng B¾c Bé 101

3.5. Nhu cÇu ph¸t triÓn NC hiÖu qu¶ n¨ng lùc QL cña GTNT ViÖt Nam 104

3.4.1. Vai trß cña GTNT trong qu¸ tr×nh CNH – H§H N«ng th«n 104

3.4.2. VÊn ®Ò nghiªn cøu hiÖu qu¶ vµ n¨ng lùc qu¶n lý GTNT 106

3.6. Khã kh¨n thuËn lîi trong qu¶n lý GTNT 107

tµi liÖu tham kh¶o 109

§Ò tµi KC-07-28 - B¸o c¸o “HiÖn tr¹ng vÒ qu¶n lý kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt n«ng nghiÖp, n«ng th«n”

ViÖn khoa häc thñy lîi 1

PhÇn 1

HiÖn tr¹ng qu¶n lý

HÖ thèng t−íi tiªu

1.1. Tæng quan Qu¶n lý thuû n«ng trªn thÕ giíi

1.1.1. Ph¸t triÓn hÖ thèng t−íi

Theo sè liÖu cña Uû ban t−íi tiªu quèc tÕ, ®Õn n¨m 2002 toµn thÕ giíi ®· t−íi

®−îc 276,719 triÖu ha trong sè 1.510 triÖu ha ®Êt canh t¸c, chiÕm tû lÖ 18,32%.

Trong ®ã ch©u ¸ ®¹t tû lÖ t−íi n−íc cao nhÊt: 33,6% råi ®Õn ch©u Mü: 10,6%,

ch©u ¢u: 9,2%, ch©u Phi 6,9%, ch©u §¹i d−¬ng 4,8%. DiÖn tÝch t−íi t¨ng nhanh,

n¨m 1950 diÖn tÝch ®−îc t−íi trªn thÕ giíi míi chØ ®¹t gÇn 50 triÖu ha, nh− vËy

trong vßng 50 n¨m diÖn tÝch t−íi trªn thÕ giíi ®· t¨ng lªn 5,5 lÇn. DiÖn tÝch t−íi

trªn thÕ giíi qua c¸c n¨m thÓ hiÖn ë h×nh 2-1.

50

252,4 273,3 275,2 275,9 276,7

0

100

200

300

1950 1992 1999 2000 2001 2002

N¨m

DiÖn tÝch t

−íi (triÖu ha)

H×nh 1-1: Ph¸t triÓn diÖn tÝch t−íi trªn thÕ giíi qua c¸c n¨m

§Ò tµi KC-07-28 - B¸o c¸o “HiÖn tr¹ng vÒ qu¶n lý kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt n«ng nghiÖp, n«ng th«n”

ViÖn khoa häc thñy lîi 2

Theo ®¸nh gi¸ cña FAO, trong giai ®o¹n 1992-2002 tèc ®é ph¸t triÓn t−íi trªn

toµn ThÕ giíi lµ 1%, trong ®ã ch©u ¸ cã tèc ®é ph¸t triÓn t−íi m¹nh nhÊt 1,3%.

C¸c n−íc cã tèc ®é ph¸t triÓn t−íi nhanh lµ Trung Quèc, Ên §é, Bangladesh,

Myamar…

Tû lÖ ®Êt ®−îc t−íi so víi ®Êt n«ng nghiÖp còng t¨ng ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt lµ khu vùc

ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. N¨m 1992 tû lÖ ®Êt ®−îc t−íi so víi ®Êt n«ng nghiÖp

khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng lµ 28,7% ®Õn n¨m 2002 t¨ng lªn lµ 31,2%.

Nh÷ng n−íc cã tû lÖ t¨ng m¹nh lµ Bangladesh 15,7%; Myamar 7,9%; Th¸i Lan

4,1%..

ViÖc t−íi n−íc ®· gãp phÇn t¨ng nhanh s¶n xuÊt l−¬ng thùc ®Æc biÖt lµ lóa g¹o

trong 4 thËp kû qua. Sè liÖu ®¸nh gi¸ cña tæ chøc vµo n¨m 1980 cho thÊy s¶n xuÊt

n«ng nghiÖp ë c¸c n−íc Ch©u ¸ trong thËp kû nµy t¨ng 50% trong khi tèc ®é t¨ng

d©n sè lµ 20%.

Trong thËp kû 90 mÆc dï tèc ®é t¨ng tr−ëng vÒ t−íi n−íc ®· gi¶m nhiÒu nh−ng

thµnh qu¶ cña viÖc t−íi n−íc cïng c¸c biÖn ph¸p n«ng nghiÖp vÉn gãp phÇn ®−a

s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã tèc ®é cao h¬n tèc ®é t¨ng d©n sè, cô thÓ lµ:

Tõ n¨m 1981 - 1991: T¹i Ch©u ¸ tèc ®é t¨ng tr−ëng vÒ s¶n xuÊt l−¬ng thùc lµ

1,45%. Trong khi tèc ®é t¨ng d©n sè lµ 1,2%.

HÇu hÕt c¸c n−íc ë Ch©u ¸ trõ CHDCND TriÒu Tiªn, Hµn Quèc, NhËt B¶n do ®Êt

canh t¸c Ýt, d©n ®«ng, c¸c n−íc cßn l¹i ®Òu cã tèc ®é t¨ng tr−ëng vÒ s¶n xuÊt

l−¬ng thùc cao h¬n tèc ®é gia t¨ng d©n sè. §©y lµ thµnh qu¶ cña viÖc t−íi n−íc vµ

c¸c biÖn ph¸p n«ng nghiÖp ®· gãp phÇn t¹o ra.

1.1.2. Gi¶i ph¸p qu¶n lý

1.1.2.1. Xu thÕ chuyÓn giao qu¶n lý thuû n«ng

Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1800 ®· cã viÖc ph¸t triÓn qu¶n lý hÖ thèng thuû lîi th«ng

qua ng−êi sö dông n−íc ë cÊp ®é lµng, x· b»ng viÖc sö dông nguån lùc t¹i ®Þa

ph−¬ng. §Õn ®Çu nh÷ng n¨m 1900 qu¶n lý hÖ thèng thuû lîi l¹i chñ yÕu thuéc c¬

quan Nhµ n−íc. Giai ®o¹n 1950 – 1970 viÖc ph¸t triÓn nh÷ng hÖ thèng thuû lîi

§Ò tµi KC-07-28 - B¸o c¸o “HiÖn tr¹ng vÒ qu¶n lý kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt n«ng nghiÖp, n«ng th«n”

ViÖn khoa häc thñy lîi 3

quy m« lín ®−îc thùc hiÖn bëi Nhµ n−íc vµ c¸c nhµ tµi trî. §Õn ®Çu nh÷ng n¨m

1970 hÖ thèng thuû lîi kh«ng ®−îc b¶o tr× v× thiÕu kinh phÝ cho qu¶n lý vËn hµnh,

thuû lîi phÝ thu kh«ng ®ñ, c«ng tr×nh, kªnh m−¬ng bÞ ph¸ háng. C¸c c«ng tr×nh bÞ

bá ngá vµ trë nªn kh«ng bÒn v÷ng (Repetto, 1986). Giai ®o¹n 1970 – 1980 lµ giai

®o¹n tiÕn bé cña qu¶n lý t−íi trong ®ã nhÊn m¹nh lµ sù kh«i phôc c¸c c«ng tr×nh

vµ ¸p dông c«ng nghÖ míi, kü thuËt qu¶n lý, ®µo t¹o, ¸p dông phÝ dÞch vô vµ sù

tham gia cña ng−êi d©n. ë giai ®o¹n nµy nhiÒu chuyªn gia qu¶n lý t−íi thèng nhÊt

r»ng cÇn ph¶i cã mét kiÓu mÉu míi ®Ó ph¸t triÓn qu¶n lý t−íi khi hä nhËn ra r»ng,

hÖ thèng thuû lîi muèn bÒn v÷ng cÇn cã sù tham gia chñ ®éng cña ng−êi sö dông

®Ó vËn hµnh vµ b¶o d−ìng c«ng tr×nh tèt h¬n (Coward vµ Levine, 1987).

Ngay tõ nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80, nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®· b¾t ®Çu chuyÓn

giao cho n«ng d©n qu¶n lý hÖ thèng t−íi. T¹i cuéc héi th¶o Quèc tÕ vÒ “ChuyÓn

giao qu¶n lý t−íi” tæ chøc t¹i Trung Quèc th¸ng 9/1994 víi sù tham gia cña 216

n−íc, ng−êi ta coi hiÖn t−îng chuyÓn giao qu¶n lý nh− lµ mét cuéc c¸ch m¹ng

mang tÝnh toµn cÇu.

T¹i Héi th¶o vÒ chuyÓn giao qu¶n lý thuû n«ng t¹i Ch©u ¸ do FAO vµ ViÖn Qu¶n

lý n−íc Quèc tÕ tæ chøc t¹i Th¸i Lan n¨m 1995, c¸c ®¹i biÓu ®· th¶o luËn vµ tæng

kÕt 4 lý do dÉn ®Ôn viÖc nhiÒu n−íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch chuyÓn giao qu¶n lý

thuû n«ng trong nh÷ng n¨m qua, ®ã lµ:

- Kinh phÝ cña Nhµ n−íc cÊp kh«ng ®ñ ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña c«ng t¸c

qu¶n lý, vËn hµnh, duy tu b¶o d−ìng vµ söa ch÷a c¸c hÖ thèng thuû n«ng.

- ViÖc thu thuû lîi phÝ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc rÊt khã kh¨n.

- C¸c hÖ thèng t−íi do c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ thÊp.

- Tr×nh ®é cña ng−êi n«ng d©n ngµy cµng ®−îc n©ng lªn vµ nÕu ®−îc tæ chøc

l¹i th× hä sÏ cã kh¶ n¨ng tiÕp thu viÖc qu¶n lý c«ng tr×nh.

VËy chuyÓn giao qu¶n lý t−íi lµ g×? ChuyÓn giao qu¶n lý t−íi nghÜa lµ chuyÓn

giao hÖ thèng t−íi do xÝ nghiÖp Nhµ n−íc qu¶n lý sang cho Tæ chøc dïng n−íc

(Robert Yoder). Nã cã thÓ bao gåm viÖc chuyÓn giao mét phÇn hÖ thèng (®èi víi

c¸c c«ng tr×nh lín) hoÆc toµn bé hÖ thèng (®èi víi c¸c c«ng tr×nh nhá).

§Ò tµi KC-07-28 - B¸o c¸o “HiÖn tr¹ng vÒ qu¶n lý kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt n«ng nghiÖp, n«ng th«n”

ViÖn khoa häc thñy lîi 4

HiÖn nay chuyÓn giao qu¶n lý thuû n«ng (IMT) ®ang diÔn ra ë nhiÒu n−íc trªn thÕ

giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn t¹i Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi nh»m lµm n©ng

cao hiÖu qu¶ vµ t¨ng tÝnh bÒn v÷ng cña c¸c hÖ thèng thuû n«ng. Ch−¬ng tr×nh

PIM ®· vµ ®ang diÔn ra ë nhiÒu n−íc trªn ThÕ giíi, tõ nh÷ng n−íc ph¶i trî gióp ®Ó

ph¸t triÓn nh− Kazacstan, Ud¬bªkistan, Adecbaidan, Tacdikistan… ®Õn c¸c n−íc

ph¸t triÓn nh− Mü, Cana®a, Ph¸p… ë Ch©u ¸, hÇu hÕt c¸c n−íc tËp trung vµo

ch−¬ng tr×nh PIM, c¸c ch−¬ng tr×nh chñ yÕu khëi nguån tõ Ên ®é, Pakistan, Trung

quèc, Srilanka, In®«nªxia, ViÖt nam vµ Th¸i Lan.

Theo c¸c chuyªn gia Quèc tÕ, viÖc tham gia linh ho¹t cña ng−êi n«ng d©n trong

qu¶n lý t−íi ®¶m b¶o c«ng tr×nh ®−îc khai th¸c bÒn v÷ng vµ cã nh÷ng −u ®iÓm

sau:

- N©ng cao tr¸ch nhiÖm cña ng−êi h−ëng lîi. ViÖc qu¶n lý thñy lîi sÏ tèt h¬n,

th−êng xuyªn vµ kÞp thêi h¬n th«ng qua tæ chøc tù qu¶n cña ng−êi n«ng d©n.

- Chñ ®éng trong viÖc cung cÊp n−íc vµ gi¶m c¸c xung ®ét vÒ n−íc.

- ViÖc thiÕt kÕ vµ x©y dùng c«ng tr×nh phï hîp h¬n

- C«ng t¸c b¶o vÖ, gi÷ g×n hÖ thèng c«ng tr×nh tèt h¬n dÉn ®Õn tiÕt kiÖm chi phÝ

duy tu b¶o d−ìng vµ vËn hµnh c«ng tr×nh.

- C«ng t¸c ®iÒu hµnh, thu chi tµi chÝnh ®−îc c«ng khai. Ng−êi n«ng d©n ®−îc

tham gia ý kiÕn cña m×nh trong ®iÒu hµnh vµ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp.

- §−îc trao quyÒn tù chñ vÒ tµi chÝnh nªn viÖc thu tiÒn n−íc tèt h¬n vµ chi phÝ

chÆt chÏ tiÕt kiÖm h¬n.

- Nhµ n−íc gi¶m nhÑ g¸nh nÆng vÒ qu¶n lý còng nh− ®Çu t−.

1.1.2.2. Kinh nghiÖm qu¶n lý, vËn hµnh b¶o d−ìng hÖ thèng t−íi

Ên §é: Tr−íc ®©y, c¸c hÖ thèng thuû lîi ë Ên §é ®Òu do ChÝnh phñ qu¶n lý

nh−ng kÕt qu¶ hÕt søc tåi tÖ, c«ng tr×nh xuèng cÊp nghiªm träng, hiÖu qu¶ phôc

vô s¶n xuÊt kÐm. Tõ nh÷ng n¨m gi÷a thËp kû 70 cña thÕ kû 20, sau khi hµng lo¹t

c¸c c«ng tr×nh thuû lîi ë Ên §é xuèng cÊp nghiªm träng, ChÝnh phñ ®· giao cho

ViÖn Qu¶n lý ®Êt vµ n−íc Ên §é nghiªn cøu n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c

§Ò tµi KC-07-28 - B¸o c¸o “HiÖn tr¹ng vÒ qu¶n lý kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt n«ng nghiÖp, n«ng th«n”

ViÖn khoa häc thñy lîi 5

HTTN. Sau chuyÕn nghiªn cøu kh¶o s¸t thùc ®Þa ë kªnh Paliganj, nhãm nghiªn

cøu ®· ®Ò xuÊt 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n cÇn gi¶i quyÕt ®ã lµ:

+ HÖ thèng t−íi vËn hµnh mét c¸ch bõa b·i

+ Kh«ng cã sù tham gia cña n«ng d©n vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý

+ ThiÕu sù liªn l¹c gi÷a ng−êi sö dông vµ c¬ quan qu¶n lý hÖ thèng.

Tr−íc t×nh h×nh ®ã ChÝnh phñ ®· giao cho ViÖn Qu¶n lý ®Êt vµ n−íc cña Ên §é

nghiªn cøu ®æi míi m« h×nh qu¶n lý vµ ¸p dông cho kªnh Paliganj, Bihar. Qua

kh¶o s¸t nghiªn cøu ViÖn Qu¶n lý ®Êt vµ n−íc ®· ®Ò xuÊt thµnh lËp Héi vËn hµnh

kªnh n«ng d©n (sau nµy ®æi tªn thµnh Héi n«ng d©n ph©n phèi Kªnh Paligianj)

phèi hîp víi Côc Tµi nguyªn cïng qu¶n lý kªnh. Héi lµ tæ chøc ®¹i diÖn cho n«ng

d©n, do chÝnh ng−êi n«ng d©n bÇu lªn ®Ó trùc tiÕp qu¶n lý vËn hµnh hÖ thèng t−íi.

M« h×nh tæ chøc qu¶n lý cña Héi ®−îc m« t¶ ë phô lôc 2-1.

Sau h¬n mét n¨m ho¹t ®éng, kÕt qu¶ ®¹t ®−îc lµ rÊt kh¶ quan, cô thÓ lµ: Kh«ng

cßn t×nh tr¹ng tranh chÊp n−íc, n−íc ®· th«ng suèt ch¶y ®Õn tËn cuèi kªnh nªn

diÖn tÝch t−íi t¨ng lªn 18%, n«ng d©n ®· chñ ®éng tu söa vµ b¶o d−ìng c«ng tr×nh,

møc thu thuû lîi phÝ ®· t¨ng lªn vµ viÖc thu thuû lîi phÝ kh«ng cßn khã kh¨n nh−

tr−íc. ThËm chÝ n«ng d©n cßn hiÓu r»ng møc thu hiÖn t¹i lµ qu¸ thÊp, cÇn ph¶i thu

nhiÒu h¬n ®Ó cã thÓ ®ñ kinh phÝ thùc hiÖn tèt c«ng t¸c b¶o d−ìng.

Philippin: Sù yÕu kÐm trong c«ng t¸c qu¶n lý cña c¬ quan Qu¶n lý T−íi Quèc gia

(National Irrigation Administration – NIA) ®ßi hái ChÝnh phñ ph¶i cã thay ®æi

trong qu¶n lý hÖ thèng thuû lîi. N¨m 1997, ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 552

(11/9/1997) qui ®Þnh NIA ph¶i tù chñ vÒ tµi chÝnh, b»ng c¸ch thu phÝ tõ c¸c hé

h−ëng lîi ®Ó tù trang tr¶i chi phÝ ho¹t ®éng. ChÝnh phñ yªu cÇu NIA x©y dùng vµ

ph¸t triÓn c¸c hiÖp héi t−íi (Irrigation Association – IA) ®Ó phèi hîp víi NIA

qu¶n lý c¸c hÖ thèng thuû lîi. IA ®¶m nhiÖm vai trß qu¶n lý, vËn hµnh (toµn bé

hoÆc tõng phÇn) hÖ thèng th«ng qua c¸c hîp ®ång ký kÕt víi NIA. B−íc ®Çu

®· cho thÝ ®iÓm ¸p dông ë mét sè hÖ thèng nhá vµ ®¹t kÕt qu¶ rÊt tèt, sau ®ã NIA

quyÕt ®Þnh më réng ch−¬ng tr×nh nµy.

§Ò tµi KC-07-28 - B¸o c¸o “HiÖn tr¹ng vÒ qu¶n lý kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt n«ng nghiÖp, n«ng th«n”

ViÖn khoa häc thñy lîi 6

§Ó chuyÓn giao c¸c hÖ thèng t−íi nhá cho c¸c IA, IA ph¶i tr¶ cho ChÝnh phñ 30%

gi¸ trÞ ®Çu t− x©y dùng, 70% cßn l¹i coi nh− phÇn ChÝnh phñ hç trî 1 lÇn cho n«ng

d©n.

1.1.3. Tµi chÝnh trong qu¶n lý

Trong c¸c hÖ thèng do Nhµ n−íc qu¶n lý, ë nhiÒu n−íc, hiÖn ®ang tiÕn hµnh

nh÷ng thay ®æi vµ cã thÓ t×m hiÓu ®iÒu nµy trong h×nh 3-2. Trong qu¸ khø, kinh

phÝ th−êng cÊp tõ Bé Tµi chÝnh xuèng cho Bé N«ng nghiÖp hoÆc Thñy Lîi vµ sau

®ã míi ®Õn c¸c c¬ quan thñy n«ng. C¸c hÖ thèng thñy n«ng ®−îc cÊp kinh phÝ qua

hÖ thèng ng©n s¸ch trung −¬ng. HiÖn nay nhiÒu N−íc nhËn ra r»ng chi phÝ qu¶n lý

hµng n¨m lµ rÊt lín vµ hä gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n lín trong viÖc duy tr× cÊp kinh

phÝ cho c¸c hÖ thèng ®· cò.

V× vËy, nhiÒu Nhµ n−íc ®ang t×m c¸ch thay ®æi nguån kinh phÝ. Nguyªn t¾c

“ng−êi dïng n−íc ph¶i tr¶ tiÒn” ®ang trë nªn quen thuéc. N«ng d©n ®−îc yªu cÇu

tr¶ c¸c chi phÝ cho tæ chøc cña hä vµ ë nhiÒu n−íc phÝ nµy ph¶i tr¶ cho c¸c c¬

quan nhµ n−íc hoÆc c¸c ®¬n vÞ dÞch vô nh÷ng chi phÝ v× c¸c c¬ quan nµy ®ang

phôc vô.

HÇu hÕt c¸c n−íc gÇn ®©y míi tiÕn hµnh thu thñy lîi phÝ, chñ yÕu ë vïng thiÕu

n−íc. Nh×n chung, thuû lîi phÝ cã thÓ ®ñ ®Ó kh«i phôc chi phÝ vÒ ho¹t ®éng vµ vËn

hµnh. VÝ dô, Indonexia ®−a ra phÝ dÞch vô thñy lîi (ISF) m·i tíi n¨m 1987 ®Ó kh«i

phôc chi phÝ ho¹t ®éng vµ b¶o hµnh nh÷ng c¬ së h¹ tÇng, mÆc dÇu, kh«i phôc tiÒn

vèn còng dÇn dÇn ®−îc ®−a vµo gi¸ tiÒn n−íc. ë Philipin chñ yÕu lµ cÊp cho viÖc

ho¹t ®éng vµ b¶o hµnh c¸c hÖ thèng thñy lîi. Gi¸ tiÒn ë mïa kh« lµ cao h¬n gi¸

tiÒn vµo mïa m−a do l−îng n−íc cÊp vµo mïa kh« lµ kh«ng ®ñ. Tuy nhiªn, chØ cã

nh÷ng c¸nh ®ång cã n¨ng suÊt Ýt nhÊt lµ 40 cavan/ha (1 cavan = 50 kg) mét vô

míi ph¶i tr¶ tiÒn thñy lîi phÝ. Nh÷ng c¸nh ®ång cã n¨ng suÊt d−íi 40 cavan/ha th×

®−îc miÔn phÝ. Ng−êi n«ng d©n cã thÓ tr¶ thñy lîi phÝ b»ng tiÒn mÆt hoÆc b»ng

hiÖn vËt. ViÖc quy ra tiÒn mÆt lµ dùa trªn gi¸ hç trî cña ChÝnh phñ ®èi víi lóa t¹i

thêi ®iÓm tr¶ tiÒn. Gi¸ ®èi víi c¸c lo¹i c©y trång kh¸c b»ng 60% gi¸ cña lóa. Gi¸

®èi víi c¸c hÖ thèng tr¹m b¬m lµ cao h¬n do ph¶i chi phÝ tr¶ tiÒn ®iÖn.

§Ò tµi KC-07-28 - B¸o c¸o “HiÖn tr¹ng vÒ qu¶n lý kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt n«ng nghiÖp, n«ng th«n”

ViÖn khoa häc thñy lîi 7

B¶ng 1-1: C¸c lÜnh vùc tr¶ tiÒn cho viÖc dïng n−íc ë mét sè n−íc/vïng ë

Ch©u ¸ vµ Th¸i B×nh D−¬ng

N−íc/vïng tr¶ tiÒn n−íc T−íi

T−íi néi

®ång

Thñy s¶n

trªn ®Êt NN

Bangladesh Cã Cã Kh«ng

Camphuchia Cã - -

Trung quèc Cã Cã Cã

Hång K«ng - - -

Ên §é Cã Cã -

Indonexia Cã Kh«ng Kh«ng

NhËt B¶n Cã Cã Cã

Malaysia - - -

Myanma Cã Cã Cã

Nepan Cã Cã Cã

Pakistan Cã Cã Cã

Papua New Guinea Kh«ng Kh«ng Kh«ng

Philipin Cã Cã Kh«ng

CH TriÒu tiªn Cã Cã Cã

Samoa Kh«ng Cã Cã

Srilanka - - -

Th¸i lan Cã Cã Kh«ng

ViÖt nam Cã Cã Cã

Nh÷ng vÊn ®Ò gÆp ph¶i, liªn quan ®Õn sù thi hµnh chÝnh s¸ch/c¬ chÕ vÒ gi¸ tiÒn

n−íc trong khu vùc cã thÓ tãm l¹i nh− sau:

* Kh¶ n¨ng tr¶ tiÒn, cã xem xÐt ®Õn kh¶ n¨ng cã h¹n cña ng−êi d©n.

* Th¸i ®é s½n sµng tr¶ tiÒn n−íc cña ng−êi d©n, xem xÐt hiÖu qu¶ cña dÞch vô

cÊp n−íc cña c¸c c¬ quan cÊp n−íc.

* Sù rµng buéc vÒ thÓ chÕ, nhiÒu tæ chøc cã tr¸ch nhiÖm x©y dùng gi¸ tiÒn n−íc

nh− c«ng thøc tÝnh gi¸, ®iÒu chØnh gi¸ theo thêi gian.

* Sù t−¬ng t¸c víi chÝnh trÞ trong viÖc ®Æt gi¸ n−íc.

§Ò tµi KC-07-28 - B¸o c¸o “HiÖn tr¹ng vÒ qu¶n lý kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt n«ng nghiÖp, n«ng th«n”

ViÖn khoa häc thñy lîi 8

* C¬ chÕ gi¸ bao cÊp ®· tån t¹i trong mét thêi gian dµi ë nhiÒu n−íc, cÇn ph¶i

cã cè g¾ng ®Ó chuyÓn theo nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng tù do.

* NhËn thøc c«ng céng ë møc thÊp, cÇn cã chiÕn dÞch ®µo t¹o vÒ gi¸ tiÒn n−íc.

Ph−¬ng ph¸p phæ biÕn ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ thñy lîi phÝ lµ gi¸ tiÒn theo dung tÝch vµ

gi¸ cè ®Þnh. TÝnh tiÒn theo dung tÝch chØ ®−îc ¸p dông ë c¸c c«ng tr×nh tr¹m b¬m

vµ ®−êng èng c«ng céng, ë ®ã l−îng n−íc ph©n phèi lµ t−¬ng ®èi dÔ dµng ®o ®−îc.

Sù thµnh c«ng cña nã phô thuéc vµo ®é tin cËy cña dông cô ®o l−u l−îng. Tuy

nhiªn, ë nh÷ng dù ¸n t−íi ruéng b»ng kªnh, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vïng phôc vô t−íi

cho nh÷ng « ruéng nhá, b¸n n−íc theo ®ång hå ®o lµ rÊt ®¾t vµ khã qu¶n lý. Còng

rÊt khã kh¨n ®Ó ®¸nh gi¸ ®−îc l−îng n−íc dïng ë nh÷ng vïng ¸p dông ph−¬ng

ph¸p t−íi liªn tôc. Do vËy, ë hÇu hÕt c¸c hÖ thèng trong khu vùc, mét sè h×nh thøc

gi¸ tiÒn cè ®Þnh ®−îc sö dông, trong ®ã cã:

* Tr¶ tiÒn theo diÖn tÝch ®−îc t−íi, ë ®ã n«ng d©n cã thÓ lÊy ®Çy ®ñ l−îng n−íc

yªu cÇu, mµ chØ tr¶ theo diÖn tÝch trång trät. Nh−îc ®iÓm chÝnh cña ph−¬ng

ph¸p nµy lµ kh«ng khuyÕn khÝch n«ng d©n sö dông n−íc cã hiÖu qu¶.

* Tr¶ tiÒn trªn c¬ së c©y trång, ë ®ã gi¸ cña tõng lo¹i c©y trång cho 1 ha lµ ®−îc

tÝnh cè ®Þnh vµ thu vµo cuèi vô. Gi¸ tiÒn c©y trång th−êng ®−îc s¾p ®Æt bëi

ChÝnh phñ ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt mét sè lo¹i c©y trång vµ gi¶m mét sè lo¹i

kh¸c. C¸c yÕu tè cÇn xem xÐt ë ®©y lµ gi¸ trÞ t−¬ng ®èi cña c©y trång vµ mét

sè lo¹i c©y trång yªu cÇu n−íc nhiÒu h¬n c¸c lo¹i kh¸c.

* Tr¶ tiÒn theo vô, ph¶n ¶nh sù kh¸c nhau vÒ gi¸ trÞ n−íc gi÷a mïa kh« vµ mïa

m−a.

ChÝnh s¸ch “ng−êi dïng ph¶i tr¶” sÏ thµnh c«ng nÕu ng−êi n«ng d©n tin r»ng khi

hä tr¶ tiÒn th× hä sÏ nhËn ®−îc mét lîi Ých nµo ®ã vµ hä sÏ kh«ng nhËn ®−îc lîi

Ých nÕu hä kh«ng tr¶ tiÒn. §iÒu nµy kh«ng khã kh¨n nh− ta t−ëng. Lîi Ých th−êng

hay ®−îc nªu ra gåm:

- C¸c c«ng tr×nh thñy n«ng nÕu ®−îc c¶i t¹o, c«ng t¸c vËn hµnh hÖ thèng thñy

n«ng ®−îc c¶i thiÖn vµ cã tr¸ch nhiÖm h¬n, ng−êi n«ng d©n hoÆc ®¹i diÖn

cña hä ®−îc tham gia viÖc quyÕt ®Þnh ngµy cµng nhiÒu.