Hệ thống nhân vật nữ trong truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NÔNG PHƢƠNG THANH

HỆ THỐNG NHÂN VẬT NỮ

TRONG TRUYỀN KỲ MẠN LỤC CỦA NGUYỄN DỮ

CHUYÊN NGÀNH : VĂN HỌC VIỆT NAM

MÃ SỐ : 60.22.34

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC : PGS.TS NGUYỄN HỮU SƠN

Thái Nguyên - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Bằng sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm ơn

PGS.TS Nguyễn Hữu Sơn, người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ em trong

suốt quá trình thực hiện luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Ngữ Văn, khoa

Sau đại học, cán bộ phòng Quản lý khoa học trường Đại học Sư phạm - Đại học

Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong cả quá trình học tập và

nghiên cứu tại trường.

Xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, giúp đỡ em

trong thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Trong quá trình nghiên cứu, luận văn không tránh khỏi những thiếu sót.

Rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô và bạn bè đồng nghiệp quan

tâm đến luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2011

Tác giả

Nông Phương Thanh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU……………………………………………………………..1

1. Lí do chọn đề tài…………...…………………………………….…………1

2. Lịch sử vấn đề……...………………………………………………………3

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu...…………………………………………10

4. Phương pháp nghiên cứu...…………………………….………………….10

5. Đóng góp của luận văn...………………………………...………………..11

6. Cấu trúc luận văn...………………………………………………………..11

NỘI DUNG………………………………………………………………….12

Chƣơng 1: TÁC GIẢ NGUYỄN DỮ VỚI TRUYỀN KỲ MẠN LỤC VÀ

VẤN ĐỀ NGƢỜI PHỤ NỮ TRONG VĂN XUÔI TỰ SỰ

VIỆT NAM TỪ THẾ KỶ X ĐẾN THẾ KỶ XVI…………....12

1.1. Tác giả Nguyễn Dữ với Truyền kỳ mạn lục...……………….………..…12

1.2. Vấn đề người phụ nữ trong văn xuôi tự sự Việt Nam từ thế kỷ X đến thế

kỷ XVI…………….………………………………………………………..15

1.2.1. Quan niệm về phụ nữ...…………………………………….…………16

1.2.2. Người phụ nữ trong văn xuôi tự sự Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XVI.21

1.3. Tiểu kết.…...………………………………………………….…………27

Chƣơng 2: THẾ GIỚI NHÂN VẬT PHỤ NỮ TRONG TRUYỀN KỲ

MẠN LỤC………………………………………………...……28

2.1. Lý thuyết về nhân vật…………...………………..……………..………28

2.2. Nhân vật người phụ nữ đời thường trong Truyền kỳ mạn lục……….….30

2.2.1. Nguồn gốc hiện thực lịch sử của nhân vật……...…………………..…30

2.2.2. Xây dựng nhân vật phụ nữ theo quan điểm đề cao đạo đức của nhà nho.36

2.2.3. Dấu ấn con người cá nhân ở nhân vật phụ nữ đời thường.....…………48

2.3. Nhân vật phụ nữ thuộc thế giới siêu nhiên, hư ảo…...……. ……..........53

2.3.1. Vẻ đẹp quyến rũ, mê hoặc gây bất hạnh của nhân vật ..……….……..54

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

2.3.2. Xây dựng nhân vật hướng tới quan niệm sống tự do với khát vọng giải

phóng tình cảm bản năng………………………………...…………………..61

2.4. Tiểu kết…………...……………………………………….……….……73

Chƣơng 3: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT PHỤ NỮ TRONG

TRUYỀN KỲ MẠN LỤC…………………………………….…74

3.1. Sự kết hợp giữa yếu tố kỳ và thực khi xây dựng nhân vật phụ nữ….......74

3.1.1. Môtíp hoá thần……………...…………………………………...…. 75

3.1.2. Môtíp tình yêu Người - Ma……………...………………..………….78

3.1.3. Không gian tồn tại của nhân vật có yếu tố kỳ và thực……......…...….81

3.2. Sử dụng đan xen thơ ca với văn xuôi để xây dựng nhân vật phụ nữ...…91

3.3. Sử dụng ngôn ngữ ước lệ, nhiều điển cố…………...…………..…...…105

3.4. Tiểu kết…………………………………………………………..…….110

KẾT LUẬN…………………………………………………………….….111

TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………..113

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Nhắc đến những cây bút tên tuổi có nhiều đóng góp cho nền văn học

dân tộc cần nhắc tới Nguyễn Dữ với tác phẩm duy nhất mà chúng ta biết được

cho tới ngày nay là Truyền kỳ mạn lục. Càng ngày độc giả càng phát hiện

thêm nhiều giá trị và khẳng định vị trí của Truyền kỳ mạn lục. Trong cuốn

Truyền kỳ mạn lục (bản dịch của Trúc Khê Ngô Văn Triện - 1988) có trích bài

viết của GS. Bùi Duy Tân với lời đánh giá: "Lấy tên sách là Truyền kỳ mạn

lục (Sao chép tản mạn những truyện lạ), hình như tác giả muốn thể hiện thái

độ khiêm tốn của một người chỉ ghi chép truyện cũ. Nhưng căn cứ vào tính

chất của các truyện thì thấy Truyền kỳ mạn lục không phải là một công trình

sưu tập mà là một sáng tác văn học với ý nghĩa đầy đủ của từ này" [8,236].

Tác phẩm ra đời đã đánh dấu bước phát triển vượt bậc của truyện ngắn Việt

Nam, đánh dấu sự chuyển biến từ văn xuôi mang nặng tính chức năng sang

văn xuôi giàu tính nghệ thuật.

Ngay từ khi mới ra đời, Truyền kỳ mạn lục được đánh giá là một tác

phẩm đỉnh cao mở đầu cho nền văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại và

nhận được sự quan tâm của nhiều học giả nổi tiếng cả trong và ngoài nước.

Nhiều vấn đề trong Truyền kỳ mạn lục đã trở thành đối tượng của những

công trình nghiên cứu xưa nay. Mặc dù tạo được nhiều hứng thú cho người

đọc, nhưng Truyền kỳ mạn lục không phải là một tác phẩm văn học có thể dễ

dàng chiếm lĩnh và vẫn cần được tiếp tục tìm hiểu. Vì vậy, nghiên cứu Truyền

kỳ mạn lục ở bất cứ phương diện nào cũng là việc làm cần thiết và có ý nghĩa

nhằm khám phá toàn diện hơn những giá trị của di sản văn học quý giá này.

Truyền kỳ mạn lục là một biểu hiện vinh dự cho nền văn học dân tộc.

Lần đầu tiên trong lịch sử văn học Việt Nam, Nguyễn Dữ đã dựng lên trong tác

phẩm của mình một bức tranh hiện thực đa dạng, đa tuyến, phức tạp, chứa đựng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

nhiều ý nghĩa xã hội và đậm nét dân tộc. Những vấn đề hệ trọng nhất của giai

đoạn lịch sử này đã được Nguyễn Dữ phản ánh trong tác phẩm của mình.

Theo Vũ Thanh thì: "điều làm nên giá trị lớn lao nhất, hơn hẳn các tác phẩm

văn xuôi trước đó, cái khiến cho Nguyễn Dữ trở nên gần gũi với các nhà nhân

đạo chủ nghĩa của văn học Việt Nam thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX chính là

việc tập truyện của ông đã hướng tới, phản ánh số phận và khát vọng của con

người, đặc biệt là thân phận của người phụ nữ" [55]. Lần đầu tiên, số phận của

người phụ nữ đã được quan tâm và trở thành hình tượng nhân vật trung tâm

trong tác phẩm văn học. Trong 20 truyện của Truyền kỳ mạn lục, thì có đến 11

truyện viết về người phụ nữ và hầu hết họ đều là nhân vật chính. Vì vậy, nghiên

cứu về nhân vật phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục giúp chúng ta tiếp cận vào

đúng một yếu tố cốt lõi của tác phẩm, từ đó góp phần tạo cơ sở cho việc tìm

hiểu, lý giải những vấn đề khác về tác giả và tác phẩm một cách đúng đắn.

Trong những năm gần đây, tình hình nghiên cứu Truyền kỳ mạn lục qua

các giai đoạn ngày càng có bước phát triển. Vấn đề người phụ nữ trong Truyền

kỳ mạn lục cũng là một đề tài có bề dày lịch sử và được khai thác, soi chiếu dưới

nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên các nhà nghiên cứu thường khảo sát, tìm

hiểu nhân vật phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục theo hướng phân tuyến nhân vật

thành nhân vật chính diện và nhân vật phản diện, nhân vật thiện và ác. Vấn đề

phân loại nhân vật phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục thành hai kiểu loại cơ bản:

nhân vật người phụ nữ đời thường và nhân vật phụ nữ hư ảo, siêu nhiên đã được

bàn đến nhưng chưa có một công trình nghiên cứu cụ thể, có hệ thống. Việc

phân loại, phân tích, cắt nghĩa hai kiểu loại nhân vật phụ nữ này sẽ giúp chúng

tôi hướng tới sự đánh giá một cách sâu sắc, toàn diện hơn về tác phẩm Truyền

kỳ mạn lục và quan niệm của Nguyễn Dữ về người phụ nữ.

Từ những lí do trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: "Hệ thống nhân

vật nữ trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ".

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

2. Lịch sử vấn đề

Là một hiện tượng văn học nổi bật, kết tinh nhiều giá trị về cả phương

diện nội dung và phương diện nghệ thuật, khi vừa xuất hiện Truyền kỳ mạn

lục đã được độc giả đón nhận một cách hào hứng và cho tới nay nó đã làm

hao tổn bao giấy mực cũng như tâm trí của nhiều thế hệ. Trong bề dày lịch sử

nghiên cứu Truyền kỳ mạn lục xuất hiện rất nhiều ý kiến, đánh giá khác

nhau, thậm chí đối lập nhau về những vấn đề đặt ra trong tác phẩm và những

vấn đề có liên quan.

Lời đề tựa của Hà Thiện Hán viết năm Vĩnh Định sơ niên (1547) có lẽ

là ý kiến đánh giá sớm nhất về tác phẩm: "Tập lục này là trứ tác của Nguyễn

Dữ, người Gia Phúc, Hồng Châu. Ông là con trưởng vị tiến sĩ triều trước Nguyễn

Tường Phiêu. Lúc nhỏ rất chăm lối học cử nghiệp, đọc rộng nhớ nhiều, lập chí ở

việc lấy văn chương truyền nghiệp nhà. Sau khi đậu Hương tiến, nhiều lần thi Hội

đỗ trúng trường, từng được bổ làm tri huyện Thanh Tuyền. Mới được một năm

ông từ quan về nuôi mẹ cho tròn đạo hiếu, đến mấy năm không đặt chân đến chốn

thị thành, thế rồi ông viết ra tập lục này để ngụ ý. Xem văn từ thì không vượt ra

ngoài phên giậu của Tông Cát, nhưng có ý khuyên răn, có ý nêu quy củ khuôn

phép, đối với việc giáo hoá ở đời, há có phải bổ khuyết nhỏ đâu!" [7]. Lời đánh

giá chủ yếu hướng về mục đích sáng tác Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ.

Cùng với thời gian, Truyền kỳ mạn lục đã thể hiện sức sống lâu bền

của nó. Sang đến thế kỷ XVIII - XIX, một trong những giai đoạn phát triển

rực rỡ nhất của văn học Việt Nam, nhiều học giả nổi tiếng đã hết lời ca ngợi

Truyền kỳ mạn lục: Ôn Đình hầu Vũ Khâm Lân trong Bạch Vân am cư sĩ

phả kí đã đánh giá Truyền kỳ mạn lục là một "Thiên cổ kỳ bút". Trong Kiến

văn tiểu lục, Lê Quý Đôn đánh giá văn chương Truyền kỳ mạn lục là "lời lẽ

thanh tao tốt đẹp, người bấy giờ lấy làm ngợi khen". Phan Huy Chú trong Lịch

triều hiến chương loại chí thì khen rằng Truyền kỳ mạn lục "là áng văn hay

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

của bậc đại gia"… Đây chủ yếu là những lời đánh giá thiên về mặt nghệ thuật,

đồng thời góp phần khẳng định giá trị, vị trí của Truyền kỳ mạn lục trong nền

văn học dân tộc.

Đến thế kỷ XX, Truyền kỳ mạn lục tiếp tục được khảo cứu trên nhiều

phương diện cả về nội dung và nghệ thuật thể hiện sự quan tâm sâu sắc của các

nhà nghiên cứu và công chúng độc giả dành cho hiện tượng văn học nổi bật này.

Rất nhiều bài viết, nhiều công trình nghiên cứu thực sự tâm huyết đã góp phần

khám phá những giá trị phong phú của tác phẩm như: "Truyền kỳ mạn lục, một

thành tựu của truyện ký văn học viết bằng chữ Hán" (Bùi Duy Tân - Văn học

Việt Nam (Thế kỷ X - Nửa đầu thế kỷ XVIII)); "Loại hình văn xuôi huyễn

tưởng" (Nguyễn Văn Dân - Tạp chí Văn học số 5, 1984); "Đặc điểm văn học

Việt Nam thế kỷ XVI - các bước nối tiếp và phát triển" (Nguyễn Hữu Sơn - Tạp

chí Văn học, số 5 và 6, 1988); "Tương đồng mô hình cốt truyện dân gian và

những sáng tạo trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ" (Nguyễn Hữu Sơn -

Nghiên cứu Văn học, số 1, 2009); "Bàn luận thêm về vấn đề tác giả - tác phẩm

Truyền kỳ mạn lục" (Lại Văn Hùng - Tạp chí Văn học, số 10, 2002); "Những

biến đổi của yếu tố "kỳ" và "thực" trong truyện ngắn truyền kỳ Việt Nam" (Vũ

Thanh – Tuyển tập 40 năm Tạp chí Văn học); "Tìm hiểu khuynh hướng sáng tác

trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ" (Nguyễn Phạm Hùng - Tạp chí Văn

học, số 2, 1987); "Thử so sánh Tiễn đăng tân thoại của Cù Hựu (Trung Quốc)

với Kim ngao tân thoại của Kim Thời Tập (Triều Tiên), Truyền kỳ mạn lục của

Nguyễn Dữ và Cà tỳ tử của Asai rey (Nhật Bản)" (B. Riftin); "Nhân vật nữ trong

thể truyền kỳ qua hai tác phẩm Truyền kỳ mạn lục và Truyền kỳ tân phả" (Kim

Seona - Luận văn thạc sĩ Ngữ Văn trường ĐH KHXH & NV, Hà Nội,1995)…

Từ nhiều góc độ khác nhau, đã có những công trình nghiên cứu, những

bài viết bàn về vấn đề người phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục. Ở đây, chúng

tôi xin đề cập đến một số tài liệu liên quan trực tiếp đến đề tài.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

Trước tiên phải kể đến Bùi Kỷ với "Lời giới thiệu Truyền kỳ mạn lục"

(bản dịch của Trúc Khê Ngô Văn Triện). Trong lời giới thiệu này, khi nêu lên chủ

đề của từng truyện, tác giả chủ yếu đánh giá về nội dung tư tưởng của Truyền

kỳ mạn lục, đồng thời đưa ra một số đánh giá sơ lược về nhân vật phụ nữ

trong tác phẩm: "Truyện 2, 16 (Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu,

Chuyện người con gái Nam Xương): Tả rõ phụ nữ ở xã hội cũ dù ăn ở thuỷ

chung với chồng thế nào cũng chịu một thân phận hèn kém: Một đằng vì thua

bạc mà gán vợ, một đằng vì ngờ vực hão huyền mà vợ phải quyên sinh. Đáng

giận thay! Cái thuyết "tòng phu" đã làm hại bao nhiêu bạn quần thoa trong bao

nhiêu thế kỷ!"; "truyện 14, 18 (Chuyện nàng Thuý Tiêu, Chuyện Lệ Nương): tả

nông nỗi luân lạc của người phụ nữ, một đằng vì tên cường quyền chiếm đoạt

làm cho rẽ thuý chia loan, một đằng vì bọn ngoại xâm lăng loàn áp bức, làm cho

bình rơi trâm gãy, nhưng Thuý Tiêu lại trở về được với Nhuận Chi, Lệ Nương

cam chịu quyên sinh để trọn nghĩa với Phật Sinh, càng rõ ái tình chân chính

không có thế lực nào khuất phục được"; "truyện 19 (Cuộc nói chuyện thơ ở Kim

Hoa): …xem như hai câu thơ nói đùa Kim Hoa nữ sĩ làm cho bà phải mang hận

đến suối vàng…" [8,234-235]. Trong những lời định giá này, tiêu chí để Bùi Kỷ

đánh giá nhân vật nữ về cơ bản vẫn là tiêu chí đức hạnh của nhà nho. Đối với những

nhân vật nữ vượt ra ngoài lễ giáo phong kiến, ông tỏ thái độ không đồng tình, tuy nhiên

ông cũng lên tiếng phê phán thuyết "tòng phu" của Nho gia.

Tiếp đó, trong sách Văn học Việt Nam (Thế kỷ X - Nửa đầu thế kỷ XVIII),

GS. Bùi Duy Tân cũng bày tỏ quan điểm đánh giá tương đối thống nhất với

quan điểm của Bùi Kỷ qua bài viết "Truyền kỳ mạn lục, một thành tựu của

truyện ký văn học viết bằng chữ Hán". Tuy nhiên, khi nghiên cứu hệ thống

nhân vật nữ trong Truyền kỳ mạn lục, Bùi Duy Tân cơ bản vẫn đứng từ góc

nhìn xã hội học, việc đánh giá của giáo sư chủ yếu thiên về phương diện đạo

đức. Bùi Duy Tân khẳng định: "Trong nhiều truyện của Truyền kỳ mạn lục,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

đối lập với những nhân vật phản diện, tiêu cực, đại biểu cho những cái xấu

xa, ông đã xây dựng những nhân vật có nhiều mặt tích cực … nàng Nhị

Khanh thì đảm đang, tiết liệt, Lệ Nương, Dương Thị, Thúy Tiêu thì thủy chung

với người yêu, với chồng,… Và tuy những nhân vật ấy thường thể hiện phẩm

chất cao qua khuôn trung, hiếu, tiết, nghĩa, nhưng thực chất thì lại phản ánh

những truyền thống đạo đức tốt đẹp của dân tộc, và phần nào thể hiện yêu

cầu của nhân dân về đạo lý làm người và những mối quan hệ cần xây dựng

trong gia đình và xã hội" [23,517]. Ông khen ngợi những người nghĩa phụ tiết

liệt, đáp ứng chuẩn mực Nho gia, đồng thời phê phán những người phụ nữ

dám chủ động đi tìm tình yêu và hạnh phúc ái ân, đi ngược với những chuẩn

mực đạo đức phong kiến.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Phạm Hùng cũng đưa ra một số nhận định về

vấn đề người phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục qua bài viết "Tìm hiểu khuynh

hướng sáng tác trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ". Vấn đề Nguyễn

Phạm Hùng quan tâm nhất là giá trị nhân đạo của tác phẩm. Ông nhấn mạnh

bi kịch của nhân vật nữ, nêu ra những nguyên nhân phá hủy khát vọng hạnh

phúc chân chính của người phụ nữ để khẳng định lòng nhân đạo của Nguyễn

Dữ: "Niềm khao khát hạnh phúc gia đình là chủ đề chính của nhiều truyện.

Mâu thuẫn giữa khát vọng hạnh phúc đó với các thế lực tàn bạo của xã hội

chính là hạt nhân nghệ thuật của những truyện này. Người phụ nữ, hoặc vì

chiến tranh phong kiến tàn khốc mà phải chịu thiệt thòi, khổ sở (Truyện Lệ

Nương); hoặc vì kẻ quyền thế độc ác, xảo trá mà phải chịu cảnh "rẽ thuý chia

uyên" (Truyện nàng Thuý Tiêu); hoặc vì nam quyền phong kiến mà phải

chịu chia lìa… Những khao khát hạnh phúc chân chính của người phụ nữ

thường dẫn họ đến chỗ chết, và thường là tự vẫn" [18,118]. Trong bài viết,

Nguyễn Phạm Hùng nhấn mạnh vị trí đặc biệt của hình tượng nhân vật phụ nữ

trong Truyền kỳ mạn lục, khẳng định tác phẩm đã đặt ra "vấn đề người phụ nữ"

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7

khi nhận xét: "Tựu chung, lần đầu tiên trong văn học Việt Nam, người phụ nữ

đã xuất hiện rầm rộ như thế ở Truyền kỳ mạn lục với cả diện mạo, tâm hồn,

tình cảm, nhu cầu và khát vọng, với số phận của mình. Đó là những con

người vốn xuất thân rất bình thường, có khi tầm thường, như ca kĩ, tì thiếp…

nhưng lại mang những phẩm chất rất đáng trân trọng. Nếu như trước đây,

hình ảnh người phụ nữ quý tộc có đi vào sáng tác của Nguyễn Trãi, Nguyễn

Húc v.v.. thì thường cũng mới chỉ dừng lại ở sự nhận thức trên bình độ tâm lý,

còn ở đây, nó là một đối tượng nhận thức, đối tượng thẩm mỹ trọn vẹn, thành

vấn đề người phụ nữ trong văn học - với những nhân vật trung tâm là phụ nữ"

[18,119]. Qua đó, Nguyễn Phạm Hùng phần nào khẳng định ý nghĩa vượt trội

của hình tượng nhân vật phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục so với những tác

phẩm văn học giai đoạn trước.

Cùng lý giải nguyên nhân dẫn đến bi kịch của người phụ nữ, học giả nữ

Trần Thị Băng Thanh cho rằng: "Trong một xã hội rối ren như thế, nhiều tệ

nạn thế tất sẽ nảy sinh. Cờ bạc, trộm cắp, tật dịch, ma quỷ hoành hành, đến

Hộ pháp, Long thần cũng trở thành yêu quái, sư sãi, học trò, thương nhân,

nhiều kẻ đắm chìm trong sắc dục. Kết quả là người dân lương thiện, đặc biệt

là phụ nữ phải chịu nhiều đau khổ. Nguyễn Dữ dành nhiều ưu ái cho những

nhân vật này. Dưới ngòi bút của ông họ đều là những thiếu phụ xinh đẹp,

chuyên nhất, tảo tần, giàu lòng vị tha nhưng luôn luôn phải chịu số phận bi

thảm. Đến cả loại nhân vật "phản diện" như nàng Hàn Than (Đào thị nghiệp

oan ký), nàng Nhị Khanh (Mộc miên thụ truyện), các hồn hoa (Tây viên kỳ

ngộ ký) và "yêu quái ở Xương Giang" cũng đều vì số phận đưa đẩy, đều vì

"nghiệp oan" mà đến nỗi trở thành ma quỷ. Họ đáng bị trách phạt nhưng

cũng đáng thương" [7].

PGS.TS Vũ Thanh trong bài viết "Đóng góp của Nguyễn Dữ cho thể

loại truyện truyền kì Đông Á" đã đặc biệt nhấn mạnh giá trị nhân đạo của

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8

Truyền kỳ mạn lục khi đề cập đến vấn đề người phụ nữ: "Nhà văn đề cao

những phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ, thậm chí là những người phụ nữ

có thân phận hèn kém trong xã hội như Thúy Tiêu, một con hát, thực chất là

nô lệ trong dinh thự một vị quan nhà Trần trong “Chuyện nàng Thúy Tiêu”,

hay “ả kỹ nữ” tên Hàn Than trong “Chuyện nghiệp oan của Đào thị”... Họ

là những người mang trong mình những phẩm chất mẫu mực của người phụ

nữ Việt Nam truyền thống, như nàng Vũ Thị Thiết “thùy mị, nết na”, chung

thủy chờ chồng, hiếu nghĩa nhất mực với mẹ chồng (“Chuyện người con gái

Nam Xương”), hoặc như nàng Nhị Khanh tiết nghĩa, khuyên chồng chịu theo

cha đến nhậm chức ở nơi “tử địa... lam chướng nghìn trùng”, rồi ở nhà một

mực thủ tiết chờ chồng, “quyết không mặc áo xiêm của chồng để đi làm đẹp

với người khác” khi bị ép gả cho kẻ giàu có... Nhưng những con người với

những đức tính cao đẹp đáng được ca ngợi và trân trọng đó dường như không

phải sinh ra để hưởng hạnh phúc mà để chịu đau khổ. Tất cả họ đều rơi vào

bi kịch không lối thoát và đều phải tìm đến cái chết, những cái chết đôi khi đầy

oan khốc dành cho những người như Vũ Thị Thiết, như Nhị Khanh…" [55]. Ca

ngợi những phẩm chất đạo đức mẫu mực của người phụ nữ trong Truyền kỳ

mạn lục, tác giả bài viết cũng khẳng định số phận bi kịch dành cho tất cả

những người phụ nữ trong xã hội bấy giờ, đồng thời thể hiện sự cảm thông

sâu sắc với những số phận bất hạnh ấy.

PGS.TS Nguyễn Đăng Na cũng là một người dành nhiều tâm huyết với

các tác phẩm văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại và rất quan tâm đến vấn

đề người phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục. Trong công trình nghiên cứu Đặc

điểm văn học Việt Nam trung đại – Những vấn đề văn xuôi tự sự, tác giả nhấn

mạnh vị trí, vai trò quan trọng của Truyền kỳ mạn lục trong tiến trình phát triển

thể loại văn xuôi tự sự Việt Nam. Về vấn đề người phụ nữ, Nguyễn Đăng Na

đưa ra những nhận định: "Không chỉ phát hiện ra con người có sức mạnh làm