Hành động giao và phân công trong tiếng Việt

Nguyễn Thị Thanh Ngân Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 87(11): 31 - 35

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 31 http://www.lrc-tnu.edu.vn

HÀNH ĐỘNG GIAO VÀ PHÂN CÔNG TRONG TIẾNG VIỆT

Nguyễn Thị Thanh Ngân*

Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Trong công sở, ngƣời Việt thƣờng thực hiện hành động giao và phân công. Những điểm tƣơng

đồng giữa hai hành động này khiến nhiều ngƣời đồng nhất chúng, song những khác biệt cụ thể lại

cho phép khẳng định rằng đây là hai hành động riêng biệt. Do vậy, cần nắm rõ bản chất của mỗi

hành động để có thể ứng dụng vào giao tiếp, nhằm đạt hiệu quả nói năng cao nhất.

Từ khóa: Hành động ngôn từ, hành động cầu khiến, giao, phân công, tiếng Việt.

Hành động giao (giao việc/ nhiệm vụ) và phân

công thƣờng đƣợc thực hiện trong môi trƣờng

công sở. Chúng thƣờng bị đồng nhất bởi

ngƣời nói (Sp1- speaker1) thƣờng là cấp trên

của ngƣời nghe (Sp2- speaker2) trong cùng

một thể chế, bởi công việc X mà Sp2 phải

thực hiện trong tƣơng lai là công việc chung

của tập thể (việc công). Tuy nhiên, xem xét

kỹ lƣỡng, đây là những hành động riêng biệt,

có tính chất tiêu biểu của nhóm hành động

cầu khiến (directives). Trong phạm vi có

hạn, bài viết căn cứ vào hai tiêu chí: điều

kiện thuận ngôn và dấu hiệu ngôn hành để

chỉ ra sự tƣơng đồng và khác biệt giữa hai

hành động này.

Điều kiện thuận ngôn (felicity conditions￾điều kiện may mắn) là những điều kiện đòi

hỏi mọi hành động ngôn từ phải thỏa mãn để

có đƣợc thành công. Kế thừa quan điểm của J.

Searle và A. Wierzbicka, bài viết xem xét các

điều kiện này ở các khía cạnh: vị thế của Sp1

trong tƣơng quan với Sp2; lợi ích của việc

thực hiện công việc X; khả năng từ chối thực

hiện hành động của Sp2; tính chất của công

việc X thể hiện trong nội dung mệnh đề. Đây

là những điều kiện thiết yếu gắn liền với mọi

hành động cầu khiến.

Dấu hiệu ngôn hành là những dấu hiệu hình

thức- còn gọi là phƣơng tiện chỉ dẫn lực ngôn

trung (IFIDs-illocutionary force indicating



Tel: 0988 115018

devices) có tác dụng nhận diện hành động

ngôn từ. Các IFIDs hữu dụng nhất trong việc

thể hiện lực ngôn trung của phát ngôn phải kể

đến là: vị từ ngôn hành; các từ ngữ chuyên

dụng; các kết cấu chuyên dụng (các dấu hiệu

nhƣ “ngữ điệu”, “quan hệ giữa nội dung mệnh

đề của câu với ngữ cảnh”- theo quan điểm của

J. Austin- tỏ ra kém hữu hiệu bằng trong việc

tƣờng minh hóa lực ngôn trung, do vậy, xin

phép đƣợc bàn đến trong một dịp khác).

Trong số đó, vị từ ngôn hành (VTNH) đƣợc

coi là một trong những IFIDs đặc biệt, đánh

dấu lực ngôn trung một cách trực tiếp nhất.

IFID này chỉ tồn tại trong những câu ngôn

hành – những “câu có hành động tạo ngôn

tương đương với hành động ngôn trung [3,

138], chẳng hạn:

(1) Tôi tuyên bố bị cáo vô tội.

(2) Tôi cám ơn anh. (Dẫn theo [3, 138])

Căn cứ vào số cứ liệu thu thập đƣợc (hành

động giao- 19 cứ liệu, hành động phân công￾15 cứ liệu), dựa trên cơ sở hai tiêu chí vừa

nêu, chúng tôi thu đƣợc các kết quả nhƣ sau:

SỰ TƢƠNG ĐỒNG

Thứ nhất, trong cả hai hành động, Sp1 thƣờng

là cấp trên của Sp2 trong một thể chế, tổ

chức, đoàn thể, chẳng hạn:

(3) Bác (Ngô Đình Diệm) giao cho cháu

(Phan Thúc Định) việc thứ nhứt là tìm mọi

cách liên lạc được với anh ta, xem anh ta đã