Giáo trình luật sở hữu trí tuệ

Ä NHA XUAT BAN GIAO DUC VIET NAM

TS. LÊ DiNH NGHj - TS. VÜ THj HÂIYÉN (Dông chùbiên)

ThS. ÑGUYÉN NHlf QUŸNH - ThS. NGUYÉN TH| TUYÉT

GIÁO TRlNH

LUÂT SÔ HÜU

TR ÍTUE

(Tái ban Ian thin ir)

N H À X U Á T B A N Q IÁ O D U C V IÊ T N A M

Bien soan:

1. TS. Le Dinh Nghj - Chuang 4

2. ThS. Nguyen Nhu- Quynh - Chuang I, chuang 2 (Phan 1)

3. ThS. Nguyen Th| Tuyet - Chuang 5

4. TS. Vu Thj Hai Yen - Chuang 2 (Phan 2,3,4), Chuang 3

MUC LUC

Trang

Lanóidáu 5

CHUONG 1 : TÓNG QUAN VÉ QUYÉN SÔ HOU TRI TVÊ 7

I - Khài niêm và dác diem quyén ser hOu tri tué..................................................................... 7

II - So luoc qua trinh phàt trién cùa hè thfing phàp luât sà hùu tri tué thé gidi và Viét Nam......... 13

III - Càc bò phàn cau thành quyén sò hiu tri tué theo quy dinh cùa phàp luât Viét Nam............. 23

CHUONG 2: QUYÉN TÀC GIÀ VÀ QUYÉN UÉN QUAN 30

PHÀN I: QUYÉN TÂC GIÀ 30

I - D6i tuung cùa quyén tàc già......................................................................................... 30

II - Chù thè cùa quyén tàc già........................................................................................... 36

III - Nói dung, giéri han quyén tàc già.................................................................................. 38

PHÀNIhOW &llÒJCUW E&JaM &JTÌCGA 47

I - OÓi tuçmg và diéu kién bào hò quyén lién quan................................................................ 47

II - Chù thè cùa quyén lièn quan....................................................................................... 53

III - Nói dung, gidi han và thdl han bào hò quyén lién quan.................................................... 57

PHÀN III: CHUYÉNGIAO QUYÉN TÀC GIÀ, QUYÉN UÉN QUAN 70

I - Chuyén nhuaig quyén tàc già, quyén lién quan.................................................................... 71

II - Chuyén quyén sù dung quyén tàc già, quyén lién quan......................................................... 74

PHÀN IV: DÀNGKŸ QUYÉN TÀC GIÀ, QUYÉN UÉN QUAN 76

CHUONG 3: QUYÉN SÔ HOU CÔNG NGHlfP 78

PHÀN l:BÓ(TW?NGCÚA QUYÉN SÔHÛUCÔNGNGHIÊPVÀOIÉUKIÉN BÀO HO 78

I - Sàng ché (Inventions).................................................................................................. 80

II Kiou dòng còng nghiòp (Induetrìcal docignc) 86

III - Thiét ké bó tri mach tich hop (Intergrated circuit designs)................................................ 90

IV - Nhân hiéu (Trademarks)............................................................................................ 92

V-Tènthuong mai (Trade names).................................................................................... 105

VI - Chi dân dia lÿ (Geographical indications)...................................................................... 107

VII- BÍ mât krnh doanh (Trade secrets).............................................................................. 115

PHÀN II: XÁC IÀP QUYÉN SÔ HÜUCÛNGNGHÉP 118

I - Xàc làp quyén sà hùu công nghiép trên co sd dâng ky và di/oc cap vàn bâng bào hô........... 118

ll-XàclâpquyénsàhQucôngnghièptrèncosàthiÆtiénsirding.............................................. 126

3

PHÄN III: CHÚ Tl-ë, NÇ< DUNG VA Gtól H*N CUYÉN 90 HÛU CÛNG NGH^P 127

I-Chù thê quyén sô hûu công nghiêp.............................................................................. 127

Il - Nói dung quyén sô hûru công nghiêp........................................................................ 128

PHAN IV: CHUYÉNGIAO QUYÉN SÒ HÛU CÔNG NGHlÇP 135

I - Chuyén nhuong quyén sô hûu công nghiêp................................................................. 136

II-Chuyên quyén sùdungdÔitUDngsàhùucông nghiêp.......................................................... 140

CHl/tJNG 4: BÂO HÇ> GIÓNG CAY TRÓNG >50

I - Oôi tuang cùa quyén dôi vôi giông cây trông................................................................. 151

II - Diéu kiên bâo hô giông cây trông............................................................................ 152

III - Xác lâp quyén dôi vôi giông cây trông...................................................................... 156

IV - Chù thé, nôi dung và giôi han quyéh dôi vôi giông cây trông........................................... 158

V - Chuyén giao quyén dôi vôi giông cây trông................................................................ 163

CHÜÖNG 5: BÀO V$ QUYÉN SÔ HOU TRl TUÇ 167

I - Phàp luàt vé bâo vê quyén sô hûu tri tué.................................................................... 167

II - Xàc dinh hânh vi xâm pham quyén sô hChj tri tué.......................................................... 171

III - Càc bién phàp bâo vê quyén sô hûu tri tué................................................................ 181

Tài liêu tham khào..................................................................................................... 192

4

Pháp luât só hùru tri tuê có vai trò quan trong trong viêc ghi nhàn và bào vè

quyén cùa càc chù thè dòi vói kèt quà cùa hoat dpng sàng tao, dàm bào su' lành

manh cùa càc quan he xà hpi, bào vç lofi ich cùa Nhà nuóc, tap thè và các cà nhàn

trong dieu kiên hôi nhâp và phàt triên.

Luât Sa hùu tri tuê näm 2005 ra dài dành dâu sir phàt triên manh më cùa hê

thông pháp luât niróc ta trong viêc bào vê quyên sà hùu tri tuê cùa các chù thê.

Trên co sà Luât Sà hùu tri tuç, mot loat các vän bàn hiràng dân thi hành Luât Sà

hùu tri tuê cùng dirac ban hành nhäm cu thê hoá các quy dinh cùa pháp luât vê sà

hùu tri tuê dê àp dung vào thirc tê.

Qua mot thài gian àp dung, Luât Sà hùu tri tuç 2005 dà bôc lô nhùng thiêu sót

nhât djnh cân dirac sùa dôi, bô sung cho phù hçrp vói dieu kiên kinh tê - xà hpi cùa

dât nuóc cùng nhir phù hçrp vói tình hinh thè giói khi Viêt Nam dà là thành viên

cùa Tô chùc Thirang mai thé giói (WTO). Xuât phàt tù lÿ do này, Quôc hpi nuóc

Cpng hoà xâ hôi chù nghla Viêt Nam khoá XII, tai kÿ hop thù 5 dâ thông qua Luât

sùa dôi, bô sung mot sô diêu cùa Luât Só hùu tri tuç näm 2005 vào ngày 19/6/2009

và Luât này cô hiêu lire tù ngày 01/01/2010.

Dê phuc vy cho viçc nghiên cùu, giàng d^y, tim hiêu các quy djnh cùa Luât Sà

hùu tri tuç, tâp thè tâc già hiçn dang công tác tai Tnróng Dai hpc Luât Hà Nói dà tô

chùc biên soan cuôn giào trinh Lu§t Sà hùu tri tuç. Dây là cuôn giào trinh dirac

bien soan công phu, là tài liçu hpc tâp, tham khào hùu ich dôi vói các sinh viên,

hpc viên thuôc các triròng dào tao ngành Luât cùng nhu dông dáo ban doc muôn

tim hiêu vê pháp luât sà hùll tri tuê

Mac dù dà rât cô gang trong khi biên soan, nhung chàc chàn giào trinh không

trành khòi nhùng khiêm khuyêt. Rât mong nhân dirac nhùng y kiên dàng gôp cùa

dông nghiêp và ban doc dê giào trinh dupe hoàn thiên hem trong nhùng lân tài bàn

sâp tôi.

Moi gôp ÿ xin giri vê Công ty CP Sàch Dai hoc - Day nghê, 25 Hàn Thuyên

- Hà Nôi.

TÂP ThI TÁC G\k

5

TONG QUAN VE QUYEN SÓ HÛU TRI TUE

I - KHÂI NIÊM VÀ DAC 0IËM QUYÉN SÔ HOU TRf TUÊ

1.1. Khài niêm quyèn sà hûu tri tuê

Dà tir lâu, nhùng thành quà sang tao cùa con nguài dirac thùa nhân dông vai trô

quan trong dôi vâi sir phàt triên khoa hoc, công nghê, kinh tê, xà hôi và vân hoâ

cùa môi quôc gia. Câc nhà kinh tê hpc cô diên và hiên dai dêu thông nhât rang, quà

trinh tàng truàng kinh tê dtroc thùc dây bài hai nguôn chinh: (i) vôn và lao dông;

(ii) công nghê (trong dô bao gôm tài sàn tri tue). Tuang quan cùa hai nguôn này

dang dân thay dôi. "T ài sàn hint hinh nhu dàt dai, lao dông và tien vôn dà timg là

lieu chuàn so sành tinh trang kinh tê, dieu dô nay không càn dùng nira. Dçng lire

mai lao ra su thinh vmmg trong xà hçi dircmg thùi là tài san dua trên tri thùc.

Truôc tinh hinh dô, thùa nhân và bao vê tài sàn tri tue và quyên dôi vâi tài sàn tri

tue là mpt trong nhùng yêu câu cân thiêt à mpi thai dçi. Myc dich cùa viêc công

nhân và bào vê quyên sà hîru tri tué là nhàm khuyên khich sang tao, phân chia và

sù dung hiêu quà nguôn tài sàn tri tuç, hài hoà Ipi ich cùa chù thê sâng tao và câc

chù thê khâc trong xà hpi.

Cho dên nay, cô bon lâp luân dirac sù dung làm ca sà cho công nhân và bào vê

quyên sà hùu tri tue.2 Cu thê: (i) lâp luân phâp luât tir nhiên (the natural law

thesis): (ii) lâp luân bù dap chi phi cho chù thê sâng tgo (the reward thesis); (iii) lâp

luân khuyên khich sâng tao (the incentive thesis); (iv) lâp luân mà thông tin sâng

tao (disclosure thesis).

Théo lâp luân phâp luât tu nhiên: chù thê sâng tao dircmg nhiên cô câc quyên dôi

vôi tài sàn tri tuê do hp sâng tao ra và xà hôi phài thùa nhân cüng nhir bào vê nhùng

quyên này. Nhùng dôc quyên mà chù thê sâng tao cô dupe chinh là sù thùa nhân cùa

xà hôi dôi vâi quyên sà hùu tri tuê. Lâp luân này dira trên lÿ thuyêt cùa Hegel vê tài

1 Kamil Idris, Sa hihi tri tue - Mót cóng cu ciac lue dè phàt trién kinh té, Tó chùc Só hOu tri tue

thè giói, trang 54 (ban Tièng Vièt).

' Ve làp luàn bào hp quyèn sà hùu tri tue, xem: Jessica Silbey. The Mythical Beginnings of

Intellectual Property, George Mason Law Review, Volume 15, Winter 2008, Number 2.

7

sän tri tue vai su nhän manh tu do chiem hiru täi sän tri tue.3 Cäch tiep cän näy dupe

the hien trong Hien chuang Lien hiep quöc ve quyen con ngiröi näm 1948 vä Cöng

uöc quoc te cüa Lien hop quöc ve cäc quyen kinh te, xä hoi vä vän hoä näm 1966.

Theo cäc cöng uöc näy: mpi ngucri deu nhän dugc "su bäo hö döi vcri cäc Ipi ich

tinh than vä vgl chät phät sinh tir su sang tao khoa hoc, van hyc hoäc nghe thuät met

hQ lä tdc gict” (Dieu 27, Hien chucrng Lien hiep quoc ve quyen con ngucri; Dieu 15

(1) (c) Cöng uöc quöc te ve cäc quyen kinh te, xä hoi vä vän hoä).

Theo läp luän bü däp chi phi cho chü the säng tao, chü the sang tao dä döng göp

cho xä hpi bäng viec tao ra cäc täc phäm vän hpc, nghe thuät, khoa hpc vä cäc döi

tupng sö hiru cöng nghi?p. Xä hpi phäi bü däp nhung chi phi, nö luc säng tao cüa

hp vä cäch thich htrp nhät lä trao cho chü the säng tao mpt sö döc quyen trong theri

han nhät djnh. Ca sa cüa läp luän näy lä thuyet lao dpng vä cüng huang thy täi sän

tri tue cüa Lock.4

Theo läp luän khuyen khich säng tao: chü the säng tao phäi däu tu theri gian,

cöng süc, täi chinh de tao ra döi tupng sö hüru tri tu?; cho nen, cän trao cho chü the

säng tao mpt sö döc quyen trong theri han nhat djnh nhäm khuyen khich ho säng

t^o. Läp lu£n näy cö diem tuang döng vöi l?p luän bü däp chi phi cho chü the säng

tao. Tuy nhien, cot löi cüa läp luän bü däp chi phi cho chü the säng tao lä trao cho

chü the säng t^o nhürng dpc quyen nhu su bü däp cho nhirng chi phi vä nö lyc mä

chü the säng t^o dä bö ra. Trong khi dö, cöt löi cüa läp luän khuyen khich säng t^o

lä phäi thüa nhän vä bäo ve nhung dpc quyen cüa chü the säng tao de khuyen khich

hp säng t?io.

Theo läp luän ma thöng tin säng tao: khi chü the säng tao chäp nhän möf nh&ng

thöng tin ve täi sän tri tu?, xä hpi dupe huang Ipi tu viec sü dyng nhirng döi tuang

sä htru tri tu?. Do dö, xä hpi phäi thüra nhän vä bäo v? quyen cho chü the säng tao.

Dieu näy dupe coi nhu mpt sy trao döi.

Mäc dü cö nhüng diem khäc nhau, tuy nhien cäc läp luän tren däy deu khäng

djnh sy cän thiet phäi bäo ve täi sän tri tu? vä quyen sö hCru döi vai täi sän näy cüa

chü the säng tao vä nhung chü the cö lien quan khäc.

Khäi niem “quyen sö hiru tri tue” lien quan chät che den khäi ni?m “tri tu?” ,

“täi sän tri tu?” vä “ sö hiru tri tue” . Xet ve ngü nghia, “tri tu?” lä khä näng nhän

' William M. Landes & Richard A. Posner, The Economic Structure of Intellectual Property,

Belknap Press of Harvard University Press, 2003, trang 4; Peter Drahos, A Philosophy of

Intellectual Property, Dartmouth Publishing, Aldershot, 1996, trang 72 - 91.

4 William M. Landes & Richard A. Posner, The Economic Structure of Intellectual Property,

Belknap Press of Harvard University Press, 2003, trang 4; Peter Drahos, A Philosophy of

Intellectual Property, Dartmouth Publishing, Aldershot, 1996, trang 72 - 91.

thirc ly tinh dat den mpt trinh dp nhàt djnh. “Tài sàn tri tu?” dupc sür dyng dé chi

nhùng tài sàn là két quà sàng tao tri tue cùa con ngirài. “ Sà hùu tri tue” là vièc sò

hùu dòi vói tài sàn tri tu?. Dòi tirpng cùa lo^i só hùu này là nhùrng tài sàn phi v£t

chàt nhirng có già trj kinh té, tinh than to lón góp phàn quan trong trong quà trình

hình thành và phàt trién nèn van minh, khoa hpc, cóng ngh? cùa nhàn loai. “ Quyén

só hùu tri tu?” dupc sù dung dé nhàn manh quyén cùa chù thè sàng tao và càc chù

thè lién quan khàc dòi vói tài sàn tri tu?. Tuy nhién, trong nhièu tài liéu cùng nhu

trong thyc tè, hai thuàt ngù “ só hùu tri tu?” và “ quyén sò hùu tri tu?” lai dupc sù

dung vói nghTa nhu nhau.

Theo Tó chùc sà hùu tri tue thè giài (W lPO j - Tó chùc quàn ly só hùu tri tu?

quan trong nhàt trèn pham vi toàn càu, tài sàn tri tu? dupc dùng dé chi nhùng sàng

tao tri tu? cùa con nguòi, bao gòm: giài phàp ky thuàt, tàc pham van hpc, ngh?

thuàt, bièu tupng, tèn, hình ành, kièu dàng dupc sù dyng trong thuong mai.5 Cùng

theo WIPO, “ só hùu tri tu? dupc hiéu theo nghTa rpng là càc quyén hpp phàp xuàt

phàt tù hoat dóng tri tu? trong càc ITnh vuc cóng nghi?p, khoa hpc, van hoc và ngh?

thuàt” .6 Só hùu tri tu? dupc chia thành hai loai: só hùu cóng nghièp bao gòm sàng

ché, nhàn hi?u, kièu dàng cóng nghièp, chi dàn dja ly; và quyén tàc già bao gòm

càc tàc pham van hpc, ngh? thuàt nhu tièu thuyèt, bài tha, vò kjch, phim, tàc pham

àm nhac, tàc pham ngh? thuàt nhu dò hoa, tranh, tàc phàm nhièp ành, kiéu dàng

kièn trùc. Quyén lién quan dèn quyén tàc già bao gòm quyén cùa nguòi bièu dièn

dòi vói cupc bièu dièn, quyén cùa nhà sàn xuàt bàn ghi àm dòi vói bàn ghi và

quyèn cùa tò chùc phàt sóng dòi vói chuong trình phàt thanh, truyén hình.7 Nhu

vày, theo WIPO, “só hùu tri tu?” (intellectual property) và "quyèn só hùu tri tu?”

(intellectual property right) có thè dupc dùng thay thè cho nhau. Hon nùa, cùng

theo WIPO, sò hùu tri tu? hay quyèn só hùu tri tu? bao gòm: quyèn só hùu còng

nghièp, quyèn tàc già và quyèn lién quan. Quyèn dòi vói giòng cày tròng khòng

xuàt hién vói y nghTa là mpt bp phàn cùa quyèn só hùu tri tu? trong càc djnh nghTa

vè s0 liuu tri tu? cùa W IPO .

Luàt sua dòi, bò sung mpt sò dièu cùa Luàt Sò hùu tri tu? giài thich: “Quyèn sà

hùu tri tue là quyén cua tó chùc, cà nhàn dòi vài tài sàn tri tuè, bao góm quyèn tàc

già và quyén lién quan dèn quyèn tàc già, quyén sà hùu cóng nghièp và quyén dói

vài giòng cày tróng. " (Khoàn I , Dièu 4).

5 Xem: http://www.wipo.int/about-ip/en/; WIPO, What is Intellectual Property?, WIPO

Publication No. 450(E).

6 WIPO, Introduction to Intellectual Property Theory and Practice, Kluwer Law International,

London - The Hague, Boston, trang 3.

7Xem:http://www.wipo.int/freepublications/en/intproperty/450/wipo_pub_450.pdf

9

Quyèn sà hùu tri tuç có thê duge hiêu theo nghïa khách quan, nghïa chu quan

và duçc coi là mçt quan hç phàp lu£t.

Theo nghïa khách quan, quyèn sa hùu tri tue là tông hgp càc quy pham phàp

luât diêu chinh các quan hê xà hçi phàt sinh trong quà trinh sáng t^o, sir dung, djnh

doat và bào vç tài sàn tri tué. Theo nghïa này, quyèn sà hùu tri tuç là phàp luât sà

hùu tri tuç dupe t^o thành bài t£p hgp càc quy ph^m phàp luât. Tâp hgp các quy

ph?im phàp lu$t sà hîru tri tuç dirge chia thành các nhôm nhu sau:

- Nhôm quy pham vè diêu kiçn bào hô tài sàn tri tuç: Tài sàn tri tuç là nhùng

sàn phâm sàng tao cùa con nguói. Tuy nhiên, không phài moi tài sàn tri tuç dêu

duge Nhà nuàc bào hç, chúng chi duge bào hç khi thoà màn càc diêu kiên nhât

djnh. Chàng han, càc tàc phâm van hçc, nghê thuât, khoa hgc chi duge bào hg

quyên tàc già khi cô tinh nguyên gôc và dirgc thè hiên duói hinh thùc vât chât nhât

djnh; sàng chê và kiêu dàng công nghiêp chi duge bào hg quyên sà hùu công

nghiêp khi cô tinh mài, tinh sàng tao và tinh ùng dung; nhàn hiçu chi duge bào hô

khi làm cho hàng hoâ, djeh vu mang nhàn hiêu cô khà nâng phân biçt.

- Nhôm quy pham vê xàc lâp quyên sà hùu tri tuç: Dây là nhûng quy pham vê

trinh tu, thù tue xâc l§p quyên sà hùu tri tuê. Vê nguyên tàc, quyên sà hùu tri tuç

chi phàt sinh khi tàc già, chu sà hùu dàng kÿ và duge cct quan cô thâm quyên thùa

nh^n cüng nhu bào vç quyên thông qua viçc câp vàn bang bào hç. Tuy nhiên, thù

tyc dàng kÿ xàc l|ip quyên só hùu tri tuç không dàt ra dôi vói mçt so dôi tugng sà

hùu tri tuê: dô là, tàc phâm (tâc già, chù só hùu tàc phâm cô thê tu nguyên dàng

kÿ), nhàn hiçu nôi tiéng, bi mât kinh doanh, tên thuong mai.

- Nhôm quy pham vê nçi dung quyên só hùu tri tuê: Dây là nhùng quy ph^m vè

quyèn, nghïa vy cùa tàc già, chù só hùu quyên só hùu tri tuç cüng nhu nhùng nguói

có quyên sù dyng dôi tugng só hùu tri tuç. Càc quy djnh vê chuyên giao quyên só

hùu tri tuç thông qua hgp dông chuyên nhugng hoàc hgp dông chuyên quyên sù

dyng dôi tuerng sà hôu tri tuç duge xcp trong nhôm quy pham này.

- Nhôm quy pham vê bào vç quyên só hùu tri tuç: Dây là nhùng quy pham vè

càc biçn phâp bào vç và thâm quyên xù lÿ hành vi xâm pham quyèn tàc già và

quyên liên quan, quyèn só hùu công nghiêp, quyên dôi vói giông cây trông.

Theo nghïa chù quan, quyên sà hùu tri tuê là nhùng quyên eu thê cùa câ nhân,

to chùc là tàc già, chù sà hùu quyên sà hùu tri tuç. Cy thê: (i) càc quyèn nhân thân

cùa tàc già tâc phâm vàn hgc, nghê thu^t, khoa hçc; tâc già sáng chê, kiêu dâng

công nghiêp, thiêt kê bô tri mach tich hgp bàn dân; tàc già giông cây trong. (ii)

Quyèn tài sàn cùa chù sà hùu quyên tâc già, chù só hùu dôi tugng sô hùu công

nghiêp, chù sô hùu giông cây trông. Vê nguyên tàc, nhùng quyên nhân thân duge

10

báo hp vó thcri han vá khóng thé chuyén giao cho chú thé khác (trú nhüng quyén

nhán thán gán vói quyén tái sán); các quyén tá¡ sán có thé chuyén giao vá tr¡ giá

durgc báng tién.

The o rtghTa la mót quan hé pháp luát: Quan hé pháp luát só hüu trí tu? lá nhüng

quan he xa hói giüa các chú thé cúa quyén só hüu trí tu? vói nhau hoác giüa nhung

chu thé cúa quyén só hüu trí tu? vói các chu thé khác dugc các quy pham pháp luát

só hüu trí tu? dieu chinh. Vói y nghía lá mpt quan hé pháp luát, quyén só huu trí

tué duac tao thánh bói ba yéu tó: chu thé, khách thé, npi dung.

Tóm Ia i, quyén só hüu trí tu? lá quyén cúa tó chírc, cá nhán dói vói nhüng tái

sán trí tu? do con nguói sáng tao. Dó lá dpc quyén dupc trao cho mót nguói, mót

nhóm nguói hoác mót tó chúc dé khai thác, sú dyng, djnh doat nhung sán phám

cúa hoat dpng sáng tao trí tu?.

Các quóc gia déu cóng nhán báo hp quyén só huu trí tu? lá can thiét, tuy nhién,

múc dó báo hp quyén só huu trí tu? cúa các quóc gia có sy khác nhau.8 Vi?c lira

chon múc dó báo hp quyén só hüu trí tu? phu thupc váo diéu kién kinh té - xa hpi,

khoa hpc - cóng ngh? vá chính sách cúa cúa mói quóc gia. Múc dó báo hp quyén

só hüu trí tu? khóng chí tác dpng dén chú thé sáng tao, chú thé sú dung tái sán trí

tu? má con dén tác dpng dén su phát trién kinh té - xa hói cúa mói quóc gia. Da só

các nuóc phát trién cho ráng, nén báo hp manh me quyén só hüu trí tu?. Theo các

nuóc náy, báo hp manh me quyén só hüu trí tué nhám bú dáp chi phí, nó lire sáng

tao vá khuyén khích sáng tao ra nhiéu sán phám có hám lupng chát xám cao cho xa

hpi. Han nüa, múc dp báo hp cao lám cho các nuóc dang phát trién tró nén háp dán

han vói các nhá dáu tu nuóc ngoái. Trong khi dó, nhiéu nuóc dang phát trién lai

khóng mong muón báo hp m^nh me quyén só hüu trí tu?. Nhüng nuóc náy láp luán

ráng, hp cán tiép can vói cóng ngh? vá tri thúc tién tién nhu nhüng cóng cy cán

thiét cho phát trién cóng nghi?p, hién dai hoá vá táng súc c^nh tranh. Các nuóc

dang phát trién cüng chí ra ráng, các nuóc phát trién vá các t^p doán da quóc gia sú

dung quyén só hüu trí tu? dé ngán chán các nuóc dang phát trién tiép cán vói cóng

ngh? tién tién hoác han ché khá náng tiép cán cúa các nuóc dang phát trién báng

cách áp dát thú lao vá phí chuyén quyén sú dung dói tupng só hüu cóng nghi?p quá

cao cho các nuóc dang phát trién. Han nüa, các nuóc phát trién cúng sú dung

quyén só hüu trí tu? nhu mpt cóng cu dé duy tri khoáng cách giáu nghéo giüa các

nuóc phát trién vá các nuóc dang phát trién.

8 Ve van de lua chon co chi, muc do bao ho quyen sa huu tri tue, xem: Carlos M. Correa, IPRs,

the WTO and Developing Countries The TRIPS Agreement and Policy Options. Zed Books

Ltd., and Third World Network, 2000.

11

1.2. Däc diêm quyèn so1 hùu tri tuç

Thü nhdl, khàch thé cûa quyèn sà hîru tri tuç là tài sàn tri tuç. Tài sàn tri tuç là

mpt loai tài sàn vô hinh. Mac dù là tài sàn vô hinh nhung tài sàn tri tué lai cô npi

dung biéu hiçn bàng nhùng Ipi ich kinh tê. Chüng không cô câu tao v§t chât mà t^o

ra nhùng quyèn và nhùng uu thé dôi vôi nguài sà hùu, và thuàng sinh ra thu nhâp

cho nguài sà hùu chung9. Dya trên càc tiêu chi khâc nhau, tài sàn vô hinh dupe

phân loai khâc nhau. Dya trên tiêu chi hinh thùc xuât hiçn, Uÿ ban Thâm djnh giâ

quôc té cho rang, tài sàn vô hinh bao gôm: càc quyên, càc môi quan hê, tài sàn sà

hùu tri tuç, câc nhôm tài sàn vô hinh khâc (thuàng dupe gpi là uy tin)10. Tài sàn tri

tue không bj tiêu hao trong quâ trinh sù dyng.

Thû hai, theo truyên thông, quyên sà hùu tri tuç dupe tao thành bài hai bô phân

ca bàn là : (i) quyên tâc giâ và quyên liên quan; (ii) quyên sà hùu công nghiçp.

Truôc dây, mot sô quôc gia coi nhùng sâng tao giông cây trông là sang chê vê thyc

vât. Nhùng dàc trung cùa sâng t$o giông cây trông, tâm quan trong ngày càng tàng

cûa nô cùng vôi su ra dôi cùa Công uàc quôc tê vê bâo hp giông cây trông, khiên

nhiêu quôc gia quan tâm bâo hô quyên dôi vôi giông cây trông hon. Dông thài,

nhiêu quôc gia coi quyên dôi vôi giông cây trông là mot bp phân dôc lâp cùa

quyèn sô hùu tri tuç (Viçt Nam là mpt trong sô nhùng quôc gia nhu v$y). Môi bô

ph£n cùa quyên sà hùu tri tuç cô d£c diêm chung cùa quyèn sà hùu tri tuç và cô

dàc diêm riêng cùa quyên dô.

Thù ba, xuât phât tù dàc tinh vô hinh cùa tài sàn tri tuç, chù thê quyên sà hùu tri

tuç khô kiêm soât tài sàn tri tué và khô ngàn ch§n chù thê khâc khai thâc, sù dyng

loai tài sàn này.

Thû lu, viêc bâo vç tài sàn vô hinh chù yêu dupe thuc hiçn thông qua thùa nhân

hê thông câc quyên dành cho tâc già, chù sà hùu quyên sà hùu tri tue và câc chù thê

liên quan khâc. Cu thé, phâp luât quôc gia và câc công uôc quôc té trao cho chù thê

quyên sà hùu tri tuç mot sô dôc quyên. Trên ca sà này, hành vi xâm pham quyèn sà

hùu tri tuç bj ngàn chân và xù lÿ.

Thü nam, quyèn sà hùu tri tuç không chi là quyên dân su mà côn chùa dyng

khia canh thuang m^i. Diêu này thê hiçn à giâ tri kinh tê cùa tài sàn tri tue, quyên

sà hùu tri tue. Han nùa, quyên sô hùu tri tuç cô thê là doi tupng cùa câc giao djeh

9 Dây là djnh nghîa theo Huong dan sô 4 - Nàm 2000 cùa Uÿ ban Thâm djnh giâ quôc tê. Xem:

Doàn Vân Truàng, Câc phucrng phâp xàc djnh giâ tri tài sàn vô hinh, Nhà xuât bàn Khoa hçc và

Kÿ thuât, nàm 2005, trang 5.

10 Xem: Doàn Vân Truàng, Càc phucrng phâp xàc djnh giâ tri tài sàn vô hinh. Nhà xuât bàn

Khoa hoc và Kÿ thuât, nàm 2005, trang 8-12.

12

thiuong mai. Tuy nhién, cán phái liru y rang: chi có quyén cóng bó tác phám, các

quiyén tái san thuóc quyén tác giá vá các quyén tái sán thuóc quyén só hi'ru cóng

nghiep, quyén dói vói gióng cáy tróng mái có thé lá dói tuong cúa giao dich dán

sur, thuong mai vá dem lai giá tri kinli té cho chú thé nám giü quyén.

Thir sáu, quyén só hüu tri tué khóng phái lá quyén tuyét dói. Tác giá vá chu só

huru quyén tác giá, quyén só hüu cóng nghiep vá quycn dói vói gióng cáy tróng

durac trao mót só dóc quyén. Tuy nhién, nhirng dóc quyén náy cüng bi giói han

trong nhüng truóng hop nhát dinh nhám sü dung hiéu quá các tái sán tri tué, tao

di'éu kién cho cóng chúng dugc tiép cán vá thu huóng các tái sán náy. Các cóng

uóc quóc té vá pháp luát quóc gia déu quy dinh nhüng truóng hop quyén só hüu tri

tué bi giói han. Vi du: (i) quy dinh bát buóc chuyén giao quyén sir dung dói vói

sá.ng che trong truóng hgp tinh trang khán cáp quóc gia hoác các truóng hop dác

bi ét cáp bách khác hoác trong các truóng hop su dung váo much dích cóng cóng.

khóng nhám muc dích thuo’ng mai (Diéu 31, Hiép djnh TRIPS; Diéu 145, Luát Só

hGu trí tué súa dói nám 2009); (ii) Quy djnh tu do sü dung tác phám da cóng bó

(Diéu 9 vá Diéu 10, Cóng uóc Bern; Diéu 25 vá 26, Luát Só hüu trí tué).

II - SO LUÜC QUÁ TRlNH PHÁT TRIÉN CÚA HÉ THÓNG PHÁP LUÁT SÓ HCfU TRÍ TUÉ

THÉ GIÓI VÁVIÉT NAM

2.1. Se liroc quá trinh phát trien cúa he thóng pháp luát só hüu trí tu? thé giói

2.1.1. Su hinh thánh he thong pháp luát sá hüu tri tué thé giái

Sur hinh thánh vá phát trién cúa pháp luát só hüu trí tu? gán lién vá phán ánh sy

phát trién kinh té - xa hpi, khoa hgc - cóng nghé. Pháp luát só hüu trí tu? dugc hinh

thánh vói su ra dói cúa Dao luát Venice nám 1474. Dáy lá ván bán pháp luát dáu tién

trén pham vi toán thé giói vé báo hó quyén só hüu trí tu?. Theo dó, quyén dói vói

sáng ché dugc trao cho "mQi nguái trong thánh phó tao ra nhüng thú mái vá tinh

xuo mu chuu duuc tao ra truúc dó o Commonwealth . Dao luat quy djnh chu thé

sáng tao phái thóng báo sáng ché lén Uy ban Phúc Igi chung (General Welfare

Board) vá nhán dugc su báo hQ sáng ché vói thói han 10 nám trong pham vi thánh

phó Venice; dóng thói, thánh phó có quyén sü dung sáng ché vi lgi ích xa hói.

Sáng ché vé chü in rói vá máy in cúa Johannes Gutenberg (nguói Dúc) váo

khoáng nám 1440 lá mpt trong nhüng su ki?n Ijch sy dán dén su ra dói cúa hé

thóng pháp luát báo hg quyén tác giá trén thé giói. Vói sáng ché náy, sách dugc in

vói só lugng Ion vá nhanh chóng hem phucmg pháp truyén thóng chép sách báng

tay. Núa sau thé ky XV, truóc thyc té sách dugc in dé dáng vói só lugng lón, Giáo

hói thién chúa giáo La Ma bát dáu cám sách do nhüng nhá cái cách viét vá dác

quyén vé in án da xuát hi?n tai Anh vá Pháp. Trong thé ky XV I, dác quyén dánh

13

cho nhä in van tiep tue dupe duy tri nhäm bäo hp Ipi nhuän cüa nhä in vä cho phep

kiem soät viec in an. Ö Anh, vao thcri ky do, loan bp hoat dong in an thupc dpc

quyen cüa Cong ty in Stationer. Näm 1710, Nghj vi?n Anh dä ban hänh Dao luät

Anne nhäm kiem soät hoat dong in an dpc quyen cüa Cöng ty näy. Theo dö, thöi

h^n bäo hp quyen täc giä lä 14 näm vä c6 the dupe gia han 14 näm tiep theo. Thai

ky däu tien, quyen täc giä chi lien quan den cäc täc phäm in än vä dpc quyen cüa

täc giä chi giöi han ö quyen xuät bän vä bän nh&ng än phäm dö. Sau dö, pham vi

cäc täc phäm dupe bäo hp vä cäc quyen cüa täc giä deu dirpe mö rpng.

Den the ky XV III, vöi sy phät trien manh me cüa thuang mai, cöng nghi?p vä

nh&ng säng tao ngh? thuät dän den träo luru bäo hp quyen döi vöi säng che. Phäp

ban hänh luät ve bäng dpc quyen säng che näm 1791; Hoa Ky quy djnh ve bäng

dpc quyen säng che vä sir bäo hp döi vöi säng che thöng qua viec cäp dpc quyen

cho ngiröi säng tao näm 1788.

Theo cäc nhä khäo co hpc, khoäng 3.500 näm truöc, nhtrng ngiröi thp thü cöng

dä cham khäc nh&ng ky hi?u nhät dinh tren nh&ng sän phäm cüa hp de dänh däu vä

phän biet sän phäm do hp läm ra vöi sän phäm cüa nh&ng thp thü cöng khäc. Däy

chinh lä nh&ng bieu hi?n cüa sy ra döi nhän hi?u. Tuy nhien, phäi den däu the ky

X V III, Luät Bäo hp thuang hieu mai duac ban hänh nhäm dieu chinh döi tupng sö

h&u cöng nghi?p näy.

Däu the ky XIX, träo luu tu do mäu djeh xuät hi?n. Do täc dpng cüa träo luu

näy, nhieu nguai üng hp vi?c xoä bö h? thöng bäo hp sö höu tri tu?. Hp cho räng

bäo hp sö h&u tri tu? lä räo cän cho quan h? mäu djeh ty do. Tuy nhien, den cuoi

the ky XIX, cöng nghi?p hoä manh me vä sy xuät hi?n cüa nh&ng chinh phü täp

trung hoä vä chü nghia dän tpc ö muc dp m?nh mg dän den nhieu nuöc üng hp duy

tri vä thüc däy bäo hp quyen sö h&u tri tu?. Thöi ky näy, hoat dpng thuang mai

quoc te cüng dien ra m^nh mg han gi&a cäc nuöc cöng nghi?p. Thyc td näy d$t ra

yeu cäu hop täc quoc te ve sö h&u tri tu? gi&a cäc nuöc phät trien. trong dö cö hpp

täc phäp luät. Däy chinh lä tien de cho sy xuät hi?n cäc vän bän phäp luät quoc te

song phuang vä da phuang ve sö h&u tri tu?. Dieu näy däy phäp luät sö h&u tri tu?

len mpt buöc phät trien cao han vöi sy hinh thänh phäp luät sö h&u tri tu? quoc te.

2.1.2. Cöng ir&c quoc te ve quyen sd hiru tri tuf

Quyen sö h&u tri tu? mang bän chät Iänh tho vä do phäp luät quöc gia dieu

chinh". Cäc quöc gia cö the sü dyng cöng cy phäp luät sö h&u tri tu? de phuc vy

cho Ipi ich quoc gia. Tuy nhien, nh&ng khäc bi?t trong bäo hp quyen sö h&u tri tu?

11 Xem: Graeme B. Dinwoodie & William O. Hennessey & Shira Perlmutter, International

Intellectual Property Law and Policy. LexisNexis, 2001, trang I .

14