Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam
Giáo trình luật ngân hàng Việt Nam
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
§¹i häc huÕ
trung t©m ®µo t¹o tõ xa
Chñ biªn: TS. Vâ ®×nh toµn
Gi¸o tr×nh
LuËt ng©n hµng ViÖt Nam
Nhµ xuÊt b¶n C«ng an nh©n d©n
Hµ néi - 2006
MỤC LỤC
Lêi giíi thiÖu.................................................................................................................6
Ch−¬ng I: Kh¸i niÖm chung vÒ ng©n hµng vµ ph¸p luËt ng©n hµng.........................7
I. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng vµ hÖ thèng ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông..........7
1. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng.........................................................................7
2. HÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông......................................................8
II. Kh¸i niÖm vµ nguån quy ph¹m ph¸p luËt ng©n hµng ........................................10
1. Kh¸i niÖm ph¸p luËt ng©n hµng .......................................................................10
2. Nguån ph¸p luËt ng©n hµng..............................................................................11
C©u hái h−íng dÉn häc tËp .......................................................................................13
Ch−¬ng II: Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam ..............................................................14
I. VÞ trÝ, vai trß vµ chøc n¨ng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc .........................................14
1. VÞ trÝ ph¸p lý cña Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam ..........................................14
2. Chøc n¨ng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc................................................................16
II. ThÈm quyÒn cña Ng©n hµng Nhµ n−íc ...............................................................17
1. Nh÷ng thÈm quyÒn trong viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc...........17
2. ThÈm quyÒn trong viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng ng©n hµng trung −¬ng..............18
III. tæ chøc vµ ®iÒu hµnh Ng©n hµng Nhµ n−íc .......................................................19
1. Tæ chøc hÖ thèng Ng©n hµng Nhµ n−íc ............................................................19
2. L·nh ®¹o vµ ®iÒu hµnh Ng©n hµng Nhµ n−íc ..................................................21
IV. Ho¹t ®éng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc..................................................................22
1. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia...............................................................22
2. Ho¹t ®éng ph¸t hµnh tiÒn .................................................................................24
3. Ho¹t ®éng tÝn dông cña Ng©n hµng Nhµ n−íc .................................................25
4. Ho¹t ®éng thanh to¸n vµ ng©n quü...................................................................26
5. Qu¶n lý ngo¹i hèi vµ ho¹t ®éng ngo¹i hèi.........................................................27
6. Ho¹t ®éng thanh tra ng©n hµng........................................................................27
C©u hái h−íng dÉn häc tËp .......................................................................................29
Ch−¬ng iii: Tæ chøc tÝn dông .....................................................................................30
I. Kh¸i qu¸t chung vÒ c¸c tæ chøc tÝn dông ViÖt Nam.............................................30
1. Kh¸i niÖm tæ chøc tÝn dông ...............................................................................30
2. Chøc n¨ng cña tæ chøc tÝn dông........................................................................34
3. Ph©n lo¹i c¸c tæ chøc tÝn dông ..........................................................................36
II. C¬ së ph¸p lý vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña tæ chøc tÝn dông...............................41
III. Thµnh lËp, cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng, kiÓm so¸t ®Æc biÖt, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n,
thanh lý tæ chøc tÝn dông..........................................................................................42
1. Quy chÕ thµnh lËp vµ cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng ®èi víi tæ chøc tÝn dông ........42
2. Quy chÕ kiÓm so¸t ®Æc biÖt................................................................................47
2
3. Ph¸ s¶n, gi¶i thÓ tæ chøc tÝn dông ....................................................................50
IV. c¬ cÊu tæ chøc, l·nh ®¹o vµ ®iÒu hµnh tæ chøc tÝn dông ....................................51
1. C¬ cÊu tæ chøc cña tæ chøc tÝn dông..................................................................51
2. L·nh ®¹o vµ ®iÒu hµnh tæ chøc tÝn dông ..........................................................52
V. QuyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña tæ chøc tÝn dông..................................................53
1. C¸c quyÒn c¬ b¶n cña tæ chøc tÝn dông.............................................................53
2. C¸c nghÜa vô c¬ b¶n cña tæ chøc tÝn dông ........................................................58
C©u hái h−íng dÉn häc tËp .......................................................................................62
Ch−¬ng IV: Cho vay....................................................................................................63
I. Kh¸i niÖm vÒ ho¹t ®éng cho vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông...................................63
II. Ph©n lo¹i cho vay..................................................................................................67
III. Nguyªn t¾c cho vay .............................................................................................68
1. Nguyªn t¾c sö dông vèn vay ®óng môc ®Ých ....................................................68
2. Nguyªn t¾c hoµn tr¶ tiÒn vay c¶ gèc vµ l·i ®óng h¹n ®· tho¶ thuËn trong hîp
®ång tÝn dông .........................................................................................................68
IV. Hîp ®ång tÝn dông...............................................................................................69
1. Kh¸i niÖm hîp ®ång tÝn dông............................................................................69
2. B¶n chÊt ph¸p lý cña hîp ®ång tÝn dông ..........................................................70
3. Tr×nh tù, thñ tôc ký kÕt hîp ®ång tÝn dông......................................................71
4. Néi dung cña hîp ®ång tÝn dông .......................................................................73
5. QuyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia hîp ®ång tÝn dông ..........................73
6. HiÖu lùc cña hîp ®ång tÝn dông ........................................................................75
V. B¶o ®¶m tiÒn vay vµ c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông 76
1. Kh¸i niÖm b¶o ®¶m tiÒn vay..............................................................................76
2. C¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông...............................78
C©u hái h−íng dÉn häc tËp .......................................................................................87
Ch−¬ng V: B¶o l·nh ng©n hµng .................................................................................88
I. Kh¸i niÖm b¶o l·nh ng©n hµng, c¸c lo¹i b¶o l·nh ng©n hµng .............................88
1. Kh¸i niÖm b¶o l·nh ng©n hµng.........................................................................88
2. C¸c lo¹i b¶o l·nh ng©n hµng .............................................................................91
II. Ph¸p luËt vÒ b¶o l·nh ng©n hµng........................................................................96
1. Chñ thÓ quan hÖ ph¸p luËt b¶o l·nh ng©n hµng..............................................96
2. Ph¹m vi b¶o l·nh ng©n hµng.............................................................................99
3. Hîp ®ång b¶o l·nh, cam kÕt b¶o l·nh.............................................................100
4. QuyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn trong quan hÖ ph¸p luËt b¶o l·nh ng©n hµng
..............................................................................................................................104
5. Quy tr×nh giao dÞch b¶o l·nh ng©n hµng ........................................................106
C©u hái h−íng dÉn häc tËp .....................................................................................110
3
Ch−¬ng vI: ChiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ ......................................................................111
I. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ .......................111
1. Kh¸i niÖm giÊy tê cã gi¸ ..................................................................................111
2. Kh¸i niÖm chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸................................................................112
II. Ph¸p luËt vÒ chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸...............................................................113
1. Chñ thÓ quan hÖ chiÕt khÊu............................................................................113
2. §iÒu kiÖn giÊy tê cã gi¸ ®−îc chiÕt khÊu ........................................................115
3. Ph−¬ng thøc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ ............................................................116
4. Hîp ®ång chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ .................................................................117
5. Thñ tôc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ ....................................................................119
6. QuyÒn truy ®ßi cña tæ chøc tÝn dông trong tr−êng hîp giÊy tê cã gi¸ kh«ng
®−îc thanh to¸n khi ®Õn h¹n ..............................................................................120
C©u hái h−íng dÉn häc tËp .....................................................................................122
Ch−¬ng Vii: Cho thuª tµi chÝnh ...............................................................................123
I. Kh¸i niÖm cho thuª tµi chÝnh vµ ph¸p luËt cho thuª tµi chÝnh .........................123
1. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt cho thuª tµi chÝnh, c¸c ph−¬ng thøc cho thuª tµi chÝnh.
..............................................................................................................................123
2. Lîi Ých cña ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh........................................................127
3. Ph¸p luËt vÒ cho thuª tµi chÝnh ......................................................................128
II. §Þa vÞ ph¸p lý cña c«ng ty cho thuª tµi chÝnh ...................................................129
1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i c«ng ty cho thuª tµi chÝnh........................................129
2. CÊp giÊy phÐp thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cho c«ng ty cho thuª tµi chÝnh .........131
3. C¬ cÊu tæ chøc, qu¶n trÞ vµ ®iÒu hµnh c«ng ty cho thuª tµi chÝnh.................132
4. Ho¹t ®éng cña c«ng ty cho thuª tµi chÝnh.......................................................135
III. Hîp ®ång cho thuª tµi chÝnh.............................................................................136
1. Kh¸i niÖm hîp ®ång cho thuª tµi chÝnh..........................................................136
2. Ký kÕt, thùc hiÖn vµ chÊm døt hîp ®ång cho thuª tµi chÝnh .........................137
3. Néi dung c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn trong hîp ®ång cho thuª tµi
chÝnh.....................................................................................................................140
C©u hái h−íng dÉn häc tËp .....................................................................................144
Ch−¬ng Viii: DÞch vô trung gian thanh to¸n ..........................................................145
I. Tæng quan vÒ dÞch vô thanh to¸n........................................................................145
1. Kh¸i niÖm vÒ trung gian thanh to¸n vµ dÞch vô thanh to¸n .........................145
2. Vai trß cña dÞch vô thanh to¸n........................................................................146
II. më vµ sö dông tµi kho¶n thanh to¸n.................................................................147
1. ChÕ ®é më tµi kho¶n........................................................................................147
2. ChÕ ®é sö dông tµi kho¶n thanh to¸n.............................................................149
III. C¸c h×nh thøc thanh to¸n qua trung gian thanh to¸n .........................................150
1. H×nh thøc thanh to¸n th«ng qua sÐc ..............................................................150
4
2. H×nh thøc thanh to¸n th«ng qua uû nhiÖm chi - chuyÓn tiÒn .......................153
3. H×nh thøc thanh to¸n th«ng qua uû nhiÖm thu .............................................154
4. H×nh thøc thanh to¸n th«ng qua th− tÝn dông...............................................156
5. H×nh thøc thanh to¸n th«ng qua thÎ ng©n hµng............................................158
C©u hái h−íng dÉn häc tËp .....................................................................................160
Ch−¬ng ix: Ngo¹i hèi................................................................................................161
I. Kh¸i niÖm ngo¹i hèi vµ ph¸p luËt vÒ ngo¹i hèi ..................................................161
1. Kh¸i niÖm ngo¹i hèi vµ ho¹t ®éng ngo¹i hèi ..................................................161
2. Kh¸i niÖm ph¸p luËt vÒ ngo¹i hèi...................................................................165
II. Ph¸p luËt quy ®Þnh thÈm quyÒn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ngo¹i hèi......................168
1. ThÈm quyÒn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ngo¹i hèi ...................................................168
2. §èi t−îng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ngo¹i hèi........................................................169
III. Ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng
ngo¹i hèi...................................................................................................................171
1. QuyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi c− tró...............................................................171
2. QuyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi kh«ng c− tró....................................................176
3. Ho¹t ®éng ngo¹i hèi cña tæ chøc tÝn dông.......................................................178
IV. Ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c giao dÞch ngo¹i hèi...................................................181
1. Ph¸p luËt ®iÒu chØnh ho¹t ®éng mua b¸n ngo¹i hèi.......................................181
2. Ph¸p luËt ®iÒu chØnh ho¹t ®éng ®Çu t− b»ng ngo¹i hèi .................................184
3. Giao dÞch vay vµ cho vay ngo¹i hèi .................................................................186
C©u hái h−íng dÉn häc tËp .....................................................................................189
5
Lêi giíi thiÖu
Sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945, Nhµ n−íc ta ®· sím quan t©m x©y dùng
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ - ng©n hµng phôc vô kh¸ng chiÕn vµ kiÕn quèc. Ngµy 06 th¸ng 5
n¨m 1951, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ký S¾c lÖnh sè 15/SL thµnh lËp Ng©n hµng Quèc
gia ViÖt Nam, nay lµ Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam. §©y lµ v¨n b¶n ph¸p luËt ®Æt c¬
së ph¸p lý ®Çu tiªn cho viÖc x©y dùng hÖ thèng ng©n hµng cña chÕ ®é míi.
H¬n nöa thÕ kû qua, Nhµ n−íc ta ®· tõng b−íc x©y dùng vµ hoµn thiÖn ph¸p luËt
vÒ ng©n hµng, h×nh thµnh trong hÖ thèng ph¸p luËt bé phËn ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c
quan hÖ qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ng©n hµng, quan hÖ kinh doanh ng©n hµng vµ quy ®Þnh
®Þa vÞ ph¸p lý cña c¸c ng©n hµng, c¸c tæ chøc tÝn dông. Bé phËn ph¸p luËt nµy ngµy
cµng cã vai trß quan träng trong ®êi sèng x· héi. Do ®ã, ng−êi hµnh nghÒ luËt cÇn ph¶i
cã nh÷ng kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt ng©n hµng.
Cuèn gi¸o tr×nh LuËt Ng©n hµng ViÖt Nam ®−îc biªn so¹n ®Ó ®¸p øng yªu cÇu ®µo
t¹o bËc cö nh©n luËt. Néi dung cña gi¸o tr×nh cung cÊp cho ng−êi ®äc nh÷ng kiÕn thøc
lý luËn c¬ b¶n vÒ ph¸p luËt ng©n hµng, nh÷ng quy ®Þnh chñ yÕu cña ph¸p luËt hiÖn
hµnh vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng, c¸c tæ chøc tÝn dông, vÒ kinh
doanh ng©n hµng.
Gi¸o tr×nh nµy do TS. Vâ §×nh Toµn lµm chñ biªn vµ c¸c t¸c gi¶ tham gia biªn
so¹n lµ mét sè gi¶ng viªn, nghiªn cøu viªn, nhµ khoa häc cña Khoa LuËt thuéc §¹i häc
Quèc gia Hµ Néi, Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, ViÖn Nhµ n−íc vµ Ph¸p luËt, V¨n
phßng ChÝnh phñ. MÆc dï ®−îc biªn so¹n nghiªm tóc nh−ng gi¸o tr×nh kh«ng thÓ
tr¸nh khái h¹n chÕ, thiÕu sãt, tËp thÓ t¸c gi¶ mong nhËn ®−îc sù gãp ý cña b¹n ®äc ®Ó
gi¸o tr×nh ngµy cµng ®−îc hoµn thiÖn.
Trung t©m §µo t¹o tõ xa
§¹i häc HuÕ
6
Ch−¬ng I
Kh¸i niÖm chung vÒ ng©n hµng
vµ ph¸p luËt ng©n hµng
i. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng vµ hÖ thèng ng©n hµng, tæ chøc tÝn
dông
1. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng
Ngµy nay, do sù ph¸t triÓn ®a d¹ng cña hÖ thèng ng©n hµng vµ cña c¸c tæ chøc tÝn
dông nªn kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng ®−îc dïng ®Ó chØ ho¹t ®éng cña nhiÒu chñ
thÓ nh− ng©n hµng trung −¬ng, c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i, c¸c tæ chøc tÝn dông phi
ng©n hµng vv... MÆc dï ph¹m vi vµ môc ®Ých ho¹t ®éng ng©n hµng cã sù kh¸c nhau
nh−ng c¸c hµnh vi ®−îc xem lµ ho¹t ®éng ng©n hµng ®Òu lµ hµnh vi kinh tÕ cã ®èi
t−îng lµ tiÒn tÖ.
TiÒn tÖ lµ ®èi t−îng cña ho¹t ®éng ng©n hµng ®−îc xem lµ c¨n cø ®Ó ph©n biÖt
ho¹t ®éng ng©n hµng víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c trong nÒn kinh tÕ. ViÖc xem xÐt hai vÝ dô
sau sÏ lµm râ ®iÒu nµy:
VÝ dô 1:
Ng©n hµng C«ng th−¬ng ViÖt Nam xuÊt vèn cho mét doanh nghiÖp vay. Sau mét
kho¶ng thêi gian theo tho¶ thuËn trong hîp ®ång, Ng©n hµng C«ng th−¬ng sÏ thu håi
sè tiÒn vèn ®· cho vay kÌm theo mét kho¶n tiÒn l·i (vèn vay vµ l·i cho vay) lín h¬n sè
tiÒn ®· øng ra.
VÝ dô 2:
Mét nhµ m¸y dÖt víi nghÒ kinh doanh lµ mua sîi vµ dÖt v¶i. §Ó thu ®−îc lîi
nhuËn, nhµ m¸y dÖt ®· mua sîi vµ tõ ®ã dÖt thµnh v¶i. Nhµ m¸y b¸n v¶i ®Ó thu tiÒn
vÒ. Chªnh lÖch gi÷a doanh thu b¸n v¶i vµ chi phÝ lµ l·i cña nhµ m¸y.
Trong c¶ hai tr−êng hîp trªn, môc ®Ých cña nhµ m¸y dÖt vµ cña ng©n hµng ®Òu
nh»m thu lîi nhuËn nh−ng ®èi t−îng giao dÞch hoµn toµn kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau thÓ
hiÖn ë chç: ®Ó thu ®−îc lîi nhuËn, nhµ m¸y dÖt ph¶i øng tiÒn vèn ra ®Ó mua nguyªn
liÖu, vËt liÖu, s¶n xuÊt ra v¶i vµ thu tiÒn vÒ. Nh− vËy ®èi t−îng t¹o ra lîi nhuËn cña nhµ
m¸y lµ hµng ho¸. Kh¸c víi nhµ m¸y dÖt, ®èi t−îng kinh doanh cña ng©n hµng lu«n lu«n
lµ tiÒn tÖ.
7
TÝnh nghÒ nghiÖp lµ c¬ së ®Ó xem mét hµnh vi cã ®èi t−îng lµ tiÒn tÖ ®−îc xem lµ
ho¹t ®éng ng©n hµng. Trong ®êi sèng x· héi, cã nhiÒu lo¹i hµnh vi cã ®èi t−îng lµ tiÒn
tÖ nh−ng kh«ng ®−îc xem lµ ho¹t ®éng ng©n hµng v× kh«ng mang tÝnh nghÒ nghiÖp. VÝ
dô: mét c¸ nh©n cho mét ng−êi kh¸c vay tiÒn.
Phæ biÕn ë c¸c n−íc trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt, kh«ng cã ®Þnh nghÜa tæng qu¸t vÒ
ho¹t ®éng ng©n hµng mµ th−êng liÖt kª c¸c giao dÞch ®−îc xem lµ ho¹t ®éng ng©n
hµng.
VÝ dô: LuËt ngµnh tÝn dông Céng hoµ liªn bang §øc n¨m 1992 quy ®Þnh 9 lo¹i
nghiÖp vô ng©n hµng vµ cßn dù liÖu quyÒn quy ®Þnh thÕ nµo lµ ho¹t ®éng ng©n hµng
cho Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh Liªn bang.
§iÒu 20 LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông n¨m 1997 (®−îc söa ®æi, bæ sung theo LuËt sè
20/2004/QH11 ngµy 15/6/2004) quy ®Þnh: ho¹t ®éng ng©n hµng lµ ho¹t ®éng kinh doanh
tiÒn tÖ vµ dÞch vô ng©n hµng víi néi dung th−êng xuyªn lµ nhËn tiÒn göi vµ sö dông sè
tiÒn göi nµy ®Ó cÊp tÝn dông, cung øng c¸c dÞch vô thanh to¸n.
Theo quy ®Þnh trªn ®©y th× ho¹t ®éng ng©n hµng g¾n víi môc ®Ých kinh doanh nªn
c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam (víi t− c¸ch lµ ng©n
hµng trung −¬ng) ®−îc xem lµ biÖt lÖ. Bëi v×, víi nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n ®−îc ph¸p
luËt quy ®Þnh, Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n−íc vµ c¸c ho¹t
®éng ng©n hµng nh»m môc tiªu thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia.
2. HÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông
2.1. Ng©n hµng trung −¬ng
Ng©n hµng trung −¬ng lµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng tiÒn tÖ, dÞch vô ng©n
hµng nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia.
Ngµy nay, ë c¸c n−íc, tuú thuéc vµo c¬ chÕ thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc vµ quan
®iÓm cña c¸c nhµ lËp ph¸p mµ ng©n hµng trung −¬ng ®−îc tæ chøc theo c¸c d¹ng chñ
yÕu sau:
Thø nhÊt, m« h×nh ng©n hµng trung −¬ng lµ c¬ quan c«ng quyÒn. Theo d¹ng nµy,
ng©n hµng trung −¬ng cã vÞ trÝ ph¸p lý vµ nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña mét c¬ quan nhµ
n−íc.
VÝ dô: ë Malaysia, ng©n hµng trung −¬ng lµ c¬ quan n»m trong c¬ cÊu tæ chøc cña
Bé Tµi chÝnh. ë ViÖt Nam, Trung Quèc, ng©n hµng trung −¬ng lµ c¬ quan cña ChÝnh
phñ.
Thø hai, m« h×nh ng©n hµng trung −¬ng kh«ng n»m trong bé m¸y nhµ n−íc. Mét
sè quèc gia, ph¸p luËt kh«ng quy ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý cña ng©n hµng trung −¬ng trong
bé m¸y nhµ n−íc. Tuy vËy, ng©n hµng trung −¬ng kh«ng hoµn toµn ®éc lËp víi Nhµ
n−íc mµ c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu cña nã vÉn nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia
do Nhµ n−íc ®Æt ra.
8
ë mçi quèc gia, viÖc sö dông tiÒn tÖ vµ sù æn ®Þnh cña nã cã ¶nh h−ëng to lín ®èi
víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Do ®ã, ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc vµ h¹n chÕ nh÷ng
¶nh h−ëng tiªu cùc cña tiÒn tÖ ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ x· héi, ®ßi hái Nhµ n−íc ph¶i
ho¹ch ®Þnh quan ®iÓm chÝnh thøc vÒ nh÷ng ph−¬ng h−íng vµ biÖn ph¸p sö dông tiÒn
tÖ. HÖ thèng quan ®iÓm chÝnh thøc cña mét nhµ n−íc vÒ ph−¬ng h−íng vµ biÖn ph¸p
sö dông tiÒn tÖ gäi lµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia.
H×nh thøc së h÷u ng©n hµng trung −¬ng hiÖn nay ®−îc ¸p dông phæ biÕn ë c¸c
n−íc lµ së h÷u nhµ n−íc th«ng qua viÖc thµnh lËp hoÆc quèc h÷u ho¸. C¸ biÖt ë mét sè
n−íc, ng©n hµng trung −¬ng ®−îc thµnh lËp d−íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn nh− Hoa
Kú, Hungari v.v... MÆc dï ®−îc thµnh lËp d−íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn nh−ng ng©n
hµng trung −¬ng lo¹i nµy vÉn bÞ chi phèi bëi sù ®iÒu khiÓn cña Nhµ n−íc trong viÖc
thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia vµ chÞu sù phª chuÈn cña Nhµ n−íc ®èi víi ng−êi
qu¶n trÞ vµ ®iÒu hµnh.
Ngoµi dÊu hiÖu thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia, ph¸t hµnh tiÒn còng lµ mét
dÊu hiÖu ®Ó nhËn d¹ng ng©n hµng trung −¬ng. Tuy vËy, c¸ biÖt ë mét sè n−íc, do sö
dông ®ång tiÒn chung khu vùc lµm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n chÝnh thøc cña quèc gia
hoÆc viÖc ph¸t hµnh giao cho Bé Tµi chÝnh thùc hiÖn nªn ng©n hµng trung −¬ng kh«ng
cã chøc n¨ng ph¸t hµnh tiÒn.
2.2. Tæ chøc tÝn dông
Tæ chøc tÝn dông lµ doanh nghiÖp kinh doanh tiÒn tÖ vµ lµm dÞch vô ng©n hµng. §iÒu
20 LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông cã gi¶i thÝch: tæ chøc tÝn dông lµ doanh nghiÖp ®−îc thµnh
lËp vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña
ph¸p luËt ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, lµm dÞch vô ng©n hµng, víi néi dung th−êng
xuyªn lµ nhËn tiÒn göi vµ sö dông sè tiÒn göi nµy ®Ó cÊp tÝn dông, cung øng c¸c dÞch vô
thanh to¸n.
Tæ chøc tÝn dông ®−îc ph©n chia thµnh hai lo¹i lµ ng©n hµng vµ tæ chøc tÝn dông
phi ng©n hµng.
Ng©n hµng lµ lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ®−îc thùc hiÖn toµn bé c¸c ho¹t ®éng
ng©n hµng vµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c cã liªn quan. Theo tÝnh chÊt vµ môc tiªu
ho¹t ®éng, c¸c lo¹i h×nh ng©n hµng gåm ng©n hµng th−¬ng m¹i, ng©n hµng ph¸t triÓn,
ng©n hµng chÝnh s¸ch, ng©n hµng hîp t¸c vµ c¸c lo¹i h×nh ng©n hµng kh¸c.
Tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng lµ lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ®−îc thùc hiÖn mét
sè ho¹t ®éng ng©n hµng nh− lµ néi dung kinh doanh th−êng xuyªn, nh−ng kh«ng ®−îc
nhËn tiÒn göi kh«ng kú h¹n, kh«ng lµm dÞch vô thanh to¸n. Tæ chøc tÝn dông phi ng©n
hµng gåm c«ng ty tµi chÝnh, c«ng ty cho thuª tµi chÝnh vµ c¸c tæ chøc tÝn dông phi
ng©n hµng kh¸c.
Nh− vËy, theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a tæ chøc tÝn
dông lµ ng©n hµng víi tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng lµ ph¹m vi ®−îc phÐp thùc hiÖn
9
ho¹t ®éng kinh doanh. Ng©n hµng kh«ng bÞ h¹n chÕ thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô kinh
doanh, cßn tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng kh«ng ®−îc nhËn tiÒn göi kh«ng kú h¹n,
kh«ng ®−îc lµm dÞch vô thanh to¸n.
Do b¶n chÊt cña tæ chøc tÝn dông lµ doanh nghiÖp nªn mÆc dï ng©n hµng trung
−¬ng ë n−íc ta (Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam) cã c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng nh− cho
vay, chiÕt khÊu, b¶o l·nh... nh−ng kh«ng nh»m môc tiªu lîi nhuËn nªn kh«ng ph¶i lµ
tæ chøc thuéc hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông.
II. Kh¸i niÖm vµ nguån quy ph¹m ph¸p luËt ng©n hµng
1. Kh¸i niÖm ph¸p luËt ng©n hµng
Ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng cã ®èi t−îng kinh doanh lµ tiÒn tÖ, tiÒm Èn nguy
c¬ rñi ro cao vµ ph¶n øng d©y chuyÒn cña c¸c hËu qu¶.
VÝ dô: Mét ng©n hµng th−¬ng m¹i cho c¸c kh¸ch hµng kinh doanh vay tiÒn. C¸c
kh¸ch hµng gÆp rñi ro ®· kh«ng tr¶ ®−îc nî cho ng©n hµng. Do ®ã, ng©n hµng kh«ng
®ñ tiÒn ®Ó tr¶ cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n cho ng©n hµng nµy vay tiÒn.
MÆt kh¸c, víi vai trß trung gian, c¸c tæ chøc tÝn dông cã vai trß rÊt quan träng
trong viÖc tËp trung vèn cho nÒn kinh tÕ.
Thùc tiÔn ph¸t triÓn ë c¸c quèc gia trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i
®· chØ ra r»ng, tÝnh tÝch cùc vµ tiªu cùc cã thÓ ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc
tÝn dông ®· ®Æt ra yªu cÇu lµ Nhµ n−íc ph¶i thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nhµ n−íc vµ sö
dông ph¸p luËt ®Ó ®iÒu chØnh tæ chøc, ho¹t ®éng cña hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông vµ
c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng trong nÒn kinh tÕ.
Víi thuéc tÝnh chung cña ph¸p luËt lµ ®−îc b¶o ®¶m thùc hiÖn b»ng Nhµ n−íc nªn
ph¸p luËt ng©n hµng cã chøc n¨ng quan träng ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña hÖ
thèng ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau:
Thø nhÊt, ph¸p luËt lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n−íc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc
®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña tæ chøc tÝn dông vµ c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng cña c¸c
tæ chøc kh¸c. §Ó thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nµy, Nhµ n−íc tiÕn hµnh nhiÒu lo¹i ho¹t ®éng
qu¶n lý nh−ng ph¸p luËt ®ãng vai trß lµ c¬ së cho c¸c ho¹t ®éng ®ã. VÝ dô: trªn c¬ së
ph¸p luËt, Ng©n hµng Nhµ n−íc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cÊp giÊy phÐp kinh doanh
ng©n hµng cho c¸c tæ chøc tÝn dông.
Thø hai, ph¸p luËt lµ c«ng cô ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña tæ
chøc tÝn dông, c¸c tæ chøc kh¸c ®−îc phÐp ho¹t ®éng ng©n hµng.
VÒ ph−¬ng diÖn tæ chøc, ph¸p luËt quy ®Þnh c¸c lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông vµ c¸c tæ
chøc kh¸c ®−îc phÐp ho¹t ®éng ng©n hµng. ViÖc Nhµ n−íc quy ®Þnh lo¹i chñ thÓ ®−îc
ho¹t ®éng ng©n hµng lµ rÊt cÇn thiÕt. Bëi v×, ho¹t ®éng ng©n hµng lµ lo¹i ho¹t ®éng
mang tÝnh nghiÖp vô cao nªn kh«ng ph¶i bÊt kú tæ chøc, c¸ nh©n nµo còng cã thÓ ho¹t
®éng hiÖu qu¶. Ngoµi c¸c quy ®Þnh vÒ m« h×nh tæ chøc ho¹t ®éng ng©n hµng, ph¸p luËt
10
cßn ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ tæ chøc cña tæ chøc tÝn dông. VÝ dô: ph¸p luËt quy ®Þnh c¬
cÊu bé m¸y cña tõng lo¹i h×nh ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông v.v...
Ngoµi c¸c quy ®Þnh vÒ tæ chøc, ph¸p luËt cßn ®ãng vai trß lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n−íc
®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng nh»m b¶o ®¶m ®Ó chóng ph¸t sinh, vËn ®éng theo
nh÷ng trËt tù phï hîp víi lîi Ých minh b¹ch vµ c«ng b»ng gi÷a c¸c bªn liªn quan vµ ý
chÝ cña Nhµ n−íc. VÝ dô: ph¸p luËt quy dÞnh c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó tæ chøc tÝn dông thùc
hiÖn cÊp tÝn dông d−íi h×nh thøc cho vay.
C¸c ho¹t ®éng ng©n hµng cã ¶nh h−ëng nhiÒu mÆt ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng
x· héi. Do ®ã, Nhµ n−íc ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p b¶o ®¶m an toµn cho c¸c ho¹t ®éng
ng©n hµng trong ®ã cã viÖc sö dông ph¸p luËt. ChÝnh v× vËy, ®¶m b¶o an toµn cho ho¹t
®éng ng©n hµng lµ mét nhiÖm vô ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt.
TËp hîp c¸c quy ph¹m ph¸p luËt cã chøc n¨ng vµ nhiÖm vô ®iÒu chØnh nh− trªn
t¹o thµnh ph¸p luËt ng©n hµng
Trong nÒn kinh tÕ, ngoµi c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng cña tæ chøc tÝn dông, ho¹t ®éng
ng©n hµng cßn cã thÓ do c¸c tæ chøc kh«ng ph¶i tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn. §Ó ®¶m
b¶o tÝnh b×nh ®¼ng trong ho¹t ®éng ng©n hµng, ho¹t ®éng ng©n hµng cña c¸c tæ chøc
kh«ng ph¶i lµ tæ chøc tÝn dông còng thuéc ph¹m vi ¸p dông cña ph¸p luËt ng©n hµng.
Tãm l¹i, ph¸p luËt ng©n hµng lµ tæng hîp c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c
quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh Nhµ n−íc tæ chøc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng ng©n
hµng, quy ®Þnh ®Þa vÞ ph¸p lý cña hÖ thèng tæ chøc tÝn dông, ®ång thêi ®iÒu chØnh ho¹t
®éng ng©n hµng cña c¸c tæ chøc kh«ng ph¶i lµ tæ chøc tÝn dông nh−ng ®−îc phÐp thùc
hiÖn mét sè ho¹t ®éng ng©n hµng.
2. Nguån ph¸p luËt ng©n hµng
C¸c quy ph¹m ph¸p luËt ng©n hµng ®−îc Nhµ n−íc ban hµnh ë c¸c lo¹i v¨n b¶n
quy ph¹m ph¸p luËt sau:
- HiÕn ph¸p cña n−íc CHXHCN ViÖt Nam n¨m 1992 (söa ®æi);
- C¸c ®¹o luËt vÒ tæ chøc bé m¸y nhµ n−íc;
- LuËt Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam n¨m 1997, ®−îc söa ®æi, bæ sung n¨m 2003;
- LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông n¨m 1997, ®−îc söa ®æi, bæ sung n¨m 2004;
- C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt do Uû ban Th−êng vô Quèc héi ban hµnh. VÝ dô: Ph¸p
lÖnh th−¬ng phiÕu.
- C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt do ChÝnh phñ ban hµnh. VÝ dô: NghÞ ®Þnh 159/2003/N§-
CP vÒ cung øng vµ sö dông sÐc.
- C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt do Ng©n hµng Nhµ n−íc ban hµnh, c¸c v¨n b¶n liªn bé vÒ
ho¹t ®éng ng©n hµng. VÝ dô: QuyÕt ®Þnh 1627/2001/Q§-NHNN ban hµnh Quy chÕ cho
vay cña tæ chøc tÝn dông ®èi víi kh¸ch hµng.
11