Giáo trình chọn giống và nhân giống - chương 8&9 ppsx

208

Chương VIII

NHÂN GIỐNG VẬT NUÔI

Chương này sẽ đề cập các kiến thức liên quan đến nhân giống vật

nuôi. Kiến thức cơ sở của lai giống như ưu thế lai và suy hoá cận huyết sẽ

đề cập cụ thể. Các phương pháp lai giống phù hợp với các hệ thống sản

xuất khác nhau cũng sẽ được thảo luận trong chương này. Sau khi nghiên

cứu chương này hy vọng bạn đọc có thể lựa chọn phương pháp lai giống

thích hợp phục vụ cho các nhu cầu thực tế khác nhau.

8.1 Giao phối cận huyết

Giao phối cận huyết là cho giao phối giữa các cá thể có quan hệ

huyết thống với nhau. Ðây là phương pháp mà các nhà di truyền chọn

giống dùng để làm tăng tính đồng nhất của giống vật nuôi. Tuy nhiên, nếu

cho giao phối cận thân quá gần và liên tục nhiều đời sẽ gây ra hậu quả làm

giảm khả năng sản xuất trong quần thể.

8.1.1 Nguyên nhân và hậu quả của hiện tượng giao phối cận huyết

8.1.1.1 Nguyên nhân của giao phối cận huyết

Có hai nguyên nhân chính gây ra hiện tượng giao phối cận thân: Yếu tố tự

nhiên và yếu tố nhân tạo.

- Yếu tố tự nhiên:

+ Quần thể nhỏ, tức số lượng cá thể trong quần thể ít.

+ Số lượng đời con được giữ lại ở các thế hệ sau là khác nhau, cá

thể nào có ít đời con được giữ lại thì dễ cận huyết với nhau

+ Ðịa bàn phân bố quần thể hẹp.

- Yếu tố nhân tạo

+ Người ta thường giữ ít con vật đực lại để là giống hơn con vật

cái, do đó đời sau của con vật đực dễ cận thân với nhau.

+ Người ta thường giữ lại các con vật tốt để làm giống loại thải các

con xấu cho nên đời sau của các con vật này dễ cận thân với nhau.

+ Do nhu cầu của công tác giống để tạo tính thuần nhất, cố định

các tính trạng, bảo tồn huyết thống của các tổ tiên, đào thải các tính trạng

có hại, tạo điều kiện nâng cao ưu thế lai.

+ Do công tác quản lý giống, quản lý tinh dịch.

209

8.1.1.2 Hậu quả của giao phối cận thân (suy hoa cận huyết)

Dù do nguyên nhân nào đi nữa thì giao phối cận thân cũng gây nên

hiện tượng suy hoá cận thân làm giảm sức sống, giảm khả năng thích ứng

và giảm sức chống đỡ bệnh tật, đồng thời giảm khả năng sinh sản, sinh

trưởng và cho ra sản phẩm.

Qua điều tra cơ bản vào những năm 1960, người ta nhận thấy ở các

vùng trâu sinh sản khép kín, có nhiều trâu trắng (bạch tạng). Ở các vùng

khác, số trâu trắng lại tăng lên nếu trong vùng khép kín có nhiều trâu đực

trắng. Tất nhiên màu sắc của trâu không phải là một khuyết tật nhưng hiện

tượng bạch tạng chứng minh hiện tượng cận huyết gần, lâu đời trong các

vùng hẻo lánh, ít giao lưu, trao đổi và ít đực giống nói chung và nhiều con

đực giống có màu trắng nói riêng.

Các kết quả từ phân tích của các dòng bò thịt cận huyết từ thí

nghiệm ở các nước Tây Âu (Brinks và Knapp, 1975 được trình bày ở

bảng sau:

Bảng 8.1 Thay đổi về khả năng sản xuất của các tính trạng khi tăng lên

10% hệ số cận huyết (F)

Tính trạng Bê % ngoài ý

muốn

Bê mẹ % ngoài

ý muốn

Tỷ lệ cai sữa

Trọng lượng sơ sinh

Trọng lượng trước khi cai sữa

Trọng lượng sau khi cai sữa

-2,9

-0,8

-5,8

-7,3

63

64

78

78

-2,3

-0,2

-7,4

-1,6

63

86

67

33

Các kết quả nghiên cứu cũng cho thấy ảnh hưởng xấu do cận huyết

đến tỷ lệ có thai. Con mẹ cận huyết làm giảm tăng trọng trước cai sữa

nhưng ít ảnh hướng đến sau khi cai sữa. Cận huyết làm giảm sút lượng

sữa. Kết quả nghiên cứu từ bò sữa cho thấy khoảng 3% sản lượng sữa bị

giảm nếu cận huyết ở mức 10%. Khả năng sinh sản ở bò sữa giảm do cận

huyết cũng tương tự như ở bò thịt.

Ảnh hưởng của tăng 10% cận huyết đến các tính trạng của lợn mẹ

và lợn con được thể hiện ở bảng sau:

210

Bảng 8.2. Kết quả phân tích cận huyết ở lợn

Tính trạng Lợn mẹ Lợn con

Trung

bình

Cực trị Trung

bình

Cực trị

Số con sơ sinh

Số con 21 ngày tuổi

Trọng lượng 21 ngày tuổi (lb)

Trọng lượng 154 ngày tuổi (lb)

-0,29

-0,53

-0,20

-5,30

-2,53/+0,13

-2,78/+0,20

-0,80/+0,10

-6,0/-3,4

-0,40

-0,22

-0,20

-0,60

-1,29/0

-0,43/-0,03

-0,30/-0,70

-2,0/+1,3

Các nghiên cứu gần đây ở cừu (Lamberson, Thomas, 1982) cũng

cho thấy ảnh hưởng xấu tương tự do cận huyết đến trung bình tính trọng.

Cứ 10% cận huyết tăng lên thì giảm trung bình 0,14 cừu con/cừu mẹ; 0,28

cừu cai sữa/mẹ; khối lượng cai sữa và 0,37 khối lượng lông.

Cần phải hiểu rõ không phải tất cả mọi trường hợp cận huyết đều

gây tác động ngoài ý muốn, nhưng rõ rệt trung bình thì cận huyết làm

giảm khả năng sản xuất.

Các kết quả nghiên cứu cũng cho thấy ảnh hưởng xấu của giao

phối đồng huyết đến tỷ lệ có thai. Cần chú ý là, mẹ đồng huyết làm giảm

tăng trọng trước khi cai sữa, nhưng ít khi ảnh hưởng đến sau khi cai sữa.

Kết quả nghiên cứu ở trên bò sữa của Falconer (1974) cho thấy, nếu đồng

huyết ở mức 10% thì có khoảng 3% sản lượng sữa bị giảm. Ở lợn, số

lượng lợn con mỗi ổ giảm đi 0,38 con, tức 4,6% so với số lượng trung

bình.

Tuy nhiên, không phải bao giờ đồng huyết cũng mang lại kết quả

xấu. Ban đầu đồng huyết làm cho các giống thêm phong phú nhờ vào việc

tách giống thành các dòng thuần chủng. Nếu giao dòng các dòng thuần

chủng cận huyết đó thì lại có ưu thế lai. Thí nghiệm, sau đây đã chứng

minh được điều đó.

S. Wright và những người cộng tác (1920) đã dùng chuột lang cho

giao phối cận huyết kiểu anh em liên tiếp trong 30 đời. Các dòng cận

huyết được củng cố về màu sắc lông và một vài tính trạng khác nhưng sức

sinh sản và các tính trạng sinh lực giảm sút lớn. Trong 12 thế hệ đầu, có

dòng đã chết sạch. Nhưng sau 20 đời cận huyết khi lại tiếp tục cho phối

các dòng cận thân với nhau, thì ở F1 thấy có hiện tượng ưu thế lai rõ rệt.

Cụ thể sức miễn kháng chống lao tăng lên 20%, mức độ to lớn của cơ thể

tăng 11%. Biểu hiện sinh lực tăng rõ rệt nhất là khi chọn phối các cái F1

với đực của các dòng cận huyết.

211

8.1.2 Cơ sở di truyền của sự suy hoá cận huyết

Cơ sở di truyền của sự suy hoá cận thân là tần số kiểu gen đồng

hợp tử tăng lên. Thực chất đó là một quá trình chuyển dần từ các kiểu gen

dị hợp tử sang đồng hợp tử. Từ đó làm cho quần thể có tính đồng nhất

hơn, làm cho các gen lặn có cơ hội ở trạng thái đồng hợp từ đó gây ảnh

hưởng, làm giảm tác động trội át chế giữa các gen, còn tác động cộng gộp

của các gen không thay đổi.

Khi kiểu gen đồng hợp tăng lên thì làm giảm giá trị cộng gộp của

các gen. Ðiều này có thể thấy được thông qua một số ví dụ sau đây.

Bảng 8.3 Ảnh hưởng của tăng kiểu gen đồng hợp và giảm kiểu

gen dị hợp đến giá trị kết hợp của các gen (GCV) và giá trị giống (BV)

của một tính trạng chịu sự chi phối của 6 locus, trong trường hợp trội

hoàn toàn

Kiểu gen BV G GCV

AaBbCcDdEeFf

AABbCcddEeFf

AAbbCcDDeeFf

AAbbCCddEEff

6 (4) + 6 (-2) = 12

6 (4) + 6 (-2) = 12

6 (4) + 6(-2) = 12

6 (4) + 6 (-2) = 12

6 (8) = 48

8 +4 (8) + (-4) = 36

2 (8) + 2(8) +2(-4) = 24

3 (8) + 3 (-4) = 12

36

24

12

0

Ghi chú: mỗi alen trội đóng góp vào giá trị kiểu gen 4 đơn vị

mỗi alen lặn đóng góp vào giá trị kiểu gen -2 đơn vị

Bảng 8.4 Ảnh hưởng của tăng kiểu gen đồng hợp và giảm kiểu

gen dị hợp đến giá trị kết hợp của các gen (GCV) và giá trị giống (BV)

của một tính trạng chịu sự chi phối của 6 locus, trong trường hợp trội

không hoàn toàn

Kiểu gen BV G GCV

Aa Bb Cc Dd Ee Ff

AABb Cc d d Ee Ff

AAbbCc DD ee Ff

AAbb CC dd EE ff

6 (4) + 6 (-2) = 12

6 (4) + 6 (-2) = 12

6 (4) + 6 (-2) = 12

6 (4) + 6 (-2) = 12

6 (5) = 30

8 + 4 (5) + (-4) = 24

2(8) + 2 (5) +2(-4) = 18

3(8) + 3 (-4) = 12

18

12

6

0

Ghi chú: mỗi cặp gen dị hợp trội không hoàn toàn đóng góp vào giá trị

kiểu gen 5 đơn vị.