Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam
Giáo trình các cơ quan bảo vệ pháp luật
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
§¹i häc HuÕ
Trung t©m ®µo t¹o tõ xa
PGS. TS LuËt häc vâ kh¸nh vinh
(Chñ biªn)
Gi¸o tr×nh
C¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt
Nhµ xuÊt b¶n c«ng an nh©n d©n
hµ néi - 2003
1
môc lôc
Ch−¬ng I: c¸c kh¸I niÖm c¬ b¶n, ®èi t−îng vµ hÖ thèng m«n
häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt .........................................................8
1. Ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt: c¸c dÊu hiÖu, kh¸i niÖm vµ nhiÖm vô........................................8
2. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt; hÖ thèng vµ ®Æc tr−ng cña c¸c c¬ quan
b¶o vÖ ph¸p luËt ........................................................................................................................13
3. §èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” .........................................15
4. Mèi t−¬ng quan cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi c¸c m«n häc ph¸p luËt
kh¸c...........................................................................................................................................16
Ch−¬ng II: Ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt......19
1. Kh¸i qu¸t chung vµ ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ
ph¸p luËt...................................................................................................................................19
2. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo néi dung
cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt......................................................................................20
3. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo ý nghÜa
ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt.........................................................................24
Ch−¬ng III: quyÒn t− ph¸p vµ hÖ thèng c¸c c¬ quan thùc
hiÖn quyÒn t− ph¸p.........................................................................................27
1. QuyÒn t− ph¸p, kh¸i niÖm vµ mèi t−¬ng quan cña quyÒn t− ph¸p víi c¸c quyÒn kh¸c cña
quyÒn lùc nhµ n−íc...................................................................................................................27
2. Toµ ¸n - c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p ............................................................................32
3. HÖ thèng Toµ ¸n ...................................................................................................................35
Ch−¬ng IV: XÐT Xö Vµ C¸C NGUY£N T¾C CñA XÐT xö..........................38
1. C¸c dÊu hiÖu ®Æc tr−ng vµ kh¸i niÖm xÐt xö.........................................................................38
2. C¸c nguyªn t¾c d©n chñ cña xÐt xö: kh¸i niÖm, c¸c nguån vµ ý nghÜa.................................41
3. Ph¸p chÕ................................................................................................................................42
4. B¶o ®¶m c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ c«ng d©n khi tiÕn hµnh xÐt xö.....................45
5. ViÖc xÐt xö chØ do Toµ ¸n thùc hiÖn .....................................................................................48
6. B¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p, tÝnh cã thÈm quyÒn vµ tÝnh v« t− cña Toµ ¸n .................................49
7. B¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n khi xÐt xö .............................51
8. Thùc hiÖn viÖc xÐt xö trªn c¬ së sù b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n tr−íc ph¸p luËt vµ Toµ ¸n52
9. B¶o ®¶m cho c«ng d©n quyÒn ®−îc b¶o vÖ b»ng Toµ ¸n ......................................................54
10. Tranh tông vµ b×nh ®¼ng cña c¸c bªn .................................................................................54
11. B¶o ®¶m quyÒn bµo ch÷a cña bÞ can, bÞ c¸o .......................................................................56
12. Suy ®o¸n v« téi ...................................................................................................................57
13. XÐt xö c«ng khai.................................................................................................................57
14. Nguyªn t¾c tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt dïng trong xÐt xö ...........................................................58
15. Nguyªn t¾c thùc hiÖn chÕ ®é xÐt xö cã Héi thÈm tham gia................................................60
Ch−¬ng V: Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè
thuéc tØnh ...........................................................................................................62
1. Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh - cÊp xÐt xö c¬ b¶n..................62
2. ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh......................63
3. C¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n.................................65
2
4. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn ..................................................................................67
5. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn .................................................................67
Ch−¬ng VI: Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc
trung −¬ng..........................................................................................................71
1. Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, thÈm quyÒn vµ vÞ trÝ cña Toµ ¸n nh©n
d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n............................71
2. Thµnh phÇn vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng 75
3. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng......................78
Ch−¬ng VII: TOµ ¸N QU©N Sù ........................................................................83
1. Kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c Toµ ¸n qu©n sù ë n−íc ta.........................83
1.1. Toµ ¸n qu©n sù vµ Toµ ¸n binh ë n−íc ta giai ®o¹n 1945 - 1960...................................83
1.2. C¸c Toµ ¸n qu©n sù giai ®o¹n 1960-1986......................................................................86
2. Chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ c¸c nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n qu©n sù.............90
2.1. Chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña c¸c Toµ ¸n qu©n sù ...........................................................90
2.2. C¸c nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n qu©n sù.............................................91
2.3. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c Toµ ¸n qu©n sù...............................................................92
Ch−¬ng VIII: Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao..................................................99
1. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao - c¬ quan xÐt xö cao nhÊt...............................................................99
2. ThÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ...............................................................101
3. TrËt tù h×nh thµnh Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, thµnh phÇn vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n
d©n tèi cao...............................................................................................................................102
4. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ..................................................................106
Ch−¬ng IX: Quy chÕ cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n...109
1. §éi ngò ThÈm ph¸n vµ quy chÕ cña ThÈm ph¸n: kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc ®iÓm chung.........109
2. C¸c tiªu chuÈn ®èi víi nh÷ng ng−êi øng cö chøc vô ThÈm ph¸n .......................................111
3. TuyÓn chän, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc chøc danh ThÈm ph¸n; ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i
ThÈm ph¸n ..............................................................................................................................114
3.1. Héi ®ång tuyÓn chän ThÈm ph¸n ................................................................................114
3.3. MiÔn nhiÖm ThÈm ph¸n...............................................................................................121
3.4. C¸ch chøc chøc danh ThÈm ph¸n ................................................................................122
3.5. §iÒu ®éng, biÖt ph¸i ThÈm ph¸n..................................................................................123
4. Bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n; giao quyÒn Ch¸nh ¸n;
®iÒu ®éng, biÖt ph¸i Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n........................................................................124
4.1. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ bæ nhiÖm chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n............................124
4.2. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ miÔn nhiÖm chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n........................125
4.3. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ c¸ch chøc chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n...........................126
4.4. VÒ viÖc giao quyÒn Ch¸nh ¸n ......................................................................................127
4.5. VÒ ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i ®èi víi Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n ...........................................127
5. Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n..................................................................................................128
Ch−¬ng X: LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng
Toµ ¸n ViÖt Nam ...............................................................................................131
1. Ph¸p ®×nh thêi phong kiÕn ..............................................................................................131
1.1. Tæ chøc ph¸p ®×nh phong kiÕn.....................................................................................132
1.2. Nh÷ng nÐt ®Æc s¾c trong ph¸p ®×nh thêi x−a ...............................................................140
2. Toµ ¸n thêi Ph¸p thuéc .......................................................................................................145
3
2.1. HÖ thèng Toµ ¸n cña ng−êi Ph¸p ë ViÖt Nam .............................................................146
2.2. HÖ thèng Toµ ¸n cña Nam triÒu...................................................................................149
3. Toµ ¸n thêi hiÖn ®¹i ............................................................................................................156
Ch−¬ng XI: Qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc...............................................172
1. Kh¸i niÖm vµ néi dung qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc .............................................................172
2. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc ..................175
2.1. Thêi kú c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ (1945 - 1954).....................................................175
2.2. Thêi kú c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa (tõ n¨m 1954 ®Õn nay)......................................177
3. C¸c c¬ quan thùc hiÖn qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc...............................................................185
3.1. Quèc héi n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam - c¬ quan qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ
chøc.....................................................................................................................................185
3.2. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao - c¬ quan qu¶n lý c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vÒ tæ chøc
............................................................................................................................................186
Ch−¬ng XII: ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n....................................................191
1. Kh¸i qu¸t chung vÒ vÞ trÝ, nhiÖm vô, chøc n¨ng cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n....................191
2. LÞch sö ph¸t triÓn cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n qua tõng giai ®o¹n (tõ khi thµnh lËp ®Õn HiÕn
ph¸p söa ®æi n¨m 2001)..........................................................................................................194
2.1. Giai ®o¹n h×nh thµnh vµ cñng cè tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8-1945 vµ theo HiÕn ph¸p
n¨m 1959. ...........................................................................................................................194
2.2. HÖ thèng c¬ quan kiÓm s¸t theo HiÕn ph¸p n¨m 1980. ...............................................197
2.3. HÖ thèng c¬ quan kiÓm s¸t theo HiÕn ph¸p 1992........................................................198
3. HÖ thèng c¬ quan KiÓm s¸t nh©n d©n theo hiÕn ph¸p söa ®æi n¨m 2001 ...........................199
3.1. C¬ cÊu tæ chøc cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n................................................................199
3.2. C¬ cÊu tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù.........................................................................202
4. C¸c h×nh thøc thùc hiÖn chøc n¨ng thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ho¹t ®éng t− ph¸p
................................................................................................................................................205
4.1. Thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ®iÒu tra c¸c vô ¸n h×nh sù................................206
4.3. KiÓm s¸t viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, hµnh chÝnh, kinh tÕ, lao
®éng vµ nh÷ng viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ......................................................212
4.4. KiÓm s¸t viÖc thi hµnh ¸n ............................................................................................214
4.5. KiÓm s¸t viÖc t¹m gi÷, t¹m giam, qu¶n lý vµ gi¸o dôc ng−êi chÊp hµnh h×nh ph¹t tï 216
5. KiÓm s¸t viªn vµ §iÒu tra viªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n.....................................................219
5.1. KiÓm s¸t viªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ........................................................................219
5.2. §iÒu tra viªn. ...............................................................................................................220
Ch−¬ng xiIi: C¬ quan ®iÒu tra ................................................................222
1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ ph©n lo¹i c¬ quan ®iÒu tra............................................................222
1.1. Kh¸i niÖm vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c¬ quan ®iÒu tra. .......................................222
1.2. HÖ thèng vµ ph©n lo¹i c¸c c¬ quan ®iÒu tra .................................................................225
2. LÞch sö h×nh thµnh vµ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¬ quan ®iÒu tra ..................................228
2.1. Giai ®o¹n 1945-1953. ..................................................................................................228
2.2. Giai ®o¹n 1953-1975 ...................................................................................................230
2.3. Giai ®o¹n 1975-1986 ...................................................................................................233
2.4. Giai ®o¹n 1986- ®Õn nay..............................................................................................234
3. VÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra ...............................................................236
3.1. VÞ trÝ cña c¬ quan ®iÒu tra trong hÖ thèng t− ph¸p h×nh sù. ........................................236
3.2. Chøc n¨ng cña c¬ quan ®iÒu tra...................................................................................238
3.3. NhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra ....................................................................................242
4
4. ThÈm quyÒn ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù.....................................................................................243
4.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n ®Þnh thÈm quyÒn ®iÒu tra..............................................................243
4.2. ThÈm quyÒn ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù cña c¸c c¬ quan ®iÒu tra. .....................................245
5. Chøc n¨ng, thÈm quyÒn cña Thñ tr−ëng c¬ quan ®iÒu tra vµ §iÒu tra viªn........................250
5.1. Thñ tr−ëng c¬ quan ®iÒu tra.........................................................................................250
5.2. §iÒu tra viªn ................................................................................................................253
Ch−¬ng XIV: luËt s− vµ tæ chøc luËt s− ..........................................257
1. Kh¸i niÖm, vai trß cña luËt s−.............................................................................................257
1.1. Kh¸i niÖm luËt s−.........................................................................................................257
1..2 Vai trß cña luËt s−........................................................................................................261
2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nghÒ luËt s− ë ViÖt Nam .........................................................264
2.1. NghÒ luËt s− ë ViÖt Nam tr−íc n¨m 1987 ...................................................................264
2.2. Ph¸p lÖnh tæ chøc luËt s− n¨m 1987 ............................................................................267
3. LuËt s− ................................................................................................................................269
3.1. §iÒu kiÖn hµnh nghÒ luËt s−. .......................................................................................269
3.2. Ph¹m vi hµnh nghÒ, quyÒn vµ nghÜa vô cña luËt s−. ....................................................275
4. Tæ chøc hµnh nghÒ luËt s− ..................................................................................................278
4.1. H×nh thøc tæ chøc hµnh nghÒ luËt s−: V¨n phßng luËt s− vµ C«ng ty luËt hîp danh ...278
4.2. QuyÒn vµ nghÜa vô cña V¨n phßng luËt s−, C«ng ty luËt hîp danh.............................280
4.3. Thï lao luËt s−. ............................................................................................................281
5. Tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp cña luËt s− vµ viÖc qu¶n lý hµnh nghÒ luËt s−.....................282
5.1. Tæ chøc x· héi- nghÒ nghiÖp cña luËt s−. ....................................................................282
5.2. Qu¶n lý hµnh nghÒ luËt s−. ..........................................................................................283
Ch−¬ng XV: tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng ..........................286
1. Kh¸i niÖm c«ng chøng........................................................................................................286
2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam ...............................289
2.1. S¬ l−îc lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng chøng trªn thÕ giíi...............................289
2.2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam...............................290
3. HÖ thèng tæ chøc c«ng chøng ë ViÖt Nam ...................................................................294
3.1. C¸c m« h×nh tæ chøc c«ng chøng trªn thÕ giíi ............................................................294
3.2. M« h×nh tæ chøc c«ng chøng, chøng thùc ë ViÖt Nam hiÖn nay. ................................297
4. Vai trß, vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan c«ng chøng ............................................299
4.1. Vai trß cña c¬ quan c«ng chøng ..................................................................................299
4.2. VÞ trÝ cña c¬ quan c«ng chøng.....................................................................................303
4.3. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan c«ng chøng ...........................................................306
5. C«ng chøng viªn - tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøng viªn..................................................307
5.1. Kh¸i niÖm c«ng chøng viªn .........................................................................................307
5.2. Tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøng viªn. .......................................................................308
5.3. ThÈm quyÒn, thñ tôc bæ nhiÖm, biÖt ph¸i, ®iÒu ®éng, t¹m ®×nh chØ, miÔn nhiÖm c«ng
chøng viªn...........................................................................................................................310
Ch−¬ng XVI: HÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang Nga......................................314
1. Kh¸i qu¸t chung vÒ hÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang Nga..........................................................314
2. Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga .......................................................................................320
2.1. C¸c quyÒn h¹n vµ nguyªn t¾c tæ chøc cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga .............320
2.2. C¸c quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga: c¸c lo¹i, néi dung, h×nh thøc vµ ý
nghÜa ph¸p lý ......................................................................................................................328
3. Toµ ¸n thÈm quyÒn chung ë Liªn bang Nga.......................................................................331
5
3.1. Toµ ¸n huyÖn, quËn......................................................................................................331
3.2. ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n huyÖn, quËn ..........................................................................331
3.3. C¸c Toµ ¸n cÊp trung gian ...........................................................................................333
3.4. Toµ ¸n qu©n sù.............................................................................................................336
4. C¸c Toµ ¸n träng tµi vµ c¸c c¬ quan träng tµi kh¸c ............................................................341
4. 1. C¸c Toµ ¸n träng tµi, vÞ trÝ vµ vai trß cña c¸c Toµ ¸n träng tµi trong hÖ th«ng c¸c c¬
quan b¶o vÖ ph¸p luËt .........................................................................................................341
4.2. C¸c Toµ ¸n träng tµi cÊp ®é chñ thÓ liªn bang.............................................................343
4.3. C¸c Toµ ¸n träng tµi vïng liªn bang, tr×nh tù thµnh lËp, c¬ cÊu vµ thÈm quyÒn..........348
4.4. Toµ ¸n träng tµi cÊp cao nhÊt cña Liªn bang Nga, thµnh phÇn, c¬ cÊu vµ quyÒn h¹n .351
4.5. C¸c c¬ quan träng tµi kh¸c ..........................................................................................355
Ch−¬ng XVII HÖ thèng Toµ ¸n n−íc Céng hoµ Ph¸p..................359
1. Vai trß, vÞ trÝ cña Toµ ¸n trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn Céng hoµ Ph¸p ..............................359
1.1. Vai trß cña Toµ ¸n trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn ..........................................................359
1.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng Toµ ¸n Ph¸p.................................................................361
2. HÖ thèng Toµ ¸n n−íc Céng hoµ Ph¸p................................................................................363
2.1. Héi ®ång B¶o hiÕn .......................................................................................................363
2.2. HÖ thèng Toµ ¸n hµnh chÝnh........................................................................................371
2.3. HÖ thèng Toµ ¸n t− ph¸p..............................................................................................379
2.4. Toµ ph©n ®Þnh thÈm quyÒn ..........................................................................................393
2.5. C¸c Toµ ®Æc biÖt ..........................................................................................................394
Ch−¬ng XVIII HÖ thèng Toµ ¸n Céng hoµ Liªn Bang §øc ........398
1. Sù ®éc lËp cña hÖ thèng Tßa ¸n ..........................................................................................398
2. C¸c cÊp xÐt xö.....................................................................................................................399
3. C¸c ngµnh Toµ ¸n ...............................................................................................................400
3.1. Tµi ph¸n th−êng ...........................................................................................................400
3.2. Tµi ph¸n hµnh chÝnh ....................................................................................................401
3.3. Tµi ph¸n hiÕn ph¸p.......................................................................................................403
3.4. Tµi ph¸n c«ng vô..........................................................................................................404
4. C¸c nguyªn t¾c xÐt xö.........................................................................................................405
4.1. Nguyªn t¾c vÒ ThÈm ph¸n theo luËt ............................................................................405
4.2. §−¬ng sù ph¶i ®−îc cã ý kiÕn (audiatur et altera pars)...............................................406
4.3. Nguyªn t¾c cÊm håi tè (nulla poena sine lege)............................................................406
4.4. Nguyªn t¾c cÊm h×nh ph¹t ®óp (ne bis in idem)..........................................................407
Ch−¬ng XIX HÖ thèng Toµ ¸n Mü ............................................................409
1. Kh¸i qu¸t chung..................................................................................................................409
2. Ph©n ®Þnh thÈm quyÒn gi÷a Toµ ¸n Liªn bang vµ c¸c Toµ ¸n cña c¸c bang.......................410
3. HÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang ................................................................................................416
3.1. C¸c Toµ ¸n khu vùc......................................................................................................416
3.2. C¸c Toµ ¸n phóc thÈm .................................................................................................421
3.3. Toµ ¸n tèi cao...............................................................................................................423
3.4. C¸c Toµ ¸n n»m ngoµi hÖ thèng ba cÊp xÐt xö cña liªn bang......................................429
HÖ thèng toµ ¸n khu vùc C«-l«m-bia......................................................................................431
4. C¸c hÖ thèng Toµ ¸n cña c¸c bang ë Mü............................................................................438
4.1. HÖ thèng Toµ ¸n bang California.................................................................................439
4.2. HÖ thèng Toµ ¸n bang Illinons ....................................................................................445
4.3. HÖ thèng Toµ ¸n bang Aljaska ....................................................................................448
6
Ch−¬ng XX HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n...............................................456
1. LÞch sö ph¸t triÓn cña hÖ thèng t− ph¸p NhËt B¶n..............................................................456
1.1. T− ph¸p NhËt B¶n tõ thêi cæ ®¹i ®Õn kû nguyªn Heian ...............................................456
1.2. T− ph¸p NhËt B¶n tõ kû nguyªn Kamakua ®Õn kû nguyªn Edo ..................................456
1.3. HÖ thèng chÝnh trÞ vµ t− ph¸p tr−íc HiÕn ph¸p thêi Meiji (Minh TrÞ).........................458
1.4. Tæ chøc chÝnh trÞ vµ hÖ thèng t− ph¸p d−íi HiÕn ph¸p Meiji (Minh TrÞ)....................459
2. HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n sau ChiÕn tranh ThÕ giíi lÇn thø hai .......................................460
3. HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n ngµy nay..................................................................................461
4. C¸c ThÈm ph¸n ...................................................................................................................465
4.1. ThÈm ph¸n Toµ ¸n Tèi cao ..........................................................................................465
4.2. ThÈm ph¸n c¸c Toµ ¸n cÊp d−íi ..................................................................................465
4.3. C¸c c¸n bé Toµ ¸n kh¸c:..............................................................................................466
5. C«ng tè viªn vµ ViÖn C«ng tè.............................................................................................467
5.1. C«ng tè viªn.................................................................................................................467
5.3. C¸c viÖn c«ng tè: .........................................................................................................468
6.1. C¸c vô ¸n hµnh chÝnh, d©n sù ......................................................................................468
6.2. C¸c vô ¸n h×nh sù.........................................................................................................471
Ch−¬ng XXI HÖ thèng Toµ ¸n Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa
...................................................................................................................................476
1. VÞ trÝ, vai trß vµ c¸c nguyªn t¾c xÐt xö c¬ b¶n cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ
nh©n d©n Trung Hoa ...............................................................................................................476
1.1. VÞ trÝ, vai trß cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa.....476
1.2. C¸c nguyªn t¾c xÐt xö c¬ b¶n ......................................................................................478
2. HÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa .......................................480
2.1. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao cña n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa .............................480
2.2. HÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng ........................................................................482
2.3. C¸c Toµ ¸n chuyªn biÖt................................................................................................485
3. C¸c h×nh thøc tæ chøc xÐt xö ..............................................................................................488
3.1. Phiªn toµ mét ThÈm ph¸n ............................................................................................489
3.2. Héi ®ång xÐt xö ...........................................................................................................489
3.3. ñy ban ThÈm ph¸n ......................................................................................................490
4. HÖ thèng Toµ ¸n cña Hång C«ng, Ma Cao vµ §µi Loan ....................................................490
4.1. HÖ thèng Toµ ¸n cña Hång C«ng.................................................................................490
4.2. HÖ thèng Toµ ¸n cña Ma Cao ......................................................................................490
4.3. HÖ thèng Toµ ¸n cña §µi Loan....................................................................................491
7
Ch−¬ng I
c¸c kh¸I niÖm c¬ b¶n, ®èi t−îng vµ hÖ thèng
m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt
1. Ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt: c¸c dÊu hiÖu, kh¸i niÖm vµ
nhiÖm vô
Ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc bao trïm nh÷ng
lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Néi dung cña ho¹t ®éng ®a d¹ng ®ã lµ
gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung, cña c¸c
ngµnh vµ tæ chøc kinh tÕ cô thÓ ®−îc tiÕn hµnh b×nh th−êng, æn ®Þnh vµ ph¸t
triÓn; b¶o ®¶m æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ ph¸t triÓn nÒn d©n chñ; gi¶i quyÕt nh÷ng
vÊn ®Ò x· héi; t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn v¨n ho¸, khoa häc vµ gi¸o
dôc; cñng cè vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng b¶o vÖ tæ quèc vµ b¶o vÖ an ninh quèc
gia; thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng quan träng
kh¸c.
ViÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cñng cè vµ b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p
luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, b¶o vÖ c¸c
quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc, c¸c tËp thÓ
lao ®éng, ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c
chiÕm mét trong nh÷ng vÞ trÝ trung t©m trong ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc. Do
vËy, viÖc x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®ã ®−îc Nhµ n−íc vµ c¸c c¬ quan
nhµ n−íc, c¸c tæ chøc vµ mäi ng−êi quan t©m ®Æc biÖt. Tr−íc hÕt, d−íi h×nh
thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c, c¸c nhiÖm vô ®ã ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p
n¨m 1992 cña n−íc ta, ®ã lµ ë c¸c §iÒu 11, 12, 13, 28, 50...
Theo thùc chÊt tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®Òu cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn
c¸c nhiÖm vô hiÕn ®Þnh nãi trªn. §ång thêi, viÖc quy ®Þnh c¸c nhiÖm vô ®ã ®Æt
c¬ së ph¸p lý cho mäi c«ng d©n cã kh¶ n¨ng b»ng c¸c ph−¬ng thøc hîp ph¸p
b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña m×nh, tÝch cùc hç trî vµ ®ßi hái c¸c c¬ quan nhµ
n−íc thùc hiÖn tèt nhiÖm vô b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi, cña
c«ng d©n.
8
Trong ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh, tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®Òu cã
tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®ã, nh−ng ®èi víi phÇn lín c¸c c¬ quan
nhµ n−íc viÖc b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt, c¸c quyÒn vµ tù do cña
con ng−êi vµ cña c«ng d©n, ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m
ph¸p luËt kh¸c kh«ng ph¶i lµ nhiÖm vô chÝnh, nhiÖm vô trùc tiÕp. PhÇn lín
c¸c c¬ quan ®ã cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nhiÖm vô gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò
liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc,
gi¸o dôc, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, cñng cè vµ t¨ng c−êng nÒn quèc
phßng vµ an ninh quèc gia, thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ hîp t¸c kinh tÕ
víi c¸c n−íc kh¸c vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. C¸c c¬ quan ®ã thùc hiÖn mét sè néi
dung cña chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt d−êng nh− ®ång
thêi víi viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh cña m×nh.
Trong hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã mét sè Ýt c¬ quan ®−îc thiÕt lËp
®Ó thùc hiÖn vai trß chÝnh lµ b¶o ®¶m ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt. Trong
s¸ch b¸o ph¸p lý n−íc ta c¸c c¬ quan ®ã cã c¸c tªn gäi kh¸c nhau tuú theo
quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi quan t©m, ®ã lµ “c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p
luËt”, “c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù x· héi”, “c¸c c¬ quan t− ph¸p”, v.v... Nãi c¸ch
kh¸c, ®ã lµ c¸c c¬ quan ®−îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x·
héi, ®¹o ®øc, v¨n ho¸, lÞch sö vµ c¸c nh©n tè kh¸c vµ ®−îc h×nh thµnh trªn c¬
së cña HiÕn ph¸p, cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c cã nhiÖm vô b¶o
vÖ trËt tù cña ®êi sèng x· héi vµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ x· héi, cña c«ng
d©n ViÖt Nam vµ nh÷ng ng−êi kh¸c c− tró ë ViÖt Nam.
Cã mét kh¸i niÖm kh¸c gÇn víi kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù
ph¸p luËt lµ kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Nh÷ng kh¸i niÖm ®ã rÊt
gièng nhau nh−ng kh«ng ®ång nhÊt víi nhau. Nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt
tù ph¸p luËt vµ nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt kh«ng trïng hîp víi nhau.
Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt ®Òu cã thÓ ®−îc coi lµ
c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Còng nh− thÕ, trong sè c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p
luËt cã nh÷ng c¬ quan kh«ng cã vµ kh«ng thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o vÖ trËt tù
x· héi hoÆc trËt tù ph¸p luËt ë ý nghÜa réng lín cña nã.
§Ó hiÓu mét c¸ch s©u s¾c thùc chÊt cña nh÷ng tiªu chuÈn mµ dùa vµo ®ã
cã thÓ coi c¬ quan nhµ n−íc nµy hay c¬ quan nhµ n−íc kh¸c lµ c¬ quan b¶o vÖ
ph¸p luËt ®iÒu cã ý nghÜa quan träng tr−íc hÕt lµ ph¶i lµm s¸ng tá c¸c dÊu
hiÖu cña ho¹t ®éng ®−îc gäi lµ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt.
ThuËt ng÷ “ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt” vµ kh¸i niÖm do nã thÓ hiÖn lµ
nh÷ng ph¹m trï t−¬ng ®èi míi trong s¸ch b¸o khoa häc ph¸p lý n−íc ta. So
víi c¸c thuËt ng÷ vµ kh¸i niÖm kh¸c th× thuËt ng÷ vµ kh¸i niÖm nµy cã “løa
tuæi trÎ h¬n”, chóng míi xuÊt hiÖn trong thêi gian gÇn ®©y. ë mét møc ®é nµo
9
®ã cã thÓ nãi r»ng kh¸i niÖm “ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt” ch−a tån t¹i mét
c¸ch phæ biÕn. Xung quanh kh¸i niÖm ®ã cã nh÷ng tranh luËn kh¸c nhau
nh−: c¸c c¬ quan nµo ®−îc coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt; trong ph¸p luËt
hiÖn hµnh kh«ng cã nh÷ng quy ®Þnh râ rµng vÒ c¸c c¬ quan ®ã.
Nh−ng chóng t«i cho r»ng ®ã lµ mét lo¹i ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ ho¹t
®éng ®ã cã mét sè dÊu hiÖu c¬ b¶n.
DÊu hiÖu c¬ b¶n thø nhÊt thÓ hiÖn ë chç ho¹t ®éng ®ã kh«ng thÓ ®−îc
thùc hiÖn b»ng bÊt kú ph−¬ng thøc nµo mµ chØ ®−îc thùc hiÖn víi sù hç trî
cña viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý. §ã lµ c¸c biÖn ph¸p t¨ng
c−êng ph¸p chÕ nhµ n−íc, c¸c chÕ tµi do ph¸p luËt quy ®Þnh. VÝ dô, nÕu téi
ph¹m ®· thùc hiÖn th× cã thÓ quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t hoÆc biÖn ph¸p t¸c ®éng
ph¸p lý h×nh sù kh¸c; nÕu g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n mµ kh«ng ®Õn møc truy
cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù th× cã thÓ buéc ph¶i båi th−êng thiÖt h¹i ®ã; nÕu
kh«ng thùc hiÖn cam kÕt theo hîp ®ång th× cã thÓ ¸p dông chÕ tµi vËt chÊt;
nÕu mét ai ®ã ®iÒu khiÓn ph−¬ng tiÖn giao th«ng vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ an
toµn giao th«ng th× cã thÓ t−íc b»ng l¸i v.v... Trong sè c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng
ph¸p lý, c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa c¸c vi ph¹m, phßng ngõa c¸c ho¹t ®éng
tr¸i ph¸p luËt chiÕm vÞ trÝ quan träng.
DÊu hiÖu c¬ b¶n thø hai cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ c¸c biÖn ph¸p
t¸c ®éng ph¸p lý ®−îc ¸p dông trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®ã cÇn
ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ChØ cã ph¸p luËt míi
®−a ra c¸c c¨n cø cña viÖc ¸p dông biÖn ph¸p t¸c ®éng cô thÓ vµ x¸c ®Þnh râ
rµng néi dung cña biÖn ph¸p ®ã. C¬ quan ¸p dông sù t¸c ®éng ®ã cã nghÜa vô
thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt t−¬ng øng.
DÊu hiÖu c¬ b¶n thø ba cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng ®ã
®−îc thùc hiÖn theo trËt tù ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh víi viÖc tu©n thñ c¸c thñ
tôc cô thÓ. VÝ dô, b¶n ¸n cña Toµ ¸n quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t, miÔn h×nh ph¹t
hoÆc minh oan cho ng−êi bÞ kÕt ¸n cã thÓ ®−îc ®−a ra sau khi ®· ®−îc Toµ ¸n
tiÕn hµnh xÐt xö vµ th¶o luËn mét c¸ch toµn diÖn tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ
theo thñ tôc do ph¸p luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh. ViÖc th¶o luËn ®Ó ra b¶n
¸n ph¶i ®−îc tiÕn hµnh trong phßng nghÞ ¸n víi viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ
bÝ mËt cña nghÞ ¸n vµ c¸c quy t¾c tè tông kh¸c. Ph¸p luËt còng quy ®Þnh c¸c
quy t¾c ®èi víi viÖc xÐt xö c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c. C¸c tranh chÊp vÒ tµi
s¶n, c¸c tranh chÊp vÒ lao ®éng còng ®−îc tiÕn hµnh xÐt xö theo c¸c quy t¾c
t−¬ng øng. Trong mäi tr−êng hîp viÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ viÖc ¸p dông hay
kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý buéc ph¶i tu©n theo c¸c quy
®Þnh cô thÓ do ph¸p luËt quy ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh nÕu
10
cã sù vi ph¹m c¸c quy ®Þnh ®ã th× quyÕt ®Þnh ®−a ra cã thÓ ®−îc coi lµ quyÕt
®Þnh kh«ng hîp ph¸p vµ kh«ng cã hiÖu lùc.
DÊu hiÖu c¬ b¶n cuèi cïng cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng
®ã do c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn chuyªn m«n thùc hiÖn. C¸c c¬
quan nhµ n−íc ®ã bao gåm nh÷ng ng−êi ®−îc ®µo t¹o chuyªn m«n chuyªn s©u
mµ phÇn lín lµ nh÷ng ng−êi ®−îc ®µo t¹o c¸c nghÒ luËt vµ c¸c chuyªn gia cã
tri thøc, hiÓu biÕt trong c¸c ngµnh kh¸c. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan
nhµ n−íc ®ã ®−îc ®iÒu chØnh mét c¸ch chi tiÕt vµ Toµn diÖn theo trËt tù ph¸p
luËt, trong ®ã cã c¶ b»ng ph−¬ng thøc quy ®Þnh c¸c quy t¾c thñ tôc (tè tông)
®Æc biÖt ®èi víi viÖc quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt. Trong tæng thÓ
®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc b¶o ®¶m tÝnh nghiÖp vô, tÝnh cã c¨n cø, tÝnh
hîp ph¸p vµ c«ng b»ng cña c¸c quyÕt ®Þnh do c¸c c¬ quan ®ã ban hµnh vÒ viÖc
¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý nh»m b¶o vÖ ph¸p luËt khái c¸c vi
ph¹m ph¸p luËt ®· x¶y ra hoÆc cã thÓ x¶y ra.
Tõ viÖc ph©n tÝch c¸c dÊu hiÖu nãi trªn cã thÓ hiÓu ho¹t ®éng b¶o vÖ
ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc ®−îc c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn chuyªn
m«n thùc hiÖn víi môc ®Ých b¶o vÖ ph¸p luËt b»ng c¸ch ¸p dông c¸c biÖn
ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý trªn c¬ së phï hîp nghiªm chØnh víi ph¸p luËt vµ tu©n
thñ nghiªm kh¾c trËt tù do ph¸p luËt quy ®Þnh.
CÇn ph©n biÖt kh¸i niÖm ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt víi kh¸i niÖm ®Êu
tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m. Khi ph©n biÖt hai kh¸i niÖm nµy cÇn tr¸nh viÖc
thu hÑp néi dung kh¸i niÖm ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. Kh«ng nªn ®ång
nhÊt ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi
ph¹m; víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c; víi kh¸i niÖm
b¶o vÖ trËt tù x· héi.
C¸ch tiÕp cËn ®¬n gi¶n ®ã lµ kh«ng ®óng, bëi nã lµm sai lÖch b¶n chÊt
cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ kh«ng thÓ lµm c¬ së cho viÖc chØ ra nh÷ng
c¬ quan nµo ®−îc coi lµ nh÷ng c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt.
CÇn ph¶i l−u ý r»ng lÜnh vùc b¶o vÖ ph¸p luËt lµ rÊt réng so víi lÜnh vùc
®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m hoÆc víi c¸c vi ph¹m trËt tù x· héi. Ph¸p
luËt cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ kh«ng chØ khái sù x©m h¹i tõ phÝa c¸c hµnh vi
ph¹m téi vµ c¸c hiÖn t−îng chèng ®èi x· héi. CÇn ph¶i l−u ý r»ng ë møc ®é
kh«ng nhá ph¸p luËt cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ tõ phÝa tÊt c¶ c¸c biÓu hiÖn tr¸i
ph¸p luËt, mäi m−u toan h¹n chÕ, lµm ph−¬ng h¹i c¸c quyÒn hoÆc thu hÑp c¸c
quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n ViÖt Nam, cña ng−êi n−íc ngoµi, cña
ng−êi kh«ng quèc tÞch, cña ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n, cña nhµ doanh
nghiÖp hoÆc th−¬ng gia, cña c¬ quan nhµ n−íc hoÆc tæ chøc x· héi. CÇn ph¶i
phßng ngõa vµ ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶ c¸c hµnh vi vµ biÓu hiÖn nãi trªn vµ c¸c
11
hËu qu¶ do c¸c hµnh vi vµ biÓu hiÖn ®ã g©y ra cÇn ph¶i ®−îc kh¾c phôc vµ söa
ch÷a. NÕu nh− kh«ng lµm ®−îc ®iÒu ®ã th× mäi suy xÐt vÒ ph¸p chÕ vµ trËt tù
ph¸p luËt míi chØ ®−îc mét phÇn, ch−a ®Çy ®ñ ý nghÜa cña nã. §Ó cho c¸c hiÖn
t−îng ®ã kh«ng x¶y ra hoÆc kh«ng cã ®−îc ph¹m vi lan truyÒn réng lín cÇn
ph¶i cã ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt ë nghÜa réng lín nhÊt cña tõ nµy.
ViÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh cña c¬ quan cã thÈm quyÒn vÒ phôc håi c«ng t¸c
cho ng−êi bÞ sa th¶i kh«ng ®óng ph¸p luËt, vÒ båi th−êng thiÖt h¹i g©y ra do
lçi v« ý, vÒ nghÜa vô thùc hiÖn hîp ®ång, vÒ t−íc quyÒn lµm cha, lµm mÑ ®èi
víi ng−êi kh«ng ch¨m sãc con c¸i m×nh... ®Òu thuéc vÒ néi dung cña ho¹t ®éng
b¶o vÖ ph¸p luËt. TÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ®ã ®Òu cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi
víi viÖc b¶o ®¶m ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt nh− ®èi víi cuéc ®Êu tranh
phßng chèng t×nh h×nh téi ph¹m. C¸c biÖn ph¸p ®ã còng ®−îc coi lµ b¶o vÖ
ph¸p luËt víi sù hç trî cña c¸c ph−¬ng tiÖn ph¸p luËt. Tæng thÓ tÊt c¶ c¸c
biÖn ph¸p ®ã lµ mét bé phËn hîp thµnh kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña ho¹t ®éng
b¶o vÖ ph¸p luËt.
§Õn nay, vÊn ®Ò vÒ c¸c nhiÖm vô cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt còng
nh− vÊn ®Ò vÒ kh¸i niÖm vµ néi dung cña ho¹t ®éng ®ã ch−a ®−îc thÓ hiÖn râ,
®Çy ®ñ trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ®· ®−îc ®Ò
cËp ®Õn vµ cã thÓ dùa vµo néi dung cña mét sè v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ë
møc ®é nµy hay møc ®é kh¸c quy ®Þnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan
b¶o vÖ ph¸p luËt kh¸c ®Ó ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm ®ã. Cã thÓ nªu c¸c v¨n b¶n
®ã nh−: LuËt tæ chøc Toµ ¸n, LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t, Bé luËt tè tông h×nh
sù, Ph¸p lÖnh ®iÒu tra h×nh sù vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c.
Trong c¸c v¨n b¶n ®ã ®Òu chØ râ c¸c kh¸ch thÓ c¬ b¶n mµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬
quan b¶o vÖ ph¸p luËt cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ lµ chÕ ®é chÝnh trÞ cña n−íc
Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam - chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ n−íc
ta, c¸c quyÒn, tù do vµ lîi Ých cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, c¸c gi¸ trÞ vËt
chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi.
Néi dung ®ã ®−îc coi lµ ®Þnh h−íng c¬ b¶n cho viÖc lµm s¸ng tá néi dung
c¸c nhiÖm vô cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. ë ®ã ®· chØ ra mét c¸ch râ rµng
nh÷ng gi¸ trÞ nµo cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ.
Theo ph¸p luËt viÖc b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ nãi trªn lµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬
quan nhµ n−íc, tÊt nhiªn trong ®ã cã c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Vµ ®iÒu ®ã
t¹o c¬ së cho viÖc quy ®Þnh nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt.
12
2. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt; hÖ
thèng vµ ®Æc tr−ng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt
Theo néi dung cña m×nh ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng bao
gåm nhiÒu mÆt, nhiÒu néi dung. TÝnh nhiÒu mÆt vµ nhiÒu néi dung ®ã ®−îc
thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë tÝnh ®a d¹ng cña c¸c chøc n¨ng x· héi do ho¹t ®éng ®ã
thùc hiÖn. Néi dung cña c¸c chøc n¨ng ®ã thÓ hiÖn vµ quyÕt ®Þnh c¸c ph−¬ng
h−íng ho¹t ®éng c¬ b¶n cña lo¹i ho¹t ®éng nhµ n−íc ®ã. §ã lµ c¸c chøc n¨ng
sau:
- Chøc n¨ng xÐt xö;
- Chøc n¨ng b¶o ®¶m vÒ tæ chøc cho ho¹t ®éng cña c¸c Toµ ¸n;
- Chøc n¨ng c«ng tè;
- Chøc n¨ng gi¸m s¸t t− ph¸p;
- Chøc n¨ng ph¸t hiÖn vµ ®iÒu tra téi ph¹m;
- Chøc n¨ng trî gióp ph¸p lý.
Mçi chøc n¨ng trong c¸c chøc n¨ng nãi trªn ®Òu nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých
cô thÓ “cña m×nh”: xÐt xö vµ gi¶i quyÕt c«ng b»ng c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù,
h«n nh©n vµ gia ®×nh, lao ®éng, kinh tÕ, hµnh chÝnh vµ gi¶i quyÕt nh÷ng viÖc
kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn cho c¸c Toµ ¸n ho¹t
®éng cã hiÖu qu¶; ph¸t hiÖn vµ kh¾c phôc c¸c vi ph¹m ph¸p luËt víi sù trî
gióp cña c¸c ph−¬ng tiÖn kiÓm s¸t; ph¸t hiÖn vµ lµm s¸ng tá c¸c téi ph¹m;
truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh÷ng ng−êi thùc hiÖn téi ph¹m vµ chuÈn bÞ tµi
liÖu ®Ó xem xÐt c¸c vô ¸n cô thÓ ë Toµ ¸n; trî gióp ph¸p lý cho tÊt c¶ mäi
ng−êi cÇn ®Õn sù trî gióp ®ã, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm
h×nh sù. Suy cho cïng, viÖc ®¹t ®−îc c¸c kÕt qu¶ nãi trªn ®Òu b¶o ®¶m cho
viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nãi trªn cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, dï r»ng
trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña ho¹t ®éng ®ã c¸c c¬ quan,
tæ chøc t−¬ng øng cã sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®Æc thï vµ ®a d¹ng cña m×nh.
§iÒu cã ý nghÜa quan träng vµ c¬ b¶n nhÊt cña c¸c chøc n¨ng ®ã lµ chóng
cã mèi liªn hÖ lÉn nhau vµ bæ sung cho nhau. ë c¸c ch−¬ng tiÕp sau cña gi¸o
tr×nh nµy sÏ xem xÐt mét c¸ch cô thÓ c¸c chøc n¨ng ®ã. ë ®©y chóng t«i chØ
l−u ý ®Æc biÖt r»ng trong sè c¸c chøc n¨ng ®ã chøc n¨ng xÐt xö ®ãng vai trß
®Æc biÖt quan träng. Theo b¶n chÊt cña m×nh viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã, ë
mét chõng mùc rÊt lín còng ®ång thêi cã nghÜa lµ thùc hiÖn quyÒn xÐt xö.
Nh− mäi ng−êi ®Òu râ, theo quan ®iÓm quyÒn xÐt xö cÇn ph¶i trë thµnh yÕu tè
kh«ng thÓ thiÕu cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn vµ viÖc x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p
quyÒn lµ mét trong nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n cña ®æi míi Nhµ n−íc ë n−íc ta
hiÖn nay. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn kh«ng thÓ thiÕu ho¹t ®éng xÐt xö ®−îc t«n
13
träng vµ ®Ò cao. NhiÒu vÊn ®Ò tuú thuéc vµo sù ph¸t triÓn vµ më réng sù ¶nh
h−ëng cña quyÒn xÐt xö trong x· héi vµ trong c¬ chÕ nhµ n−íc.
XÐt xö lµ chøc n¨ng cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt cã quan hÖ trùc tiÕp
víi viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn cã ý nghÜa quan träng nhÊt vµ c¸c lîi Ých hîp
ph¸p cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc
x· héi, cña nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n. ViÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng
kh¸c cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, vÒ mÆt
thùc tÕ, ®Òu nh»m thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña xÐt xö. VÝ dô, viÖc xÐt xö vô ¸n
h×nh sù kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch hîp ph¸p, cã c¨n cø vµ c«ng b»ng,
nÕu nh− tr−íc ®ã vô ¸n ®ã kh«ng ®−îc c¬ quan cã thÈm quyÒn ®iÒu tra mét
c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ, nÕu nh− tÊt c¶ c¸c chøng cø cÇn thiÕt cña vô ¸n ®ã
kh«ng ®−îc c¬ quan ®iÒu tra lµm s¸ng tá v.v... Do vËy, cã thÓ nãi mµ hoµn
toµn kh«ng h¹ thÊp ý nghÜa cña c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt kh¸c vÒ vÞ trÝ
trung t©m cña chøc n¨ng xÐt xö trong c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ
trong toµn bé hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung.
§Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nãi trªn cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt c¸c
c¬ quan cô thÓ t−¬ng øng ®−îc h×nh thµnh vµ ®−îc gäi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ
ph¸p luËt. HiÖn nay ®ang cã c¸c quan niÖm kh¸c nhau vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ
ph¸p luËt. Mét sè ng−êi liÖt vµo nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt mét sè
l−îng lín c¸c c¬ quan, tæ chøc, mét sè ng−êi kh¸c l¹i quan niÖm c¸c c¬ quan
b¶o vÖ ph¸p luËt chØ bao gåm mét sè Ýt c¬ quan. Së dÜ cã t×nh tr¹ng ®ã lµ v×
vÊn ®Ò ®ã kh«ng ®−îc ®iÒu chØnh mét c¸ch trùc tiÕp vµ râ rµng trong c¸c v¨n
b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ vÊn ®Ò kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt
ch−a ®−îc gi¶i quyÕt vÒ mÆt lý luËn (xem môc 1. ch−¬ng nµy). Lý do thø hai
thÓ hiÖn sù kh¸c nhau c¬ b¶n trong c¸c c¸ch tiÕp cËn vÒ ®Þnh nghÜa nhãm c¸c
c¬ quan nhµ n−íc hoÆc c¸c tæ chøc kh¸c ®−îc gäi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p
luËt.
Mét sè ng−êi cho r»ng chØ coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt khi nh÷ng
c¬ quan trùc tiÕp tiÕn hµnh ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m, mét sè ng−êi
kh¸c coi c¸c c¬ quan ®ã lµ c¸c c¬ quan kh¾c phôc t×nh h×nh téi ph¹m vµ c¸c vi
ph¹m ph¸p luËt kh¸c, nhãm ng−êi thø ba coi c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt lµ
nh÷ng c¬ quan gi÷ g×n trËt tù ë nh÷ng n¬i c«ng céng v.v...
Víi viÖc c©n nh¾c ®Þnh nghÜa nãi trªn vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ
néi dung cña c¸c chøc n¨ng do ho¹t ®éng ®ã thùc hiÖn, chóng t«i cho r»ng c¸c
c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt bao gåm Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t, c¬ quan ®iÒu tra téi
ph¹m, tæ chøc luËt s− vµ c¬ quan c«ng chøng. Trong hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o
vÖ ph¸p luËt nãi trªn, Toµ ¸n lµ c¬ quan ®ãng vai trß quan träng vµ c¬ b¶n.
14
3. §èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p
luËt”
Nh− mäi ng−êi ®· râ, ®èi t−îng cña mçi m«n häc ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc hÕt
bëi nhãm c¸c vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®−îc m«n häc ®ã nghiªn cøu. Do vËy, ®èi t−îng
cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” còng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®Æt
vÊn ®Ò chung nh− vËy.
Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn cho thÊy ë møc ®é kh¸i qu¸t néi dung cña ®èi
t−îng m«n häc nµy ®· ®−îc lµm râ ë c¸c môc tr−íc trong ch−¬ng nµy cña gi¸o
tr×nh. Tr−íc hÕt, nã bao gåm nh÷ng tri thøc vÒ c¸c c¬ quan nhµ n−íc thùc
hiÖn ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, còng nh− nh÷ng hiÓu biÕt vÒ mét sè tæ chøc
phi nhµ n−íc t¹o ®iÒu kiÖn, hç trî cho ho¹t ®éng ®ã. Trong sè c¸c tri thøc ®ã,
®−¬ng nhiªn cã c¸c tri thøc vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung, vÒ c¸c
chøc n¨ng cô thÓ cña nã, còng nh− c¸c tri thøc vÒ sù h×nh thµnh c¸c c¬ quan
hoÆc tæ chøc t−¬ng øng, vÒ c¬ cÊu, vÒ mèi liªn hÖ vµ phô thuéc lÉn nhau, vÒ
c¸c thÈm quyÒn vµ nhiÖm vô cña chóng, vÒ sù t¸c ®éng lÉn nhau cña chóng
vµ víi toµn bé c¬ chÕ nhµ n−íc. TrËt tù lùa chän vµ bæ nhiÖm c¸n bé cña c¸c c¬
quan t−¬ng øng, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña hä còng ®−îc giµnh mét sù chó ý
tho¶ ®¸ng.
Víi sù c©n nh¾c nh÷ng ®iÒu nãi trªn cã thÓ ®Þnh nghÜa m«n häc c¸c c¬
quan b¶o vÖ ph¸p luËt lµ m«n häc nghiªn cøu c¸c c¬ së tæ chøc vµ nh÷ng chøc
n¨ng vµ nhiÖm vô c¬ b¶n nhÊt cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, nghiªn cøu
sù t¸c ®éng lÉn nhau cña chóng vµ víi c¸c c¬ quan nhµ n−íc kh¸c.
Trong ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n ngµnh luËt, ë c¸c n−íc còng nh− ë
n−íc ta ®· tõ l©u ng−êi ta x©y dùng nh÷ng m«n häc ®−a ra nh÷ng tri thøc
ban ®Çu vÒ Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t, c¬ quan ®iÒu tra, luËt s−, c«ng chøng vµ
mét sè c¬ quan vµ tæ chøc kh¸c cã chøc n¨ng, nhiÖm vô cñng cè ph¸p chÕ vµ
trËt tù ph¸p luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c quan nhµ n−íc
vµ c¸c tæ chøc, cña nh÷ng ng−êi cô thÓ cho nh÷ng sinh viªn, luËt gia ë nh÷ng
n¨m ®Çu. Môc ®Ých cña viÖc trang bÞ nh÷ng tri thøc ®ã lµ ®−a ra nh÷ng hiÓu
biÕt tèi thiÓu vÒ c¸c c¬ quan cã nhiÖm vô b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh
ph¸p luËt, còng nh− vÒ c¬ chÕ ¸p dông ph¸p luËt nãi chung.
ë n−íc ta tõ tr−íc ®Õn nay m«n häc nµy ch−a ®−îc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh
®µo t¹o cö nh©n luËt víi t− c¸ch lµ mét m«n häc ®éc lËp. M«n häc “tæ chøc vµ
ho¹t ®éng cña Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t” ®−îc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö
nh©n luËt cña khoa luËt thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn
nay cÇn ph¶i më réng tri thøc cho sinh viªn luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p
luËt. ViÖc më réng ®ã cÇn ®−îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo
15