giải pháp giúp các doanh nghiệp xuất khẩu việt nam vượt qua các biện pháp bảo hộ phi thuế quan

I

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG

KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TÊ

CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ Đối NGOẠI

ỈOCQGÍÌ

KHOA LUẬN TỐT NGHIỆP

ĐỂ TẢI:

GIẢI PHÁP GIÚP CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VIỆT NAM

VƯỢT QUA CÁC BIỆN PHÁP BẢO HỘ PHI THUÊ QUAN

Sinh viên thực hiện

Lớp

Khoa

Giáo viên hướng dẫn

Đỗ Ngọc Qu

nh

Ngai

44

TS. Vũ Hoàng Nam

Hà Nội - 05/2009

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU Ì

CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÁC BIỆN PHÁP BẢO HỘ PHI

THUÊ QUAN TRONG THƯƠNG MẠI QUỐC TÊ 3

1. Khái niệm các biện pháp bảo hộ phi thuế quan 3

2. Các biện pháp bảo hộ phi thuế quan phổ biến trong thương mại quốc

tế và một số quy định của WTO về việc áp dụng các biện pháp này 4

2. Ì. Các biện pháp hạn chế định lưầng 4

2.2. Các biện pháp tương đương thuế quan 9

2.3. Quyền kinh doanh của các doanh nghiệp 12

2.4. Các rào cản kỹ thuật 12

2.5. Các biện pháp liên quan đến đầu tư nước ngoài 16

2.6. Quản lý điều tiết nhập khẩu thông qua các hoạt động dịch vụ 16

2.7. Các biện pháp quản lý hành chính 16

2.8. Các biện pháp bảo hộ thương mại tạm thời 17

3. Tác động của các biện pháp bảo hộ phi thuê quan đến thương mại

quốc tế. 20

3.1. Tác động tích cực 20

3.2. Tác động tiêu cực 21

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ TÁC ĐỘNG CỦA CÁC BIỆN PHÁP BẢO

HỘ PHI THUẾ QUAN TỚI HÀNG HÓA XUẤT KHAU CỦA VIỆT NAM ...25

1. Xu hướng áp dụng các biện pháp bảo hộ phi thuê quan trên thê giới

trong những năm qua 25

2. Tổng quan về xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam trong những năm gần

đây 27

2.1. Kim ngạch xuất khẩu hàng hóa 27

2.2. Cơ cấu hàng hóa xuất khẩu 31

2.3. Cơ cấu thị trường xuất khẩu 33

3. Tác động của các biện pháp bảo hộ phi thuê quan tói một sôi hàng

hóa xuất khẩu chủ lực của Việt Nam 34

3.1. Đ ố i với hàng dệt may 35

3.2. Đ ố i với hàng da giày 45

3.3. Đ ố i với hàng thủy sản 52

CHƯƠN G 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIÚP CÁ C DOANH NGHIỆP XUẤT

KHẨU VIỆT NAM VƯ Ợ T QUA CÁ C BIỆN PHÁP BẢO H Ộ PHI THU Ê

QUAN 61

1. Định hướng xuất khẩu của Việt Nam trong nhằng năm tới 61

2. Xu hướng áp dụng các biện pháp bảo hộ phi thuế quan trên thê giói

trong nhằng năm tói 65

3. Một sô giải pháp giúp các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam vượt

qua các biện pháp bảo hộ phi thuê quan nhằm đẩy mạnh xuất khẩu

hàng hóa 68

3.1. Những khó khăn mà các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam gặp phải

k hi đối mặt với các biện pháp bảo hộ phi thuế quan 68

3.2. Một số giải pháp giúp các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam vượt

qua các biện pháp bảo hộ phi thuế quan nhằm đẩy mạnh xuất khẩu hàng

hóa 76

K ẾT LUẬN 91

TÀI LIỆU THAM KHẢO 93

DANH MỤC BẢNG

Bảng Ì: Kim ngạch xuất khẩu hàng hóa Việt Nam giai đoạn 2001-2005 27

Bảng 2: Kim ngạch xuất khẩu hàng hóa theo tháng 29

Bảng 3: Kim ngạch xuất khẩu một số mặt hàng trong quý 1/2009 theo mặt

hàng 30

Bảng 4: Cơ cấu hàng xuất khẩu giai đoạn 2001-2005 31

Bảng 5: Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may qua các năm theo thị trường ...37

Bảng 6: Hạn ngạch hàng dệt may Việt Nam vào thị trường Mỹ năm 2003 ....39

Bảng 7: Cơ cấu thị trường xuất khẩu hàng da giày Việt Nam năm 2008 47

Bảng 8: Kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam 2000-2008 52

Bảng 9: Định hướng về k im ngạch và tốc độ tăng trưởng xuất khẩu 62

Bảng 10: Mục tiêu về k im ngạch xuất khẩu theo thị trường đến năm 2010....63

Bảng 11: Mục tiêu về k im ngạch xuất khẩu theo loại hình doanh nghiệp giai

đoạn 2006-2010 64

DANH MỤC HÌNH

Hình 1: Ví dụ về hệ thống hạn ngạch thuế quan 8

Hình 2: M ô hình cung- cầu và tác động của biện pháp phi thuế quan 24

Hình 3: K im ngạch xuất khẩu hàng hóa 2001- 2008 28

Hình 4: Cơ cấu hàng xuất khẩu năm 2008 32

Hình 5: Cơ cấu thị trường xuất khẩu năm 2008 34

Hình 6: Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may Việt Nam giai đoạn 2002-2008 36

Hình 7: Kim ngạch xuất khẩu hàng da giày Việt Nam 1995 - 2008 46

Hình 8: Kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam 53

Hình 9: T

trọng lô hàng thủy sản xuất khẩu của Việt Nam sang EU bị cảnh

báo 58

LỜI NÓI ĐẨU

Hiện nay hội nhập kinh tế quốc tế là xu hướng phổ biến trong điều kiện

toàn cầu hoa. Việt Nam - một quốc gia có nền kinh tế đang trên đà phát triển

trong khu vực phát triển kinh tế năng động của thế giới cũng không thể nằm

ngoài xu hướng đó. Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, trong đó điển hình là

việc Việt Nam chính thức gia nhập vào tổ chức thương mại quốc tế WTO, đã

mang lại những cơ hội lớn cho nền kinh tế nói chung và hoạt động xuất khẩu

nói riêng. Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam không ngởng tăng và thị trường

xuất khẩu ngày càng mở rộng trong những năm gần đây là minh chứng rõ

ràng nhất cho nhận định đó.

Tuy nhiên, việc đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu cũng đồng nghĩa với

việc các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam phải đối mặt nhiều hơn với các

biện pháp bảo hộ phi thuế quan, một biện pháp bảo hộ ngày càng phổ biến

trên thế giới. Vói những hạn chế của một nền kinh tế mới tham gia vào quá

trình toàn cầu hóa, Việt Nam hiện gặp rất nhiều trở ngại tở các biện pháp phi

thuế quan hết sức đa dạng và tinh vi được các quốc gia áp dụng trong thương

mại quốc tế. Vì vậy, việc vượt qua các biện pháp này nhằm đẩy mạnh hoạt

động xuất khẩu là một yêu cầu cấp bách đặt ra cho các doanh nghiệp xuất

khẩu Việt Nam, đặc biệt là trong thời kỳ hiện nay khi hoạt động xuất khẩu

đang gặp nhiều khó khăn do cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới gây ra.

Xuất phát tở nhận thức về tầm quan trọng của vấn đề mang tính thời sự

này, với mong muốn tìm hiểu sâu hơn về các biện pháp bảo hộ phi thuế quan

và tác động của các biện pháp này đến hoạt động xuất khẩu nước ta, trên cơ sở

đó đưa ra một số giải pháp hữu ích, tôi đã quyết định chọn đề tài: "Giải pháp

giúp các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam vượt qua các biện pháp bảo hộ

phi thuếquan" làm đề tài khóa luận tốt nghiệp.

Ì

Luận văn tập trung tìm hiểu những vấn đề lý luận về hệ thống các biện

pháp bảo hộ phi thuế quan được áp dụng trong thương mại quốc tế, tác động

của các biện pháp này đến hoạt động xuất khẩu nước ta, từ đó đề xuất một số

kiến nghị đối với cơ quan Nhà nước và một số giải pháp cho các doanh nghiệp

xuất khẩu nhựm vượt qua các biện pháp bảo hộ phi thuế quan. Trong phạm vi

nghiên cứu của một luận văn, tôi xin được đề cập đến 3 mặt hàng xuất khẩu

của Việt Nam là hàng dệt may, hàng da giày và hàng thủy sản. Đây là những

mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nước ta và hiện đang chịu tác động lớn từ các

biện pháp bảo hộ phi thuế quan. Phân tích tác động của các biện pháp bảo hộ

phi thuế quan tới xuất khẩu của những mặt hàng này sẽ mang đến một cái

nhìn tổng quan về tác động của các biện pháp phi thuế quan đến hoạt động

xuất khẩu nói chung của nước ta.

Khóa luận được hoàn thành trên cơ sở tổng hợp các thông tin, phàn tích,

so sánh và vận dụng kết quả của các công trình khoa học đã công bố, các văn

bản pháp luật và các tài liệu tham khảo khác.

Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung của khóa luận bao gồm 3

chương như sau:

Chương ỉ: Khái quát chung về các biện pháp bảo hộ phi thuế quan

trong thương mại quốc tế

Chương 2: Thực trạng về tác động của các biện pháp bảo hộ phi thuế

quan tới hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam

Chương 3: Một số giải pháp giúp các doanh nghiệp xuất khẩu Việt

Nam vượt qua các biện pháp bảo hộ phi thuếquan

Tôi xin gửi lồ i cảm ơn trân trọng tới TS Vũ Hoàng Nam, người đã tận

tình hướng dẫn tôi hoàn thành khóa luận này và tới các Thầy, Cô giáo đã dạy

tôi tại trường Đ ạ i học Ngoại thương trong suốt thời gian qua! Do kiến thức và

nguồn thông tin còn hạn chế nên luận văn không thể tránh khỏi những thiếu

sót. Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp của các Thầy, Cô giáo và các

bạn để khóa luận được hoàn thiện hơn!

2

CHƯƠNG 1:

KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÁC BIỆN PHÁP BẢO HỘ

PHI THUÊ QUAN TRONG THƯƠNG MẠI QUỐC TÊ

1. Khái niệm các biện pháp bảo hộ phi thuê quan

Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, hoạt động ngoại thương diễn ra

giữa các quốc gia ngày càng phổ biến. Mỗi quốc gia khi gia nhập vào hoạt

động chung đó đều có những chính sách thương mại quốc tế phù hợp với mục

tiêu, chiến lược và điều kiện kinh tế- xã hội của mình. Chính sách thương mại

quốc tế được hiểu là một hệ thống các nguyên tấc, biện pháp kinh tế hành

chính và pháp luật thích hợp mà mỗi chính phủ áp dụng để thực hiện các mục

tiêu xác định trong lĩnh vực ngoại thương của một đất nước trong một thời kỳ

nhất định.

K hi để cập đến chính sách thương mai quốc tế, không thể không nói

đến các biện pháp phi thuế quan (Non Tariff Measures)- một trong những

công cụ hết sức phổ biến mà các quốc gia trên thế giới đang áp dụng nhằm

điều chỉnh hoạt động ngoại thương của nước mình. Hiện nay, do các biện

pháp phi thuế quan có tính chất hết sức phức tạp về chủng loại và vai trò nên

việc định nghĩa là không hề dễ dàng. Trên thế giới hiện nay đã có rất nhiều

quan niệm về biện pháp phi thuế quan tùy thuộc vào các nhà nghiên cứu, các

quốc gia và các tổ chức quốc tế.

Trong các từ điển kinh tế, biện pháp phi thuế quan được định nghĩa là

các chính sách ngoài thuế của chính phủ nhằm hạn chế nhập khẩu thông qua

việc phân biệt hàng nước ngoài va hàng nội địa. Tổ chức hợp tác và phát triển

kinh tế (OECD) năm 1997 thì đưa ra định nghĩa: "Biện pháp phi thuế quan là

những biện pháp biên giới nằm ngoài phạm v i thuế quan có thể được các quốc

gia sử dụng, thông thường dựa trên cơ sở lựa chọn, nhằm hạn chế nhập khẩu".

Theo hiệp định ASEAN - CEPT, biện pháp phi thuế quan là các biện pháp

3

ngăn cấm hoặc hạn chế một cách có hiệu quả việc nhập khẩu hoặc xuất khẩu

hàng hóa. Bên cạnh đó, chúng ta đề cập đến định nghĩa về biện pháp phi thuế

quan của WTO: "Biện pháp phi thuế quan là những biện pháp ngoài thuế

quan, liên quan hoặc ảnh hưởng đến sự luân chuyển hàng hóa giữa các nước".

Tại Việt Nam, Bô Công Thương cũng đã đưa ra khái niệm như sau: Ngoài thuế

quan ra, tất cả các biện pháp khác, dù là theo quy định pháp lý hay tồn tại trên

thực tế, ảnh hưởng đến mằc độ và phương hướng nhập khẩu được gọi là các

biện pháp phi thuế quan.

Như vậy, có thể hiểu rằng biện pháp phi thuế quan là các rào cản không

dùng thuế quan mà sử dụng các biện pháp hành chính pháp lý và kỹ thuật để

chống lại sự xâm nhập của hàng hóa nước ngoài, bảo vệ hàng hóa và người

tiêu dùng trong nước.

Qua các định nghĩa trên, có thể thấy được mục tiêu chính của các biện

pháp bảo hộ phi thuế quan là hạn chế hàng hóa nhập khẩu nhằm đảm bảo sự

an toàn, lợi ích của người tiêu dùng, hướng dẫn tiêu dùng, cũng như bảo vệ

môi trường trong nước. Tuy nhiên, hiện nay, bên cạnh những mục tiêu trên,

các quốc gia trên thế giới còn sử dụng các biện pháp này với mục đích giảm

thiểu tối đa lượng hàng hóa nhập khẩu nhằm bảo hộ nền sản xuất trong nước.

Vì vậy, các biện pháp phi thuế quan còn được gọi là các biện pháp bảo hộ phi

thuế quan. Bên cạnh đó, một số quốc gia còn sử dụng biện pháp phi thuế quan

như là một công cụ dùng để phân biệt đối xử trong quan hệ quốc tế.

2. Các biện pháp bảo hộ phi thuê quan phổ biên trong thương mại quốc

tê và một sô quy định của WTO về việc áp dụng các biện pháp này

2.1. Các biện pháp hạn ché định lượng

Các biện pháp hạn chế định lượng có nghĩa là các cấm đoán hoặc hạn

chế thương mại với quốc gia khác, dù thực hiện bằng hạn ngạch, giấy phép

hoặc các biện pháp có tính chất tương tự, kể cả các biện pháp và các yêu cầu

hành chính hạn chế thương mại.

4

2.1.1. Cấm nhập khẩu

Hàng hóa cấm nhập là những hàng hóa tuyệt đối không được phép đưa

vào thị trường nội địa để lưu thông tiêu dùng nhằm đảm bảo an ninh quốc gia,

trật tự an toàn xã hội, thậm chí nhằm bảo hộ một số ngành sản xuất trong nước

và quyền lợi của người tiêu dùng.

Do đây là biện pháp bảo hộ gây ra hạn chế lớn nhất đối với thương mại

quốc tế, vì vậy, nhìn chung WTO không cho phép áp dừng. Tuy nhiên, vẫn có

một số miễn trừ trong quy định, do trình độ phát triển giữa các nước thành

viên không đồng đều nên các quốc gia vẫn có thể áp dừng trên cơ sở không

phân biệt đối xử trong một số trường hợp sau (quy định tại điều XXI- GATT

1994): cần thiết để đảm bảo an ninh quốc gia; cần thiết để đảm bảo an ninh xã

hội; cần thiết để bảo vệ con người, động vật và thực vật; liên quan tới nhập

khẩu hay xuất khẩu vàng, bạc; cần thiết để bảo vệ tài sản quốc gia về nghệ

thuật, lịch sử hay khảo cổ; cẩn thiết để bảo vệ tài nguyên thiên nhiên khan

hiếm.

Ngoài ra, tại điều X- GATT 1994 còn quy định: được áp dừng một cách

tạm thời để ngăn cản hay giảm bót sự khan hiếm lương thực, thực phẩm hay

các sản phẩm thiết yếu khác.

2.1.2. Hạn ngạch nhập khẩu

2.1.2.1. Hạn ngạch

Hạn ngạch nhập khẩu là quy định của Nhà nước về số lượng hoặc giá trị

một mặt hàng hoặc một nhóm hàng được nhập về từ một thị trường nào đó,

trong một thời gian nhất định (thường là Ì năm). Thông thường, hạn ngạch

nhập khẩu được áp dừng bằng cách cấp giấy phép nhập khẩu cho một số công

ty. Biện pháp này có tác động đến rất nhiều yếu tố như giá cả, sức cạnh tranh

và khả năng thâm nhập thị trường của hàng hóa.

Căn cứ vào thị trường để quản lý thì thông thường có 3 loại hạn ngạch sau:

Thứ nhất là hạn ngạch quốc gia, trong trường hợp thị trường nhập khẩu

hoặc xuất khẩu là một quốc gia;

5