Du lịch 3 miền tập 1 Nam

V

đ .

I

B ử u N gôn

^ Lịch ^ M iề n

BỬU NGÔN

T^l» 1

NHÀ XUẤT BẢN THANH NIÊN

Bửu Ngôn - Du Lịch 3 Miền

Tập 1: Nam

Nhà xuất bản Thanh Niên 2012

Tác giả giữ bản quyền

Bạn đọc trao đổi thêm về nội dung tập sách này, xin

liên hệ:

Bửu Ngôn

504 Nguyễn Đình Chiểu, Q3, TPHCM

Email: [email protected]

www.buungon.com

Lời tác giả

Tập Miền Nam này trong bộ ba tập ‘Du Lịch 3

Miền’ là tập được tái bản lần thứ 5, mỗi lần tái

bản đều co sữa đổi, bổ sung.

Chúng tôi ở Sài Gòn, vì vậy tập Miền Nam

được viết dưới cự li gần; tập Miền Trung đã có

hơi xa; và tập Miền Bắc ia dành cho các bạn

miền Nam làm một chuyến du lịch ra Bắc.

Sách du lịch mẩ viết quá dè dặt và thận trọng

như sách khảo cứu e không thích hợp. Các ý kiến

của chúng tôi có phần chủ quan, và có thiếu sót.

Chúng toi rất mong những phản hồi, những bổ

túc để lần tái bản tới được tốt hdn.

Chúng tôi có phần mở rộng ở www.buungon.

com, mong các bạn ghé xem.

củ Chi

Đ Ấ T PHƯƠNÚ N AM

LỊch sử

(Tư liệu từ ‘Địa chí Văn hóa TP. HCM’, Trần Văn Giàu chủ biên,

1987)

Trong tâm thức người Việt, phương Nam là hồi kèn thúc giục

tiến về vùng đất mới, tìm vận hội mới, nơi cò bay thẳng cánh.

Nhưng phương Nam thuở xa xưa đã có một lịch sử kỳ lạ.

Nước Phù Nam

Khoảng đầu công nguyên, từ Ân Độ, có những con tàu bốn cột

buồm to lớn, chở đến vài trăm người, vượt đại dương đến

khắp Đông Nam Á. Họ là những thương nh ân đi tìm vàng,

hương liệu. Trong số đó cũng có những nhà quý tộc, những tu

sĩ, di truyền bá văn hóa và tôn giáo cho những dân tộc xa lạ.

Từ đâu đó ở Nam Bộ, m ột nước Phù Nam của người Môn

Khmer, với văn hóa Ẫn Độ, với tôn giáo là đạo P h ật và Bà La

Môn, phát triển trả i dài khắp đồng bằng Nam Bộ, lên đến

Lâm Đồng, K hánh Hòa bây giờ.

Phù Nam từ th ế kỷ 2 đến th ế kỷ 6 đã có nền vàn minh rực rỡ,

và có lẽ cũng có một lực lượng hàng hải lớn. ơ Bảo tàng Lịch sử

TP.HCM có bộ sưu tập hiện vật Phù Nam phong phú n h ất

nước. Phần lớn được tìm thấy ở ó c Eo, thuộc huyện Thoại Sơn,

tỉnh An Giang. Có thể kể những sản phẩm gô'm làm từ bàn

xoay, những vật dụng, nhạc cụ bằng đồng, những đồ trang sức

bằng đá quý, bằng vàng tinh xảo. Phù Nam có nền thương nghiệp

m ạnh, quan hệ với nhiều nước. Các nhà khảo cổ đã khai quật

được ở An Giang những đồng tiền vàng La Mã khắc hình vua

Antoine le Pieux và Marc Aurèle, đồng tiền Ba Tư, tượng thần

An Độ, tượng phật Trung Hoa...

Nước Thủy Chân Lạp

Kỳ lạ thay, nước Phù Nam hùng m ạnh và văn m inh, đang

10 • LỊCH s ử

phát triển trên một vùng đất màu mỡ, bỗng lụi tàn. Nước

Chân Lạp của người Khmer đang ỗ sâu trong nội địa Nam

Lào, mở rộng ra, thôn tín h Phù Nam vào th ế kỷ thứ 7.

Chân Lạp bây giờ th àn h hai m iền, Lục Chân Lạp ở phía

bắc là m iền núi đồi; Thủy Chân Lạp ở phía nam có biển và

đầm lầy.

Đã qua rồi cái thời giao lưu văn hóa, kinh tế rộng rãi của Phù

Nam. Cư dân Thủy Chân Lạp trong mười th ế kỷ liền là những

nông dân an phận. Thủy và Lục Chân Lạp thống nhất vào đầu

th ế kỷ 9. Người Khmer sống tập trung ở vùng đất cao ráo gần

Biển Hồ, và xây dựng Angkor huy hoàng. Đồng bằng Nam Bộ

nói chung là một vùng gần như hoang địa, chỉ vài sóc người

Khmer rải rác trê n các giồng đất cao. Không ai ngờ chính

vùng hoang địa này, nơi chỗ thì phèn, chỗ thì nhiễm m ặn, sẽ

được cải tạo thành những cánh đồng màu mỡ nhất Đông Dương.

Người Việt

Người Việt vào m iền Nam từ lúc nào, sử sách không thấy ghi

lại. Không ghi, vì họ không phải là những đạo quân chinh

phục, cũng không có sứ mạng rao giảng gì cả. Họ chỉ là những

di dân nghèo phải tha phương cầu thực.

Có thể vào cuôì th ế kỷ 16, thời Trịnh Nguyễn, người Việt

đã đến khai khẩn Bà Rịa. Từ đây dần dần p h át triển về Sài

Gòn. Sử Khmer ghi lại, năm 1620, chúa Nguyễn đã gả một

nàng công chúa xinh đẹp cho vua Cao Mên, cô dâu Việt này là

chỗ dựa tin cậy cho lưu dân Việt trên vùng đất lạ. Người Khmer

cũng thường xin viện binh của chúa Nguyễn để chống lại mối

đe dọa từ nước Xiêm (Thái Lan).

Người Việt kéo nhau vào m ảnh đất phía Nam sinh sống ngày

càng đông. Năm 1679, một đội quân 3.000 quan lính cũ của nhà

Minh (chạy trốn nhà Thanh) vào Việt Nam, được chúa Nguyễn

cho vào Mỹ Tho và Biên Hòa làm ăn. Họ lập phô' chợ, phát

triển thương mại.

THỜI TIẾT • 11

Năm 1698, khi lưu dân đã khá đông, chúa Nguyễn cử

Thống suất Nguyễn Hữu C ảnh vào tổ chức bộ máy chính

quyền ở Gia Định. Một người Hoa là Mạc Cửu lập phô' chợ

sầm uất ở Hà Tiên. Bị người Xiêm đe dọa, năm 1708, Mạc

Cửu xin phụ thuộc với chúa Nguyễn, tạo thêm một đầu cầu

cho người Việt ở vùng cực Nam. Trong vòng 50 năm , hai

cực Gia Định và Hà Tiên nối lại nhau, hoàn th àn h Nam Bộ

Việt Nam.

Thdi tiết hai mùa mưa nổng

ớ Nam Bộ, từ tháng 5 đến tháng 10 là mùa mưa. Những trận

mưa to như trú t nước nhưng mau tạnh, không làm cản trở sinh

hoạt. Những tháng còn lại không mưa. N hiệt độ trung bình cả

năm là 26 độ, hầu như nóng quanh năm, không có mùa đông. Đi

chơi kể như không có thời tiết xấu, mùa nào cũng đi được.

Lụt, từ tháng 8 đến tháng 10, nước sông Cửu Long từ từ dâng

cao, tràn ngập vùng trũng ở Đồng Tháp Mười và An Giang. Có

nơi nước ngập sâu đến 4-5m. Những cơn lụt tuy vẫn gây nhiều

thiệt hại nhưng không có gì bất ngờ với dân địa phương. Họ chỉ

gọi đơn giản là ‘mùa nước nổi’. Sau mùa nước nổi, nước rút đi để

lại những bãi bồi phù sa làm xanh tố t đồng ruộng. Đến xẻo

Quýt vào mùa nước nổi có cái thú đi thuyền giữa rừng tràm ,

xem cây cỏ nở hoa.

Rừng đưdc

Dọc bờ biển miền Nam, từ c ầ n Giờ xuống Cà Mau, rồi qua đến

Hà Tiên, hầu như chỗ nào cũng thấy cây đước. Những chỗ ít bị

bàn tay tàn phá của con người thì đước mọc thành rừng, những

cánh rừng ngập m ặn sát biển (có lẽ vì vậy mà kiểu rừng này

còn gọi là ‘rừng sác’). Một cảnh rừng lạ m ắt.

M ắm trước, đước sau, tràm theo sát,

Sau hàng dừa nước, thấp thoáng bóng nhà ai?

Câu ca dao mô tả th ậ t chính xác sinh cảnh rừng sác. Cây

mắm, cây bần là quân tiên phong, mọc ngay trên bờ biển, chịu

12 • THIÊN NHIÊN

được nước m ặn, chịu được sóng gió.

Những cây này có bộ rễ mọc bám

rấ t sâu vào bùn. BỊ ngập nước, rễ

thở bằng những ‘chồi’ nhỏ nhô khỏi

m ặt đất, quanh mỗi gốc mọc hàng

ngàn chồi nhỏ chi chít.

Rừng đước th ì bạn không th ể

không thấy. H àng chục cây sô' chỉ

thuần m ột loại cây, bộ rễ chằng

chịt che kín m ặt đất, không đi sâu

vào rừng được. Đước rấ t dễ mọc,

nhưng chỉ mọc trên đất bùn mịn,

có thủy triều lên xuông, nơi nước

lợ hơi m ặn, khí hậu n h iệt đới.

Trái đước rấ t đặc biệt, trong trái

dự trữ sẵn nước ngọt, trá i nẩy mầm từ trên cây, khi rụng

xuống nước phát triển ngay cây con.

Nhưng chồi rễ nhô lên.

Rừng đước với bộ rễ chằng chịt

THIÊN NHIÊN • 13

Rừng tràm

Lùi hẳn phía sau hàng rào

bảo vệ của đước, đất đã bớt

m ặn, có những rừng tràm .

M iền Nam có những khu

rừ n g trà m lở n như rừ ng

tràm Đồng Tháp Mười, rừng

tràm u Minh.

Cây tràm thích ứng tuyệt

vời với sinh cảnh hai mùa nước ngập và khô cạn của các

miền trũng Nam Bộ. Chữ xưa gọi tràm là ‘bách bì’, vì vỏ

tràm mềm, dày, gồm nhiều lớp mỏng, c ấ u tạo như vậy giúp

hơi nước th o át nhanh ra được khi bị ngập nước. Vào mùa

khô hạn, th ân tràm có cách bảo vệ khác. Lúc này có một

loại dây leo - dây ‘dớn’- th ân rấ t dai, bám dày đặc trên

th ân tràm , giúp tràm giữ độ ẩm cần thiết.

Cá thòi lòi, ông bạn của rừng sác

Rừng tràm

14 THIÊN NHIÊN

Sãn chim

Đ ất phương Nam với một thời ‘dưới sông sấu nổi, trê n bờ

hùm th a’ nay là chuyện quá khứ xa xàm, thú dữ kể như đã

tuyệt chủng. May thay còn m ột chút hoang sơ ở các sân

chim.

Sân chim là nơi chim tập trung về làm tổ. Có những

khoảng vườn chim chỉ về ngủ thôi thì không gọi là sân

chim được. M iền Nam có nhiều sân chim, như sân chim

Vàm Hồ, Bằng Lăng, Bạc Liêu, Cà Mau... R ất nên đến thăm

một sân chim. Cảnh hàng vạn con chim bay lượn trên đầu

gợi lại một m iền Nam hoang vu thuở trước.

Đông n h ất ở sân chim là cò, bởi vậy có nơi gọi sân chim

là vườn cò. Giống chim cao cẳng này thích hợp tuyệt vời

với những cánh đồng ngập nước Nam Bộ. Kể cho h ết thì

cũng có đến hai chục loài cò, cò rằn, cò ngà, cò trắng, cò

ma, cò sen, cò ốc... Mùa khô đông n h ất là loài cò ruồi, nhỏ

con, mỏ màu vàng, ăn côn trùng. Mùa nước nổi, thì loài cò

cá th ế chỗ; loại cò này lớn con, mỏ màu đen, ăn cá.

Một sân chim

THIÊN NHIÊN • 1 5

Về sô lượng, sau cò là cồng cộc, loài chim bạn nhận ra

ngay ở bộ lông m àu đen, chân ngắn, bay nhanh nhẹn. Và

nhiều loài khác, như chim trích, sếu, điên điển... Thỉnh

thoảng có vài con chim th ậ t lớn, đậu cong cả nhánh cây.

Như chim chàng bè với cái mỏ rấ t to. Chim giang sen, chân

dài như cò, cao cả mét.

Tham quan sân chim, lý tưởng n h ấ t là vào lúc hoàng

hôn hay rạn g đông. Từ 5 giờ chiều, đã thấy chim lần lượt

bay về, rồi cả cánh rừng càng lúc càng xao động tiếng vỗ

cánh, tiếng chim inh ỏi. Lúc bóng tối sập xuống, là đến giờ

loài vạc xôn xao vỗ cánh đi ăn đêm. Ngoài ra, nên đến sân

chim vào mùa mưa, vì lúc này nước lớn, tôm cá dầy đủ,

chim về tổ cũng nhiều hơn mùa nắng.

Thế giới ghe thuyền

Miền Tây sông nước, các loại ghe thuyền cũng phong phú

như thê giới xe cộ trê n cạn.

Khắp nơi là những chiếc xuồng ba lá, là cái ‘chân’ của

dân sông nước. Xuồng được đóng bằng 3 m iếng ván, đặc

biệt của xuồng là đáy bằng, để đi được trê n những cánh

đồng ngập nước. Sau này, có m ột loại xuồng ba lá mới gọi

là xuồng ‘năm quăng’. Xuồng này đóng bằng gỗ tạp, như

xoài, sầu riêng, bạch đàn... (gỗ tôT ngày càng hiếm), chỉ

dùng một năm rồi quàng.

Vỏ lãi là chiếc xe buýt . Chiếc ‘vỏ’ này ngang chỉ 1 hay

16 • THIÊN NHIÊN

2 m ét, rấ t dài, dài như con ‘lãi’. Mỗi vỏ lãi lớn có thế chở

được đến 40 khách. Loại ghe này thường đóng ở vùng Tắc

Ráng, gần Rạch Giá, nên còn gọi là vỏ tắc ráng. Đặc biệt

của chiếc vỏ là đáy ghe trò n như thuyền độc mộc, chạy

nhanh nhưng không thăng bằng. Đi vỏ lãi không quen rấ t

hồi hộp, chỉ một người đứng dậy là cả chiếc tàu lắc lư.

Tàu đò tốc hành, như xe đò liên tỉnh. Có loại tàu đò gắn

m áy ô tô, chở cả trăm khách, đi trê n sông mà nghe tiếng

máy như đang trê n quốc lộ.

Ca nô tốc hành, cũng chở khách, gắn m áy ho bo, tốc độ

60 đến 80 cây số giờ, không kém gì xe cá mập. Ca nô khi

‘hốt cua’, tung sóng ào ào, rấ t đã.

Phương tiện di chuyển

Xe khách là phương tiện chính đi chơi m iền Nam. Máy bay

chỉ có tuyến từ TPHCM đi Rạch Giá, Phú Quốc, Cà Mau,

Côn Đảo (và tuyến Hà Nội c ầ n Thơ). Tàu thuỷ có tuyến tàu

cánh ngầm TPHCM Vũng Tàu.

Bến xe M iền Tây, 395 Kinh Dương Vương, quận Bình

Tân, Đt (08) 3877 6594. Từ đây có xe đi đến các tỉn h phía

nam Sài Gòn.

Bến xe Miền Đông, 227/ 6 quôc lộ 13, Bình Thạnh, Đt

3898 4442, www.benxemiendong.com.vn, có xe đi Vũng Tàu,

Bình Phước, và hầu h ết các tỉn h m iền Trung và Bắc.

Thực tế là bạn không b ắt buộc phải ra đến bến xe đâu.

Mỗi tỉn h đều có m ột số công ty vận tải, có văn phòng trong

nội ô TPHCM, và bạn chỉ cần đến văn phòng này, hay

điện thoại nhờ nhà xe đến đón. Địa chỉ các xe này chúng

tôi đề cập đến trong từng tỉnh.

Vài công ty xe khách có nhiều lộ trình:

P hương Trang. Đây là công ty đang p h át triển m ạnh

nhất, xe tốt, nhiều chuyến. Đt đặt vé Sài Gòn (08) 38 309

309. Tại Sài Gòn bạn đến trạm ở 328 Lê Hồng Phong Q5