Đề cương chi tiết kỹ thuật lập trình

Bé c«ng th¬ng

Trêng §¹i häc c«ng nghiÖp hµ néi

---  ---

®Ò c¬ng chi tiÕt

m«n häc

kü thuËt lËp tr×nh

(Tµi liÖu gi¶ng d¹y)

hÖ: §¹i häc

(lu hµnh néi bé)

Hµ néi 4/2007 –

§Ò c¬ng chi tiÕt Ki thuat lap trinh

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Kü thuËt lËp tr×nh C – GS.TS. Ph¹m V¨n Êt

2. Ng«n ng÷ lËp tr×nh C++ - GS. TS. Ph¹m v¨n Êt.

3. Kü thuËt lËp tr×nh - NguyÔn TiÕn Huy – TrÇn H¹nh Nhi.

4. Ng«n ng÷ lËp tr×nh C++ - Ng« Trung ViÖt.

….

Néi dung

Ch¬ng I. Tæng quan vÒ C++

Ch¬ng II. C¸c cÊu tróc ®iÒu khiÓn

Ch¬ng III. Kü thuËt lËp tr×nh ®¬n thÓ

Ch¬ng IV. Kü thuËt lËp tr×nh dïng m¶ng

Ch¬ng V. Kü thuËt lËp tr×nh dïng con trá

Ch¬ng VI. Kü thuËt lËp tr×nh víi tÖp

Ch¬ng VII. D÷ liÖu kiÓu cÊu tróc

Ph©n bæ thêi gian:

30 tiÕt lý thuyÕt + 60h thùc hµnh

§iÒu kiÖn tiªn quyÕt:

§· häc m«n NhËp m«n tin häc, Pascal

Thang ®iÓm: 10

Sè bµi kiÓm tra: 04 bµi

Sè bµi thi: 01 bµi thi gi÷a häc phÇn + 01 bµi thi hÕt häc phÇn.

Biªn so¹n: ThS. NguyÔn M¹nh Cêng

Tµi liÖu gi¶ng d¹y- Lu hµnh néi bé Trang 2

§Ò c¬ng chi tiÕt Ki thuat lap trinh

Ch¬ng I. tæng quan vÒ C++

I. Quy tr×nh lµm viÖc trong C++

I.1. C¸c bíc ®Ó lËp ch¬ng tr×nh b»ng C++

§Ó thùc hiÖn viÖc viÕt vµ thùc thi mét ch¬ng tr×nh ®¬n gi¶n trong C++, ng￾êi ta thêng lµm theo c¸c bíc sau:

- Vµo m«i trêng so¹n th¶o m· lÖnh cña C++: ®Ó lµm ®îc viÖc nµy, trªn

m¸y tÝnh ph¶i ®îc cµi ®Æt phÇn mÒm Turbo C 3.0 (hoÆc cao h¬n, hoÆc Booland

C ). T×m file TC.exe trong th … môc TC\BIN (hoÆc TC30\BIN) vµ thùc thi file nµy.

- So¹n th¶o m· lÖnh cña ch¬ng tr×nh: M«i trêng so¹n th¶o cña TC lµ mét

cöa sæ so¹n th¶o vµ hÖ thèng menu trî gióp qu¸ tr×nh so¹n th¶o còng nh dÞch vµ

thùc thi ch¬ng tr×nh. Ta tiÕn hµnh so¹n th¶o m· lÖnh cña ch¬ng tr×nh trong cöa sæ

nµy theo ®óng có ph¸p cña C++.

- So¸t lçi, dÞch ch¬ng tr×nh: Sau khi so¹n th¶o m· lÖnh b»ng ng«n ng÷ C+

+, ta tiÕn hµnh dÞch ch¬ng tr×nh thµnh ng«n ng÷ m¸y. Qu¸ tr×nh dÞch chØ thµnh

c«ng khi toµn bé m· lÖnh ta so¹n th¶o kh«ng cã lçi có ph¸p. V× vËy, trong qu¸

tr×nh dÞch, TC sÏ tiÕn hµnh so¸t lçi. Qu¸ tr×nh so¸t lçi ®îc tiÕn hµnh lÇn lît qua

c¸c dßng lÖnh tõ trªn xuèng. Khi gÆp lçi, ch¬ng tr×nh dÞch sÏ b¸o lçi t¹i vÞ trÝ gÇn

n¬i x¶y ra lçi. §Ó lµm c¸c c«ng viÖc dÞch – so¸t lçi, ta bÊm phÝm F9, nÕu ch¬ng

tr×nh b¸o lçi, h·y tiÕn hµnh söa lçi.

NÕu muèn qu¸ tr×nh dÞch cho ta mét file thùc thi ®îc cña ch¬ng tr×nh trªn

®Üa (file .exe) ta cÇn ®¶m b¶o trªn menu: Options\ Linker\ Settings\ Output\

Standard exe ®ang ®îc chän.

- Thùc thi ch¬ng tr×nh: Khi ch¬ng tr×nh ®· hÕt lçi ta cã thÓ thùc thi ch¬ng

tr×nh b»ng c¸ch bÊm tæ hîp phÝm Ctrl - F9. KÕt thóc qu¸ tr×nh thùc thi sÏ quay vÒ

m«i trêng so¹n th¶o m· lÖnh ban ®Çu.

C¸c thao t¸c khi so¹n th¶o:

Më file míi: Chän File\ New hoÆc bÊm phÝm chøc n¨ng F3, gâ tªn file míi vµo vµ

bÊm Enter.

Më file cã s½n: Chän File\ Open hoÆc bÊm phÝm chøc n¨ng F2 råi chän file cÇn më vµ

bÊm Enter.

Lu file: Chän File\ Save hoÆc bÊm phÝm chøc n¨ng F2 råi ®Æt tªn file vµ bÊm Enter.

Chó ý trong C++, phÇn më réng cña file m· nguån lµ .CPP.

§ãng file: BÊm tæ hîp phÝm Alt F3. NÕu file cha lu, C++ sÏ yªu cÇu lu file hoÆc bá

qua viÖc lu file, h·y bÊm Y hoÆc N nÕu muèn lu file hoÆc kh«ng lu file.

Phãng to, thu nhá cña sæ so¹n th¶o: BÊm phÝm chøc n¨ng F5.

Tµi liÖu gi¶ng d¹y- Lu hµnh néi bé Trang 3

§Ò c¬ng chi tiÕt Ki thuat lap trinh

ChuyÓn ®Õn cöa sæ so¹n th¶o bÞ Èn ®»ng sau cöa sæ hiÖn t¹i: bÊm phÝm chøc n¨ng F6.

Tho¸t khái m«i trêng C++: BÊm tæ hîp phÝm Alt X.

B«i ®en vïng m· lÖnh: kÝch, gi÷ vµ rª chuét lªn vïng cÇn b«i ®en hoÆc chuyÓn con trá

vÒ ®Çu vïng cÇn b«i ®en råi gi÷ phÝm Shift trong lóc di chuyÓn con trá qua vïng cÇn b«i ®en.

Sao chÐp vïng b«i ®en: Chän Edit\ Copy hoÆc bÊm tæ hîp phÝm Ctrl + Insert.

D¸n vïng m· lÖnh ®· sao chÐp: Chän Edit\ Paste hoÆc bÊm tæ hîp phÝm Shift + Insert.

Sao chÐp nhanh vïng b«i ®en: Di chuyÓn ®Õn vÞ trÝ míi vµ bÊm phÝm K råi C trong

lóc gi÷ phÝm Ctrl.

Di chuyÓn vïng b«i ®en: ChuyÓn ®Õn vÞ trÝ míi vµ bÊm phÝm K råi V trong lóc gi÷

phÝm Ctrl.

Xo¸ vïng m· lÖnh ®· b«i ®en: BÊm phÝm K råi Y trong lóc gi÷ phÝm Ctrl.

Bá b«i ®en: BÊm phÝm K råi K trong lóc gi÷ phÝm Ctrl hoÆc cã thÓ bÊm phÝm K råi H

trong lóc ®ang gi÷ phÝm Ctrl.

ChuyÓn con trá vÒ ®Çu dßng: BÊm phÝm Home.

ChuyÓn con trá vÒ cuèi dßng: BÊm phÝm End.

I.2. CÊu tróc mét ch¬ng tr×nh ®¬n gi¶n trong C++

Mét ch¬ng tr×nh ®¬n gi¶n trong C++ thêng ®îc viÕt trong mét cöa sæ so¹n

th¶o (®iÒu nµy kh«ng hoµn toµn ®óng trong c¸c ch¬ng tr×nh lín).

Mét ch¬ng tr×nh bÊt kú trong C++ ®Òu ®îc t¹o nªn tõ rÊt nhiÒu hµm (t¹m

gäi lµ nh÷ng ®¬n vÞ ch¬ng tr×nh), trong ®ã cã mét hµm ®Æc biÖt ®îc xem nh “ch-

¬ng tr×nh chÝnh” vµ ®îc gäi lµ hµm main. Th«ng thêng hµm main ®îc viÕt ra ®Ó

gäi (sö dông) c¸c hµm kh¸c nh»m gi¶i quyÕt bµi to¸n.

Tuy nhiªn, ë ®©y ta chØ xÐt mét ch¬ng tr×nh ®¬n gi¶n bao gåm duy nhÊt

mét hµm main, ta viÕt theo cÊu tróc sau:

Dßng 1: ®îc gäi lµ c¸c chØ thÞ tiÒn xö lý. Dßng nµy cã nhiÖm vô khai b¸o

c¸c th viÖn sÏ sö dông trong ch¬ng tr×nh.

Trong C++, c¸c lÖnh (hµm) thêng ®îc ®Æt trong c¸c th viÖn, lµ c¸c file .h

(cã thÓ t×m thÊy chóng trong th môc Include cña bé TC). NÕu trong ch¬ng tr×nh

Tµi liÖu gi¶ng d¹y- Lu hµnh néi bé Trang 4

#include <tªn th­ viÖn>

void main()

{

C¸c lÖnh trong th©n hµm main

}

1

2

3

4

5

§Ò c¬ng chi tiÕt Ki thuat lap trinh

muèn sö dông c¸c lÖnh nµy th× cÇn ph¶i khai b¸o sÏ sö dông c¸c th viÖn t¬ng øng

t¹i ®©y.

Cã rÊt nhiÒu th viÖn cã thÓ sö dông nhng nh÷ng th viÖn hay dïng lµ:

conio.h, stdio.h, iostream.h, math.h, iomanip.h, string.h, ofstream.h, ifstream.h,

fstream.h,…

Dßng 2: lµ tõ kho¸ void main() khai b¸o b¾t ®Çu hµm main.

Dßng 3 vµ 5: c¸c dÊu ‘{‘ vµ ‘}’ b¸o hiÖu b¾t ®Çu vµ kÕt thóc th©n hµm main

hoÆc b¾t ®Çu vµ kÕt thóc mét khèi lÖnh.

Dßng 4: lµ n¬i ta ®Æt c¸c lÖnh cña ch¬ng tr×nh chÝnh.

VÝ dô: ch¬ng tr×nh in ra mµn h×nh dßng ch÷ “Hello wold !”

#include “iostream.h”

void main()

{

cout<< “Hello world !”;

}

§Ó xem trong mét th viÖn cã chøa nh÷ng hµm nµo, trªn menu ta chän Help\ Index råi

gâ tªn th viÖn vµ bÊm Enter.

§Ó xem mét hµm ta ®ang sö dông thuéc vµo th viÖn nµo, ta còng chän help\ Index råi

gâ tªn hµm vµ bÊm Enter.

Trong C++ cã ph©n biÖt ch÷ hoa vµ ch÷ thêng. Sau mçi lÖnh ®Òu cã dÊu “;” ®Ó b¸o kÕt

thóc lÖnh.

§Æt l¹i ®êng dÉn tíi c¸c th viÖn: Trong mét ch¬ng tr×nh ta thêng sö dông c¸c hµm

trong c¸c th viÖn kh¸c nhau ®îc khai b¸o t¹i dßng 1 (nh trªn). Th«ng thêng, c¸c th viÖn ®Æt

trong c¸c th môc TC\INCLUDE. M«i trêng lËp tr×nh C++ tù thiÕt ®Æt ®êng dÉn tíi c¸c th viÖn

nµy. Tuy nhiªn, trong trêng hîp ®êng dÉn bÞ thay ®æi, ch¬ng tr×nh dÞch sÏ kh«ng t×m thÊy

chóng vµ b¸o lçi, khi ®ã ta cÇn ph¶i thiÕt ®Æt l¹i:

B1: Trong Menu chÝnh, chän Option\ Directories.

B2: Trong Include, ®Æt ®êng dÉn tíi c¸c th viÖn cã ®u«i .h(vÝ dô: C:\TC\INCLUDE).

Trong Libraries, ®Æt ®êng dÉn tíi c¸c th viÖn ®u«i .lib (vÝ dô: C:\TC\LIB).

II. BiÕn, biÓu thøc, c¸c lÖnh nhËp xuÊt

II.1. BiÕn

§Ó hiÓu kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt biÕn, ta xÐt ch¬ng tr×nh ®¬n gi¶n sau:

NhËp vµo c¸c sè nguyªn a, b. Gäi P lµ tæng cña a vµ b, S lµ tÝch cña a vµ b.

TÝnh K=S*P/(S+P).

Ta dÔ dµng biÓu diÔn bµi to¸n b»ng m« h×nh sau:

Tµi liÖu gi¶ng d¹y- Lu hµnh néi bé Trang 5

§Ò c¬ng chi tiÕt Ki thuat lap trinh

Cã thÓ coi ®Çu vµo cña bµi to¸n lµ a, b vµ ®Çu ra lµ K. C¸c gi¸ trÞ P vµ S lµ

c¸c gi¸ trÞ trung gian.

Khi ngêi dïng nhËp vµo c¸c gi¸ trÞ a vµ b, chóng cÇn ®îc lu tr÷ trong bé

nhí. T¬ng tù nh vËy c¸c gi¸ trÞ P, S, K nÕu cÇn còng sÏ ®îc lu tr÷ trong bé nhí.

VËy tèi ®a ta cÇn sö dông 5 « nhí ®Ó lu tr÷ chóng. C¸c « nhí nµy gäi lµ c¸c biÕn.

BiÕn lµ mét vïng nhí ®îc ®Æt tªn.

Mçi « nhí (biÕn) ®Òu ®îc ®Æt 1 tªn tu©n theo quy íc ®Æt tªn nh sau:

- Tªn biÕn bao gåm ch÷ c¸i, ch÷ sè hoÆc dÊu g¹ch nèi ‘_’

- Ký tù ®Çu tiªn cña tªn biÕn kh«ng ®îc lµ mét ch÷ sè.

- Kh«ng ®îc trïng víi tõ kho¸.

- Trong cïng mét ph¹m vi kh«ng cã 2 biÕn trïng tªn.

Trong ch¬ng tr×nh, ta sö dông tªn biÕn ®Ó truy cËp vµo « nhí cña biÕn. Khi

®ã tªn biÕn chÝnh lµ gi¸ trÞ ®ang chøa trong « nhí cña nã.

TÊt c¶ c¸c biÕn khi sö dông ®Òu ph¶i khai b¸o. Có ph¸p nh sau:

<kiÓu biÕn> <tªn biÕn>;

Trong ®ã:

<kiÓu biÕn>: mçi biÕn dïng ®Ó chøa mét lo¹i gi¸ trÞ kh¸c nhau nh: sè

nguyªn, sè thùc, ký tù .v.v.., do vËy chóng ph¶i cã kiÓu t¬ng øng. Mét sè kiÓu c¬

b¶n nh sau:

KiÓu sè: bao gåm

+ Sè nguyªn int/ short int: lµ kiÓu d÷ liÖu cã ®é dµi 2 byte, dïng ®Ó khai

b¸o c¸c biÕn nguyªn cã gi¸ trÞ trong kho¶ng –32768 -> 32767

+ Sè nguyªn kh«ng dÊu: unsigned int: ®é dµi 2 byte, khai b¸o c¸c biÕn

nguyªn cã gi¸ trÞ tõ 0 tíi 65535.

+ Sè nguyªn dµi long: lµ kiÓu d÷ liÖu cã ®é dµi 4 byte, dïng khai b¸o c¸c

biÕn nguyªn cã gi¸ trÞ trong kho¶ng – 2.147.483.648 -> 2.147.483.647.

+ Sè nguyªn dµi kh«ng dÊu: unsigned long: ®é dµi 4 byte, khai b¸o c¸c

biÕn cã gi¸ trÞ tõ 0 tíi 4.294.967.295.

Tµi liÖu gi¶ng d¹y- Lu hµnh néi bé Trang 6

a

b

K

P S

§Ò c¬ng chi tiÕt Ki thuat lap trinh

+ Sè thùc (dÊu ph¶y ®éng) float: kÝch thíc 4 byte khai b¸o c¸c biÕn thùc tõ

3.4*10-38 -> 3.4*1038

.

+ Sè thùc (dÊu ph¶y ®éng, ®é chÝnh x¸c kÐp) double: kÝch thíc 8 byte, cã

ph¹m vi tõ 1.7*10-308 - > 1.7*10308

+ Sè thùc (dÊu ph¶y ®éng, ®é chÝnh x¸c kÐp) dµi long double: kÝch thíc 10

byte, khai b¸o c¸c biÕn tõ 3.4 * 10-4932 tíi 1.1 * 104932

.

KiÓu ký tù: bao gåm

+ KiÓu ký tù char: khai b¸o biÕn chøa mét ký tù.

+ KiÓu con trá ký tù char *: t¬ng ®¬ng víi chuçi ký tù.

<tªn biÕn>: ®îc ®Æt tuú ý tu©n theo c¸c quy íc ®Æt tªn biÕn ë trªn.

VÝ dô: int a, b; float c;

ë ®©y, ta khai b¸o 2 biÕn a vµ b cã cïng kiÓu sè nguyªn vµ biÕn c cã kiÓu

sè thùc. Khi ®ã ch¬ng tr×nh sÏ cÊp ph¸t 2 « nhí cã kÝch thíc 2 byte mçi « vµ ®Æt

tªn lµ a, b; mét « nhí kÝch thíc 4 byte ®îc ®Æt tªn c.

VÞ trÝ khai b¸o: Cã thÓ khai b¸o biÕn t¹i bÊt kú ®©u trong th©n ch¬ng tr×nh

tríc khi sö dông.

II.2. BiÓu thøc

Mét biÓu thøc bao gåm 2 thµnh phÇn: c¸c to¸n tö (phÐp to¸n) vµ c¸c to¸n

h¹ng (sè h¹ng).

C¸c to¸n tö:

Trong C++, c¸c to¸n tö ®îc t¹m ph©n chia lµm 4 lo¹i theo chøc n¨ng cña

chóng. Sau ®©y lµ mét sè to¸n tö hay dïng:

- C¸c to¸n tö sè häc:

Stt To¸n tö C¸ch viÕt

1 Céng +

2 Trõ -

3 Nh©n *

4 Chia /

5 §ång d %

6 T¨ng 1 ®¬n vÞ ++

7 Gi¶m 1 ®¬n vÞ - -

- C¸c to¸n tö Logic:

Stt To¸n tö C¸ch viÕt

1 Vµ &&

2 HoÆc | |

Tµi liÖu gi¶ng d¹y- Lu hµnh néi bé Trang 7

§Ò c¬ng chi tiÕt Ki thuat lap trinh

3 Phñ ®Þnh !

- C¸c to¸n tö so s¸nh:

Stt To¸n tö C¸ch viÕt

1 Lín h¬n >

2 Nhá h¬n <

3 Lín h¬n hoÆc b»ng >=

4 Nhá h¬n hoÆc b»ng <=

5 B»ng ==

6 Kh«ng b»ng !=

- To¸n tö g¸n:

Stt To¸n tö C¸ch viÕt

1 G¸n =

Mét b¶ng t¬ng ®èi ®Çy ®ñ c¸c to¸n tö trong C++ nh sau:

[ ] ( ) . -> ++ -- &

* + - ~ ! sizeof /

% << >> < > <= >=

== != ^ | && || ?:

= *= /= %= += -= <<=

>>= &= ^= |= , # ##

C¸c to¸n h¹ng:

Cã thÓ chia c¸c to¸n h¹ng lµm 3 lo¹i gåm: h»ng, biÕn vµ hµm.

H»ng: gåm h»ng sè, h»ng x©u ký tù vµ h»ng ký tù. H»ng x©u ký tù khi viÕt

cÇn ®îc ®Æt gi÷a hai dÊu nh¸y kÐp “”; h»ng ký tù ®îc ®Æt gi÷a hai dÊu nh¸y ®¬n ‘’

cßn h»ng sè th× kh«ng.

Hµm: gåm nh÷ng hµm tr¶ vÒ mét gi¸ trÞ nµo ®ã vµ gi¸ trÞ nµy ®îc sö dông

trong biÓu thøc. Cã rÊt nhiÒu hµm cã s½n trong c¸c th viÖn mµ ta cã thÓ sö dông

cho biÓu thøc. Sau ®©y lµ mét sè hµm to¸n häc (th viÖn math.h) thêng dïng:

STT Tªn hµm C¸ch viÕt

1. Sin(x) sin(x)

2. Cos(x) cos(x)

3. x

sqrt(x)

4. e

x

exp(x)

5. Ln(x) log(x)

6. Log10(x) log10(x)

Tµi liÖu gi¶ng d¹y- Lu hµnh néi bé Trang 8