Dạy học phát triển năng lực học sinh đối với chủ đề số tự nhiên ở lớp 1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HOÀNG THỊ TÂN

DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

ĐỐI VỚI CHỦ ĐỀ SỐ TỰ NHIÊN Ở LỚP 1

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HOÀNG THỊ TÂN

DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

ĐỐI VỚI CHỦ ĐỀ SỐ TỰ NHIÊN Ở LỚP 1

Ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học)

Mã số: 8 14 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Ngọc Bích

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nguồn

số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, chưa được sử

dụng để bảo vệ một học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được

ghi rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày 6 tháng 5 năm 2019

Tác giả luận văn

Hoàng Thị Tân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Luận văn “Dạy học phát triển năng lực học sinh đối với chủ đề Số tự

nhiên ở lớp 1” hoàn thành là kết quả quá trình học tập, nghiên cứu của người

thực hiện cùng với sự hướng dẫn tận tình của quý thầy, cô và sự giúp đỡ của gia

đình, bạn bè, đồng nghiệp. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Trần

Ngọc Bích đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn

thành Luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm Khoa Giáo dục tiểu học, trường

Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã rất quan tâm, tạo mọi điều kiện cho

tôi học tập và nghiên cứu. Đồng thời, tôi xin tỏ lòng biết ơn tới quý tác giả của

những công trình khoa học mà tôi đã dùng làm tài liệu tham khảo và các nhà

khoa học đã có những ý kiến quý báu cho Luận văn của tôi.

Trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo và các em HS trường Tiểu học Đội

Cấn, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong việc triển

khai thực nghiệm sư phạm những kết quả của Luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn những người thân trong gia đình, bạn bè

đã luôn động viên, tạo điều kiện tốt nhất để tôi có thể hoàn thành Luận văn

của mình.

Trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, ngày 6 tháng 5 năm 2019

Tác giả

Hoàng Thị Tân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT....................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................v

DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................vi

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................2

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu.................................................................2

4. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................3

5. Giả thuyết khoa học.........................................................................................3

6. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................3

7. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................3

8. Đóng góp của luận văn ....................................................................................4

9. Nội dung của luận văn.....................................................................................4

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................5

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề............................................................................5

1.1.1. Trên thế giới ..............................................................................................5

1.1.2. Ở Việt Nam................................................................................................6

1.2. Năng lực........................................................................................................7

1.2.1. Khái niệm...................................................................................................7

1.2.2. Một số đặc điểm của năng lực ...................................................................8

1.2.3. Mô hình cấu trúc của năng lực ................................................................10

1.3. Dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh ................................12

1.3.1. Quan niệm................................................................................................12

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1.3.2. Yêu cầu cơ bản dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh ....13

1.3.3. Nguyên tắc dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh...........15

1.3.4. Dạy học theo tiếp cận trang bị kiến thức và dạy học theo định hướng

phát triển năng lực ............................................................................................15

1.4. Một số phương pháp dạy học góp phần phát triển năng lực học sinh........18

1.4.1. Dạy học giải quyết vấn đề .......................................................................18

1.4.2. Dạy học qua trải nghiệm..........................................................................21

1.4.3. Dạy học theo lối kiến tạo.........................................................................22

1.5. Đánh giá kết quả giáo dục môn Toán theo định hướng tiếp cận năng lực.....25

1.6. Nội dung chủ đề Số tự nhiên trong môn Toán lớp 1 ..................................26

1.6.1. Mục đích dạy học Số tự nhiên ở Tiểu học...............................................26

1.6.2. Yêu cầu dạy học số tự nhiên ở lớp 1 .......................................................26

1.6.3. Nội dung dạy học số tự nhiên ở lớp 1 .....................................................27

1.7. Đặc điểm tâm lí học sinh lớp 1, lớp 2, lớp 3 ở tiểu học .............................27

1.7.1. Đặc điểm phát triển thể chất....................................................................28

1.7.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học ..............................................29

1.8. Thực trạng dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh ở trường

tiểu học hiện nay................................................................................................33

1.8.1. Mục đích khảo sát....................................................................................33

1.8.2. Đối tượng khảo sát...................................................................................33

1.8.3. Nội dung khảo sát....................................................................................33

1.8.4. Phương pháp khảo sát..............................................................................34

1.8.5. Kết quả khảo sát ......................................................................................34

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ..................................................................................40

Chương 2: DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ĐỐI VỚI

CHỦ ĐỀ SỐ TỰ NHIÊN Ở LỚP 1................................................................41

2.1. Dạy học phát triển năng lực học sinh đối với chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1 .....41

2.1.1. Nguyên tắc thiết kế và thực hiện biện pháp ............................................41

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2.1.2. Một số biện pháp dạy học phát triển năng lực học sinh đối với chủ đề

Số tự nhiên ở lớp 1.............................................................................................42

2.2. Quy trình thiết kế bài học môn Toán lớp 1 theo định hướng tiếp cận năng

lực học sinh........................................................................................................73

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..................................................................................98

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................................99

3.1. Mục đích thực nghiệm................................................................................99

3.2. Đối tượng thực nghiệm...............................................................................99

3.3. Thời gian thực nghiệm................................................................................99

3.4. Nội dung thực nghiệm................................................................................99

3.5. Cách tiến hành thực nghiệm.....................................................................100

3.6. Các phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm .....................................100

3.7. Phân tích kết quả thực nghiệm .................................................................101

3.7.1. Phân tích kết quả thực nghiệm về mặt định lượng................................101

3.7.2. Phân tích kết quả thực nghiệm về mặt định tính ...................................104

3.8. Kết luận chung về thực nghiệm sư phạm.................................................108

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...............................................................110

1. Kết luận........................................................................................................110

2. Khuyến nghị.................................................................................................110

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................112

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ĐC : Đối chứng

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

NL : Năng lực

TN : Thực nghiệm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Các bước tổ chức dạy học giải quyết vấn đề .................................... 19

Bảng 3.1. Kết quả bài kiểm tra của lớp TN và lớp ĐC.................................. 101

Bảng 3.2. Kết quả xử lý số liệu thống kê lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. 103

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC HÌNH

Biểu đồ 3.1. Kết quả bài kiểm tra của lớp TN và lớp ĐC............................... 102

Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ phần trăm kết quả bài kiểm tra của lớp TN và lớp ĐC ..... 102

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục tiểu học được xem là nền

tảng. Giáo dục Tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho

sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kỹ

năng cơ bản để học sinh tiếp tục học lên cấp trung học cơ sở. Như vậy có thể

thấy cấp Tiểu học có vị trí đặc biệt quan trọng.

Ở cấp Tiểu học, học sinh được học rất nhiều môn học, tuy nhiên, môn

Toán có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc góp phần hình thành và phát triển

toàn diện cả về phẩm chất và năng lực người học. Tuy nhiên nội dung môn Toán

thường mang tính logic, trừu tượng, khái quát. Do đó, để hình thành và phát triển

năng lực Toán học , cần cung cấp kiến thức, kĩ năng then chốt, tạo cơ hội để học

sinh được trải nghiệm, áp dụng toán học vào thực tiễn, giữa Toán học với thực

tiễn, giữa Toán học với môn học khác. Từ đây, hàng loạt câu hỏi được đặt ra

như: Năng lực Toán học là gì? Đặc điểm và yêu cầu của dạy học môn Toán theo

định hướng phát triển năng lực là gì?....Có thể thấy nội dung Toán học ở Tiểu

học rất phong phú và đa dạng, các mạch nội dung rất quan trọng, quan trọng hơn

là mạch nội dung số tự nhiên ở Tiểu học, chúng xuyên suốt trong chương trình

Toán Tiểu học từ lớp 1 đến lớp 5. Khi học nội dung số tự nhiên, học sinh được

làm quen với các số, học cộng, trừ, nhân, chia,… Những nội dung này có tầm

quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của các em và là nền tảng kiến thức giúp

các em tiếp tục phát triển ở các bậc học cao hơn. Tuy nhiên, càng lên lớp lớn thì

mạch nội dung số tự nhiên cũng khó dần lên, đòi hỏi giáo viên phải nắm vững

cơ sở Toán học đồng thời có những biện pháp phù hợp giúp học sinh tiếp nhận

và vận dụng một cách tối ưu nhất.

Theo xu thế mới trong giáo dục môn Toán, một chương trình dạy học tiên

tiến đòi hỏi người học không chỉ có kiến thức và kĩ năng mà còn có thái độ và

hứng thú với việc học Toán. Hội nhập với sự phát triển giáo dục toàn cầu, giáo

dục Toán ở Việt Nam đang hướng đến đổi mới mục tiêu dạy học theo định hướng

phát triển phẩm chất và năng lực người học

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Chúng ta biết rằng, kể từ khi Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai rộng rãi

dạy học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh, đặc biệt là dạy học

môn Toán, nó phù hợp với xu hướng dạy học chung của thế giới. Nó giúp học

sinh biết hợp tác, chia sẻ, trao đổi và đi đến thống nhất. Đồng thời, nó rèn luyện

cho học sinh khả năng diễn đạt trước đám đông, khả năng hùng biện và khả năng

tranh luận. Tuy nhiên, thực tế ở các trường Tiểu học hiện nay, việc dạy học môn

Toán theo định hướng phát triển năng lực cho học được thực hiện hời hợt, chưa

hiệu quả.

Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình

giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ

chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được

cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành

công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang

dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực

vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt

động dạy học và giáo dục.

Xuất phát từ những lí do trên chúng tôi chọn đề tài “Dạy học phát triển

năng lực học sinh đối với chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1” để thực hiện nghiên cứu.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận về năng lực, dạy học theo phát triển năng

lực, nội dung số tự nhiên trong môn Toán tiểu học và thực trạng dạy học phát

triển năng lực ở trường tiểu học để đề xuất các biện pháp dạy học theo định

hướng phát triển năng lực học sinh qua chủ đề Số tự nhiên, nhằm góp phần nâng

cao hiệu quả dạy học môn Toán.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Quá trình dạy học chủ đề Số tự nhiên ở tiểu học

theo định hướng tiếp cận năng lực.

- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Toán ở tiểu học.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

4. Phạm vi nghiên cứu

Thiết kế kế hoạch bài học chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1 theo tiếp cận năng lực.

5. Giả thuyết khoa học

Nếu thiết kế và tổ chức được dạy học nội dung số tự nhiên ở tiểu học theo

định hướng tiếp cận năng lực thì sẽ góp phần phát triển năng lực học sinh qua

dạy học môn Toán, nâng cao chất lượng dạy học.

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu một số lý luận liên quan đến đề tài: Năng lực, dạy học theo

định hướng tiếp cận năng lực.

- Nghiên cứu nội dung số tự nhiên trong môn Toán ở tiểu học; đặc điểm

tâm lí lứa tuổi học sinh tiểu học.

- Phân tích thực trạng dạy học phát triển năng lực môn Toán ở nhà trường

tiểu học hiện nay.

- Đề xuất một số biện pháp dạy học nội dung số tự nhiên theo định hướng

phát triển năng lực.

- Đề xuất quy trình thiết kế kế hoạch bài học theo định hướng phát triển

năng lực.

- Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính hiệu quả và tính

khả thi của các biện pháp đã thiết kế trong thực tiễn.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

Sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu: thu thập thông tin, tài liệu,

phân tích, tổng hợp, … để nghiên cứu lý luận về năng lực, dạy học theo tiếp cận

năng lực, nghiên cứu đặc điểm tâm lí của HS tiểu học; nghiên cứu mục tiêu, nội

dung chủ đề Số tự nhiên trong chương trình môn Toán lớp 1.

7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

Phối hợp các phương pháp nghiên cứu thực tiễn để làm rõ thực trạng và

kiểm nghiệm hiệu quả khoa học của đề tài:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

- Phương pháp quan sát, điều tra, phỏng vấn giáo viên, cán bộ quản lý

trường tiểu học nhằm tìm hiểu thực trạng dạy học theo tiếp cận năng lực và ý

kiến đánh giá quá trình tác động của thực nghiệm sư phạm.

- Phương pháp chuyên gia: xin ý kiến các chuyên gia về các vấn đề thuộc

phạm vi nghiên cứu của đề tài.

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm bước đầu kiểm nghiệm tính

khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.

- Phương pháp nghiên cứu trường hợp: nhằm góp phần khẳng định tính

hiệu quả của các biện pháp đề xuất.

7.3. Phương pháp xử lý thông tin

Sử dụng phương pháp thống kê để xử lý số liệu sau khi điều tra thực trạng,

số liệu của quá trình thực nghiệm sư phạm.

8. Đóng góp của luận văn

- Luận văn đã hệ thống được một phần lý luận về năng lực, dạy học theo

tiếp cận năng lực.

- Phân tích được thực trạng dạy học theo tiếp cận năng lực trong môn Toán

hiện nay ở nhà trường tiểu học.

- Đề xuất được 03 biện pháp dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực

qua dạy học chủ đề Số tự nhiên trong môn Toán.

- Đề xuất được quy trình xây dựng kế hoạch bài học theo tiếp cận năng lực.

- Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi của

các biện pháp đã đề xuất và tính đúng đắn của giả thuyết khoa học.

9. Nội dung của luận văn

Luận văn gồm 3 phần Mở đầu, Nội dung, Kết luận. Phần Nội dung của

luận văn được trình bày trong 3 chương:

Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn

Chương 2. Dạy học chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1 theo định hướng tiếp cận

năng lực.

Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.