Dạy học nội dung “Tổ hợp - xác suất” ở lớp 11 theo hƣớng phát huy tính tích cực hoạt động học tập của học sinh

1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

TRẦN LÊ HUY

DẠY HỌC NỘI DUNG “TỔ HỢP - XÁC SUẤT” Ở LỚP 11

THEO HƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC

HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

THÁI NGUYÊN - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

TRẦN LÊ HUY

DẠY HỌC NỘI DUNG “TỔ HỢP - XÁC SUẤT” Ở LỚP 11

THEO HƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC

HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp giảng dạy Toán

Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS TRẦN KIỀU

THÁI NGUYÊN - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Trần Kiều, người thầy đã

tận tình hướng dẫn và giúp đỡ em trong suốt quá trình làm luận văn.

Em xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Toán, Khoa Sau Đại học,

Phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi

điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập và làm luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn cô Mai Kim Oanh - Viện khoa học giáo dục

Việt Nam , cô Bùi Hạnh Lâm - trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái

Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình làm luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô ở tổ tự nhiên, các

em học sinh khối 11 trường THPT Yên Hân - Bắc Kạn đã giúp đỡ, tạo mọi

điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập.

Tác giả

Trần Lê Huy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

MỤC LỤC

Mở đầu 1

Chƣơng I: Cơ sở lí luận và thực tiễn 5

1.1. Một số vấn đề về phát huy tính tích cực học tập

của học sinh trong quá trình dạy học 5

1.1.1. Quan niệm về tính tích cực học tập 5

1.1.2. Những cấp độ khác nhau của tính tích cực 7

1.1.3. Những dấu hiệu của tính tích cực trong hoạt động

học tập của học sinh 10

1.1.4. Những yếu tố ảnh hưởng tới tính tích cực hoạt động

học tập của học sinh 11

1.1.5. Những đặc điểm cơ bản của dạy học tích cực 13

1.2. Nội dung “Tổ hợp - xác suất” trong chương trình

môn Toán ở trường phổ thông 24

1.3. Thực trạng dạy học nội dung “Tổ hợp - xác suất” ở

trường THPT 27

1.3.1. Thuận lợi 28

1.3.2. Khó khăn 27

1.3.3. Về tình hình dạy học của giáo viên 29

1.3.4. Về tình hình học tập của học sinh 30

1.3.5. Đánh giá chung 30

Kết luận chương I 32

Chƣơng II: Một số BPSP nhằm phát huy tính tích cực

học tập của học sinh trong quá trình dạy học nội dung

“ Tổ hợp xác suất ” ở lớp 11 33

2.1. Căn cứ để xây dựng biện pháp sƣ phạm 33

2.2. Biện pháp 1: Vận dụng một số PPDH tích cực để làm sáng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

tỏ nội hàm của các khái niệm, mối liên hệ giữa các khái niệm,

công thức. 33

2.3. Biện pháp 2: Giúp học sinh thấy đƣợc ứng dụng thực

tế của “Tổ hợp - xác suất” từ đó tạo hứng thú cho học sinh

trong quá trình học tập nội dung này 44

2.3.1. Giúp học sinh thấy được các ứng dụng của “ Tổ hợp - xác suất ”

thông qua các ví dụ thực tế trong quá trình dạy 44

2.3.2. Tổ chức thảo luận nhóm, thảo luận lớp để học sinh phát hiện

thêm các ứng dụng thực tế của “Tổ hợp - xác suất” 50

2.4. Biện pháp 3: Rèn luyện cho học sinh phát hiện và sửa

chữa sai lầm trong quá trình giải toán “Tổ hợp - xác suất” 50

2.4.1. Một số sai lầm khi giải toán tổ hợp 51

2.4.2. Một số sai lầm khi giải toán xác suất 56

2.5. Biện pháp 4: Bổ sung thêm hệ thống các bài tập để HS làm

tài liệu tham khảo trong quá trình tự học. 61

Kết luận chương II 75

Chƣơng III : Thử nghiệm sƣ phạm. 76

3.1. Mục đích thử nghiệm 76

3.2. Đối tượng thử nghiệm 76

3.3. Nội dung thử nghiệm 76

3.4. Cách tiến hành thử nghiệm 76

3.5. Kết quả thử nghiệm 93

3.5.1. Đánh giá về mặt định tính 93

3.5.2. Đánh giá về mặt định lượng 94

Kết luận chương III 96

Kết luận chung 97

Tài liệu tham khảo 99

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

GV Giáo viên

HS Học sinh

SGK Sách giáo khoa

THPT Trung học phổ thông

NXB Nhà xuất bản

BPSP Biện pháp sư phạm

PPDH Phương pháp dạy học

TNSP Thử nghiệm sư phạm

1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Luật giáo dục 2005 chương II, điều 28 qui định: “ Phương pháp giáo

dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học

sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương

pháp tự học; khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến

thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm đem lại niềm vui hứng thú học tập

của học sinh.”[14]

Thực hiện nhiệm vụ trên trong những năm qua ngành giáo dục đã và

đang tiến hành đổi mới rất tích cực về mọi mặt: chương trình, nội dung,

phương pháp dạy học, phương tiện dạy học...Nhưng cho đến nay việc đổi mới

phương pháp dạy học chưa đem lại kết quả như mong đợi. Vì thế vấn đề

nghiên cứu những giải pháp nhằm đổi mới phương pháp dạy học theo hướng

tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh vẫn có tính thời sự, đặc biệt là ở

những vùng khó khăn.

Trong quá trình dạy học có những nội dung mới của chương trình gây

khó khăn cho cả thầy và trò, trong đó có nội dung “ Tổ hợp – xác suất ”. Vì

đây là nội dung mới đưa vào giảng dạy nên đa số các giáo viên chưa có nhiều

kinh nghiệm khi dạy nội dung này. Qua quan sát và trao đổi, chúng tôi nhận

thấy không ít giáo viên khi dạy nội dung này chủ yếu là đưa ra các khái niệm,

định lí... một cách áp đặt, khi dạy bài tập chỉ đơn thuần là cung cấp thông tin

và lời giải. Cách dạy đó chưa tạo cho học sinh tích cực hoạt động học tập,

hoạt động phát hiện và giải quyết vấn đề. Học sinh chỉ tiếp thu kiến thức một

cách thụ động và máy móc. Do đó, việc học sinh hiểu và vận dụng các kiến

thức về “tổ hợp - xác suất” vào việc học toán nói riêng và thực tiễn cuộc sống

nói chung là còn nhiều hạn chế.

Từ những lý do trên cho thấy việc tìm ra những phương pháp dạy học

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

phù hợp nhằm đạt được mục tiêu dạy học, đặc biệt phát huy được tính tích

cực của học sinh trong quá trình dạy học nội dung “tổ hợp - xác suất” ở

trường THPT là hết sức cần thiết. Do đó đề tài nghiên cứu được lựa chọn là:

“ Dạy học nội dung “Tổ hợp - xác suất” ở lớp 11 theo hƣớng phát huy

tính tích cực hoạt động học tập của học sinh”.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận về tính tích cực và việc phát huy tính tích

cực của học sinh trong quá trình dạy học, đề xuất một số biện pháp sư phạm

nhằm phát huy tính tích cực hoạt động học tập của học sinh trong quá trình

dạy học nội dung “Tổ hợp - xác suất” ở lớp 11.

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu

- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học nội dung “Tổ hợp - xác suất” ở lớp

11 ở trường THPT.

- Đối tượng nghiên cứu: Phương pháp dạy học nội dung “Tổ hợp - xác suất” ở

lớp 11 nhằm phát huy tính tích cực học tập của HS.

4. Giả thuyết khoa học

Có thể đề xuất và thực hiện được một số BPSP theo hướng phát huy

tính tích cực hoạt động học tập của học sinh trong quá trình dạy học nội dung

“Tổ hợp - xác suất” để góp phần nâng cao chất lượng dạy học “Tổ hợp - xác

suất” ở lớp 11 nói riêng và quá trình dạy học môn Toán ở trường THPT nói

chung.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Hệ thống một số vấn đề lí luận về dạy học theo hướng phát huy tính tích cực

học tập của học sinh.

- Nghiên cứu thực trạng dạy học tích cực nội dung “ Tổ hợp - xác suất ” ở lớp

11 THPT.

-Đề xuất một số BPSP nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

quá trình dạy học nội dung “Tổ hợp - xác suất” ở lớp 11.

- Thử nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính đúng đắn và tính khả thi của

giả thuyết khoa học.

6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu

Trong khuôn khổ đề tài này chúng tôi nghiên cứu việc dạy học tích cực nội

dung “Tổ hợp – Xác suất” lớp 11 theo chương trình và SGK dành cho ban cơ

bản.

7. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Nghiên cứu lí luận : nghiên cứu các tài liệu, sách tham khảo, công trình khoa

học có liên quan...

- Nghiên cứu thực tiễn : điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn trực tiếp, quan sát

trực tiếp. Tổng kết kinh nghiệm qua thực tiễn giảng dạy…

- Thử nghiệm sư phạm nhằm bước đầu kiểm nghiệm tính khả thi của các

BPSP đã đề xuất.

- Xử lí các số liệu thu thập được bằng phương pháp thống kê.

8. Cấu trúc luận văn

CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. Một số vấn đề về phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong

quá trình dạy học

1.2. Nội dung “Tổ hợp - xác suất” trong chƣơng trình môn Toán ở

trƣờng phổ thông

1.3. Thực trạng dạy học nội dung “Tổ hợp - xác suất” ở trƣờng THPT

Kết luận chương I

CHƢƠNG II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP SƢ PHẠM NHẰM PHÁT HUY

TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TRONG QUÁ TRÌNH

DẠY HỌC NỘI DUNG “TỔ HỢP - XÁC SUẤT” Ở LỚP 11

2.1. Căn cứ để xây dựng biện pháp sƣ phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

2.2. Biện pháp 1: Vận dụng một số PPDH tích cực để làm sáng tỏ nội

hàm của các khái niệm, mối liên hệ giữa các khái niệm, công thức.

2.3. Biện pháp 2: Giúp học sinh thấy đƣợc ứng dụng thực tế của “Tổ hợp

- xác suất” từ đó tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập nội

dung này

2.4. Biện pháp 3: Rèn luyện cho học sinh phát hiện và sửa chữa sai lầm

trong quá trình giải toán “Tổ hợp - xác suất”

2.5. Biện pháp 4: Bổ sung thêm hệ thống các bài tập để HS làm tài liệu

tham khảo trong quá trình tự học.

Kết luận chương II

CHƢƠNG III: THỬ NGHIỆM SƢ PHẠM

3.1. Mục đích thử nghiệm

3.2. Đối tƣợng thử nghiệm

3.3. Nội dung thử nghiệm

3.4. Cách tiến hành thử nghiệm

3.5. Kết quả thử nghiệm

Kết luận chương III

Kết luận chung