Dạy học hợp tác theo nhóm trong dạy học chủ đề số học lớp 6 ở trường Trung học Cơ sở

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ HƢƠNG

DẠY HỌC HỢP TÁC THEO NHÓM

TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ SỐ HỌC LỚP 6

Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ HƢƠNG

DẠY HỌC HỢP TÁC THEO NHÓM

TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ SỐ HỌC LỚP 6

Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Toán

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS TRẦN TRUNG

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN i http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan những kết quả nghiên cứu là của riêng tôi và chưa

được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu và trích dẫn là

hoàn toàn trung thực.

Tác giả

Nguyễn Thị Hƣơng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN ii http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo hướng dẫn khoa

học PGS.TS Trần Trung đã tận tình hướng dẫn, hết lòng giúp đỡ em trong

suốt quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.

Tác giả xin chân thành cảm ơn các thầy giáo trong chuyên ngành Lý

luận và Phương pháp giảng dạy bộ môn Toán, trường Đại hoc sư phạm, Đại

học Thái Nguyên, thầy giáo TS. Nguyễn Tiến Trung trường Đại học sư

phạm Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình

thực hiện luận văn.

Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban chủ nhiệm cùng các thầy cô

khoa Toán, phòng Đào tạo, trường Đại học sư phạm, Đại học Thái Nguyên

đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình học tập, thực hiện và

hoàn thành luận văn.

Tác giả xin trân trọng cảm ơn sở giáo dục và đào tạo tỉnh Quảng Ninh,

phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Uông Bí, Ban giám hiệu, cùng các bạn

đồng nghiệp trường THCS Trần Quốc Toản, trường THCS Nguyễn Văn Cừ -

Uông Bí - Quảng Ninh. Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã động viên,

tạo điều kiện giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập và nghiên cứu.

Dù đã rất cố gắng nhưng luận văn không thể tránh khỏi những thiếu

sót, tác giả mong nhận được sự góp ý chân thành của quý thầy, cô giáo và

các bạn.

Quảng Ninh, tháng 5 năm 2015

Tác giả

Nguyễn Thị Hƣơng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN iii http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỤC LỤC

Lời cam đoan ....................................................................................................i

Lời cảm ơn ...................................................................................................... ii

Mục lục .......................................................................................................... iii

Danh mục những chữ viết tắt sử dụng trong luận văn................................... iv

Danh mục các bảng..........................................................................................v

Danh mục các hình, biểu đồ........................................................................... vi

MỞ ĐẦU........................................................................................................ 1

1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 1

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 3

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu............................................................ 3

4. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 3

5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 3

6. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................. 3

7. Đóng góp của luận văn ............................................................................... 4

8. Cấu trúc của luận văn.................................................................................. 4

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ....................................... 5

1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu và phát triển của dạy học hợp tác

theo nhóm....................................................................................................... 5

1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài...................................................................... 5

1.1.2. Nghiên cứu trong nước ....................................................................... 10

1.2. Cơ sở khoa học của dạy học hợp tác theo nhóm ................................... 13

1.2.1. Cơ sở triết học..................................................................................... 13

1.2.2. Cơ sở tâm lý học ................................................................................. 14

1.2.3. Cơ sở lý luận dạy học ......................................................................... 15

1.3. Phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm.............................................. 16

1.3.1. Đặc điểm day học hợp tác theo nhóm ................................................ 16

1.3.2. Quy trình tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm.................................... 17

1.3.3. Một số mô hình tổ chức nhóm học tập ............................................... 23

1.4. Kỹ năng dạy - học hợp tác theo nhóm................................................... 35

1.4.1. Kỹ năng học tập hợp tác theo nhóm của học sinh .............................. 35

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN iv http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1.4.2. Kỹ năng dạy học hợp tác theo nhóm của giáo viên............................ 38

1.5. Thực trạng vận dụng phương pháp DHHTTN trong dạy học môn

Toán ở trường THCS .................................................................................... 41

1.6. Kết luận chương 1.................................................................................. 45

Chƣơng 2: DẠY HỌC HỢP TÁC THEO NHÓM TRONG DẠY HỌC

CHỦ ĐỀ SỐ HỌC LỚP 6 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ............... 46

2.1. Đặc điểm chủ đề Số học lớp 6 ở trường Trung học cơ sở..................... 46

2.1.1. Mục tiêu chương trình số học lớp 6.................................................... 46

2.1.2. Một số lưu ý trong dạy học số học lớp 6 cho học sinh THCS............ 49

2.2. Một số định hướng tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm trong dạy

học số học lớp 6 cho học sinh Trung học cơ sở............................................ 57

2.3. Dạy học hợp tác theo nhóm trong các tình huống dạy học số học lớp

6 ở trường Trung học cơ sở .......................................................................... 59

2.3.1. Dạy học khái niệm bằng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm... 59

2.3.2. Dạy học quy tắc, phương pháp bằng phương pháp dạy học hợp tác

theo nhóm...................................................................................................... 65

2.3.3. Dạy học giải bài tập bằng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm....... 70

2.4. Kết luận chương 2.................................................................................. 78

Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.................................................. 79

3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................ 79

3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm............................................................. 79

3.3. Tổ chức thực nghiệm sư phạm............................................................... 79

3.4. Kết quả thực nghiêm sư phạm ............................................................... 80

3.4.1. Phân tích định tính .............................................................................. 80

3.4.2. Phân tích định lượng........................................................................... 81

3.5. Kết luận chương 3.................................................................................. 85

KẾT LUẬN.................................................................................................. 86

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN

ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN VĂN ..........................................................................86

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 88

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN iv http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT

SỬ DỤNG TRONG LUẬN VĂN

Viết tắt Viết đầy đủ

BĐTD Bản đồ tư duy

CNTT Công nghệ thông tin

DH Dạy học

DHHT Dạy học hợp tác

DHHT TN Dạy học hợp tác theo nhóm

ĐC Đối chứng

GV Giáo viên

HS Học sinh

HTHT Học tập hợp tác

HTHT TN Học tập hợp tác theo nhóm

KT Kiểm tra

PHT Phiếu học tập

PP Phương pháp

PPDH Phương pháp dạy học

SBT Sách bài tập

SGK Sách giáo khoa

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

TN Thực nghiệm

TV Thành viên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN v http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Cách tính chỉ số cố gắng của từng thành viên trong nhóm.......... 24

Bảng 1.2: Ma trận về nhiệm vụ cùng thời lượng của Nhóm ........................ 29

Bảng 1.3: Ma trận về nhiệm vụ khác thời lượng của Nhóm ........................ 29

Bảng 1.4: Cách tính điểm tiến bộ của từng cá nhân ..................................... 31

Bảng 3.1: Thống kê kết quả học tập của HS nhóm TN và ĐC trước khi TNSP......80

Bảng 3.2: Kết quả thực nghiệm ở nhóm TN và nhóm ĐC........................... 81

Bảng 3.3: Bảng phân phối tần suất luỹ tích hội tụ lùi của lớp TN và lớp ĐC..........84

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN vi http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ

Hình 1.1: Cấu trúc của một tình huống dạy học hợp tác .............................. 18

Biểu đồ 3.1: Đa giác đồ về chất lượng học tập của nhóm TN và ĐC

trước khi TNSP............................................................................. 80

Biểu đồ 3.2: Đa giác đồ về chất lượng học tập của nhóm TN và ĐC sau

khi TNSP ...................................................................................... 84

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 1 http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đảng và Nhà nước ta luôn coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, một trong

những nhiệm vụ và giải pháp lớn về giáo dục được đề ra trong Đại hội đại biểu

toàn quốc lần thứ XI của Đảng là: "Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Đổi mới cơ cấu, tổ chức, nội dung, phương pháp dạy và học theo hướng „chuẩn

hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá. Phát huy trí sáng tạo, khả năng vận dụng, thực

hành của người học". Định hướng đổi mới PPDH đã được thể chế trong Luật giáo

dục: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tự giác, tích cực, chủ động, tư

duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng năng lực tự học, khả năng thực hành,

lòng say mê học tập và ý chí vươn lên” [28].

Nền giáo dục của chúng ta đang từng bước áp dụng các hình thức dạy

học tích cực, lấy người học làm trung tâm, tập trung phát triển năng lực của

người học. Đặc biệt năm học 2014-2015 là năm học bắt đầu triển khai thực hiện

dạy học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh, dạy học thông qua

các hoạt động của học sinh; Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học;

Tăng cường học tập cá thể với học hợp tác; Kết hợp đánh giá của thầy với tự

đánh giá của trò. Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang chỉ đạo thực hiện đổi

mới phương pháp dạy học (PPDH) trong nhà trường. Có thể kể tới các phương

pháp dạy học tích cực như: PPDH phát hiện.3 và giải quyết vấn đề; PPDH

khám phá; PPDH theo lý thuyết kiến tạo; PPDH tình huống; PPDH theo dự án;

PPDH hợp tác,… Trong đó, phương pháp dạy học hợp tác (PPDHHT) là một

trong những PPDH tích cực theo xu hướng dạy học không truyền thống.

PPDHHT có thể hiểu là cách thức hoạt động và giao lưu hợp tác của thầy gây

nên hoạt động và giao lưu hợp tác của trò nhằm đạt được mục tiêu dạy học.

(Theo 29, tr. 58).

Theo phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm (DHHTTN), giáo viên tổ

chức cho học sinh hình thành các nhóm học tập nhỏ. Mỗi thành viên trong

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 2 http://www.lrc-tnu.edu.vn/

nhóm học tập này vừa có trách nhiệm tự học tập vừa có trách nhiệm giúp đỡ

các thành viên trong nhóm để cùng hoàn thành mục đích học tập chung của cả

nhóm. Phương pháp DHHT TN tạo môi trường thuận lợi giúp cho học sinh có

cơ hội phát biểu, trao đổi và học tập lẫn nhau, cùng nhau tìm hiểu kiến thức

mới. Những học sinh yếu kém có cơ hội được học tập ở những bạn giỏi hơn, và

những học sinh khá giỏi không chỉ hoàn thành nhiệm vụ của mình mà còn phải

giúp đỡ các bạn yếu hơn hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. HTHTTN giúp học

sinh phát triển năng lực xã hội, phát triển kỹ năng sử dụng ngôn ngữ, kỹ năng giao

tiếp, kỹ năng thảo luận, kỹ năng bảo vệ ý kiến, kỹ năng giải quyết mâu thuẫn...

những học sinh nhút nhát có cơ hội phát biểu ý kiến và từ đó trở nên tự tin hơn.

DHHT TN giúp các em phát triển năng lực hoạt động. Học sinh có cơ hội phát

huy khả năng sáng tạo, đánh giá, tổng hợp, phân tích, so sánh... biết giải quyết các

vấn đề và tình huống, từ đó học hỏi được kinh nghiệm cho bản thân.

Hiện nay đã có một số đề tài nghiên cứu về DHHT theo một số hướng

như : nghiên cứu về việc tổ chức DHHT trong dạy học môn Toán có luận án

Tiến sĩ của Hoàng Lê Minh (2007) về đề tài "Tổ chức dạy học hợp tác trong

môn Toán ở trường Trung học phổ thông", luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Trung

Thanh (2012) về đề tài "Tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm trong dạy học hình

học lớp 7 ở trường Trung học cơ sở"; nghiên cứu theo hướng phát triển năng

lực học hợp tác có luận án tiến sĩ của Nguyễn Triệu Sơn (2007) về đề tài “Phát

triển khả năng học hợp tác cho sinh viên sư phạm toán một số trường đại học

miền núi nhằm nâng cao chất lượng của người được đào tạo”; nghiên cứu về

việc xây dựng các tình huống dạy học hợp tác trong dạy học môn Toán có luận

văn Thạc sĩ của Nguyễn Trung Dũng (2008) về đề tài "Xây dựng và tổ chức các

tình huống dạy học hợp tác ở trường Trung học phổ thông (trong Hình học lớp

11 Ban cơ bản)",… Tuy nhiên chưa có đề tài nào nghiên cứu DHHT TN trong

dạy học chủ đề số học lớp 6 ở trường Trung học cơ sở (THCS).