Dạy học giới hạn ở lớp 11 THPT theo hướng phát huy tính tích cực hoạt động học tập của học sinh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

---------------    ---------------

VŨ THỊ HẠNH

DẠY HỌC GIỚI HẠN Ở LỚP 11 THPT

THEO HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH

CỰC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA

HỌC SINH

(THEO NỘI DUNG SGK ĐẠI SỐ LỚP 11 BAN CƠ BẢN)

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên - 2008

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

---------------    ---------------

VŨ THỊ HẠNH

DẠY HỌC GIỚI HẠN Ở LỚP 11 THPT

THEO HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH

CỰC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA

HỌC SINH

(THEO NỘI DUNG SGK ĐẠI SỐ LỚP 11 BAN CƠ BẢN)

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY TOÁN

MÃ SỐ: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN NGỌC UY

THÁI NGUYÊN - 2008

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

Lời cảm ơn

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo- TS. Nguyễn Ngọc Uy,

người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong tổ Phương pháp

giảng dạy Toán – Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, các thầy giáo, cô giáo

trong khoa Toán- Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo

điều kiện thuận lợi và giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

Em xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng đào tạo và nghiên cứu

khoa học trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều

kiện thuận lợi để em hoàn thành luận văn .

Xin cảm ơn Ban giám hiệu và các bạn đồng nghiệp trường THPT Trại

Cau đã động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu của mình.

Thái nguyên, tháng 9 năm 2008

Vũ Thị Hạnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

MỤC LỤC

Mở đầu ..................................................................................................... 1

I. Lý do chọn đề tài .................................................................................... 1

II. Mục đích nghiên cứu ............................................................................. 2

III. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................ 3

IV. Giả thiết khoa học................................................................................ 3

V. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 3

VI. Cấu trúc luận văn ................................................................................. 3

Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn ...................................................... 4

1.1. Tính tích cực của học sinh khi học môn toán .................................... 4

1.1.1. Quan niệm về tính tích cực ............................................................... 4

1.1.2. Những cấp độ khác nhau của tính tích cực .......................................... 6

1.1.3. Những biểu hiện của tính tích cực ...................................................... 7

1.1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến tính tích cực ......................................... 8

1.1.5. Sự cần thiết phải phát huy tính tích cực học tập của học sinh ............. 10

1.2. Thực tế dạy học giới hạn ở trƣờng THPT ....................................... 11

1.2.1 Thuận lợi ........................................................................................ 11

1.2.2 Khó khăn ........................................................................................ 11

1.2.3 Những sai lầm thường mắc phải của học sinh ................................... 12

Chƣơng 2. Dạy học giới hạn lớp 11 theo hƣớng tích cực hoá hoạt động

học tập của học sinh................................................................................ 17

2.1 Mục tiêu dạy học giới hạn lớp 11 THPT ........................................... 17

2.2. Những tình huống điển hình trong dạy học giới hạn......................... 17

2.2.1. Dạy học khái niệm.......................................................................... 17

2.2.2. Dạy học định lý .............................................................................. 21

2.2.3. Dạy học quy tắc.............................................................................. 26

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

2.2.4. Dạy học bài tập .............................................................................. 29

2.3 Một số biện pháp nhằm tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh 47

2.3.1 Tổ chức cho học sinh đa dạng hoạt động trong học tập ..................... 48

2.3.2. Truyền thụ tri thức phương pháp qua............................................. 51

2.3.3.Kết hợp nhiều phương pháp trong giờ dạy......................................... 53

2.3.4. Khai thác và sử dụng phương tiện hợp lý có hiệu quả........................ 63

2.3.5. Kiểm tra đánh giá ............................................................................ 68

Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm ........................................................ 71

3.1. Mục đích thực nghiệm........................................................................ 71

3.2. Nội dung thực nghiệm........................................................................ 71

Một số giáo án dạy thực nghiệm giới hạn ............................................ 71

3.3. Tổ chức thực nghiệm.........................................................................106

3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm............................................................107

3.5. Kết luận chung về thực nghiệm..........................................................108

Kết luận .................................................................................................110

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

NHỮNG CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

STT Viết tắt Viết đầy đủ

1 BT Bài tập

2 BTVN Bài tập về nhà

3 DH Dạy học

4 GV Giáo viên

5 HS Học sinh

6 KL Kết luận

7 NXB Nhà xuất bản

8 PPDH Phương pháp dạy học

9 TH Trường hợp

10 THPT Trung học phổ thông

11 SGK Sách giáo khoa

12 SGV Sách giáo viên

13 VD Ví dụ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Trong giai đoạn đổi mới hiện nay trước yêu cầu của sự nghiệp CNH￾HĐH đất nước, để tránh nguy cơ bị tụt hậu về kinh tế và khoa học công nghệ

thì việc cấp bách là phải nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. Cùng với

thay đổi về nội dung cần có thay đổi căn bản về phương pháp dạy học.

Hội nghị TW khoá IV đặc biệt nhấn mạnh “Một trong những nhiệm vụ

cần tập trung giải quyết từ nay đến năm 2010 là nâng cao chất lượng và hiệu

quả của giáo dục. Muốn vậy phải thực hiện đổi mới giáo dục toàn diện, đổi

mới mạnh mẽ về nội dung, chương trình và phương pháp giáo dục theo hướng

chuẩn hoá, hiện đại hoá”.

Luật giáo dục năm 2005 chương II mục 2 điều 25 có ghi: “Phương

pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động tư duy

sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng

phương pháp tự học; khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận

dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm đem lai niềm vui hứng

thú học tập cho học sinh”. Và trong chương I điều 5 có ghi “Phương pháp

giáo dục phải phát huy tính tích cực tự giác, chủ động tư duy sáng tạo của

người học, bồi dưỡng năng lực tự học khả năng thực hành, lòng say mê học

tập và ý trí vươn lên”.

Đứng trước nhu cầu đó đã làm nẩy sinh và thúc đẩy một cuộc vận động

đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp trong ngành giáo dục đào tạo,

dần dần khắc phục những tồn tại phổ biến của phương pháp dạy học cũ như:

Thuyết trình tràn lan, GV cung cấp kiến thức dưới dạng có sẵn, thiếu yếu tố

tìm tòi phát hiện. Thầy áp đặt, trò thụ động, thiên về dạy, yếu về học, không

kiểm soát được việc học. Thay vào đó là sự đổi mới về phương pháp dạy học,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

với những tư tưởng chủ đạo được phát triển dưới nhiều hình thức khác nhau

như “Lấy học sinh làm trung tâm”, “Phương pháp dạy học theo hướng tích

cực”,“Tích cực hoá hoạt động dạy và học”.

Đây là một hướng đổi mới PPDH được đông đảo các nhà nghiên cứu,

các nhà lí luận và các Thầy cô giáo quan tâm. Việc vận dụng phương pháp

này vào dạy học môn toán còn gặp rất nhiều hạn chế, còn có những vấn đề

cần phải nghiên cứu áp dụng một cách cụ thể. Trong các vấn đề đó có vấn đề

dạy học giới hạn ở trường THPT. Trong giải tích toán học thì khái niệm giới

hạn giữ vai trò trung tâm. Giới hạn là một trong những khái niệm quan trọng

nó chứa đựng nhiều kiến thức, nhiều tư duy, nhất là tư duy trừu tượng, tư duy

logic… Trong đó thể hiện nhiều thao tác tư duy: phân tích, tổng hợp, trừu

tượng hoá, khái quát hoá, đặc biệt hoá…nó đòi hỏi phẩm chất tư duy như :

Linh hoạt sáng tạo, sự tính toán chính xác, các phẩm chất đạo đức kiên trì

chịu khó.

Mặt khác giới hạn là một khái niệm mới và trừu tượng đối với HS

THPT, hơn nữa phân phối chương trình giới hạn chiếm một thời gian rất ít

nên việc nắm vững lí thuyết và vận dụng vào làm bài tập đối với HS là rất

khó khăn, HS gặp không ít lúng túng sai sót khi làm bài tập.

Vì những lí do trên tôi chọn đề tài nghiên cứu luận văn của mình là:

“Dạy học giới hạn ở lớp 11 THPT theo hướng phát huy tính tích cực

hoạt động học tập của học sinh”.

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Xây dựng một số biện pháp sư phạm nhằm phát huy tính tích cực học

tập của học sinh ở trường THPT trong điều kiện và hoàn cảnh hiện nay. Vận

dụng các biện pháp đó vào phần dạy học giới hạn ở lớp 11 sách giáo khoa Đại

số và Giải tích ban cơ bản,nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học môn toán ở

trường THPT.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

+ Tìm hiểu cơ sở lí luận về dạy học theo hướng phát huy tính tích cực

của học sinh

+ Nghiên cứu thực trạng của học sinh khi dạy học giới hạn

+ Đề xuất những biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh

khi dạy học giới hạn.

+ Thực nghiệm sư phạm, thăm dò ý kiến, kiểm tra tính khả thi của đề tài.

IV. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC

Nếu xây dựng được một số biện pháp sư phạm theo hướng phát huy

tính tích cực hoạt động học tập của học sinh khi dạy học nội dung giới hạn thì

sẽ làm cho học sinh hứng thú, chủ động, tích cực học tập, nắm vững kiến thức

và phương pháp giải toán giới hạn. Góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy

và học tập của giáo viên và học sinh.

V. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

+ Nghiên cứu lý luận dạy học môn toán.

+ Nghiên cứu đề tài và luận văn của đồng nghiệp.

+ Nghiên cứu SGK Đại số - Giải tích lớp 11 ban cơ bản và sách tham khảo.

+ Điều tra tìm hiểu thực tiễn dạy học giới hạn ở trường THPT.

+ Thực nghiệm sư phạm.

VI. CẤU TRÚC LUẬN VĂN

+ Mở đầu

+ Chương 1 : Cơ sở lý luận và thực tiễn

+ Chương 2 : Dạy học giới hạn lớp 11 THPT theo hướng phát huy tích

cực hoạt động học tập của học sinh

+ Chương 3 : Thực nghiệm sư phạm

+ Kết luận.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

Chƣơng 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. Tính tích cực học tập của học sinh

1.1.1. Quan niệm về tính tích cực

Theo V.O.Kôn “Khi nói đến tính tích cực, chúng ta quan niệm là mong

muốn hành động được nảy sinh một cách không chủ định và gây nên những

biểu hiện bên ngoài hoặc bên trong của sự hoạt động”.

Theo I.kodak : “Tính tích cực nhận thức được thể hiện bằng nhiều biểu

hiện như sự căng thẳng chú ý, sự tưởng tượng mạnh mẽ, sự phân tích tổng

hợp sâu sắc”.

Theo I.F.Kharlamôp: “Tính tích cực là trạng thái hoạt động của chủ thể

nghĩa là người hành động. Vậy tính tích cực của nhận thức là trạng thái hoạt

động đặc trưng bởi khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong

quá trình nắm vững kiến thức” và “Sự học tập là trường hợp riêng của nhận

thức, một sự nhận thức đã được làm cho dễ dàng hơn và thực hiện được dưới

sự chỉ đạo của giáo viên”.

Vì vậy khi nói đến tính tích cực của nhận thức là nói đến tính tích cực

học tập. Cũng có những ý kiến cho rằng: “Tính tích cực học tập và tính tích

cực nhận thức có liên quan chặt chẽ với nhau nhưng không đồng nhất, tính

tích cực học tập là hình thức bên ngoài của tính tích cực nhận thức”.

Như vậy hiểu một cách đầy đủ, tính tích cực nhận thức là thái độ cải tạo

của chủ thể đối với khách thể thông qua sự huy động ở mức độ cao chức năng

tâm lí, nhằm giải quyết vấn đề học tập nhận thức. Nó là mục đích hoạt động,

là phương tiện, là điều kiện để đạt được mục đích,đồng thời là kết quả của

hoạt động học tập. Nó là phẩm chất nhân cách một thuộc tính của quá trình

nhận thức,làm cho quá trình nhận thức luôn đạt kết quả cao giúp cho con

người có khả năng học tập không ngừng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

Tính tích cực học tập, vận dụng đối với HS đòi hỏi phải có nhân tố, tính

lựa chọn thái độ với đối tượng nhận thức, đề ra cho mình mục đích nhiệm vụ

cần giải quyết sau khi đã lựa chọn đối tượng, cải tạo đối tượng trong hoạt

động sau này nhằm giải quyết vấn đề. Hoạt động mà thiếu những nhân tố trên

thì chỉ có thể nói: Đó là sự thề hiện trạng thái, hành động nhất định của con

người mà không thể nói là tính tích cực của nhận thức.

Ví dụ: Khi ngồi trong lớp học, GV có thể theo yêu cầu của HS là:Trật

tự,đọc sách, nhìn lên bảng, nghe giảng, ghi chép đầy đủ.Tuy nhiên nếu chỉ

dừng ở đó, HS tiếp thu kiến thức một cách thụ động. Bởi vì HS không thể

hiện thái độ cải tạo đối với những điều đã nghe thấy, họ không hề động não,

không có ý định suy ngẫm mối liên hệ giữa điều thấy được, nghe được với

điều họ đã biết và tìm ra dấu hiệu mới sau này. Ngược lại nếu HS chăm chú

nghe giảng đào sâu suy nghĩ, chủ động tiếp cận kiến thức mới, thể hiện ở chỗ

hăng hái phát biểu, biết nhận xét đúng sai khi nghe các ý kiến của các HS

khác thì có thể nói rằng HS đó đã tích cực hoạt động học tập.

Như vậy tính tích cực là kết quả của quá trình tư duy là mục đích cần

đạt được của quá trình dạy học. Có 3 mức độ tư duy khác nhau.

+ Tư duy tích cực: HS chăm chú nghe giảng để hiểu bài.Nghiêm túc

thực hiện các yêu cầu của GV.

+ Tư duy độc lập: HS tự mình tìm tòi suy nghĩ xây dựng khái niệm,

phân tích định lý…Trong quá trình học tập khi vấn đề được đặt ra HS chịu

khó tự suy nghĩ tìm tòi cách giải quyết.

+ Tư duy sáng tạo: Học sinh không chịu dừng lại ở cái chỗ đã biết mà

tìm tòi giải pháp mới hoặc tự khám phá vấn đề.

Ba mức độ tư duy được biểu diễn bằng ba đường tròn đồng tâm,do đó

khi soạn bài GV cần quan tâm đến cả 3 mức độ tư duy, nâng cao hay hạ thấp

một cách linh hoạt tuỳ thuộc vào đối tượng HS cụ thể.