Dạy học đoạn trích "Hạnh phúc của một tang gia" (trích "số đỏ" của Vũ Trọng Phụng, ngữ văn 11) dưới góc nhìn của lý thuyết văn trào phúng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN i http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

TÔ THỊ THỦY

DẠY HỌC ĐOẠN TRÍCH “HẠNH PHÚC CỦA

MỘT TANG GIA” (TRÍCH “SỐ ĐỎ” CỦA VŨ

TRỌNG PHỤNG, NGỮ VĂN 11) DƢỚI GÓC

NHÌN CỦA LÝ THUYẾT VĂN TRÀO PHÚNG

Chuyên ngành : Lý luận và Phƣơng pháp dạy học

bộ môn Văn - Tiếng Việt

Mã số : 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN HUY QUÁT

Thái Nguyên, Năm 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN ii http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả trong luận văn là trung thực và

chưa từng được ai công bố ở bất kì công trình nào khác.

Tác giả

Tô Thị Thủy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN iii http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn

Huy Quát. Người thầy đã tận tình giúp đỡ em trong quá trình học tập, nghiên

cứu và hoàn thành luận văn.

Em xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong khoa Ngữ văn, khoa Sau đại

học trường ĐHSP Thái Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ và động viên em trong

quá trình học tập và nghiên cứu tại trường.

Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn BGH các trường THPT Nam

Tiền Hải, THPT Tây Tiền Hải của huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình; những

người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ tạo điều kiện cho tôi

trong suốt thời gian qua.

Thái nguyên, ngày 12 tháng 5 năm 2015

Tác giả

Tô Thị Thủy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN iv http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỤC LỤC

Trang

Lời cam đoan .........................................................................................................i

Lời cảm ơn............................................................................................................ii

MỤC LỤC ...........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT.....................................................................iv

MỞ ĐẦU..............................................................................................................1

NỘI DUNG..........................................................................................................8

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI......................8

1.1. Cơ sở lí luận của đề tài ..................................................................................8

1.1.1 Một số vấn đề cơ bản về lý thuyết văn trào phúng......................................8

1.1.2. Sơ lược về phương pháp dạy học tích cực ...............................................15

1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ............................................................................16

1.2.1. Khảo sát các tài liệu hướng dẫn của Bộ Giáo dục - Đào tạo....................17

1.2.2. Khảo sát giáo án của giáo viên về dạy học đoạn trích "Hạnh phúc

của một tang gia" ................................................................................................18

1.2.3. Nhận xét, đánh giá kết quả khảo sát giáo án và giờ dạy của giáo viên....31

1.2.4. Thực trạng dạy và học đoạn trích ở THPT qua việc phỏng vấn, điều

tra trực tiếp giáo viên và học sinh.......................................................................33

Chƣơng 2. BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC ĐOẠN

TRÍCH “HẠNH PHÚC CỦA MỘT TANG GIA” DƢỚI GÓC NHÌN

CỦA LÝ THUYẾT VĂN TRÀO PHÚNG .....................................................38

2.1.Những nội dung cơ bản khi dạy học đoạn trích Hạnh phúc của một

tang gia...............................................................................................................38

2.1.1. Về tác phẩm Số đỏ....................................................................................38

2.1.2. Về tác giả Vũ Trọng Phụng ......................................................................39

2.1.3. Xác định nội dung dạy học đoạn trích "Hạnh phúc của một tang gia"

dưới góc nhìn của lí thuyết văn trào phúng ........................................................41

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN v http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2.2. Đề xuất các biện pháp góp phần nâng cao hiệu quả dạy học đoạn trích

"Hạnh phúc của một tang gia" dưới góc nhìn của lý thuyết văn trào phúng......46

2.2.1. Hướng dẫn học sinh tự học, tự bổ sung tri thức, phát hiện những

sáng tạo nghệ thuật của tác giả ...........................................................................46

2.2.2. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu các thủ pháp trào phúng đặc sắc được

sử dụng trong tác phẩm.......................................................................................51

2.2.3. Hướng dẫn học sinh phân tích hệ thống nhân vật trào phúng trong

tác phẩm thông qua các thủ pháp nghệ thuật trào phúng ...................................54

2.2.4. Hướng dẫn học sinh luyện tập sau giờ học...............................................58

Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...........................................................62

3.1. Thiết kế bài học thực nghiệm ......................................................................62

3.2. Tổ chức dạy thực nghiệm ............................................................................74

3.2.1. Chọn lớp thực nghiệm và thời gian thực nghiệm.....................................74

3.2.2. Tổ chức dạy thực nghiệm và dạy học đối chứng......................................74

3.2.3. Kết quả thực nghiệm.................................................................................74

KẾT LUẬN........................................................................................................78

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................80

PHỤ LỤC ..........................................................................................................83

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN iv http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

THPT : Trung học phổ thông

PPDH : Phương pháp dạy học

PGS : Phó Giáo sư

GS : Giáo sư

TS : Tiến sĩ

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

SGK : Sách giáo khoa

SGV : Sách giáo viên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 1 http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

“Hạnh phúc của một tang gia” là văn bản được trích từ chương XV

tiểu thuyết “Số đỏ” của Vũ Trọng Phụng. Đoạn trích này đã được đưa vào

giảng dạy trong chương trình ngữ văn 11 nhiều năm qua và đã nhận được sự

quan tâm của giáo viên trung học phổ thông (THPT) cùng các nhà lý luận

dạy học. Đã có những công trình nghiên cứu về tác phẩm “Số dỏ” và

phương pháp dạy học (PPDH) đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia”

dưới các góc độ khác nhau. Tuy nhiên, nghiên cứu việc dạy học đoạn trích

này dưới góc nhìn của lý thuyết văn trào phúng một cách toàn diện và triệt

để thì cho đến nay vẫn chưa có công trình nào được công bố.

Chúng tôi chọn đề tài này với những lý do sau:

1.1. Hiện nay việc dạy học đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” ở

trường phổ thông vẫn còn nhiều hạn chế. Giáo viên vẫn còn gặp nhiều khó

khăn, như: thời lượng lên lớp chưa tương xứng với dung lượng đoạn trích; học

sinh chuẩn bị bài sơ sài, phần lớn các em chưa đọc cả tác phẩm, thiếu hứng thú

học văn…nên việc hướng dẫn học sinh đọc hiểu vẫn chỉ dừng lại ở mức độ

khái quát. Giáo viên mới giúp các em nắm được những nét cơ bản về nội dung

và nghệ thuật mà chưa thực sự dẫn dắt các em đi sâu tìm hiểu những giá trị

nghệ thuật độc đáo của đoạn trích, nói riêng, tác phẩm “Số đỏ”, nói chung, nhất

là nghệ thuật trào phúng, với các thủ pháp đa dạng, phong phú trong tiếng cười

của Vũ Trọng Phụng.

1.2. Trào phúng là thể loại văn học dùng những lời lẽ khôi hài, mỉa mai,

châm biếm, đả kích… để “tấn công” đối tượng bị phê phán. Biểu hiện rõ nhất

của trào phúng là tiếng cười. Tiếng cười trong văn trào phúng được thể hiện

dưới nhiều cấp độ khác nhau, như: tiếng cười khôi hài, tiếng cười mỉa mai,

tiếng cười châm biếm, tiếng cười chế giễu, tiếng cười nhạo báng, tiếng cười đả

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 2 http://www.lrc-tnu.edu.vn/

kích…Văn học viết Việt Nam có rất nhiều cây bút tài ba về văn thơ trào phúng,

và cùng với thành tựu trào phúng của văn học dân gian, họ đã góp phần tạo nên

truyền thống nghệ thuật trào phúng Việt Nam: đa dạng, phong phú và độc đáo.

Vũ Trọng Phụng đã thừa hưởng, phát huy truyền thống đó trong các sáng tác

của mình, đặc biệt là ở “Số đỏ”. GS.Nguyễn Đăng Mạnh nhận xét: “Trong cái

dòng văn học cười đó, Vũ Trọng Phụng nổi lên như một cây cười độc đáo nhất,

cường tráng và sắc nhọn nhất. Ông đã sáng tạo nên kiệt tác “Số đỏ”, một

chuỗi cười không tiền khoáng hậu mà âm hưởng giòn giã sẽ còn vang dội mãi

trong lịch sử” [25]. Tiếng cười trào phúng trong “Số đỏ” được tác giả thể hiện

một cách sinh động, sâu sắc qua nghệ thuật trào phúng độc đáo. Tuy nhiên, khi

dạy học đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia”, giáo viên vẫn chưa khai

thác được hết cái hay của tiếng cười Vũ Trọng Phụng và học sinh chưa thật

hiểu rõ ý nghĩa tiếng cười của nhà văn trong tác phẩm.

1.3. Dạy học đoạn trích “Hạnh phúc cuả một tang gia” dưới góc nhìn của

lý thuyết văn trào phúng, chúng tôi mong muốn góp phần bồi dưỡng cho học

sinh những năng lực cần thiết về đọc hiểu văn trào phúng, về cảm thụ thẩm mỹ,

về kỹ năng, năng lực phân tích nhân vật trong tác phẩm văn chương, nói chung,

tác phẩm văn trào phúng, nói riêng. Đồng thời bồi dưỡng cho các em năng lực

tự học, năng lực ngôn ngữ, năng lực tư duy…để từ đó có thể vận dụng những

tri thức ấy vào việc phân tích những tác phẩm cùng loại.

Với những lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Dạy học đoạn trích

Hạnh phúc cuả một tang gia ( trích Số Đỏ - Vũ Trọng Phụng, Ngữ văn 11) dưới

góc nhìn của lý thuyết văn trào phúng”, mong muốn đóng góp một tiếng nói

nhỏ bé vào việc nâng cao hiệu quả dạy học đoạn trích này.

2. Lịch sử vấn đề

2.1. Về thành tựu nghiên cứu “Số đỏ” cuả Vũ Trọng Phụng

Cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về tác giả Vũ Trọng

Phụng và tiểu thuyết “Số dỏ”:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 3 http://www.lrc-tnu.edu.vn/

- Trong bài viết “Mâu thuẫn cơ bản trong thế giới quan và trong sáng tác

của Vũ Trọng Phụng” GS.Nguyễn Đăng Mạnh khẳng định: Số đỏ “đã phát huy

đến cao độ tài năng trào phúng sắc sảo của ông. Cũng vẫn là khối căm hờn

ngày trước nhưng giờ đây ông không chịu để nguôi đi bằng những lời chửi rủa

tuyệt vọng nữa, mà cho nổ ra thành một trận cười sảng khoái tung vào giữa

những nhố nhăng, lố bịch của xã hội đương thời. Đọc Số đỏ, người ta như

được lôi cuốn vào một cuộc tả xung hữu đột của Vũ Trọng Phụng đánh vào đủ

loại quái thai của xã hội thực dân tư sản” [23]. Trong bài viết này, tác giả đã lí

giải một cách sâu sắc và thỏa đáng về ngòi bút Vũ Trọng Phụng, nhìn nhận đó

là ngòi bút đầy tài hoa nhưng phức tạp về tư tưởng. Nguyên nhân của hiện

tượng trên là do xã hội đương thời đang tồn tại những vấn đề chính trị - xã hội,

tác động đến tư tưởng của nhà văn.

- Với bài “Đánh giá lại Số đỏ”, tác giả Phan Cự Đệ cho rằng: “Vũ Trọng

Phụng đã thành công rất xuất sắc trong tiểu thuyết hoạt kê Số Đỏ hơn cả

Giông tố, Vỡ đê (…). Với “Số đỏ”, Vũ Trọng Phụng đã cắm một cái mốc quan

trọng trong nghệ thuật điển hình hóa hiện thực chủ nghĩa, trong nghệ thuật

trào phúng cuả văn xuôi Việt Nam” [6]. Ở đây, tiếng cười của Vũ Trọng Phụng

là công cụ đả kích phong trào “Âu hóa”, “Vui vẻ trẻ trung” do nhóm Ngày nay

khởi xướng. Phan Cự Đệ viết: “Trong cuốn tiểu thuyết hoạt kê này, tiếng cười

ào ạt trùm lấp, phủ lên mọi trò cải lương bịp bợm, mọi kiểu cách “văn minh”,

“Âu hóa”, có lúc phủ lên mọi nhân vật chóp bu của chính quyền đương thời,

khiến cho cái xã hội thực dân phong kiến hóa ra “ối a, ba phèng, hóa ra lỗ

mãng, kệch cỡm” [6].

- Tác giả Hoàng Ngọc Hiến trong bài“ Trào phúng của Vũ Trọng Phụng

trong Số đỏ” lại cho rằng: “Số đỏ” không thuộc loại trào phúng “đả kích” mà

thực ra đây chỉ là “một tác phẩm trào phúng hài hước”, ông nhận định: “Lớn

hơn sự phê phán một giai cấp, tiếng cười của tác giả phủ định cả một xã hội

ngớ ngẩn, nhí nhố, lố bịch, nhố nhăng. Nội dung tư tưởng của Số đỏ đạt tới