Đánh giá triển vọng quan hệ kinh tế Việt Nam - ASEAN

Lêi më ®Çu

Sau h¬n 30 n¨m ra ®êi, x©y dùng vµ ph¸t triÓn, HiÖp héi c¸c quèc

gia §«ng Nam ¸, viÕt t¾t lµ ASEAN (The Association of South East Asian

Nations) ®· ngµy mét lín m¹nh. Tõ mét ASEAN gåm 5 níc, ®Õn nay

ASEAN ®· trë thµnh mét tæ chøc gåm tÊt c¶ c¸c níc trong khu vùc. ViÖt

Nam chÝnh thøc tham gia vµo ASEAN th¸ng 7 n¨m 1995, nhng tríc ®ã ®·

cã mèi quan hÖ víi tõng níc thµnh viªn ASEAN vµ lµ quan s¸t viªn cña

ASEAN tõ th¸ng 7/1992. Víi sù chñ ®éng héi nhËp khu vùc, ViÖt Nam ®·

tËn dông vµ ph¸t huy c¸c lîi thÕ trong quan hÖ hîp t¸c ASEAN, gãp phÇn

hç trî quan hÖ song ph¬ng víi tõng níc thµnh viªn ASEAN. §Æc biÖt,

th«ng qua AFTA, ViÖt Nam sÏ cã nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi t¨ng cêng

quan hÖ kinh tÕ, ®Çu t, th¬ng m¹i, giao lu v¨n ho¸ vµ n©ng cao vÞ thÕ quèc

tÕ cña ViÖt Nam. Sau 5 n¨m tham gia ASEAN quan hÖ kinh tÕ gi÷a ViÖt

Nam vµ tõng níc thµnh viªn ASEAN ®· ®îc më réng vµ ®em l¹i mét sè

hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh. Gi¸ trÞ th¬ng m¹i, ®Çu t, c¸c hîp t¸c kinh tÕ kh¸c gi÷a

ViÖt Nam vµ ASEAN ®· cñng cè cho tiÕn tr×nh liªn kÕt kinh tÕ khu vùc vµ

toµn cÇu, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña kinh tÕ ViÖt Nam víi c¸c níc

trong khu vùc. Ph©n tÝch ®¸nh gi¸ quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam- ASEAN tõ

®Çu thËp kû 90, ®Æc biÖt tõ khi ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc

cña ASEAN (7/1995), th«ng qua c¸c lÜnh vùc hîp t¸c kinh tÕ cô thÓ, tõ ®ã

nªu lªn mét sè triÓn väng vÒ quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai bªn trong nh÷ng n¨m

s¾p tíi lµ môc ®Ých chñ yÕu cña kho¸ luËn tèt nghiÖp.

C¬ së ®Ó thùc hiÖn kho¸ luËn:

KÕ thõa vµ nghiªn cøu mét sè c«ng tr×nh khoa häc vµ bµi b¸o,

®ång thêi tríc khi lµm kho¸ luËn t¸c gi¶ còng cã mét chuyªn ®Ò thùc tËp

25 trang cïng ®Ò tµi nµy.

1

Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu chÝnh ®îc sö dông trong kho¸ luËn lµ: ph-

¬ng ph¸p thèng kª, ph©n tÝch, tæng hîp; ph¬ng ph¸p nghiªn cøu so s¸nh, cã

tÝnh ®Õn nh÷ng níc cô thÓ vµ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ.

§ãng gãp míi cña kho¸ luËn:

HÖ thèng ho¸ vµ ph©n tÝch mét sè tµi liÖu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ViÖt

Nam tham gia vµo ASEAN.

Ph©n tÝch thùc tr¹ng quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam- ASEAN.

Lµm râ mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam víi tõng níc thµnh viªn

ASEAN. Tõ ®ã nªu lªn mét sè ®¸nh gi¸ vµ nh÷ng triÓn väng quan hÖ kinh

tÕ ViÖt Nam- ASEAN.

KÕt cÊu cña khãa luËn:

Ch¬ng I: Qu¸ tr×nh gia nhËp ASEAN cña ViÖt Nam.

Ch¬ng II: Thùc tr¹ng quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - ASEAN tõ 1990 ®Õn

nay.

Ch¬ng III: §¸nh gi¸ triÓn väng quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - ASEAN.

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kho¸ luËn, t¸c gi¶ ®· nhËn ®îc sù gióp

®ì cña c¸c thÇy c« trong trêng vµ ®Æc biÖt lµ sù híng dÉn vµ gióp ®ì tËn

t×nh cña thÇy gi¸o - TiÕn SÜ Hoa H÷u L©n. Nhng do kiÕn thøc cña t¸c gi¶

cßn h¹n chÕ nªn rÊt mong nhËn ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña quý thÇy c« vµ

c¸c b¹n sinh viªn. T¸c gi¶ xin ch©n thµnh c¶m ¬n!

Ch¬ng I

Qu¸ tr×nh gia nhËp ASEAN cña ViÖt Nam

I. Qu¸ tr×nh gia nhËp ASEAN cña ViÖt Nam:

2

KÓ tõ khi tæ chøc ASEAN thµnh lËp (n¨m 1967), quan hÖ ViÖt Nam -

ASEAN ®· tr¶i qua nhiÒu bíc th¨ng trÇm kh¸c nhau. Nhng ®Õn nay, mèi

quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN ®· c¶i thiÖn vµ cã nh÷ng bíc tiÕn ph¸t triÓn

tèt ®Ñp, nhÊt lµ tõ khi ViÖt Nam chÝnh thøc trë thµnh thµnh viªn cña

ASEAN vµo th¸ng 7/1995. Tæ chøc ASEAN lu«n gi÷ vÞ trÝ quan träng

trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam.

Σ Giai ®o¹n tríc nh÷ng n¨m 1975:

Giai ®o¹n nµy ASEAN coi ViÖt Nam lµ ®èi t¸c thï ®Þch. Mét sè n￾íc ASEAN tham gia trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp vµo cuéc chiÕn tranh ë ViÖt

Nam. Lóc nµy, trªn thÕ giíi diÔn ra cuéc chiÕn tranh l¹nh vµ t×nh tr¹ng ®èi

®Çu gi÷a hai hÖ thèng x· héi. C¸c níc ASEAN còng bÞ t×nh h×nh trªn t¸c

®éng m¹nh vµ mét sè níc, ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau cã nh÷ng dÝnh lÝu

vµo cuéc chiÕn tranh §«ng D¬ng. Vµo cuèi nh÷ng n¨m 60 ®Çu nh÷ng n¨m

70 do nh÷ng biÕn ®æi cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc ®· buéc c¸c níc

ASEAN ph¶i ®iÒu chØnh l¹i chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh.

Th¸ng 11/1971, t¹i Cuala L¨mp¬ (Malaixia), Bé trëng Ngo¹i

Giao c¸c níc ASEAN ®· ký tuyªn bè ZOPFAN vµ t×m c¸ch tho¸t ra khái

sù dÝnh lÝu vµo cuéc chiÕn tranh §«ng D¬ng. Sau tuyªn bè ZOPFAN, mét

sè níc ASEAN ®· b¾t ®Çu th¨m dß kh¶ n¨ng quan hÖ víi ViÖt Nam trªn

mét sè lÜnh vùc. Tuy nhiªn, quan hÖ hai bªn lóc nµy cha cã tiÕn triÓn g×

®¸ng kÓ.

Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1960 - ®Çu 1970, ë khu vùc diÔn ra mét sè

chuyÓn biÕn cã tÝnh chiÕn lîc, trong ®ã quan träng nhÊt lµ thÊt b¹i trë nªn

râ rµng cña Mü trong cuéc chiÕn tranh ë ViÖt Nam. Th¾ng lîi cña c¸c níc

níc §«ng D¬ng trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü lµ nh÷ng nh©n tè t¸c

®éng s©u s¾c tíi côc diÖn §«ng Nam ¸ buéc c¸c níc ASEAN ph¶i tÝnh

to¸n l¹i chiÕn lîc cña m×nh.

3

Mét trong nh÷ng biÓu hiÖn ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh chiÕn

lîc nµy lµ th¸ng 2 - 1969 Thñ tíng Malaixia ®a ra kh¸i niÖm trung lËp ho¸

§«ng Nam ¸. C¸c níc ASEAN, nhÊt lµ nh÷ng níc cã quan hÖ chÆt chÏ víi

Mü ®a qu©n vµo ViÖt Nam ®· kh«ng t¸n thµnh kh¸i niÖm nµy. Trong quan

hÖ víi ViÖt Nam tuyªn bè nµy còng ®¸nh dÊu chÊm døt viÖc c¸c níc

ASEAN ñng hé Mü trong cuéc chiÕn tranh ViÖt Nam. Thùc ra tríc ®ã, do

t×nh thÕ thÊt b¹i cña Mü- Nguþ quyÒn Sµi Gßn, c¸c níc ASEAN ®· ph¶i

dÇn dÇn gi¶m sù dÝnh lÝu cña m×nh nh: th¸ng 10- 1969, Philippin c«ng bè

kÕ ho¹ch rót qu©n mét phÇn vµ th¸ng 12- 1969 ®· rót h¬n 1000 c«ng d©n

vô khái ViÖt Nam; Th¸i Lan còng b¾t ®Çu rót 12 ngh×n qu©n khái ViÖt

Nam.

Quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN giai ®o¹n nµy nãi chung hÕt søc mê

nh¹t vµ cha cã g× ®¸ng kÓ.

Σ Giai ®o¹n tõ 1975 ®Õn 1990:

Thêi kú nµy quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN cã nhiÒu c¶i thiÖn nhng

mét sè níc ASEAN vÉn hoµi nghi vÒ ViÖt Nam. Bëi sau chiÕn tranh mét sè

níc ASEAN e ng¹i ViÖt Nam sÏ trë thµnh tiÓu b¸ khu vùc. Tuy nhiªn, c¸c

níc ASEAN còng cã nhiÒu cö chØ th©n thiÖn h¬n, t¹o c¬ së cho viÖc ®Æt

quan hÖ víi ViÖt Nam. VÒ phÝa ViÖt Nam còng b¾t ®Çu tÝch cùc triÓn khai

chÝnh s¸ch khu vùc, ®Èy nhanh quan hÖ song ph¬ng víi c¸c níc thuéc tæ

chøc ASEAN. Nhng ®Õn n¨m 1979, sau khi xuÊt hiÖn vÊn ®Ò Campuchia,

quan hÖ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c níc ASEAN chuyÓn sang ®èi ®Çu, quan hÖ

song ph¬ng cña ViÖt Nam víi tõng níc ASEAN gi¶m xuèng møc rÊt thÊp.

T¹i §¹i héi VI cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam (th¸ng 12/1986) mét

®êng lèi ®æi míi toµn diÖn ®îc ®a ra, trong ®ã ViÖt Nam chñ tr¬ng chÝnh

s¸ch ®a d¹ng ho¸, ®a ph¬ng ho¸ quan hÖ. Thùc hiÖn ®êng lèi nµy ViÖt Nam

®· rót hÕt qu©n khái Campuchia, vÊn ®Ò Campuchia ®i dÇn vµo gi¶i ph¸p

4

hoµ b×nh. Trong t×nh h×nh ®ã c¸c níc ASEAN ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn quan hÖ

song ph¬ng víi ViÖt Nam vµ hoan nghªnh viÖc ViÖt Nam tham gia vµo hîp

t¸c khu vùc . Tuy nhiªn, cã nh÷ng chÝnh kh¸ch ASEAN hoµi nghi vÒ vai

trß cña ViÖt Nam ë khu vùc bao gåm trªn nhiÒu mÆt nh: ®æi míi kinh tÕ, vÒ

chÝnh trÞ, ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, céng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c biÖt vÒ v¨n

ho¸, lÞch sö, x· héi, ®Æc biÖt lµ sù kh¸c nhau vÒ t tëng, cho nªn ASEAN cha

kÕt n¹p mét héi viªn míi nµo cã b¶n chÊt chÝnh trÞ - x· héi kh¸c ASEAN.

Bªn c¹nh ®ã quan ®iÓm cña c¸c níc ASEAN rÊt kh¸c nhau vÒ viÖc ViÖt

Nam gia nhËp ASEAN. Malaixia vµ In®«nªxia ñng hé viÖc ViÖt Nam gia

nhËp ASEAN cßn Xingapo vµ Th¸i Lan th× kh«ng nhÊt trÝ.

Nh÷ng thiÖn chÝ, mong muèn tham gia ASEAN cña ViÖt Nam ngµy

cµng thÓ hiÖn râ nÐt. Th¸ng 1/ 1989, t¹i Héi NghÞ c¸c nhµ b¸o Ch©u ¸ -

Th¸i B×nh D¬ng ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh, ®ång chÝ NguyÔn C¬ Th¹ch

tuyªn bè: “ ViÖt Nam s½n sµng gia nhËp HiÖp héi c¸c §«ng Nam ¸ “ (

1

)

Σ Giai ®o¹n tõ 1990 - 1995:

Lµ thêi kú tiÕp cËn vµ b×nh thêng ho¸ quan hÖ hai bªn. T¹i §¹i héi

§¶ng Céng S¶n ViÖt Nam lÇn thø VII (1991) ®· kh¼ng ®Þnh chñ ch¬ng

thùc hiÖn ®êng lèi ®èi ngo¹i réng më, ®a ph¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸, trong ®ã

nhÊn m¹nh viÖc ph¸t triÓn quan hÖ h÷u nghÞ víi c¸c níc §«ng Nam ¸ vµ

Ch©u ¸- Th¸i B×nh D¬ng, phÊn ®Êu v× mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, h÷u

nghÞ vµ hîp t¸c. §êng lèi ®ã ®· ®îc cô thÓ ho¸ trong NghÞ quyÕt Héi NghÞ

Trung ¦¬ng lÇn thø III, kho¸ VII (th¸ng 6/1992) trong ®ã nãi râ: “ ViÖt

Nam tham gia HiÖp íc Bali, tham gia c¸c diÔn ®µn ®èi tho¹i víi ASEAN,

tÝch cùc nghiªn cøu më réng quan hÖ víi ASEAN trong t¬nglai “. Sau khi

ViÖt Nam tuyªn bè muèn tham gia HiÖp íc Bali (th¸ng 2/1989), c¸c níc

ASEAN ®Òu lªn tiÕng ñng hé vµ ngµy 28/1/1992, Héi NghÞ cÊp cao

1

. Ph¹m §øc Thµnh. ViÖt Nam – ASEAN. NXB KHXH, 1996, tr 37.

5