Đánh giá tổng hợp tài nguyên, điều kiện tự nhiên, môi trường, kinh tế xã hội nhằm định hướng phát triển bền vững khu vực biên giới phía Tây từ Thanh Hóa đến Kon Tum

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi

Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ

B¸o c¸o tæng kÕt §Ò tµi

§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,

®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,

kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng

ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi

phÝa t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum

M· sè: §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc

KHCN 2001-2003

Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr×

HiÖu tr−ëng

Chñ nhiÖm ®Ò tµi

GS. TS. TrÇn Nghi

Hµ Néi, 2004

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi

Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ

§Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc

§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,

®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,

kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng

ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi

phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TS. TrÇn Nghi

Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn Hoµn

PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i

Th− ký ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n V−îng

TS. §Æng V¨n Bµo

TS. §Æng Mai

Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn

KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn

Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc

Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh

Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi,

CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS.

NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn

Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS.

Hµ Néi, 2004

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi

Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ

tãm t¾t B¸o c¸o §Ò tµi

§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,

®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,

kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng

ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi

phÝa t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum

M· sè: §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc

KHCN 2001-2003

Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr×

HiÖu tr−ëng

Chñ nhiÖm ®Ò tµi

GS. TS. TrÇn Nghi

Hµ Néi, 2004

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi

Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ

§Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc

§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,

®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,

kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng

ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi

phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TS. TrÇn Nghi

Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn Hoµn

PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i

Th− ký ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n V−îng

TS. §Æng V¨n Bµo

TS. §Æng Mai

Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn

KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn

Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc

Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh

Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi,

CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS.

NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn

Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS.

Hµ Néi, 2004

Më ®Çu

Theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ quy ho¹ch m«i tr−êng, ViÖt Nam

®ang ®øng tr−íc nh÷ng thö th¸ch lín. Mét ®Êt n−íc nghÌo, ®iÓm xuÊt ph¸t qu¸ thÊp,

l¹i bÞ hai cuéc chiÕn tranh tµn ph¸, nÒn kinh tÕ vµ m«i tr−êng ®· ®Æt ra hµng lo¹t vÊn

®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Tuy nhiªn, nÕu qu¸ véi vµng trong viÖc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p

chÝnh s¸ch ®Çu t−, ®æi míi mµ thiÕu quy ho¹ch kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr−êng theo

quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn c¬ së nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc vµ hÖ thèng

th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ ®¸ng tiÕc. HËu qu¶ ®ã lµ cã thÓ cã lîi kinh tÕ

tr−íc m¾t nh−ng sÏ cã h¹i l©u dµi, nÒn kinh tÕ sÏ suy tho¸i khi ph¸t triÓn qu¸ ng−ìng

chÞu ®ùng cña m«i tr−êng.

NhËn thøc cña chñ nhiÖm ®Ò tµi nµy lµ ph¶i lÊy quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng

lµm t− t−ëng chñ ®¹o ®Ó gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ nh©n qu¶ tõ c¸c hÖ thèng tù

nhiªn kinh tÕ - x· héi cÊp thÊp vµ liªn kÕt c¸c hÖ thèng ®ã víi nhau t¹o thµnh mét hÖ

thèng tæng hßa cÊp cao h¬n, bÒn v÷ng tr−íc m¾t vµ cµng bÒn v÷ng trong qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn l©u dµi.

V× vËy, ®Ó cã c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ m« h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña

n−íc ta nãi chung vµ vïng nói biªn giíi ViÖt - Lµo nãi riªng, Bé Khoa häc C«ng

nghÖ ®· phª duyÖt ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc: “§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,

®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn

bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum”, theo quyÕt

®Þnh sè 1583/Q§ - BKHCNMT vµ giao cho Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i

häc Quèc gia Hµ Néi lµ c¬ quan thùc hiÖn, GS. TS TrÇn Nghi lµm chñ nhiÖm.

1. Môc tiªu cña ®Ò tµi

− §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn, m«i tr−êng, kinh tÕ -

x· héi, nh÷ng mÆt m¹nh ®óng h−íng vµ nh÷ng tån t¹i theo quan ®iÓm

ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

− X©y dùng luËn cø khoa häc vµ ®Ò xuÊt m« h×nh quy ho¹ch ®Þnh h−íng

ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lÊy

hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n lµm träng ®iÓm.

C¸c môc tiªu cô thÓ

− §Þnh h−íng khai th¸c hîp lý vµ t¸i t¹o nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ

nguån nh©n lùc trong ®Þa bµn c¸c huyÖn biªn giíi nh»m môc tiªu xãa

®ãi gi¶m nghÌo ®èi víi c¸c d©n téc Ýt ng−êi vïng s©u vïng xa.

1

− Tõng b−íc n©ng cao d©n trÝ, rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch vÒ tr×nh

®é v¨n hãa, khoa häc kü thuËt, kinh tÕ x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng gi÷a

miÒn xu«i vµ miÒn ng−îc.

− C¸c céng ®ång ng−êi d©n téc miÒn nói ®−îc ®µo t¹o ®Ó tõng b−íc trë

thµnh nh÷ng céng ®ång d©n téc mí,i v¨n minh cã n¨ng lùc lµm chñ ®Êt

rõng theo m« h×nh kinh tÕ sinh th¸i bÒn v÷ng.

− §Ò xuÊt c¸c m« h×nh kinh tÕ - sinh th¸i vµ c¸c gi¶i ph¸t ph¸t triÓn bÒn

v÷ng

− Thµnh lËp b¶n ®å quy ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng tû lÖ

1/250.000 ®èi víi toµn vïng nghiªn cøu vµ tû lÖ 1/50.000 ®èi víi 2

huyÖn Kú S¬n vµ H−íng Hãa.

2. Ph¹m vi nghiªn cøu

Theo ®Þa giíi hiÖn nay, ®Þa bµn nghiªn cøu bao gåm 27 huyÖn biªn giíi thuéc

8 tØnh:

TØnh Thanh Hãa bao gåm 5 huyÖn: M−êng L¸t, Quan Hãa, Quan S¬n, Lang

Ch¸nh, Th−êng Xu©n.

TØnh NghÖ An bao gåm 6 huyÖn: QuÕ Phong, Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, Con

Cu«ng, Anh S¬n, Thanh Ch−¬ng.

TØnh Hµ TÜnh bao gåm 3 huyÖn: H−¬ng S¬n, Vò Quang, H−¬ng Khª.

TØnh Qu¶ng B×nh bao gåm 5 huyÖn: Tuyªn Hãa, Minh Hãa, Bè Tr¹ch, Qu¶ng

Ninh, LÖ Thñy.

TØnh Qu¶ng TrÞ bao gåm 2 huyÖn: H−íng Hãa, §a Kr«ng.

TØnh Thõa Thiªn HuÕ bao gåm 1 huyÖn: A L−íi

TØnh Qu¶ng Nam bao gåm 2 huyÖn: Hiªn (HuyÖn Hiªn ®· ®−îc t¸ch thµnh

hai huyÖn T©y Giang vµ §«ng Giang theo nghÞ ®Þnh 72/2003/N§-CP ngµy 20 th¸ng

6 n¨m 2003 cña chÝnh phñ) vµ Nam Giang.

TØnh Kon Tum bao gåm 3 huyÖn: §ak Glei, Ngäc Håi, Sa ThÇy.

3. C¸c c¬ quan phèi hîp thùc hiÖn ®Ò tµi

− Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n

− ViÖn Kinh tÕ Sinh th¸i

2

− ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp

− ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch

− ViÖn ChiÕn l−îc Ph¸t triÓn, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−

− ViÖn §Þa lý, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam

− ViÖn §Þa chÊt, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam

− Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam

− Liªn ®oµn §Þa chÊt Thñy v¨n vµ §Þa chÊt C«ng tr×nh MiÒn B¾c

− Ban Biªn giíi ChÝnh phñ, Bé Ngo¹i giao

− ViÖn KhÝ t−îng - Thñy v¨n, Trung t©m KhÝ t−îng Thñy v¨n

− Së Khoa häc C«ng nghÖ, Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Së

Tµi nguyªn M«i tr−êng cña c¸c tØnh.

− Uû ban Nh©n d©n c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum.

4. Néi dung nghiªn cøu

§©y lµ ®Ò tµi mang tÝnh tæng hîp cao nªn nguån tµi liÖu cÇn thiÕt ®−îc thu

thËp ph¶i ®Çy ®ñ, phong phó vµ ®a d¹ng, bao gåm c¸c d¹ng tµi nguyªn vµ m«i

tr−êng tù nhiªn ®¬n tÝnh vµ c¸c sè liÖu vÒ kinh tÕ x· héi, d©n c− vµ d©n téc. V× vËy,

trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh theo c¸c chuyªn ®Ò vµ

nhãm chuyªn ®Ò sau ®©y:

a. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn vµ m«i tr−êng, bao gåm:

− Tµi nguyªn ®Êt

− Tµi nguyªn n−íc

− Tµi nguyªn rõng

− Tµi nguyªn ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n, du lÞch

b. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi :

− Tµi liÖu vÒ d©n c−, d©n téc, t«n gi¸o, v¨n hãa vµ lÞch sö

− C¸c sè liÖu vÒ c¬ cÊu c¸c ngµnh nghÒ, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ n«ng

nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, ®Çu t− vµ x©y dùng, th−¬ng

3

m¹i, cöa khÈu, b−u ®iÖn, c¸c dÞch vô kinh tÕ theo tõng huyÖn trong 10

n¨m trë l¹i ®©y.

c. C¸c tµi liÖu vÒ tµi nguyªn du lÞch :

+ C¸c ®iÓm du lÞch: V−ên Quèc gia, c¸c di s¶n v¨n hãa thÕ giíi (Th¸nh ®Þa

Mü S¬n, cè ®« HuÕ), di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi Phong Nha - KÎ Bµng vµ c¸c di tÝch

v¨n hãa lÞch sö ®−îc xÕp h¹ng.

d. C¸c tµi liÖu vÒ biªn giíi: Täa ®é mèc Quèc gia, ranh giíi ®−êng biªn giíi

ViÖt Nam - Lµo.

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi ®−îc biªn tËp trªn c¬ së 13 chuyªn ®Ò do c¸c chuyªn

gia ®¶m nhiÖm. C¸c chuyªn ®Ò lµ c¬ së khoa häc ®Ó tËp thÓ t¸c gi¶ bæ sung vµ x©y

dùng thµnh mét b¸o c¸o tæng hîp hoµn chØnh víi néi dung gåm 364 trang phÇn lêi,

43 h×nh vÏ, 11 b¶n ®å, 60 b¶ng, biÓu vµ 177 tµi liÖu tham kh¶o ®−îc bè côc thµnh 6

ch−¬ng, kh«ng kÓ më ®Çu, kÕt luËn.

Ch−¬ng 1. VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn

Ch−¬ng 2. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn

Ch−¬ng 3. §¸nh gi¸ tæng hîp kinh tÕ - x· héi

Ch−¬ng 4. C¬ së lý luËn vÒ ph¸t triÒn bÒn v÷ng

Ch−¬ng 5. §Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng

Ch−¬ng 6. C¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng

5. KÕt qu¶ ®ãng gãp cña ®Ò tµi

VÒ khoa häc

¾ §· ¸p dông thµnh c«ng ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng vµo ®¸nh gi¸

hÖ phøc t¹p gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi.

¾ §· x©y dùng ®−îc luËn cø khoa häc nh»m môc tiªu ®Þnh h−íng ph¸t

triÓn bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ®Æc thï miÒn nói biªn giíi ViÖt nam.

¾ §¸nh gi¸ ®−îc thÕ m¹nh còng nh− c¸c mÆt h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn

nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi cña khu vùc

biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum.

4

¾ X©y dùng ®−îc c¸c tiªu chÝ nh»m ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng trong ph¸t

triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn

Kon Tum.

¾ §· thµnh lËp c¸c b¶n ®å ®Þnh h−íng quy ho¹ch cho toµn vïng nghiªn

cøu ë tû lÖ 1/250.000 vµ cho hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n ë tû lÖ

1/50.000.

¾ §· x©y dùng ®−îc c¸c m« h×nh lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi

cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng, sù hµi hßa

gi÷a m«i tr−êng thiªn nhiªn vµ x· héi, b¶o vÖ ®−îc sù ®a d¹ng sinh

häc.

¾ §Ò xuÊt ®−îc c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ cho viÖc triÓn khai thùc hiÖn m«

h×nh.

¾ Gãp phÇn hoµn chØnh hå s¬ “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi V−ên Quèc

gia Phong Nha - KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh).

VÒ ®µo t¹o

§· ®µo t¹o ®−îc 3 th¹c sü chuyªn ngµnh §Þa lý vµ M«i tr−êng

6. C¸c c«ng tr×nh ®· c«ng bè liªn quan

¾ §· xuÊt b¶n quyÓn s¸ch “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi – V−ên Quèc gia

Phong Nha – KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh – ViÖt Nam)”

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· tæ chøc nhiÒu lÇn héi th¶o vµ ®· nhËn ®−îc

nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc liªn quan.

§Ò tµi ®−îc tæ chøc triÓn khai ë quy m« tæng hîp liªn ngµnh kh«ng chØ bao

gåm c¸c nhµ khoa häc trong ph¹m vi §¹i häc Quèc gia Hµ Néi mµ cßn tËp hîp mét

lùc l−îng c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh cña c¸c ViÖn nghiªn cøu, c¸c Trung t©m vµ c¸c

Tr−êng §¹i häc kh¸c thuéc c¬ quan Trung −¬ng vµ c¸c tØnh thuéc ®Þa bµn nghiªn cøu.

Sù thµnh c«ng cña ®Ò tµi ®−îc quyÕt ®Þnh nhê sù t¹o ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn

lîi cña l·nh ®¹o Vô Qu¶n lý khoa häc Tù nhiªn vµ X· héi - Bé Khoa häc vµ C«ng

nghÖ, Ban Gi¸m ®èc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa

häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa häc

X· héi vµ Nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, tËp

thÓ t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì vµ céng t¸c nhiÖt t×nh cña Uû ban nh©n d©n vµ

c¸c Së, Ban, Ngµnh cña 8 tØnh : Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng

5

TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam vµ Kon Tum. Uû ban nh©n d©n cña 27 huyÖn

biªn giíi tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ c¬ së vËt chÊt vµ

tinh thÇn cho tËp thÓ t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh thu thËp tµi liÖu, xö lý, ®iÒu tra bæ sung,

héi th¶o khoa häc vµ viÕt c¸c b¸o c¸o chuyªn ®Ò, b¸o c¸o tæng hîp.

Nh©n dÞp nµy Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi, tËp thÓ t¸c gi¶ vµ nh÷ng ng−êi tham gia

xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã vµ xin ®−îc göi

tíi c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c c¬ quan, Bé, Ngµnh tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng, c¸c tËp

thÓ vµ c¸ nh©n c¸c nhµ khoa häc lêi chóc søc kháe, h¹nh phóc, hîp t¸c vµ lêi chµo

kÝnh träng.

6

Ch−¬ng 1

VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn

Khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lµ mét bé

phËn cña d·y Tr−êng S¬n. Chóng cã vÞ trÝ ®Þa lý ®Æc biÖt, n»m tr¶i dµi däc theo

s−ên ®«ng cña d·y nói hïng vÜ nhÊt ViÖt Nam. Chóng ®ãng vai trß lµ vïng chuyÓn

tiÕp gi÷a d¶i ®Êt ven biÓn miÒn trung ViÖt nam víi vïng cao nguyªn Trung vµ H¹

Lµo ®Ó tõ ®ã tiÕp nèi víi khu vùc ®«ng b¾c Th¸i Lan vµ Mianma.

§Þa h×nh cña khu vùc nghiªn cøu thuéc lo¹i ®Þa h×nh nói trung b×nh ®Õn cao.

Møc ®é ph©n dÞ ®Þa h×nh tËp trung theo hai h−íng chñ yÕu lµ B¾c – Nam vµ §«ng –

T©y. Nguyªn nh©n cña sù ph©n ho¸ nµy lµ do sù kÕ thõa cña lÞch sö ph¸t triÓn ®Þa

chÊt, kiÕn t¹o vµ chóng ph¶n ¸nh râ nÐt cÊu tróc ®Þa chÊt cña d·y Tr−êng S¬n. MÆc

dï ®Þa h×nh kÐo dµi theo chiÒu tõ b¾c xuèng nam nh−ng ph©n dÞ ®é dèc l¹i theo

chiÒu tõ t©y sang ®«ng lµ chÝnh, nªn c¸c hÖ th«ng s«ng suèi trong vïng nghiªn cøu

®Òu ch¶y theo ph−¬ng tõ t©y sang ®«ng hoÆc tõ t©y b¾c xuèng ®«ng nam vµ ®æ ra

BiÓn §«ng. C¸c s«ng th−êng ng¾n, dèc, nhiÒu ghÒnh th¸c. ChÝnh v× vËy, l−u l−îng

dßng ch¶y gi÷a mïa m−a vµ mïa kh« chªnh lÖch nhau rÊt lín. Lò lín th−êng x¶y ra

tõ th¸ng 8 ®Õn 10 vµ cã sù lÖch pha tõ b¾c vµo nam. Do ho¹t ®éng cña hÖ thèng

s«ng suèi vµ c¸c dßng ch¶y mÆt m·nh liÖt nªn tèc ®é xãi mßn cña khu vùc nghiªn

cøu t−¬ng ®èi cao, hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy dÉn ®Õn quü ®Êt giµnh cho n«ng nghiÖp

thÊp so víi c¸c vïng nói kh¸c ë ViÖt nam.

Khu vùc nghiªn cøu n»m gèi trªn hai miÒn khÝ hËu kh¸c biÖt. C¸c huyÖn tõ

Thanh Ho¸ ®Õn Thõa Thiªn HuÕ chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña khÝ hËu nãng Èm miÒn

b¾c. Tõ huyÖn Hiªn trë vµo ®Õn Sa ThÇy, khÝ hËu hai mïa cña miÒn nam chi phèi râ

rÖt. Cïng víi ®Þa h×nh, tÝnh ph©n hãa vÒ khÝ hËu nµy ®· dÉn ®Õn tÝnh ®a d¹ng cao vÒ

sinh häc cña d·y Tr−êng S¬n. Sù ®a d¹ng ®−îc thÓ hiÖn ë nhiÒu khÝa c¹nh, ®Æc biÖt

lµ cã th¶m thùc vËt víi nhiÒu tÇng sinh th¸i phong phó. NhiÒu lo¹i ®éng, thùc vËt

®Æc h÷u ch−a t×m thÊy ë bÊt kú n¬i nµo kh¸c ë ViÖt Nam còng nh− trªn thÕ giíi.

D¶i biªn giíi phÝa t©y còng lµ n¬i héi tô nhiÒu v−ên Quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn

nhiªn næi tiÕng kh«ng nh÷ng ë ViÖt nam mµ cßn trªn c¶ thÕ giíi nh− Di s¶n thiªn

nhiªn Phong Nha-KÎ Bµng, v−ên quèc gia Pï M¸t, Vò Quang, Ngäc Linh...

Tr¶i dµi qua nhiÒu cÊu tróc ®Þa chÊt cã b¶n chÊt kiÕn t¹o vµ lÞch sö ph¸t triÓn

kh¸c nhau, th¹ch häc ®a d¹ng vµ phong phó vÒ lo¹i h×nh, nªn khu vùc nghiªn cøu

nãi riªng vµ d·y Tr−êng S¬n nãi chung cã nhiÒu lo¹i h×nh kho¸ng s¶n kh¸c nhau.

Trong vïng nghiªn cøu cã mÆt ®Çy ®ñ c¸c lo¹i ®¸ tõ cæ nhÊt ®Õn trÎ nhÊt, tõ siªu

mafic ®Õn axit, tõ biÕn chÊt cao ®Õn ch−a g¾n kÕt. ChÝnh sù phong phó vµ ®a d¹ng

7

vÒ ®¸ mÑ lµ nguyªn nh©n sinh ra nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau còng nh− tÝnh ®a d¹ng

sinh häc cao.

Do bÞ ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh biÓn §«ng diÔn ra trong Cenoizoi,

c¸c hÖ thèng ®øt g·y kiÕn t¹o lín ph©n chia c¸c khèi cÊu ®Þa chÊt ®· bÞ t¸i ho¹t ®éng

vµ lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp còng nh− gi¸n tiÕp g©y ra nhiÒu lo¹i tai biÕn. Ho¹t ®éng

t©n kiÕn t¹o ®· sinh ra sù ph©n dÞ lín vÒ ®Þa h×nh vµ dÉn ®Õn hµng lo¹t hÖ qu¶ cña

c¸c qu¸ tr×nh bÒ mÆt nh−: l−u tèc dßng ch¶y mÆt lín, tèc ®é xãi mßn cao, nhiÒu s¶n

phÈm phong hãa vËt lý vµ hãa häc ®−îc sinh ra. C¸c s¶n phÈm nµy cïng víi sù biÕn

®éng vÒ thêi tiÕt lµ nguyªn nh©n g©y ra lò quÐt, lò bïn ®¸, g©y tai biÕn cho khu vùc

h¹ du cña c¸c s«ng lín trong suèt d¶i ®ång b»ng ven biÓn miÒn trung.

8

Ch−¬ng 2

§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn

Do ®Æc thï vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh− ®· nªu trong ch−¬ng 1, khu vùc nghiªn

cøu rÊt ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh tµi nguyªn. Trong ®ã, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn

chñ yÕu lµ ®Êt, thñy n¨ng, rõng, ®a d¹ng sinh häc vµ du lÞch.

1. Tµi nguyªn ®Êt

Vïng biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum cã diÖn tÝch tù nhiªn

kh¸ lín víi 3.679.268 ha, ®−îc h×nh thµnh tõ 11 nhãm ®Êt víi 32 ®¬n vÞ ph©n lo¹i

d−íi nhãm. Trong ®ã, nhãm ®Êt ®á vµng chiÕm diÖn tÝch lín nhÊt, 2.645.751 ha,

chiÕm 71,91% tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Nhãm ®Êt phï sa cã diÖn tÝch ®Êt

kh«ng ®¸ng kÓ 103.187 ha, chiÕm 2,8% (b¶ng 1)

DiÖn tÝch ®Êt b»ng bao gåm c¶ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô cã 168.519

ha, chiÕm 4,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Trong ®ã diÖn tÝch ®Êt kh«ng sö dông

®−îc bao gåm: nhãm ®Êt cån c¸t, b·i c¸t vµ ®Êt c¸t biÓn; nhãm ®Êt phÌn trung b×nh;

nhãm ®Êt mÆn, ®Êt phï sa óng n−íc; ®Êt lÇy vµ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô

cã ®Õn 70.220 ha, chiÕm 41,6% diÖn tÝch ®Êt b»ng, ®©y lµ nh÷ng lo¹i ®Êt cÇn ®−îc

c¶i t¹o, ®iÒu nµy còng cho thÊy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c©y l−¬ng thùc trong vïng rÊt

h¹n chÕ.

DiÖn tÝch ®Êt ®åi nói cã 3.400.249 ha (kÓ c¶ ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸), chiÕm

92,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng, ®iÒu nµy còng cho thÊy ®©y lµ vïng cã lîi thÕ

ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y dµi ngµy, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c©y trång cã gi¸ trÞ hµng ho¸ cao

nh− cµ phª, cao su. Tuy nhiªn, so víi nhiÒu vïng kh¸c diÖn tÝch ®Êt ph©n bè ë ®é

dèc <150

kh«ng nhiÒu, chØ cã 384.090 ha, trong nµy cã 152.530 ha cã tÇng dµy trªn

100 cm ®−îc coi lµ rÊt thÝch hîp víi trång c©y dµi ngµy, diÖn tÝch ®Êt cã tÇng trung

b×nh 50 - 100 cm cã 191.738 ha vµ ®Êt cã tÇng máng 39.822 ha. DiÖn tÝch ®©t dèc

15 - 250

cã 618.143 ha, trong ®ã tÇng dµy trªn 100 cm cã 329.299 ha, ®©y lµ nh÷ng

diÖn tÝch cã thÓ ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶, chÌ, quÕ, nh·n kÕt hîp c©y l©m

nghiÖp, ®Êt tÇng dµy trung b×nh 50 - 100 cm cã 170.284 ha vµ ®Êt tÇng máng nhá

h¬n 50 cm cã 118.560 ha. DiÖn tÝch ®Êt ph©n bè ë ®é dèc lín h¬n 250

cã ®Õn

2.373.827 ha, chiÕm 69% diÖn tÝch ®Êt dèc. Víi nh÷ng diÖn tÝch nµy chØ cã thÓ ph¸t

triÓn nghÒ rõng. Tuy nhiªn, do cã nh÷ng ®Æc tr−ng «n ®íi nªn cã thÓ ph¸t triÓn mét

sè c©y ®Æc s¶n quý hiÕm, mÆt kh¸c ®©y lµ n¬i sinh sèng cña mét bé phËn d©n téc Ýt

ng−êi. Do vËy, cã thÓ khai th¸c nh÷ng diÖn tÝch ®Êt tÇng dµy, Ýt dèc ®Ó trång c¸c lo¹i

c©y hµng n¨m nh− ng«, s¾n, ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc trong néi vïng.

9

B¶ng 1. DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt khu vùc biªn giíi phÝa t©y

tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum

Tªn ®Êt

DiÖn tÝch

(ha)

Tû lÖ (%)

Thanh Ho¸

NghÖ An

Hµ TÜnh

Qu¶ng

B×nh

Qu¶ng TrÞ

Thõa Thiªn

HuÕ

Qu¶ng

nam

Kon Tum

. Nhãm ®Êt c¸t 23256 0.63 23256

II. Nhãm ®Êt

mÆn 5671 0.15 5671

III. Nhãm ®Êt

phÌn 5586 0.15 5586

IV. Nhãm ®Êt

phï sa 103187 2.80 913 33445 32530 27463 3531 5305

V. Nhãm ®Êt lÇy

vµ than bïn 802 0.02 802

VI. Nhãm ®Êt

x¸m b¹c mµu 38382 1.04 6734 340 1687 6130 19643 3848

VII. Nhãm ®Êt

®á vµng 2645751 71.91 282905 746595 214387 433306 218842 111673 291476 346567

VIII. Nhãm ®Êt

mïn vµng ®á

trªn nói

434250 11.80 52002 181930 25824 10180 10788 7946 39221 106359

IX. Nhãm ®Êt

mïn trªn nói

cao

7260 0.20 1674 5586

X. §Êt thung

lòng do s¶n

phÈm dèc tô

35603 0.97 13145 7418 14423 617

XI. Nhãm ®Êt

xãi mßn tr¬ sái

®¸

269020 7.31 85017 24926 7846 147438 1767 1474 552

Céng ®Êt 3568768 97.00 427571 1002055 289692 674255 234928 121093 350892 468282

Hå ao, s«ng

suèi 48706 1.32 8239 13294 4408 11953 2201 1286 3517 3808

Nói ®¸ 61794 1.68 6948 11275 85 42198 275 523 490

Tæng diÖn tÝch tù

nhiªn 3679268 100.00 442758 1026624 294185 728406 237404 122902 354899 472090

I

2. Tµi nguyªn n−íc

Tµi nguyªn n−íc trong khu vùc nghiªn cøu ®−îc ph©n thµnh hai nhãm lµ

n−íc mÆt vµ n−íc d−íi ®Êt.

2.1. Tµi nguyªn n−íc mÆt

N−íc mÆt trong khu vùc nghiªn cøu tËp trung chñ yÕu vµo hai lo¹i h×nh chÝnh

lµ n−íc m−a vµ dßng ch¶y mÆt. L−îng m−a b×nh qu©n 1800-3000mm/n¨m, lín h¬n

l−îng m−a b×nh qu©n c¶ n−íc lµ 1975 mm/n¨m. L−¬ng m−a ph©n bè kh«ng ®ång

®Òu, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu vµo mét sè khu vùc nhÊt ®Þnh vµ h×nh thµnh nh÷ng

t©m m−a lín ë d¶i B¹ch M·, H−¬ng Khª, Bè Tr¹ch. Trong khi ®ã, mét sè vïng kh¸c

l−îng m−a rÊt thÊp, vÝ dô nh− ë T−¬ng D−¬ng l−îng m−a trung b×nh chØ cã

1200mm/n¨m. Ngoµi ra, l−îng m−a biÕn ®éng m¹nh theo thêi gian trong n¨m. Tõ

th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu ë c¸c huyÖn tõ Thanh Hãa ®Õn

10

Thõa Thiªn HuÕ. Trong khi ®ã c¸c huyÖn cßn l¹i ë phÝa nam ®Ìo H¶i V©n, mïa m−a

tËp trung trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12.

Dßng ch¶y trong khu vùc nghiªn cøu bÞ chi phèi chñ yÕu bëi 7 hÖ thèng

s«ng lín: hÖ thèng S«ng M·, hÖ thèng S«ng C¶, hÖ thèng S«ng Gianh, hÖ thèng

S«ng H−¬ng, hÖ thèng S«ng BÕn H¶i, hÖ thèng S«ng Thu Bån, hÖ thèng S«ng

Dakbla. MËt ®é s«ng ngßi biÕn thiªn tõ 0,43-1,69km/km2

. B×nh qu©n 20 km bê biÓn

cã mét cöa s«ng.

§Æc ®iÓm chung cña hÖ thèng s«ng trong khu vùc nghiªn cøu lµ ng¾n, dèc vµ

®Òu b¾t nguån tõ d·y Tr−êng S¬n, ®æ ra biÓn §«ng. L−îng dßng ch¶y n¨m vµ hÖ sè

dßng ch¶y khu vùc nghiªn cøu ®Òu lín, m« dul dßng ch¶y M0=19,0-72,7l/skm2

.

PhÇn lín c¸c cöa s«ng ®Òu bÞ c¸c cån c¸t ch¹y song song víi bê biÓn ch¾n l¹i. Do

®ã, vµo mïa lò n−íc khã tiªu tho¸t vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ngËp

óng.

TiÒm n¨ng thuû n¨ng cña c¸c s«ng ngßi trong vïng lµ rÊt lín. Chóng cã thÓ

cung cÊp nguån ®iÖn n¨ng lªn ®Õn 24,308 tû kwh vµ t¹o c¸c hå chøa lín phôc vô

ph¸t triÓn t−íi tiªu, gãp phÇn ®iÒu hßa, c©n b»ng n−íc gi÷a c¸c mïa trong n¨m.

2.2. Tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt

C¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y chñ yÕu cã diÖn tÝch lµ ®åi, nói ph¸t triÓn trªn

c¸c thµnh t¹o ®¸ gèc kh¸c nhau nªn nguån n−íc d−íi ®Êt chñ yªu thuéc nhãm n−íc

n−íc khe nøt vµ n−íc lç hæng.

N−íc khe nøt trong khu vùc nghiªn cøu kh«ng n»m trong mét hÖ thèng thñy

lùc liªn tôc mµ n»m trong c¸c bån, c¸c khèi ®¸ nøt nÎ, c¸ch biÖt víi nhau. MÆt

g−¬ng n−íc ngÇm cã d¹ng bËc thang. §é s©u mùc n−íc ngÇm th−êng gÆp tõ 2-10m

hay s©u h¬n n÷a. PhÇn lín c¸c tÇng chøa n−íc khe nøt lµ c¸c tÇng kh«ng ¸p, song

®«i khi n−íc trë nªn cã tÝnh ¸p lùc côc bé do bÞ phñ ë trªn c¸c líp sÐt hay thÊu kÝnh

sÐt hoÆc ®¸ nguyªn khèi dµy c¸ch n−íc. Nguån cung cÊp cho n−íc khe nøt chñ yÕu

lµ n−íc m−a vµ n−íc thÊm xuyªn tõ c¸c tÇng n−íc lç hæng n»m trªn. MiÒn tho¸t

n−íc n»m trïng víi hÖ thèng s«ng suèi vµ ranh giíi gi÷a c¸c ®Þa tÇng ®¸ gèc vµ c¸c

trÇm tÝch bë rêi §Ö Tø. §éng th¸i cña n−íc khe nøt lµ ®éng th¸i biÕn ®æi theo mïa,

cã sù lÖch pha gi÷a l−îng m−a, l−îng dßng mÆt víi ®é cao mùc n−íc ngÇm.

ChÊt l−îng n−íc khe nøt thuéc lo¹i siªu nh¹t (M<0,1 g/l) vµ lo¹i nh¹t (M=

0,1- 0,5g/l), phï hîp víi tiªu chuÈn n−íc uèng. MÆt kh¸c, do ®Þa h×nh t−¬ng ®èi dèc,

líp phñ phong hãa cã tÝnh thÊm yÕu nªn kh¶ n¨ng tù b¶o vÖ, chèng « nhiÔm cña c¸c

tÇng chøa n−íc lµ kh¸ cao.

N−íc lç hæng chØ ph©n bè trong mét sè huyÖn thuéc ph¹m vi tØnh Qu¶ng

B×nh nh− huyÖn Bè Tr¹ch, Qu¶ng Ninh vµ LÖ Thñy. Ngoµi ra, mét sè huyÖn cã c¸c

11