Đánh giá tổng hợp tài nguyên, điều kiện tự nhiên, môi trường, kinh tế-xã hội nhằm định hướng phát triển bền vững khu vực biên giới phía tây từ Thanh Hóa đến Kon Tum

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi

Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ

B¸o c¸o tæng kÕt §Ò tµi

§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,

®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,

kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng

ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi

phÝa t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum

M· sè: §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc

KHCN 2001-2003

Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr×

HiÖu tr−ëng

Chñ nhiÖm ®Ò tµi

GS. TS. TrÇn Nghi

Hµ Néi, 2004

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi

Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ

§Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc

§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,

®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,

kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng

ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi

phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TS. TrÇn Nghi

Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn Hoµn

PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i

Th− ký ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n V−îng

TS. §Æng V¨n Bµo

TS. §Æng Mai

Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn

KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn

Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc

Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh

Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi,

CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS.

NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn

Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS.

Hµ Néi, 2004

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi

Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ

tãm t¾t B¸o c¸o §Ò tµi

§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,

®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,

kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng

ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi

phÝa t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum

M· sè: §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc

KHCN 2001-2003

Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr×

HiÖu tr−ëng

Chñ nhiÖm ®Ò tµi

GS. TS. TrÇn Nghi

Hµ Néi, 2004

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi

Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ

§Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc

§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,

®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,

kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng

ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi

phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TS. TrÇn Nghi

Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn Hoµn

PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i

Th− ký ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n V−îng

TS. §Æng V¨n Bµo

TS. §Æng Mai

Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn

KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn

Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc

Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh

Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi,

CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS.

NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn

Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS.

Hµ Néi, 2004

Më ®Çu

Theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ quy ho¹ch m«i tr−êng, ViÖt Nam

®ang ®øng tr−íc nh÷ng thö th¸ch lín. Mét ®Êt n−íc nghÌo, ®iÓm xuÊt ph¸t qu¸ thÊp,

l¹i bÞ hai cuéc chiÕn tranh tµn ph¸, nÒn kinh tÕ vµ m«i tr−êng ®· ®Æt ra hµng lo¹t vÊn

®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Tuy nhiªn, nÕu qu¸ véi vµng trong viÖc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p

chÝnh s¸ch ®Çu t−, ®æi míi mµ thiÕu quy ho¹ch kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr−êng theo

quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn c¬ së nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc vµ hÖ thèng

th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ ®¸ng tiÕc. HËu qu¶ ®ã lµ cã thÓ cã lîi kinh tÕ

tr−íc m¾t nh−ng sÏ cã h¹i l©u dµi, nÒn kinh tÕ sÏ suy tho¸i khi ph¸t triÓn qu¸ ng−ìng

chÞu ®ùng cña m«i tr−êng.

NhËn thøc cña chñ nhiÖm ®Ò tµi nµy lµ ph¶i lÊy quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng

lµm t− t−ëng chñ ®¹o ®Ó gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ nh©n qu¶ tõ c¸c hÖ thèng tù

nhiªn kinh tÕ - x· héi cÊp thÊp vµ liªn kÕt c¸c hÖ thèng ®ã víi nhau t¹o thµnh mét hÖ

thèng tæng hßa cÊp cao h¬n, bÒn v÷ng tr−íc m¾t vµ cµng bÒn v÷ng trong qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn l©u dµi.

V× vËy, ®Ó cã c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ m« h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña

n−íc ta nãi chung vµ vïng nói biªn giíi ViÖt - Lµo nãi riªng, Bé Khoa häc C«ng

nghÖ ®· phª duyÖt ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc: “§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,

®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn

bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum”, theo quyÕt

®Þnh sè 1583/Q§ - BKHCNMT vµ giao cho Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i

häc Quèc gia Hµ Néi lµ c¬ quan thùc hiÖn, GS. TS TrÇn Nghi lµm chñ nhiÖm.

1. Môc tiªu cña ®Ò tµi

− §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn, m«i tr−êng, kinh tÕ -

x· héi, nh÷ng mÆt m¹nh ®óng h−íng vµ nh÷ng tån t¹i theo quan ®iÓm

ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

− X©y dùng luËn cø khoa häc vµ ®Ò xuÊt m« h×nh quy ho¹ch ®Þnh h−íng

ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lÊy

hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n lµm träng ®iÓm.

C¸c môc tiªu cô thÓ

− §Þnh h−íng khai th¸c hîp lý vµ t¸i t¹o nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ

nguån nh©n lùc trong ®Þa bµn c¸c huyÖn biªn giíi nh»m môc tiªu xãa

®ãi gi¶m nghÌo ®èi víi c¸c d©n téc Ýt ng−êi vïng s©u vïng xa.

1

− Tõng b−íc n©ng cao d©n trÝ, rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch vÒ tr×nh

®é v¨n hãa, khoa häc kü thuËt, kinh tÕ x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng gi÷a

miÒn xu«i vµ miÒn ng−îc.

− C¸c céng ®ång ng−êi d©n téc miÒn nói ®−îc ®µo t¹o ®Ó tõng b−íc trë

thµnh nh÷ng céng ®ång d©n téc mí,i v¨n minh cã n¨ng lùc lµm chñ ®Êt

rõng theo m« h×nh kinh tÕ sinh th¸i bÒn v÷ng.

− §Ò xuÊt c¸c m« h×nh kinh tÕ - sinh th¸i vµ c¸c gi¶i ph¸t ph¸t triÓn bÒn

v÷ng

− Thµnh lËp b¶n ®å quy ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng tû lÖ

1/250.000 ®èi víi toµn vïng nghiªn cøu vµ tû lÖ 1/50.000 ®èi víi 2

huyÖn Kú S¬n vµ H−íng Hãa.

2. Ph¹m vi nghiªn cøu

Theo ®Þa giíi hiÖn nay, ®Þa bµn nghiªn cøu bao gåm 27 huyÖn biªn giíi thuéc

8 tØnh:

TØnh Thanh Hãa bao gåm 5 huyÖn: M−êng L¸t, Quan Hãa, Quan S¬n, Lang

Ch¸nh, Th−êng Xu©n.

TØnh NghÖ An bao gåm 6 huyÖn: QuÕ Phong, Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, Con

Cu«ng, Anh S¬n, Thanh Ch−¬ng.

TØnh Hµ TÜnh bao gåm 3 huyÖn: H−¬ng S¬n, Vò Quang, H−¬ng Khª.

TØnh Qu¶ng B×nh bao gåm 5 huyÖn: Tuyªn Hãa, Minh Hãa, Bè Tr¹ch, Qu¶ng

Ninh, LÖ Thñy.

TØnh Qu¶ng TrÞ bao gåm 2 huyÖn: H−íng Hãa, §a Kr«ng.

TØnh Thõa Thiªn HuÕ bao gåm 1 huyÖn: A L−íi

TØnh Qu¶ng Nam bao gåm 2 huyÖn: Hiªn (HuyÖn Hiªn ®· ®−îc t¸ch thµnh

hai huyÖn T©y Giang vµ §«ng Giang theo nghÞ ®Þnh 72/2003/N§-CP ngµy 20 th¸ng

6 n¨m 2003 cña chÝnh phñ) vµ Nam Giang.

TØnh Kon Tum bao gåm 3 huyÖn: §ak Glei, Ngäc Håi, Sa ThÇy.

3. C¸c c¬ quan phèi hîp thùc hiÖn ®Ò tµi

− Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n

− ViÖn Kinh tÕ Sinh th¸i

2

− ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp

− ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch

− ViÖn ChiÕn l−îc Ph¸t triÓn, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−

− ViÖn §Þa lý, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam

− ViÖn §Þa chÊt, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam

− Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam

− Liªn ®oµn §Þa chÊt Thñy v¨n vµ §Þa chÊt C«ng tr×nh MiÒn B¾c

− Ban Biªn giíi ChÝnh phñ, Bé Ngo¹i giao

− ViÖn KhÝ t−îng - Thñy v¨n, Trung t©m KhÝ t−îng Thñy v¨n

− Së Khoa häc C«ng nghÖ, Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Së

Tµi nguyªn M«i tr−êng cña c¸c tØnh.

− Uû ban Nh©n d©n c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum.

4. Néi dung nghiªn cøu

§©y lµ ®Ò tµi mang tÝnh tæng hîp cao nªn nguån tµi liÖu cÇn thiÕt ®−îc thu

thËp ph¶i ®Çy ®ñ, phong phó vµ ®a d¹ng, bao gåm c¸c d¹ng tµi nguyªn vµ m«i

tr−êng tù nhiªn ®¬n tÝnh vµ c¸c sè liÖu vÒ kinh tÕ x· héi, d©n c− vµ d©n téc. V× vËy,

trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh theo c¸c chuyªn ®Ò vµ

nhãm chuyªn ®Ò sau ®©y:

a. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn vµ m«i tr−êng, bao gåm:

− Tµi nguyªn ®Êt

− Tµi nguyªn n−íc

− Tµi nguyªn rõng

− Tµi nguyªn ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n, du lÞch

b. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi :

− Tµi liÖu vÒ d©n c−, d©n téc, t«n gi¸o, v¨n hãa vµ lÞch sö

− C¸c sè liÖu vÒ c¬ cÊu c¸c ngµnh nghÒ, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ n«ng

nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, ®Çu t− vµ x©y dùng, th−¬ng

3

m¹i, cöa khÈu, b−u ®iÖn, c¸c dÞch vô kinh tÕ theo tõng huyÖn trong 10

n¨m trë l¹i ®©y.

c. C¸c tµi liÖu vÒ tµi nguyªn du lÞch :

+ C¸c ®iÓm du lÞch: V−ên Quèc gia, c¸c di s¶n v¨n hãa thÕ giíi (Th¸nh ®Þa

Mü S¬n, cè ®« HuÕ), di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi Phong Nha - KÎ Bµng vµ c¸c di tÝch

v¨n hãa lÞch sö ®−îc xÕp h¹ng.

d. C¸c tµi liÖu vÒ biªn giíi: Täa ®é mèc Quèc gia, ranh giíi ®−êng biªn giíi

ViÖt Nam - Lµo.

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi ®−îc biªn tËp trªn c¬ së 13 chuyªn ®Ò do c¸c chuyªn

gia ®¶m nhiÖm. C¸c chuyªn ®Ò lµ c¬ së khoa häc ®Ó tËp thÓ t¸c gi¶ bæ sung vµ x©y

dùng thµnh mét b¸o c¸o tæng hîp hoµn chØnh víi néi dung gåm 364 trang phÇn lêi,

43 h×nh vÏ, 11 b¶n ®å, 60 b¶ng, biÓu vµ 177 tµi liÖu tham kh¶o ®−îc bè côc thµnh 6

ch−¬ng, kh«ng kÓ më ®Çu, kÕt luËn.

Ch−¬ng 1. VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn

Ch−¬ng 2. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn

Ch−¬ng 3. §¸nh gi¸ tæng hîp kinh tÕ - x· héi

Ch−¬ng 4. C¬ së lý luËn vÒ ph¸t triÒn bÒn v÷ng

Ch−¬ng 5. §Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng

Ch−¬ng 6. C¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng

5. KÕt qu¶ ®ãng gãp cña ®Ò tµi

VÒ khoa häc

¾ §· ¸p dông thµnh c«ng ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng vµo ®¸nh gi¸

hÖ phøc t¹p gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi.

¾ §· x©y dùng ®−îc luËn cø khoa häc nh»m môc tiªu ®Þnh h−íng ph¸t

triÓn bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ®Æc thï miÒn nói biªn giíi ViÖt nam.

¾ §¸nh gi¸ ®−îc thÕ m¹nh còng nh− c¸c mÆt h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn

nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi cña khu vùc

biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum.

4

¾ X©y dùng ®−îc c¸c tiªu chÝ nh»m ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng trong ph¸t

triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn

Kon Tum.

¾ §· thµnh lËp c¸c b¶n ®å ®Þnh h−íng quy ho¹ch cho toµn vïng nghiªn

cøu ë tû lÖ 1/250.000 vµ cho hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n ë tû lÖ

1/50.000.

¾ §· x©y dùng ®−îc c¸c m« h×nh lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi

cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng, sù hµi hßa

gi÷a m«i tr−êng thiªn nhiªn vµ x· héi, b¶o vÖ ®−îc sù ®a d¹ng sinh

häc.

¾ §Ò xuÊt ®−îc c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ cho viÖc triÓn khai thùc hiÖn m«

h×nh.

¾ Gãp phÇn hoµn chØnh hå s¬ “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi V−ên Quèc

gia Phong Nha - KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh).

VÒ ®µo t¹o

§· ®µo t¹o ®−îc 3 th¹c sü chuyªn ngµnh §Þa lý vµ M«i tr−êng

6. C¸c c«ng tr×nh ®· c«ng bè liªn quan

¾ §· xuÊt b¶n quyÓn s¸ch “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi – V−ên Quèc gia

Phong Nha – KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh – ViÖt Nam)”

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· tæ chøc nhiÒu lÇn héi th¶o vµ ®· nhËn ®−îc

nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc liªn quan.

§Ò tµi ®−îc tæ chøc triÓn khai ë quy m« tæng hîp liªn ngµnh kh«ng chØ bao

gåm c¸c nhµ khoa häc trong ph¹m vi §¹i häc Quèc gia Hµ Néi mµ cßn tËp hîp mét

lùc l−îng c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh cña c¸c ViÖn nghiªn cøu, c¸c Trung t©m vµ c¸c

Tr−êng §¹i häc kh¸c thuéc c¬ quan Trung −¬ng vµ c¸c tØnh thuéc ®Þa bµn nghiªn cøu.

Sù thµnh c«ng cña ®Ò tµi ®−îc quyÕt ®Þnh nhê sù t¹o ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn

lîi cña l·nh ®¹o Vô Qu¶n lý khoa häc Tù nhiªn vµ X· héi - Bé Khoa häc vµ C«ng

nghÖ, Ban Gi¸m ®èc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa

häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa häc

X· héi vµ Nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, tËp

thÓ t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì vµ céng t¸c nhiÖt t×nh cña Uû ban nh©n d©n vµ

c¸c Së, Ban, Ngµnh cña 8 tØnh : Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng

5

TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam vµ Kon Tum. Uû ban nh©n d©n cña 27 huyÖn

biªn giíi tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ c¬ së vËt chÊt vµ

tinh thÇn cho tËp thÓ t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh thu thËp tµi liÖu, xö lý, ®iÒu tra bæ sung,

héi th¶o khoa häc vµ viÕt c¸c b¸o c¸o chuyªn ®Ò, b¸o c¸o tæng hîp.

Nh©n dÞp nµy Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi, tËp thÓ t¸c gi¶ vµ nh÷ng ng−êi tham gia

xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã vµ xin ®−îc göi

tíi c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c c¬ quan, Bé, Ngµnh tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng, c¸c tËp

thÓ vµ c¸ nh©n c¸c nhµ khoa häc lêi chóc søc kháe, h¹nh phóc, hîp t¸c vµ lêi chµo

kÝnh träng.

6

Ch−¬ng 1

VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn

Khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lµ mét bé

phËn cña d·y Tr−êng S¬n. Chóng cã vÞ trÝ ®Þa lý ®Æc biÖt, n»m tr¶i dµi däc theo

s−ên ®«ng cña d·y nói hïng vÜ nhÊt ViÖt Nam. Chóng ®ãng vai trß lµ vïng chuyÓn

tiÕp gi÷a d¶i ®Êt ven biÓn miÒn trung ViÖt nam víi vïng cao nguyªn Trung vµ H¹

Lµo ®Ó tõ ®ã tiÕp nèi víi khu vùc ®«ng b¾c Th¸i Lan vµ Mianma.

§Þa h×nh cña khu vùc nghiªn cøu thuéc lo¹i ®Þa h×nh nói trung b×nh ®Õn cao.

Møc ®é ph©n dÞ ®Þa h×nh tËp trung theo hai h−íng chñ yÕu lµ B¾c – Nam vµ §«ng –

T©y. Nguyªn nh©n cña sù ph©n ho¸ nµy lµ do sù kÕ thõa cña lÞch sö ph¸t triÓn ®Þa

chÊt, kiÕn t¹o vµ chóng ph¶n ¸nh râ nÐt cÊu tróc ®Þa chÊt cña d·y Tr−êng S¬n. MÆc

dï ®Þa h×nh kÐo dµi theo chiÒu tõ b¾c xuèng nam nh−ng ph©n dÞ ®é dèc l¹i theo

chiÒu tõ t©y sang ®«ng lµ chÝnh, nªn c¸c hÖ th«ng s«ng suèi trong vïng nghiªn cøu

®Òu ch¶y theo ph−¬ng tõ t©y sang ®«ng hoÆc tõ t©y b¾c xuèng ®«ng nam vµ ®æ ra

BiÓn §«ng. C¸c s«ng th−êng ng¾n, dèc, nhiÒu ghÒnh th¸c. ChÝnh v× vËy, l−u l−îng

dßng ch¶y gi÷a mïa m−a vµ mïa kh« chªnh lÖch nhau rÊt lín. Lò lín th−êng x¶y ra

tõ th¸ng 8 ®Õn 10 vµ cã sù lÖch pha tõ b¾c vµo nam. Do ho¹t ®éng cña hÖ thèng

s«ng suèi vµ c¸c dßng ch¶y mÆt m·nh liÖt nªn tèc ®é xãi mßn cña khu vùc nghiªn

cøu t−¬ng ®èi cao, hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy dÉn ®Õn quü ®Êt giµnh cho n«ng nghiÖp

thÊp so víi c¸c vïng nói kh¸c ë ViÖt nam.

Khu vùc nghiªn cøu n»m gèi trªn hai miÒn khÝ hËu kh¸c biÖt. C¸c huyÖn tõ

Thanh Ho¸ ®Õn Thõa Thiªn HuÕ chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña khÝ hËu nãng Èm miÒn

b¾c. Tõ huyÖn Hiªn trë vµo ®Õn Sa ThÇy, khÝ hËu hai mïa cña miÒn nam chi phèi râ

rÖt. Cïng víi ®Þa h×nh, tÝnh ph©n hãa vÒ khÝ hËu nµy ®· dÉn ®Õn tÝnh ®a d¹ng cao vÒ

sinh häc cña d·y Tr−êng S¬n. Sù ®a d¹ng ®−îc thÓ hiÖn ë nhiÒu khÝa c¹nh, ®Æc biÖt

lµ cã th¶m thùc vËt víi nhiÒu tÇng sinh th¸i phong phó. NhiÒu lo¹i ®éng, thùc vËt

®Æc h÷u ch−a t×m thÊy ë bÊt kú n¬i nµo kh¸c ë ViÖt Nam còng nh− trªn thÕ giíi.

D¶i biªn giíi phÝa t©y còng lµ n¬i héi tô nhiÒu v−ên Quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn

nhiªn næi tiÕng kh«ng nh÷ng ë ViÖt nam mµ cßn trªn c¶ thÕ giíi nh− Di s¶n thiªn

nhiªn Phong Nha-KÎ Bµng, v−ên quèc gia Pï M¸t, Vò Quang, Ngäc Linh...

Tr¶i dµi qua nhiÒu cÊu tróc ®Þa chÊt cã b¶n chÊt kiÕn t¹o vµ lÞch sö ph¸t triÓn

kh¸c nhau, th¹ch häc ®a d¹ng vµ phong phó vÒ lo¹i h×nh, nªn khu vùc nghiªn cøu

nãi riªng vµ d·y Tr−êng S¬n nãi chung cã nhiÒu lo¹i h×nh kho¸ng s¶n kh¸c nhau.

Trong vïng nghiªn cøu cã mÆt ®Çy ®ñ c¸c lo¹i ®¸ tõ cæ nhÊt ®Õn trÎ nhÊt, tõ siªu

mafic ®Õn axit, tõ biÕn chÊt cao ®Õn ch−a g¾n kÕt. ChÝnh sù phong phó vµ ®a d¹ng

7

vÒ ®¸ mÑ lµ nguyªn nh©n sinh ra nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau còng nh− tÝnh ®a d¹ng

sinh häc cao.

Do bÞ ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh biÓn §«ng diÔn ra trong Cenoizoi,

c¸c hÖ thèng ®øt g·y kiÕn t¹o lín ph©n chia c¸c khèi cÊu ®Þa chÊt ®· bÞ t¸i ho¹t ®éng

vµ lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp còng nh− gi¸n tiÕp g©y ra nhiÒu lo¹i tai biÕn. Ho¹t ®éng

t©n kiÕn t¹o ®· sinh ra sù ph©n dÞ lín vÒ ®Þa h×nh vµ dÉn ®Õn hµng lo¹t hÖ qu¶ cña

c¸c qu¸ tr×nh bÒ mÆt nh−: l−u tèc dßng ch¶y mÆt lín, tèc ®é xãi mßn cao, nhiÒu s¶n

phÈm phong hãa vËt lý vµ hãa häc ®−îc sinh ra. C¸c s¶n phÈm nµy cïng víi sù biÕn

®éng vÒ thêi tiÕt lµ nguyªn nh©n g©y ra lò quÐt, lò bïn ®¸, g©y tai biÕn cho khu vùc

h¹ du cña c¸c s«ng lín trong suèt d¶i ®ång b»ng ven biÓn miÒn trung.

8

Ch−¬ng 2

§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn

Do ®Æc thï vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh− ®· nªu trong ch−¬ng 1, khu vùc nghiªn

cøu rÊt ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh tµi nguyªn. Trong ®ã, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn

chñ yÕu lµ ®Êt, thñy n¨ng, rõng, ®a d¹ng sinh häc vµ du lÞch.

1. Tµi nguyªn ®Êt

Vïng biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum cã diÖn tÝch tù nhiªn

kh¸ lín víi 3.679.268 ha, ®−îc h×nh thµnh tõ 11 nhãm ®Êt víi 32 ®¬n vÞ ph©n lo¹i

d−íi nhãm. Trong ®ã, nhãm ®Êt ®á vµng chiÕm diÖn tÝch lín nhÊt, 2.645.751 ha,

chiÕm 71,91% tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Nhãm ®Êt phï sa cã diÖn tÝch ®Êt

kh«ng ®¸ng kÓ 103.187 ha, chiÕm 2,8% (b¶ng 1)

DiÖn tÝch ®Êt b»ng bao gåm c¶ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô cã 168.519

ha, chiÕm 4,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Trong ®ã diÖn tÝch ®Êt kh«ng sö dông

®−îc bao gåm: nhãm ®Êt cån c¸t, b·i c¸t vµ ®Êt c¸t biÓn; nhãm ®Êt phÌn trung b×nh;

nhãm ®Êt mÆn, ®Êt phï sa óng n−íc; ®Êt lÇy vµ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô

cã ®Õn 70.220 ha, chiÕm 41,6% diÖn tÝch ®Êt b»ng, ®©y lµ nh÷ng lo¹i ®Êt cÇn ®−îc

c¶i t¹o, ®iÒu nµy còng cho thÊy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c©y l−¬ng thùc trong vïng rÊt

h¹n chÕ.

DiÖn tÝch ®Êt ®åi nói cã 3.400.249 ha (kÓ c¶ ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸), chiÕm

92,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng, ®iÒu nµy còng cho thÊy ®©y lµ vïng cã lîi thÕ

ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y dµi ngµy, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c©y trång cã gi¸ trÞ hµng ho¸ cao

nh− cµ phª, cao su. Tuy nhiªn, so víi nhiÒu vïng kh¸c diÖn tÝch ®Êt ph©n bè ë ®é

dèc <150

kh«ng nhiÒu, chØ cã 384.090 ha, trong nµy cã 152.530 ha cã tÇng dµy trªn

100 cm ®−îc coi lµ rÊt thÝch hîp víi trång c©y dµi ngµy, diÖn tÝch ®Êt cã tÇng trung

b×nh 50 - 100 cm cã 191.738 ha vµ ®Êt cã tÇng máng 39.822 ha. DiÖn tÝch ®©t dèc

15 - 250

cã 618.143 ha, trong ®ã tÇng dµy trªn 100 cm cã 329.299 ha, ®©y lµ nh÷ng

diÖn tÝch cã thÓ ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶, chÌ, quÕ, nh·n kÕt hîp c©y l©m

nghiÖp, ®Êt tÇng dµy trung b×nh 50 - 100 cm cã 170.284 ha vµ ®Êt tÇng máng nhá

h¬n 50 cm cã 118.560 ha. DiÖn tÝch ®Êt ph©n bè ë ®é dèc lín h¬n 250

cã ®Õn

2.373.827 ha, chiÕm 69% diÖn tÝch ®Êt dèc. Víi nh÷ng diÖn tÝch nµy chØ cã thÓ ph¸t

triÓn nghÒ rõng. Tuy nhiªn, do cã nh÷ng ®Æc tr−ng «n ®íi nªn cã thÓ ph¸t triÓn mét

sè c©y ®Æc s¶n quý hiÕm, mÆt kh¸c ®©y lµ n¬i sinh sèng cña mét bé phËn d©n téc Ýt

ng−êi. Do vËy, cã thÓ khai th¸c nh÷ng diÖn tÝch ®Êt tÇng dµy, Ýt dèc ®Ó trång c¸c lo¹i

c©y hµng n¨m nh− ng«, s¾n, ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc trong néi vïng.

9

B¶ng 1. DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt khu vùc biªn giíi phÝa t©y

tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum

Tªn ®Êt

DiÖn tÝch

(ha)

Tû lÖ (%)

Thanh Ho¸

NghÖ An

Hµ TÜnh

Qu¶ng

B×nh

Qu¶ng TrÞ

Thõa Thiªn

HuÕ

Qu¶ng

nam

Kon Tum

. Nhãm ®Êt c¸t 23256 0.63 23256

II. Nhãm ®Êt

mÆn 5671 0.15 5671

III. Nhãm ®Êt

phÌn 5586 0.15 5586

IV. Nhãm ®Êt

phï sa 103187 2.80 913 33445 32530 27463 3531 5305

V. Nhãm ®Êt lÇy

vµ than bïn 802 0.02 802

VI. Nhãm ®Êt

x¸m b¹c mµu 38382 1.04 6734 340 1687 6130 19643 3848

VII. Nhãm ®Êt

®á vµng 2645751 71.91 282905 746595 214387 433306 218842 111673 291476 346567

VIII. Nhãm ®Êt

mïn vµng ®á

trªn nói

434250 11.80 52002 181930 25824 10180 10788 7946 39221 106359

IX. Nhãm ®Êt

mïn trªn nói

cao

7260 0.20 1674 5586

X. §Êt thung

lòng do s¶n

phÈm dèc tô

35603 0.97 13145 7418 14423 617

XI. Nhãm ®Êt

xãi mßn tr¬ sái

®¸

269020 7.31 85017 24926 7846 147438 1767 1474 552

Céng ®Êt 3568768 97.00 427571 1002055 289692 674255 234928 121093 350892 468282

Hå ao, s«ng

suèi 48706 1.32 8239 13294 4408 11953 2201 1286 3517 3808

Nói ®¸ 61794 1.68 6948 11275 85 42198 275 523 490

Tæng diÖn tÝch tù

nhiªn 3679268 100.00 442758 1026624 294185 728406 237404 122902 354899 472090

I

2. Tµi nguyªn n−íc

Tµi nguyªn n−íc trong khu vùc nghiªn cøu ®−îc ph©n thµnh hai nhãm lµ

n−íc mÆt vµ n−íc d−íi ®Êt.

2.1. Tµi nguyªn n−íc mÆt

N−íc mÆt trong khu vùc nghiªn cøu tËp trung chñ yÕu vµo hai lo¹i h×nh chÝnh

lµ n−íc m−a vµ dßng ch¶y mÆt. L−îng m−a b×nh qu©n 1800-3000mm/n¨m, lín h¬n

l−îng m−a b×nh qu©n c¶ n−íc lµ 1975 mm/n¨m. L−¬ng m−a ph©n bè kh«ng ®ång

®Òu, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu vµo mét sè khu vùc nhÊt ®Þnh vµ h×nh thµnh nh÷ng

t©m m−a lín ë d¶i B¹ch M·, H−¬ng Khª, Bè Tr¹ch. Trong khi ®ã, mét sè vïng kh¸c

l−îng m−a rÊt thÊp, vÝ dô nh− ë T−¬ng D−¬ng l−îng m−a trung b×nh chØ cã

1200mm/n¨m. Ngoµi ra, l−îng m−a biÕn ®éng m¹nh theo thêi gian trong n¨m. Tõ

th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu ë c¸c huyÖn tõ Thanh Hãa ®Õn

10

Thõa Thiªn HuÕ. Trong khi ®ã c¸c huyÖn cßn l¹i ë phÝa nam ®Ìo H¶i V©n, mïa m−a

tËp trung trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12.

Dßng ch¶y trong khu vùc nghiªn cøu bÞ chi phèi chñ yÕu bëi 7 hÖ thèng

s«ng lín: hÖ thèng S«ng M·, hÖ thèng S«ng C¶, hÖ thèng S«ng Gianh, hÖ thèng

S«ng H−¬ng, hÖ thèng S«ng BÕn H¶i, hÖ thèng S«ng Thu Bån, hÖ thèng S«ng

Dakbla. MËt ®é s«ng ngßi biÕn thiªn tõ 0,43-1,69km/km2

. B×nh qu©n 20 km bê biÓn

cã mét cöa s«ng.

§Æc ®iÓm chung cña hÖ thèng s«ng trong khu vùc nghiªn cøu lµ ng¾n, dèc vµ

®Òu b¾t nguån tõ d·y Tr−êng S¬n, ®æ ra biÓn §«ng. L−îng dßng ch¶y n¨m vµ hÖ sè

dßng ch¶y khu vùc nghiªn cøu ®Òu lín, m« dul dßng ch¶y M0=19,0-72,7l/skm2

.

PhÇn lín c¸c cöa s«ng ®Òu bÞ c¸c cån c¸t ch¹y song song víi bê biÓn ch¾n l¹i. Do

®ã, vµo mïa lò n−íc khã tiªu tho¸t vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ngËp

óng.

TiÒm n¨ng thuû n¨ng cña c¸c s«ng ngßi trong vïng lµ rÊt lín. Chóng cã thÓ

cung cÊp nguån ®iÖn n¨ng lªn ®Õn 24,308 tû kwh vµ t¹o c¸c hå chøa lín phôc vô

ph¸t triÓn t−íi tiªu, gãp phÇn ®iÒu hßa, c©n b»ng n−íc gi÷a c¸c mïa trong n¨m.

2.2. Tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt

C¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y chñ yÕu cã diÖn tÝch lµ ®åi, nói ph¸t triÓn trªn

c¸c thµnh t¹o ®¸ gèc kh¸c nhau nªn nguån n−íc d−íi ®Êt chñ yªu thuéc nhãm n−íc

n−íc khe nøt vµ n−íc lç hæng.

N−íc khe nøt trong khu vùc nghiªn cøu kh«ng n»m trong mét hÖ thèng thñy

lùc liªn tôc mµ n»m trong c¸c bån, c¸c khèi ®¸ nøt nÎ, c¸ch biÖt víi nhau. MÆt

g−¬ng n−íc ngÇm cã d¹ng bËc thang. §é s©u mùc n−íc ngÇm th−êng gÆp tõ 2-10m

hay s©u h¬n n÷a. PhÇn lín c¸c tÇng chøa n−íc khe nøt lµ c¸c tÇng kh«ng ¸p, song

®«i khi n−íc trë nªn cã tÝnh ¸p lùc côc bé do bÞ phñ ë trªn c¸c líp sÐt hay thÊu kÝnh

sÐt hoÆc ®¸ nguyªn khèi dµy c¸ch n−íc. Nguån cung cÊp cho n−íc khe nøt chñ yÕu

lµ n−íc m−a vµ n−íc thÊm xuyªn tõ c¸c tÇng n−íc lç hæng n»m trªn. MiÒn tho¸t

n−íc n»m trïng víi hÖ thèng s«ng suèi vµ ranh giíi gi÷a c¸c ®Þa tÇng ®¸ gèc vµ c¸c

trÇm tÝch bë rêi §Ö Tø. §éng th¸i cña n−íc khe nøt lµ ®éng th¸i biÕn ®æi theo mïa,

cã sù lÖch pha gi÷a l−îng m−a, l−îng dßng mÆt víi ®é cao mùc n−íc ngÇm.

ChÊt l−îng n−íc khe nøt thuéc lo¹i siªu nh¹t (M<0,1 g/l) vµ lo¹i nh¹t (M=

0,1- 0,5g/l), phï hîp víi tiªu chuÈn n−íc uèng. MÆt kh¸c, do ®Þa h×nh t−¬ng ®èi dèc,

líp phñ phong hãa cã tÝnh thÊm yÕu nªn kh¶ n¨ng tù b¶o vÖ, chèng « nhiÔm cña c¸c

tÇng chøa n−íc lµ kh¸ cao.

N−íc lç hæng chØ ph©n bè trong mét sè huyÖn thuéc ph¹m vi tØnh Qu¶ng

B×nh nh− huyÖn Bè Tr¹ch, Qu¶ng Ninh vµ LÖ Thñy. Ngoµi ra, mét sè huyÖn cã c¸c

11