Đánh giá sự thay đổi psa và testosterone ở bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt điều trị bằng đồng vận

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

CHÂU HẢI TÂN

ĐÁNH GIÁ SỰ THAY ĐỔI PSA VÀ TESTOSTERONE

Ở BỆNH NHÂN UNG THƢ TUYẾN TIỀN LIỆT

ĐIỀU TRỊ BẰNG ĐỒNG VẬN LHRH

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP BÁC SĨ NỘI TRÚ

Thành phố Hồ Chí Minh – 2017

.

.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

CHÂU HẢI TÂN

ĐÁNH GIÁ SỰ THAY ĐỔI PSA VÀ TESTOSTERONE

Ở BỆNH NHÂN UNG THƢ TUYẾN TIỀN LIỆT

ĐIỀU TRỊ BẰNG ĐỒNG VẬN LHRH

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP BÁC SĨ NỘI TRÚ

Chuyên ngành : Ngoại – Tiết niệu

Mã số : NT 62 72 07 15

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. NGÔ XUÂN THÁI

PGS.TS. NGUYỄN TUẤN VINH

Thành phố Hồ Chí Minh – 2017

.

.

LỜI CAM ĐOAN

“Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số

liệu và kết quả trong luận văn là trung thực và chƣa ai công bố trong bất kỳ một

công trình nào khác.”

Thành phố Hồ Chí Minh tháng 8 năm 2017

Tác giả

Châu Hải Tân

.

.

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

LỜI CAM ĐOAN

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC THUẬT NGỮ ANH -VIỆT

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

DANH MỤC CÁC HÌNH

ĐẶT VẤN ĐỀ........................................................................................................1

CHƢƠNG 1: TỐNG QUAN TÀI LIỆU................................................................5

1.1. Giải phẫu học tuyến tiền liệt......................................................................5

1.1.1 Giải phẫu học đại thể tuyến tiền liệt ....................................................5

1.1.2 Giải phẫu phân vùng tuyến tiền liệt.....................................................6

1.2. Ung thƣ tuyền tiền liệt ...............................................................................7

1.2.1 Giải phẫu bệnh lý.................................................................................7

1.2.2 Chẩn đoán ung thƣ tuyến tiền liệt........................................................7

1.2.3 Phân loại giai đoạn ung thƣ tuyến tiền liệt theo TNM ......................14

1.2.4 Phân nhóm nguy cơ tái phát sinh hóa trong ung thƣ tuyến tiền liệt..16

1.2.5 Điều trị ung thƣ tuyến tiền liệt...........................................................18

CHƢƠNG 2..........................................................................................................35

ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........................................35

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu ..............................................................................35

2.1.1. Dân số mục tiêu .................................................................................35

2.1.2. Dân số chọn mẫu................................................................................35

.

.

2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .........................................................................35

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu ...........................................................................35

2.2.2. Tiêu chuẩn chọn mẫu.........................................................................35

2.2.3. Cỡ mẫu...............................................................................................36

2.2.4. Thời gian lấy mẫu ..............................................................................36

2.2.5. Liệt kê và định nghĩa các biến số khảo sát ........................................37

2.2.6. Phƣơng pháp thu thập số liệu.............................................................39

2.3. Kiểm soát sai lệch thông tin.....................................................................39

2.4. Vấn đề y đức ............................................................................................39

2.5. Xử lý số liệu.............................................................................................40

CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ......................................................................................41

3.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của bệnh nhân ung thƣ tuyến tiền liệt

điều trị đồng vận LHRH ..........................................................................41

3.1.1. Tuổi và phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi.......................................41

3.1.2. Lý do nhập viện .................................................................................42

3.1.3. Thăm khám trực tràng........................................................................43

3.1.4. Xét nghiệm PSA huyết thanh ............................................................44

3.1.5. Giải phẫu bệnh ...................................................................................44

3.1.6. Giai đoạn TNM..................................................................................45

3.1.7. Phân nhóm nguy cơ ...........................................................................47

3.2. Sự thay đổi testosterone và PSA ở bệnh nhân ung thƣ tuyến tiền liệt điều

trị đồng vận LHRH ..................................................................................48

3.2.1. Đặc điểm bệnh nhân ung thƣ tuyến tiền liệt điều trị triptoreline.......49

3.2.2. Sự thay đổi testosterone ở bệnh nhân ung thƣ tuyến tiền liệt điều trị

triptoreline..........................................................................................51

.

.

3.2.3. Sự thay đổi PSA ở bệnh nhân ung thƣ TTL điều trị triptoreline.......54

3.2.4. Đặc điểm bệnh nhân ung thƣ tuyến tiền liệt điều trị gosereline........55

3.2.5. Sự thay đổi testosterone huyết thanh ở bệnh nhân ung thƣ tuyến tiền

liệt điều trị gosereline ........................................................................57

3.2.6. Sự thay đổi PSA huyết thanh ở bệnh nhân ung thƣ tuyến tiền liệt điều

trị gosereline.......................................................................................58

CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN...................................................................................61

4.1. Bàn luận về đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng.....................................61

4.1.1. Tuổi....................................................................................................61

4.1.2. Đặc điểm lâm sàng.............................................................................62

4.1.3. Chỉ số PSA huyết thanh.....................................................................63

4.1.4. Giải phẫu bệnh ...................................................................................65

4.1.5. Giai đoạn bệnh và phân nhóm nguy cơ .............................................67

4.2. Bàn luận sự thay đổi testosterone và PSA ở bệnh nhân ung thƣ tuyến tiền

liệt điều trị đồng vận LHRH ....................................................................70

4.2.1. Tƣơng quan về đặc điểm giữa nhóm BN điều trị triptoreline và nhóm

BN điều trị gosereline ........................................................................71

4.2.2. Sự thay đổi testosterone giữa nhóm bệnh nhân điều trị triptoreline và

nhóm bệnh nhân điều trị gosereline...................................................72

4.2.3. Sự thay đổi PSA và thời gian theo dõi đạt PSA nadir giữa nhóm bệnh

nhân điều trị triptoreline và nhóm BN điều trị gosereline.................77

KẾT LUẬN..........................................................................................................85

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................1

PHỤ LỤC 1: Bệnh án nghiên cứu

PHỤ LỤC 2: Danh sách bệnh nhân

.

.

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ

BN Bệnh nhân

BNĐTG Bệnh nhân điều trị gosereline

BNĐTT Bệnh nhân điều trị triptoreline

CĐNS Cắt đốt nội soi

TTL Tuyến tiền liệt

.

.

DANH MỤC THUẬT NGỮ ANH -VIỆT

TIẾNG ANH

VIẾT

TẮT

TIẾNG VIỆT

Androgen deprivation therapy ADT Liệu pháp triệt androgen

Atypical small acinar

proliferation

ASAP

Tăng sinh dạng nang nhỏ không

điển hình

Complete androgen blockage CAB

Liệu pháp ức chế androgen hoàn

toàn

Castration- resistant prostate

cancer

CRPC

Ung thƣ tuyến tiền liệt kháng cắt

tinh hoàn

Computed tomography scan

CT

Scan

Chụp cắt lớp vi tính

Digital rectal examination DRE

Thăm khám trực tràng bằng ngón

tay

European Association of

Urology

EAU Hiệp hội Tiết Niệu học châu Âu

Follicle-stimulating hormone FSH Hormon kích thích nang trứng

Food and Drug Administration FDA

Cục quản lý thực phẩm và dƣợc

phẩm Hoa Kỳ

Hormon sensitive prostate

cancer

HSPC

Ung thƣ tuyến tiền liệt còn nhạy

nội tiết tố

.

.

Luteinizing hormone LH Hormon kích thích hoàng thể

Lutenizing hormone-releasing

hormone

LHRH

Hormon giải phóng hormon hoàng

thể

Maximal androgen blockage MAB Liệu pháp ức chế androgen tối đa

Magnetic resonance imaging MRI Chụp cộng hƣởng từ

National Comprehensive

Cancer Network

NCCN

Mạng lƣới ung thƣ toàn diện quốc

gia Hoa Kỳ

Prostate specific antigen PSA Kháng nguyên đặc hiệu TTL

Prostatic intra-epithelial

neoplasm

PIN Tân sinh trong biểu mô tuyến

Prostate specific antigen

density

PSAD Tỷ trọng PSA

Prostate specific antigen

doubling time

PSADT Thời gian nhân đôi PSA

Transrectal ultrasound TRUS Siêu âm qua ngã trực tràng

Vietnam Urology-Nephrology

Association

VUNA

Hội Tiết Niệu – Thận học Việt

Nam

.

.

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1. 1. Nguy cơ ung thƣ TTL liên quan đến chỉ số PSA thấp. ........................9

Bảng 1. 2. Biến chứng sinh thiết TTL..................................................................11

Bảng 1. 3. Phân loại TNM cho ung thƣ TTL theo AJCC 2012 ...........................14

Bảng 1. 4. Phân nhóm nguy cơ ung thƣ TTL theo D’Amico 1998. ....................16

Bảng 1. 5. Phân nhóm nguy cơ ung thƣ TTL theo Hội Tiết Niệu Học Châu Âu

(EAU) 2017........................................................................................16

Bảng 1.6. Phân nhóm nguy cơ ung thƣ TTL theo mạng lƣới ung thƣ quốc gia

Hoa Kỳ (NCCN) 2016 .......................................................................17

Bảng 2.7. Các biến số về đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng............................... 37

Bảng 2.8. Các biến số về testostrone và PSA khi điều trị đồng vận LHRH........38

Bảng 3.9. Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi .....................................................41

Bảng 3.10. Lý do nhập viện .................................................................................43

Bảng 3.11. Kết quả thăm khám trực tràng ...........................................................43

Bảng 3.12. Đặc điểm PSA huyết thanh................................................................44

Bảng 3.13. Các phƣơng pháp sinh thiết tuyến tiền liệt........................................45

Bảng 3.14. Đặc điểm điểm số Gleason ................................................................45

Bảng 3.15. Đặc điểm giai đoạn cT.......................................................................46

Bảng 3.16. Đặc điểm giai đoạn cN ......................................................................46

Bảng 3.17. Đặc điểm giai đoạn cM......................................................................47

Bảng 3.18. Phân nhóm nguy cơ ung thƣ TTL .....................................................48

Bảng 3.19. Các phƣơng pháp điều trị nội tiết ......................................................48

Bảng 3.20.Chỉ số PSA huyết thanh và điểm số Gleason của BN ung thƣ TTL

điều trị triptoreline .............................................................................50

.

.

Bảng 3.21. Giai đoạn TNM và phân nhóm nguy cơ của BN ung thƣ TTL điều trị

triptoreline..........................................................................................51

Bảng 3.22. Chỉ số PSA huyết thanh và điểm số Gleason của BN ung thƣ TTL

điều trị gosereline...............................................................................56

Bảng 3.23. Giai đoạn TNM và Phân nhóm nguy cơ của BN ung thƣ TTL điều trị

gosereline ...........................................................................................56

Bảng 4.24. Tuổi BN khi chẩn đoán ung thƣ TTL..........................................62

Bảng 4.25. Lý do nhập viện .................................................................................62

Bảng 4.26. Tƣơng quan về đặc điểm giữa nhóm BN điều trị triptoreline và nhóm

BN điều trị gosereline ........................................................................71

Bảng 4.27. Đặc điểm testosterone huyết thanh ở BN ung thƣ TTL sau 1 tháng

điều trị của chúng tôi so với tác giả Thiery Lebret............................74

Bảng 4.28.Tƣơng quan testosterone huyết thanh tại thời điểm 6 tháng giữa nhóm

BN điều trị triptoreline và nhóm BN điều trị gosereline ...................75

Bảng 4.29. Tỉ lệ testosterone huyết thanh đạt mức cắt tinh hoàn của chúng tôi so

với các tác giả khác trên thế giới .......................................................77

Bảng 4.30. Tƣơng quan chỉ số PSA huyết thanh tại các thời điểm điều trị giữa

nhóm BN điều trị triptoreline và nhóm BN điều trị gosereline.........78

Bảng 4.31. Tƣơng quan tỉ lệ PSA nadir < 0,2 ng/ml giữa nhóm BN điều trị

triptoreline và nhóm BN điều trị gosereline ......................................80

Bảng 4.32. Giá trị PSA nadir trung bình và tỉ lệ PSA nadir < 0,2 ng/ml ............81

Bảng 4.33. Tƣơng quan thời gian đạt PSA nadir giữa nhóm BN điều trị

triptoreline và nhóm BN điều trị gosereline ......................................82

Bảng 4.34. Thời gian trung bình đạt PSA nadir...................................................84

.

.

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3. 1. Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi ................................................42

Biểu đồ 3. 2. Tỉ lệ % các thuốc đƣợc sử dụng trong điều trị đồng vận LHRH đơn

trị......................................................................................................49

Biểu đồ 3.3. Chỉ số testosterone huyết thanh trung bình của BN điều trị

triptoreline........................................................................................52

Biểu đồ 3. 4. Tỉ lệ chỉ số testosterone huyết thanh của BN điều trị triptoreline tại

thời điểm 1 tháng và 6 tháng ...........................................................53

Biểu đồ 3. 5. PSA huyết thanh trung bình của BN điều trị triptoreline tại các thời

điểm..................................................................................................54

Biểu đồ 3. 6. Tỉ lệ chỉ số PSA nadir của BN điều trị triptoreline ........................55

Biểu đồ 3. 7. Tỉ lệ chỉ số testosterone huyết thanh của BN điều trị gosereline tại

thời điểm 6 tháng .............................................................................58

Biểu đồ 3. 8. PSA huyết thanh trung bình của BN điều trị gosereline tại các thời

điểm..................................................................................................59

Biểu đồ 3. 9. Đặc điểm tỉ lệ chỉ số PSA nadir của BN điều trị gosereline. .........60

Biểu đồ 4.10. Đặc điểm PSA huyết thanh của BN ung thƣ TTL trong nghiên

cứu của chúng tôi và một số tác giả khác ..................................... 64

Biểu đồ 4. 11. Đặc điểm PSA huyết thanh trung bình của BN ung thƣ TTL trong

nghiên cứu của chúng tôi và một số tác giả khác ..........................65

Biểu đồ 4. 12. Đặc điểm điểm số Gleason của BN ung thƣ TTL trong nghiên cứu

của chúng tôi và một số tác giả khác .............................................67

Biểu đồ 4. 13. Đặc điểm tỉ lệ ung thƣ di căn hạch và di căn xƣơng của BN ung

thƣ TTL trong nghiên cứu của chúng tôi và một số tác giả khác....68

.

.