Đánh giá sự phát triển tinh thần - vận động của trẻ dưới 2 tuổi có mẹ được bổ sung vi chất dinh dưỡng trước và trong quá trình mang thai tại tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y - DƯỢC

HOÀNG THỊ HUẾ

ĐÁNH GIÁ SỰ PHÁT TRIỂN TINH THẦN - VẬN ĐỘNG

CỦA TRẺ DƯỚI 2 TUỔI CÓ MẸ ĐƯỢC BỔ SUNG VI CHẤT

DINH DƯỠNG TRƯỚC VÀ TRONG QUÁ TRÌNH MANG THAI

TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

THÁI NGUYÊN - NĂM 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y - DƯỢC

HOÀNG THỊ HUẾ

ĐÁNH GIÁ SỰ PHÁT TRIỂN TINH THẦN - VẬN ĐỘNG

CỦA TRẺ DƯỚI 2 TUỔI CÓ MẸ ĐƯỢC BỔ SUNG VI CHẤT

DINH DƯỠNG TRƯỚC VÀ TRONG QUÁ TRÌNH MANG THAI

TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành : Nhi khoa

Mã số : 62720135

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. GS. TS. Nguyễn Văn Sơn

2. TS. Nguyễn Hồng Phương

THÁI NGUYÊN - NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tôi xin đảm bảo những số liệu và kết

quả trong luận án này là trung thực, khách quan và chưa có ai công bố trong bất kỳ

một công trình nghiên cứu nào khác.

TÁC GIẢ

Hoàng Thị Huế

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập nghiên cứu để hoàn thành luận án tôi đã nhận

được nhiều ý kiến đóng góp quý báu và sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô, các

bạn bè đồng nghiệp và các cơ quan liên quan.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, bộ phận Sau đại học, cùng các

Phòng, Ban của Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi và

giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới GS.TS Nguyễn Văn Sơn, TS Nguyễn

Hồng Phương, những người Thầy đã dành nhiều thời gian hướng dẫn, tận tình chỉ

bảo và định hướng cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành Luận án.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Tập thể các thầy, các cô Bộ môn Nhi Trường Đại

học Y - Dược Thái Nguyên, khoa Nhi Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên

đã trang bị cho tôi nhiều kiến thức quý báu và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong

suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

Tôi xin chân thành cám ơn Ban quản lý và các cán bộ dự án Emory - Đại

học Y Dược Thái Nguyên, đã sát cánh bên tôi, đồng kham cộng khổ giúp đỡ tôi

thực hiện đề tài nghiên cứu.

Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với bạn bè, đồng nghiệp và gia đình

đã luôn giúp đỡ, động viên, khích lệ, chia sẻ khó khăn trong thời gian tôi học tập để

hoàn thành được khóa học.

Một lần nữa tôi xin được trân trọng cảm ơn.

Tác giả: Hoàng Thị Huế

NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

AA Axít arachidonic

BSID-III Bayley Scale of Infant Development-III

(Thang đo phát triển ở trẻ em phiên bản 3)

CES-D Center for Epidemioligic Studies - Depression Scale

(Thang đánh giá trầm cảm)

DHA Axit docosahexaeonic

FA Folic Acide (Axit folic)

FANTA Food and Nutrition Technical Assitance

(Hỗ trợ kỹ thuật thực phẩm và dinh dưỡng)

IFA Iron + Folic Acide (Sắt + Axit folic)

LBW Low Birth Weight (Nhẹ cân khi sinh)

MM Multiple Micronutrient (Đa vi chất dinh dưỡng)

MDI Mental development index (Thang điểm trí tuệ)

NCS Nghiên cứu sinh

NKHHCT Nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính

IQ Intelligence Quotient (Thương số thông minh)

RTCCD Research and training centre for community development

(Trung tâm nghiên cứu và phát triển cộng đồng)

SES Socioeconomic status (Tình trạng kinh tế xã hội)

TT-VĐ Tinh thần - vận động

TYT Trạm y tế

UNICEF United Nations International Children's Emergency Fund

(Quỹ nhi đồng liên hiệp quốc)

USAID United States Agency for International Development

(Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ)

YTTB Y tế thôn bản

TCYTTG Tổ chức y tế thế giới

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ.............................................................................................................................................................................................. 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU...................................................................................................................... 3

1.1. Khái niệm về sự phát triển và các giai đoạn phát triển........................................................................... 3

1.1.1. Khái niệm về sự phát triển của trẻ...................................................................................................................... 3

1.1.2. Các giai đoạn phát triển................................................................................................................................................. 3

1.2. Nghiên cứu sự phát triển tâm thần - vận động của trẻ trong 2 năm đầu đời.................... 4

1.2.1. Tầm quan trọng của nghiên cứu sự phát triển trẻ giai đoạn trước 2 tuổi................... 4

1.2.2. Các lĩnh vực phát triển tâm thần - vận động của trẻ dưới 2 tuổi........................................6

1.3. Các phương pháp đánh giá sự phát triển tâm thần - vận động của trẻ................................12

1.3.1. Trắc nghiệm đánh giá sự phát triển Denver..........................................................................................13

1.3.2. Thang đánh giá sự phát triển của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ Bayley, phiên bản III

(Scales of Infant and Toddler Development III)...............................................................................................14

1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển tâm thần - vận động của trẻ ..................................17

1.4.1. Dinh dưỡng và sự phát triển tâm thần - vận động của trẻ.......................................................17

1.4.2. Tình trạng kinh tế xã hội............................................................................................................................................26

1.4.3. Giáo dục......................................................................................................................................................................................27

1.4.4. Bệnh tật........................................................................................................................................................................................30

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................33

2.1. Đối tượng nghiên cứu.............................................................................................................................................................33

2.1.1. Tóm tắt nghiên cứu mẹ................................................................................................................................................33

2.1.2. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu..............................................................................................................35

2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu.............................................................................................................................35

2.2.1. Thời gian nghiên cứu ....................................................................................................................................................35

2.2.2. Địa điểm nghiên cứu......................................................................................................................................................35

2.3. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................................................................................37

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu ........................................................................................................................................................37

2.3.2. Cỡ mẫu nghiên cứu .........................................................................................................................................................37

2.3.3. Kỹ thuật chọn mẫu...........................................................................................................................................................37

2.3.4. Chỉ tiêu nghiên cứu.........................................................................................................................................................40

2.3.5. Biến số, chỉ số nghiên cứu và công cụ đánh giá...............................................................................40

2.3.6. Phương pháp thu thập số liệu...............................................................................................................................48

2.3.7. Tổ chức nghiên cứu ........................................................................................................................................................49

2.3.8. Chuẩn bị và đào tạo cán bộ nghiên cứu.....................................................................................................50

2.3.9. Giám sát và khống chế sai số................................................................................................................................50

2.3.10. Xử lý và phân tích số liệu.....................................................................................................................................52

2.3.11. Tổ chức buổi nghiên cứu .......................................................................................................................................53

2.3.12. Đạo đức nghiên cứu ....................................................................................................................................................53

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU...............................................................................................................54

3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu.....................................................................................................54

3.2. Sự phát triển tâm thần - vận động của trẻ..........................................................................................................59

3.2.1. Sự phát triển tâm thần - vận động của trẻ lúc 12 tháng và 24 tháng............................59

3.2.2. Sự phát triển tâm thần - vận động giữa các nhóm bổ sung vi chất dinh dưỡng.............70

3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển tâm thần - vận động của trẻ ..................................72

3.3.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển vận động của trẻ......................................................73

3.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức của trẻ....................................................78

3.3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ.....................................................83

CHƯƠNG IV: BÀN LUẬN.....................................................................................................................................................88

4.1. Sự phát triển tâm thần - vận động của trẻ..........................................................................................................88

4.1.1. Sự phát triển vận động của trẻ.............................................................................................................................88

4.1.2. Sự phát triển về nhận thức...........................................................................................................................................91

4.1.3. Sự phát triển về ngôn ngữ............................................................................................................................................94

4.1.4. Sự phát triển tâm thần - vận động giữa các nhóm có mẹ được bổ sung vi chất

dinh dưỡng trước mang thai....................................................................................................................................................99

4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển tâm thần - vận động của trẻ ...............................101

4.2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển vận động của trẻ...................................................101

4.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức của trẻ.................................................107

4.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ..................................................112

TÍNH MỚI VÀ HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI..........................................................................................................120

KẾT LUẬN..............................................................................................................................................................................................121

KHUYẾN NGHỊ................................................................................................................................................................................124

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

DANH SÁCH BẢNG

Bảng 2.1. Phân nhóm nghiên cứu mẹ................................................................................................................................34

Bảng 2.2. Chi tiết các nội dung thu thập số liệu trong quá trình theo dõi trẻ ..........................48

Bảng 3.1. Các đặc điểm chung của mẹ ............................................................................................................................54

Bảng 3.2. Đặc điểm của mẹ giữa các nhóm nghiên cứu................................................................................55

Bảng 3.3. Đặc điểm của trẻ ..........................................................................................................................................................56

Bảng 3.4. Đặc điểm của trẻ giữa các nhóm nghiên cứu.................................................................................57

Bảng 3.5. Đặc điểm môi trường hộ gia đình..............................................................................................................58

Bảng 3.6. Đặc điểm của môi trường hộ gia đình giữa các nhóm nghiên cứu..........................58

Bảng 3.7. Tỷ lệ trẻ đạt được các kỹ năng vận động thô lúc 12 và 24 tháng theo giới.....................59

Bảng 3.8. Tỷ lệ trẻ đạt được các kỹ năng vận động tinh tại lúc 12 và 24 tháng theo giới.......60

Bảng 3.9. Tỷ lệ trẻ đạt được các kỹ năng nhận thức lúc 12 và 24 tháng theo giới.....................61

Bảng 3.10. Tỷ lệ trẻ đạt được các kỹ năng giao tiếp cảm nhận lúc12 và 24 tháng theo giới....62

Bảng 3.11. Tỷ lệ trẻ đạt được các kỹ năng giao tiếp diễn đạt lúc 12 và 24 tháng theo giới.......63

Bảng 3.12. Bảng điểm tổng hợp Bayley các chỉ số phát triển của trẻ lúc 12 tháng..........64

Bảng 3.13. Bảng điểm tổng hợp Bayley các chỉ số phát triển của trẻ lúc 24 tháng..........65

Bảng 3.14. Điểm phát triển giữa các nhóm bổ sung vi chất dinh dưỡng lúc 12 tháng......71

Bảng 3.15. Tỷ lệ phát triển mức độ cao giữa các nhóm bổ sung vi chất lúc 12 tháng.......71

Bảng 3.16. Điểm phát triển giữa các nhóm bổ sung vi chất dinh dưỡng lúc 24 tháng.....71

Bảng 3.17. Tỷ lệ phát triển mức độ cao giữa các nhóm bổ sung vi chất lúc 24 tháng.......72

Bảng 3.18. Các yếu tố về phía mẹ ảnh hưởng đến sự phát triển vận động của trẻ.............73

Bảng 3.19. Các yếu tố về phía trẻ ảnh hưởng đến sự phát triển vận động..................................74

Bảng 3.20. Tình trạng nuôi dưỡng ảnh hưởng đến sự phát triển vận động của trẻ........................75

Bảng 3.21. Môi trường hộ gia đình ảnh hưởng đến sự phát triển vận động của trẻ..........75

Bảng 3.22. Mô hình hồi quy các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển vận động của trẻ................76

Bảng 3.23. Các yếu tố của mẹ ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức của trẻ.....................78

Bảng 3.24. Các yếu tố về phía trẻ ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức................................79

Bảng 3.25. Ảnh hưởng của nuôi dưỡng đến sự phát triển nhận thức của trẻ...........................80

Bảng 3.26. Môi trường hộ gia đình ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức của trẻ....................80

Bảng 3.27. Mô hình hồi quy các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức của trẻ..............81

Bảng 3.28. Các yếu tố về phíamẹ ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ..............83

Bảng 3.29. Các yếu tố về phía trẻ ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ.................................84

Bảng 3.30. Tình trạng nuôi dưỡng ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ...........85

Bảng 3.31. Môi trường hộ gia đình ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ.........85

Bảng 3.32. Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ....................86

DANH SÁCH BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Sự phát triển TT - VĐ của trẻ thời điểm 12 tháng theo giới...................................64

Biểu đồ 3.2. Sự phát triển TT - VĐ của trẻ thời điểm 24 tháng theo giới...................................65

Biểu đồ 3.3. Mức độ phát triển kỹ năng vận động thô lúc 12 và 24 tháng.................................66

Biểu đồ 3.4. Mức độ phát triển kỹ năng vận động tinh lúc 12 và 24 tháng...............................67

Biểu đồ 3.5. Mức độ phát triển kỹ năng nhận thức lúc 12 và 24 tháng .........................................68

Biểu đồ 3.6. Mức độ phát triển kỹ năng giao tiếp cảm nhận lúc 12 và 24 tháng.................69

Biểu đồ 3.7. Mức độ phát triển kỹ năng giao tiếp diễn đạt lúc 12 và 24 tháng.....................70

DANH SÁCH HÌNH, SƠ ĐỒ

Hình 2.1. Bản đồ tỉnh Thái Nguyên và các huyện trong nghiên cứu................................................36

Sơ đồ 2.1. Địa điểm nghiên cứu..............................................................................................................................................36

Sơ đồ 2.2. Sơ đồ nghiên cứu.......................................................................................................................................................39

Sơ đồ 2.3. Cấu trúc và nội dung đánh giá của Bayley .....................................................................................42

Sơ đồ 3.1. Ảnh hưởng của bổ sung đa vi chất dinh dưỡng đến phát triển vận động của trẻ.......77

Sơ đồ 3.2. Ảnh hưởng của bổ sung đa vi chất dinh dưỡng đến phát triển nhận thức của trẻ.......82

Sơ đồ 3.3. Ảnh hưởng của bổ sung đa vi chất dinh dưỡng đến phát triển ngôn ngữ của trẻ......87

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trẻ em là một cơ thể đang tăng trưởng và phát triển [7],[13]. Sự phát triển tinh

thần - vận động (TT - VĐ) của trẻ gắn liền với sự trưởng thành của hệ thần kinh. Khoa

học đã chứng minh rằng “thiên tài” không phải dựa vào yếu tố di truyền hay “trời

phú”. Mỗi đứa trẻ sinh ra đều có 100 tỷ tế bào thần kinh, do đó tiềm năng trí tuệ là như

nhau [76], nhưng cơ hội tạo nên sự khác biệt đầu tiên của cuộc đời lại phụ thuộc vào

sự phát triển trí não và quá trình liên kết các tế bào não [168].

Các nhà Nhi khoa, Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc và Tổ chức Y tế Thế giới

(WHO) đều lưu ý, nhấn mạnh 1000 ngày đầu đời, tính từ khi thụ thai đến khi được

tròn hai tuổi, là giai đoạn tối quan trọng, là những ngày vàng quyết định phần còn lại

của cuộc đời trẻ, cũng như sự phát triển TT-VĐ của trẻ. Người ta ước tính hằng năm

có hơn 200 triệu trẻ em dưới 5 tuổi ở các nước đang phát triển không đạt được tiềm

năng phát triển của chúng do nhiều yếu tố ảnh hưởng như chế độ dinh dưỡng của

người mẹ trước và trong quá trình mang thai, dinh dưỡng cho bà mẹ và trẻ sau sinh,

tuổi thai, cân nặng khi sinh, thời gian bú mẹ, suy dinh dưỡng, bệnh nhiễm trùng; các

tình trạng kinh tế xã hội như nghèo, bạo lực, giáo dục của cha mẹ và ảnh hưởng của

tiếp xúc với môi trường [15], [68], [160].

Nhiều nghiên cứu đa trung tâm quốc tế cho thấy rằng, trẻ bị suy dinh dưỡng, trẻ

bị còi cọc trong khoảng 1000 ngày vàng dù có được điều trị tích cực, đúng đắn cũng

không thể hồi phục hoàn toàn những di chứng thể chất và tinh thần [75], [160].

Hội nghị về chậm phát triển trí tuệ tại Montreal đã công bố tuyên ngôn về tàn tật

trí tuệ cho thấy, tiếp sau yếu tố không cải tạo được là di truyền, thì suy dinh dưỡng,

đặc biệt trong 1000 ngày vàng là nguyên nhân hàng đầu gây chậm phát triển tinh thần

[93]. Trẻ bị thấp còi trước 2 tuổi có nhận thức kém hơn và kết quả học tập cũng kém

hơn trẻ không bị thấp còi ở mức độ cá nhân, gia đình và cộng đồng. Nghiên cứu theo

dõi dọc cho trẻ em ở Brazil, Guatamala, Ấn Độ, Philippine và Nam Phi cho thấy, có

mối liên quan giữa thấp còi với việc giảm sự giáo dục ở trường học. Những người lớn

đã từng bị thấp còi dưới 2 tuổi hoàn thành kém hơn gần một năm học và có tổng số

buổi học ít hơn những người không bị thấp còi, ngay cả khi được điều trị, sự phục hồi

tinh thần thường không được hoàn hảo [75], [156].

2

Vi chất dinh dưỡng là các chất mà cơ thể chúng ta chỉ cần với một lượng rất nhỏ

nhưng nếu thiếu sẽ gây nên những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe. Phụ nữ

mang thai và trẻ em dưới 5 là đối tượng có nguy cơ thiếu hụt các vi chất dinh dưỡng

cao nhất. Thiếu sắt, iốt, folate, vitamin A và kẽm là những tác nhân phổ biến dẫn đến

tăng trưởng kém, suy giảm trí tuệ, biến chứng chu sinh, tăng nguy cơ mắc bệnh và tử

vong. Hiện nay, trên thế giới có khoảng 2 tỷ người có nguy cơ thiếu đa vi chất, được

coi là “thiếu ăn tiềm tàng” ảnh hưởng tới sức khỏe và nguồn lực con người [21].

Tại Việt Nam, khẩu phần ăn của trẻ ở nông thôn chỉ đáp ứng khoảng 30-50% nhu

cầu protein động vật, vì thế tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng còn ở mức cao. Kết quả

điều tra về tình trạng thiếu đa vi chất dinh dưỡng ở trẻ nhỏ tại các vùng nông thôn Việt

Nam của tác giả Nguyễn Văn Nhiên và cộng sự cho thấy tỷ lệ thiếu kẽm, selen, magie

và đồng theo thứ tự là 86,9%, 62,3%, 51,9% và 1,7%. Tương tự, tỷ lệ thiếu máu là

55,6%, tỷ lệ thiếu vitamin A là 11,3% và thiếu đồng thời từ 2 vi chất trở lên là 79,4%

[154]. Trên thế giới và trong nước đã có nhiều tác giả tìm hiểu về vai trò, cũng như tác

động của dinh dưỡng và vi chất dinh dưỡng lên sự tăng trưởng của trẻ trong giai đoạn

1000 ngày vàng, tuy nhiên nghiên cứu về lĩnh vực phát triển TT-VĐ của trẻ trong giai

đoạn này còn hạn chế, đặc biệt nghiên cứu tác động của bổ sung vi chất dinh dưỡng

cho bà mẹ từ trước khi mang thai lên sức khỏe bà mẹ và sự phát triển của trẻ còn rất

khiêm tốn. Để tìm hiểu tác động của vi chất dinh dưỡng có ảnh hưởng như thế nào đến

sự phát triển TT – VĐ của trẻ, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Đánh giá sự

phát triển tinh thần vận động của trẻ dưới 2 tuổi có mẹ được bổ sung vi chất dinh

dưỡng trước và trong quá trình mang thai tại Thái Nguyên” với những mục tiêu sau:

1. Đánh giá sự phát triển tinh thần - vận động của trẻ dưới 2 tuổi có mẹ được

bổ sung vi chất dinh dưỡng trước và trong khi mang thai tại Thái Nguyên

2. Phân tích một số yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển tinh thần - vận động

của trẻ dưới 2 tuổi có mẹ được bổ sung vi chất dinh dưỡng

3

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Khái niệm về sự phát triển và các giai đoạn phát triển

1.1.1. Khái niệm về sự phát triển của trẻ

Trẻ em không phải là người lớn thu nhỏ lại mà là những người đang lớn và phát

triển. Vì vậy, tăng trưởng và phát triển là đặc điểm sinh học cơ bản của trẻ em. Các

nghiên cứu về tăng trưởng và phát triển được xem là nghiên cứu cơ bản của nhi khoa.

Tăng trưởng là sự tăng kích thước của cơ thể hoặc của bất kỳ một bộ phận nào trong

cơ thể, mang lại những thay đổi về tầm vóc và thành phần cơ thể. Phát triển là quá

trình biệt hoá về hình thái và chức năng của các tế bào, các mô, các bộ phận và hệ

thống trong cơ thể [13]. Hai khái niệm này có mối liên hệ hữu cơ mật thiết với nhau,

nên có thể dùng đan xen hoặc thay thế lẫn nhau. Phát triển là một quá trình liên tục bắt

đầu từ khi thụ thai, phát triển trong buồng tử cung của mẹ, tiếp tục diễn biến sau khi

lọt lòng đến tuổi trưởng thành. Trình tự phát triển đồng nhất ở mọi trẻ nhưng tốc độ

phát triển khác nhau giữa các trẻ. Phát triển có liên quan mật thiết đến sự trưởng thành

của hệ thần kinh. Đánh giá sự phát triển thần kinh của trẻ có khả năng dự đoán tương

lai vì quá trình phát triển và trưởng thành được diễn ra một cách liên tục sau khi lọt

lòng [7], [13]. Mỗi trẻ khi sinh ra đều mang sẵn trong mình những tính năng như

nhau,và sau khi sinh sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố bẩm sinh (các khả năng) và yếu tố

tiếp thu (các kích thích) chính là mối tương tác giữa trẻ với môi trường xung quanh nó

đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ.

1.1.2. Các giai đoạn phát triển

Sự phân chia các giai đoạn phát triển của trẻ là một thực tế khách quan và cần

thiết trong cách tiếp cận với trẻ em, vì mỗi thời kỳ có một số đặc điểm sinh lý, bệnh lý

và sự phát triển riêng. Dựa vào những đặc điểm sinh học, người ta phân chia các giai

đoạn phát triển của trẻ em thành 6 giai đoạn sau đây [13]:

Giai đoạn trong tử cung hay giai đoạn trước sinh: Giai đoạn này gồm phát triển

phôi và thai nhi.

Giai đoạn sơ sinh từ khi sinh đến 28 ngày gồm: giai đoạn chu sinh (thai 28 tuần

đến 7 ngày sau sinh),sơ sinh sớm (dưới 7 ngày) và sơ sinh muộn (từ 7-28 ngày)

Giai đoạn trẻ bú mẹ hay nhũ nhi: từ 29 ngày đến 2 tuổi

4

Giai đoạn tiền học đường: từ 3-5 tuổi

Giai đoạn học đường hoặc tuổi thiếu nhi/nhi đồng: từ 6 đến 11 tuổi

Giai đoạn dậy thì và vị thành niên: từ 12 – 18/19 tuổi

Tiềm năng phát triển của mỗi cá thể chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố như: di

truyền, môi trường, dinh dưỡng và giáo dục. Nhưng tác động của các yếu tố đó khác

nhau tùy theo giai đoạn phát triển của trẻ em. Giai đoạn 1000 ngày đầu đời tính từ khi

thụ thai đến tròn 2 tuổi, là giai đoạn cửa sổ, giai đoạn nhạy cảm nhất với các tác động

của dinh dưỡng, môi trường. Đồng thời đây cũng là thời kỳ có một không hai để cải

thiện tình trạng tăng trưởng và phát triển của trẻ, giúp cho trẻ phát huy tối đa tiềm

năng di truyền để đạt được sự phát triển tối ưu [13], [85].

1.2. Nghiên cứu sự phát triển tâm thần - vận động của trẻ trong 2 năm đầu đời

1.2.1. Tầm quan trọng của nghiên cứu sự phát triển trẻ giai đoạn trước 2 tuổi

Cơ thể trẻ em là một cơ thể đang lớn, đang phát triển với một tốc độ rất cao trong

2 năm đầu tiên của cuộc sống. Trong đó não là một cỗ máy kỳ diệu và quan trọng nhất

cần được kích thích để phát triển hết khả năng [15]. Trẻ sau đẻ có khoảng 100 tỷ nơron

thần kinh, con số này sẽ không tăng thêm mà quan trọng hơn là mỗi noron chết đi sẽ

không được thay thế, và nếu bị tổn thương khó có khả năng phục hồi [3], [85], [125].

Sự phát triển của não không theo đường thẳng tuyến tính mà có những thời điểm quan

trọng – thời kỳ nhạy cảm, thời kỳ phát triển nhất, đó là thời kỳ “cửa sổ của các cơ hội

học” tốt nhất, để chuẩn bị cho những bước phát triển thăng hoa về sau. Giai đoạn 1000

ngày đầu đời được coi là thời kì vàng cho sự phát triển của trẻ. Đây cũng là thời điểm

can thiệp hiệu quả nhất giúp trẻ mạnh khỏe và phát triển toàn diện không chỉ trong

những năm đầu đời, mà còn tạo nền tảng vững chắc cho trẻ trong suốt cuộc đời [13].

Các nghiên cứu cho thấy rằng não phải nhận các tác nhân kích thích để hình thành các

mạng lưới trong các khu vực cụ thể của não ở một khoảng thời gian nhất định. Thời

gian hình thành những liên kết này khác nhau tùy trẻ và đối với các kỹ năng khác

nhau. Trẻ nào không nhận được các tác nhân kích thích thích hợp trong những khoảng

thời gian này có thể bị khiếm khuyết kỹ năng suốt đời. Tiến bộ mới trong khoa học

thần kinh đã cho phép chúng ta điều tra sự phát triển của cả hai lĩnh vực cấu trúc và

chức năng trong não trẻ. Sự khác biệt về tỷ lệ và mức độ trưởng thành của não có ảnh

hưởng đến hành vi thực hiện ngay cả trong giới hạn bình thường [22]. Tuổi thơ ấu là