Đánh Giá Rủi Ro Môi Trường Thông Qua Chỉ Số Tác Động Môi Trường Trong Canh Tác Cam Tại Huyện Cao Phong Tỉnh Hòa Bình

BỘ NÔNG NGHIÊP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN NGỌC BÌNH

ĐÁNH GIÁ RỦI RO MÔI TRƢỜNG DO THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT

THÔNG QUA CHỈ SỐ TÁC ĐỘNG MÔI TRƢỜNG TRONG CANH TÁC

CAM TẠI HUYỆN CAO PHONG, TỈNH HÒA BÌNH

Nghành: KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG

Mã số ngành: 60440301

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS NGUYỄN THỊ THANH AN

HÀ NỘI 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn

trung thực, khách quan và chƣa từng đƣợc sử dụng hoặc công bố trong bất kỳ

công trình nào khác. Các thông tin, số liệu trích dẫn trong luận văn đều đƣợc

ghi rõ nguồn gốc và đã đƣợc công bố theo quy định

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Ngọc Bình

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến

quý thầy, cô trong bộ môn Quản Lý Môi Trƣờng, quý thầy cô thuộc Trung

tâm Quan trắc môi trƣờng và Địa không gian khoa Quản lý tài nguyên rừng,

trƣờng Đại học Lâm Nghiệp đã quan tâm giúp đỡ chỉ bảo tận tình trong quá

trình thực hiện luận văn. Thông qua quá trình thực hiện luận văn tôi đã tiếp

thu đƣợc nhiều ý kiến đóng góp và nhận xét quý báu của thầy cô qua các

buổi bảo vệ đề cƣơng và báo cáo tiến độ thực hiện.

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến TS. Nguyễn Thị Thanh An đã

trực tiếp hƣớng dẫn, định hƣớng chuyên môn, quan tâm giúp đỡ tận tình và

tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất trong quá trình công tác cũng nhƣ thực hiện

luận văn.

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn sâu sắc đến gia đình đã tạo

mọi điều kiện tốt nhất để tôi có thể hoàn thành tốt mọi công việc trong quá

trình thực hiện luận án. Bên cạnh đó, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn của mình tới

bạn bè luôn quan tâm, chia sẻ, động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện

luận văn.

Mặc dù đã rất cố gắng trong quá trình thực hiện nhƣng luận văn không

thể tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả mong nhận đƣợc sự góp ý của quý

thầy, cô và bạn bè.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Tác giả luận văn

Nguyễn Ngọc Bình

iii

DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

CHỮ VIẾT TẮT Ý NGHĨA

ATTP ATTP

BNN Bộ Nông nghiệp

BNN&PTNT Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn

BVMT BVMT

BVTV Bảo vệ thực vật

EI Environnemental Impact - Chỉ số tác động

EIQ Environmental Impact Quotient - Chỉ số tác động môi

trƣờng

HACCP Hazard Analysis and Critical Control Point- Phân tích

rủi ro và các điểm kiểm soát tới giới hạn

HTX Hợp tác xã

IPM Quản lý dịch hại tổng hợp

ISO 22000 Hệ thống quản lý an toàn thực phẩm

KHCN&MT Khoa học công nghệ và môi trƣờng

QĐ Quyết định

QH Quốc hội

TB Trung bình

TT Thông tƣ

VietGAP Vietnamese Good Agricultural Practices

WHO World Health Organization - Tổ chức y tế thế giới

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN..................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN .........................................................................................................ii

DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT..............................................iii

MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1

Chƣơng 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU................................... 5

1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI......................................................... 5

1.1.1. Các khái niệm cơ bản......................................................................... 5

1.1.2. Cơ sở pháp lý của đề tài ..................................................................... 6

1.2. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KHÍ HẬU ĐẤT ĐAI ............................................... 7

1.2.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên ......................................................... 7

1.2.2. Khí hậu và thổ nhƣỡng ......................................................................... 8

1.2.3. Điều kiện kinh tế- xã hội. ..................................................................... 9

1.3. VẤN ĐỀ SỬ DỤNG THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT............................. 9

1.3.1. Một số khái niệm.................................................................................. 9

1.3.2. Phân loại thuốc BVTV ....................................................................... 11

1.4. LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN, TÌNH HÌNH SỬ DỤNG THUỐC BVTV

TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM........................................................... 14

1.4.1. Trên thế giới ..................................................................................... 14

1.4.2. Ở Việt Nam ........................................................................................ 16

1.5. ẢNH HƢỞNG CỦA THUỐC BVTV ĐẾN MÔI TRƢỜNG VÀ HỆ

SINH THÁI .................................................................................................. 19

1.5.1. Ảnh hƣởng tới môi trƣờng đất ............................................................ 20

1.5.2. Ô nhiễm môi trƣờng nƣớc .................................................................. 21

1.5.3. Ô nhiễm môi trƣờng không khí........................................................... 22

1.5.4. Ảnh hƣởng của hóa chất BVTV lên con ngƣời và động vật ................ 23

1.6. ĐẶC ĐIỂM CÂY CAM ................................................................................. 23

v

1.6.1. Đặc điểm sinh vật học của cây Cam ................................................... 23

1.6.2. Cách trồng và chăm sóc Cam.............................................................. 24

1.6.3. Sản xuất cam theo quy trình VietGAP ................................................ 26

1.7. CHỈ SỐ TÁC ĐỘNG MÔI TRƢỜNG EIQ ........................................... 29

Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG, PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...... 32

2.1. ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI, MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU.................................. 32

2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu ......................................................................... 32

2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 32

2.1.3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................... 32

2.2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ........................................................................... 33

2.3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................... 33

2.3.1. Phƣơng pháp thu thập số liệu thứ cấp ................................................. 33

2.3.2. Phƣơng pháp thu thập số liệu sơ cấp.................................................. 33

2.3.3. Phƣơng pháp lấy mẫu và phân tích đất ............................................... 34

2.3.4. Phƣơng pháp tính toán chỉ số tác động môi trƣờng (EIQ)................... 36

2.3.5. Phƣơng pháp phân tích thống kê......................................................... 42

Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN................................. 44

3.1. TÌNH HÌNH QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG THUỐC BVTV TẠI ĐỊA

PHƢƠNG..................................................................................................... 44

3.1.1. Thực trạng công tác quản lý thuốc BVTV trong canh tác Cam tại địa

phƣơng ......................................................................................................... 44

3.1.2. Thực trạng công tác sử dụng thuốc BVTV trong canh tác Cam tại địa

phƣơng......................................................................................................... 47

3.2. KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ RỦI RO MÔI TRƢỜNG THÔNG QUA CHỈ SỐ TÁC

ĐỘNG MÔI TRƢỜNG(EIQ) CỦA 2 HÌNH THỨC CANH TÁC VIETGAP VÀ

TRUYỀN THỐNG................................................................................................ 54

3.2.1. Chỉ số tác động môi trƣờng lý thuyết.................................................. 54

3.2.2. Chỉ số tác động môi trƣờng đồng ruộng.............................................. 56

vi

3.2.3. Các nhân tố ảnh hƣởng tới giá trị EIQ ................................................ 59

3.3. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH MẪU ĐẤT.............................................................. 61

3.3.1. Kết quả phân tích mẫu đất của hai phƣơng thức canh tác cam trên địa

bàn nghiên cứu ............................................................................................. 62

3.3.2. So sánh các chỉ tiêu về đất giữa 2 phƣơng thức canh tác..................... 67

3.4. MỘT SỐ BIỆN PHÁP VỚI CÔNG TÁC QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG

HIỆU QUẢ THUỐC BVTV ........................................................................ 68

3.4.1. Giải pháp kỹ thuật .............................................................................. 68

3.4.2. Giải pháp quản lý ............................................................................... 70

3.4.3. Giải pháp về nâng cao nhận thức của ngƣời trồng cam....................... 71

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ................................................................................... 73

TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 75

vii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1:Phân loại thuốc BVTV theo tính độc ............................................. 14

Bảng 1.2:Thời gian tồn lƣu của hóa chất BVTV trong đất ............................ 21

Bảng 1.3:Tiêu chuẩn để phân hạng các khả năng của chỉ số tác động môi

trƣờng........................................................................................................... 30

Bảng 2.1:Công thức tính các tác động môi trƣờng, trên các đối tƣợng và tính

EIQ .............................................................................................................. 37

Bảng 3.1:Danh mục các loại thuốc BVTV sử dụng tại khu vực nghiên cứu.. 49

Bảng 3.2:Phân loại các loại thuốc đƣợc sử dụng tại vùng nghiên cứu ........... 51

Bảng 3.3:Bảng diện tích trồng, lƣợng thuốc phun trên hộ và trên hectare ..... 54

Bảng 3.4:Bảng phân bố thuốc BVTV theo giá trị EIQ lý thuyết ................... 55

Bảng 3.5:Bảng thống kê mô tả giá trị EIQ đồng ruộng................................. 57

Bảng 3.6:Kiểm định sự sai khác về giá trị bình quân chỉ số EIQ đồng ruộng

dƣới hai phƣơng thức canh tác khác nhau ..................................................... 59

Bảng 3.7:Giá trị EIQ trung bình theo số hộ và liều lƣợng thuốc dùng .......... 60

Bảng 3.8:Giá trị EIQ đồng ruộng trung bình hộ có ngƣời phun đƣợc tham gia

tập huấn và chƣa đƣợc tham gia tập huấn của hai xã .................................... 61

Bảng 3.9:Kết quả phân tích mẫu đất trồng cam trên địa bàn nghiên cứu....... 63

Bảng 3.10:Bảng mô tả thống kê kết quả một số chỉ tiêu phân tích đất trồng

cam .............................................................................................................. 65

Bảng 3.11:Kết quả kiểm tra sai khác về mặt thống kê các chỉ tiêu phân tích

đất bằng kiểm định t test ............................................................................... 67

viii

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình 1.1:Sơ đồ của thuốc BVTV đi vào môi trƣờng và con ngƣời ............... 20

Hình 2.1:Các yếu tố môi trƣờng đƣợc dùng để tính toán chỉ số của mô hình số

tác động môi trƣờng (EIQ) ........................................................................... 39

Hình 2.2:Cấu trúc bảng tra các giá trị EIQ lý thuyết lập bởi trƣờng Đại học

Cornell năm 2019......................................................................................... 40

Hình 2. 3:Công cụ tính EIQ thực tế dựa vào trang web của Đại học Cornell 41

Hình 3.1:Biểu đồ ý kiến xử lý rác thải thuốc BVTV sau khi sử dụng ........... 45

Hình 3.2:Mô hình thu gom rác thải thuốc BVTV tại xã Dũng phong năm 2016

(13) .............................................................................................................. 45

Hình 3.3:Hộ đƣợc hƣớng dẫn chất cấm sử dụng trong nông nghiệp ở 2 hình

thức canh ...................................................................................................... 48

Hình 3.4:Tổng lƣợng thuốc sử dụng phân theo số hộ sử dụng của từng loại

thuốc trên địa bàn nghiên cứu....................................................................... 53

Hình 3.5:Phân bố số hộ theo giá trị EIQ lý thuyết của 2 phƣơng thức canh tác58