Đánh giá nhu cầu của cộng đồng và khả năng đáp ứng của trung tâm tư vấn dịch vụ dân số, gia đình và trẻ em cấp tỉnh/thành phố

Uû ban d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em - Bé quèc phßng

häc viÖn qu©n y

b¸o c¸o kÕt qu¶

®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp bé

§¸nh gi¸ nhu cÇu cña céng ®ång vµ kh¶ n¨ng

®¸p øng cña Trung t©m T− vÊn DÞch vô D©n sè,

Gia §×nh vµ TrÎ em cÊp tØnh/thµnh phè

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS Hoµng V¨n L−¬ng

§ång chñ nhiÖm: PGS.TS Ph¹m B¸ NhÊt

5689

15/02/2006

Hµ Néi - 2005

Uû ban d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em - Bé quèc phßng

häc viÖn qu©n y

b¸o c¸o kÕt qu¶

®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp bé

§¸nh gi¸ nhu cÇu cña céng ®ång vµ

kh¶ n¨ng ®¸p øng cña Trung t©m T− vÊn DÞch vô D©n

sè, Gia §×nh vµ TrÎ em cÊp tØnh/thµnh phè

C¬ quan qu¶n lý: Uû ban DS,G§&TE

C¬ quan chñ tr×: Häc viÖn Qu©n y

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS Hoµng V¨n L−¬ng

§ång chñ nhiÖm: PGS.TS Ph¹m B¸ NhÊt

Th− ký ®Ò tµi: ThS NguyÔn V¨n Ba

Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn chÝnh

ThS NguyÔn V¨n Dù ThS Lª Quèc TuÊn

ThS Phan §øc Toµn ThS NguyÔn Duy B¾c

ThS L−u Tr−êng Sinh BS. Chu §øc Thµnh

Hµ Néi, 2005

Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t

BPTT BiÖn ph¸p tr¸nh thai

BV&CSTE B¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em

DCTC Dông cô tö cung

DS-KHHG§ D©n sè kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh

DS,G§&TE D©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em

TTXH TiÕp thÞ x· héi

KHHG§ KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh

SKSS Søc khoÎ sinh s¶n

SKSS/KHHG§ Søc khoÎ sinh s¶n/ KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh

PS-KHHG§ Phô s¶n kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh

PTTT Phương tiện tránh thai

Môc lôc

Trang

§Æt vÊn ®Ò 1

Chương 1. Tæng quan tµi liÖu 4

1.1. Tình hình thực hiện chính sách DS-KHHGĐ ở Việt Nam 4

1.2. Một số khái niệm và tiếp cận lý luận về dân số, gia đình và trẻ em 8

1.3. Sự phát triển hệ thống dịch vụ KHHGĐ ở Việt Nam 12

1.3.1- Kênh cung ứng dịch vụ KHHGĐ lâm sàng 12

1.3.2 - Kênh phân phối dựa vào cộng đồng (CBD) 13

1.3.3 - Kênh tiếp thị xã hội phương tiện tránh thai 14

1.4. Tình hình nghiên cứu trong nước về dịch vụ dân số, gia đình và

trẻ em

15

Ch−¬ng 2. §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 21

2.1. §Þa bµn vµ ph¹m vi nghiªn cøu 21

2.2. §èi t−îng nghiªn cøu 21

2.3. VËt liÖu nghiªn cøu 22

2.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 23

2.5. VÊn ®Ò ®¹o ®øc nghiªn cøu 25

2.6. H¹n chÕ cña ®Ò tµi vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc 25

2.7. Ph¹m vi, néi dung ®iÒu tra 25

2.8. Tæ chøc thùc hiÖn vµ lùc l−îng tham gia 26

2.9. Thêi gian nghiªn cøu 27

Ch−¬ng 3. kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ bµn luËn 28

3.1. §Æc tr−ng c¸ nh©n cña c¸c ®èi t−îng nghiªn cøu 28

3.2. §¸nh gi¸ nhu cÇu céng ®ång vÒ t− vÊn vµ dÞch vô d©n sè, gia ®×nh

vµ trÎ em

31

3.3. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña Trung t©m

DS,G§&TE

38

3.3.1. Thùc tr¹ng vÒ c¬ së vËt chÊt vµ trang thiÕt bÞ t¹i Trung t©m 38

3.3.2. Thùc tr¹ng nh©n lùc t¹i c¸c trung t©m 40

3.3.3. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña trung t©m 44

3.4. Nh÷ng khã kh¨n vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc trong ho¹t ®éng cña

Trung t©m.

51

3.4.1. ThiÕu c¬ së vµ c¨n cø ph¸p lý 51

3.4.2. Mét sè chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña trung t©m cßn

ch−a phï hîp vµ cßn chång chÐo víi mét sè ngµnh kh¸c, nhÊt lµ

ngµnh y tÕ

53

3.4.3. Nguån nh©n lùc cña Trung t©m ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu

nhiÖm vô.

56

KÕt luËn 58

KiÕn nghÞ 60

tµi liÖu tham kh¶o 61

Phô lôc 65

§Æt vÊn ®Ò

C«ng t¸c D©n sè – KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh (DS-KHHG§) vµ c«ng t¸c

b¶o vÖ ch¨m sãc gi¸o dôc trÎ em ®· ®−îc §¶ng vµ chÝnh phñ quan t©m chØ

®¹o vµ ®−îc coi lµ mét bé phËn quan träng cña chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh

tÕ –x· héi n−íc ta.

C«ng t¸c DS-KHHG§ sau h¬n 12 n¨m thùc hiÖn NghÞ quyÕt Trung

−¬ng lÇn thø 4 kho¸ VII vÒ ChÝnh s¸ch D©n sè vµ KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh

®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu quan träng trong viÖc kiÒm chÕ vµ kiÓm so¸t tèc

®é t¨ng d©n sè qu¸ nhanh ë n−íc ta. Tæ chøc bé m¸y lµm c«ng t¸c DS￾KHHG§ tõng b−íc kiÖn toµn tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng ®Ó thùc hiÖn

chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc vµ phèi hîp víi c¸c bé, ngµnh, ®oµn thÓ nh©n

d©n, tæ chøc x· héi thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh DS-KHHG§. Ngµy 22/3/2005,

Bé ChÝnh trÞ ®· cã nghÞ quyÕt sè 47 NQ/TW vÒ viÖc TiÕp tôc ®Èy m¹nh

thùc hiÖn chÝnh s¸ch DS-KHHG§ nh»m t¨ng c−êng sù chØ ®¹o cña §¶ng

vµ Nhµ n−íc ®èi víi c«ng t¸c DS-KHHG§, triÓn khai m¹nh vµ ®ång bé

c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn c«ng t¸c d©n sè c¶ vÒ khèng chÕ quy m« vµ n©ng

cao chÊt l−îng d©n sè.

C«ng t¸c b¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em (BV&CSTE) ®−îc quan t©m vµ

®Èy m¹nh, sau h¬n 10 n¨m thùc hiÖn LuËt b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc

trÎ em ®· ®¹t nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ. Tõ n¨m 2001 ®Õn nay, Ch−¬ng

tr×nh hµnh ®éng Quèc gia v× trÎ em ®· cã nh÷ng chuyÓn h−íng quan träng

®Õn b¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em cã hoµn c¶nh khã kh¨n, trÎ em tµn tËt...

VÒ tæ chøc lµm c«ng t¸c d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em (DS, G§&TE)

cÊp tØnh/ thµnh phè, th«ng t− sè 32/TTLT ngµy 6/6/2001 liªn bé gi÷a Ban

tæ chøc C¸n bé ChÝnh phñ víi Uû ban Quèc gia DS-KHHG§ vµ Uû ban

BV&CSTE ViÖt Nam h−íng dÉn vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ tæ

chøc Uû ban DS,G§&TE ë ®Þa ph−¬ng, theo ®ã, Uû ban DS, G§&TE cÊp

tØnh ®−îc thµnh lËp hai ®¬n vÞ sù nghiÖp lµ : Quü B¶o trî trÎ em vµ Trung

1

t©m t− vÊn – DÞch vô DS,G§ &TE. Trung t©m cã nhiÖm vô t− vÊn vµ thùc

hiÖn mét sè dÞch vô vÒ DS,G§&TE, s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm truyÒn th«ng...

Tõ cuèi n¨m 2001 ®Õn nay, thùc hiÖn th«ng t− liªn tÞch sè 32/TTLT

nãi trªn, nhiÒu tØnh/thµnh phè ®· thµnh lËp Trung t©m t− vÊn – dÞch vô DS,

G§ & TE vµ ®· ®i vµo ho¹t ®éng. Mét sè tØnh ®· triÓn khai sím, chñ ®éng

bè trÝ c¸n bé, chuÈn bÞ c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ vµ triÓn khai ho¹t ®éng

®¹t mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu c¶ vÒ t− vÊn vµ dÞch vô chuyªn m«n vÒ DS,

G§ & TE.

Sau khi Uû Ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em ®−îc thµnh lËp ë Trung

−¬ng, hÖ thèng DS, G§ & TE tõ Trung −¬ng ®Õn c¬ së ®−îc t¨ng c−êng vµ

cñng cè thªm mét b−íc, t¸c ®éng ®Õn viÖc kiÖn toµn Uû ban D©n sè, Gia

®×nh vµ TrÎ em ë c¸c ®Þa ph−¬ng, trong ®ã cã c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp trùc

thuéc Uû ban DS, G§ & TE cÊp tØnh/ thµnh phè. Theo b¸o c¸o cña c¸c

tØnh n¨m 2002 – 2003, kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña Trung t©m t− vÊn – dÞch vô

DS, G§ & TE ®· ®¹t ®−îc kÕt qu¶ b−íc ®Çu ®¸ng khÝch lÖ, ®¸p øng mét

phÇn nhu cÇu t− vÊn vµ dÞch vô vÒ DS, G§ & TE cña céng ®ång.

Tuy nhiªn, m« h×nh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Trung t©m nµy ë c¸c

®Þa ph−¬ng ch−a thèng nhÊt, viÖc ®Çu t− x©y dùng c¬ së vËt chÊt vµ trang

thiÕt bÞ cßn nhiÒu h¹n chÕ. Chøc n¨ng nhiÖm vô t− vÊn vµ cung cÊp dÞch

vô vÒ lÜnh vùc DS,G§&TE ch−a ®−îc h−íng dÉn, quy ®Þnh râ rµng; kü

n¨ng thùc hiÖn vµ triÓn khai c¸c ho¹t ®éng t− vÊn vµ cung cÊp dÞch vô vÒ

lÜnh vùc DS,G§&TE cßn qu¸ míi mÎ, ch−a ®−îc h−íng dÉn vµ thiÕu kinh

nghiÖm triÓn khai vÒ vÊn ®Ò nµy. §Õn n¨m 2004 – 2005, trong khu«n khæ

c¸c ch−¬ng tr×nh phèi hîp gi÷a Uû ban DS,G§&TE Trung −¬ng víi c¸c

bé, ngµnh, ®oµn thÓ ë Trung −¬ng, vÊn ®Ò cung cÊp dÞch vô gia ®×nh ®èi

víi ngµnh DS,G§&TE míi ®−îc ®Æt ra ®Ó ®Þnh h−íng cho c¸c kh¶o s¸t

®¸nh gi¸ vµ triÓn khai thÝ ®iÓm m« h×nh t¹i mét sè tØnh nh− H−ng Yªn...

HiÖn nay vÉn ch−a cã mét nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vÒ nhu cÇu cña

céng ®ång vµ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cung cÊp c¸c néi dung t− vÊn vµ dÞch vô

2

cña Trung t©m, v× vËy thiÕu nh÷ng c¨n cø lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó ®Ò xuÊt

chÝch s¸ch, chñ tr−¬ng trong viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn Trung t©m nh»m

gãp phÇn thùc hiÖn tèt h¬n c«ng t¸c DS,G§&TE trong giai ®o¹n míi.

XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu

®Ò tµi: "§¸nh gi¸ nhu cÇu cña céng ®ång vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña

Trung t©m T− vÊn dÞch vô d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em cÊp tØnh/thµnh

phè" nh»m c¸c môc tiªu sau ®©y:

1- §¸nh gi¸ nhu cÇu vÒ t− vÊn vµ dÞch vô d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ

em cña céng ®ång.

2- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña Trung

t©m T− vÊn dÞch vô d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em cÊp tØnh/ thµnh phè.

3- §Ò xuÊt gi¶i ph¸p t¨ng c−êng n¨ng lùc vµ chÊt l−îng ho¹t

®éng cña Trung T©m t− vÊn dÞch vô d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em ë ®Þa

ph−¬ng.

3

Chương 1

tæng quan tµi liÖu

1.1. Tình hình thực hiện chính sách DS, GĐ và TE ở Việt Nam:

Do sớm nhận thức được vị trí và tầm quan trọng của công tác dân số và

kế hoạch hoá gia đình (DS-KHHGĐ) đối với sự phát triển kinh tế xã hội của

đất nước và nâng cao đời sống nhân dân, ngay từ những năm đầu của thập kỷ

60 Đảng và Nhà nước ta đã đề ra chủ trương, chính sách DS-KHHGĐ. Sau 31

năm thực hiện công tác này, chúng ta đã đạt được những kết quả nhất định

nhưng vẫn còn rất thấp so với yêu cầu, chưa kiểm soát được tốc độ gia tăng

dân số quá nhanh. Năm 1992, tỷ lệ sinh vẫn còn cao tới 30,04%0, dân số Việt

nam đã lên đến 70 triệu người, tỷ lệ phát triển dân số hàng năm vẫn trên 2%,

bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có gần 4 con. Nếu vẫn duy trì tốc

độ này thì cứ khoảng 30 năm một lần dân số Việt Nam sẽ tăng gấp đôi.

Nhận thức rõ "sự gia tăng dân số quá nhanh là một trong những

nguyên nhân quan trọng cản trở tốc độ phát triển kinh tế - xã hội, gây khó

khăn lớn cho việc cải thiện đời sống, hạn chế điều kiện phát triển về mặt trí

tuệ, văn hoá và thể lực của giống nòi", "nếu xu hướng này cứ tiếp tục diễn ra

thì trong một tương lai không xa đất nước ta sẽ đứng trước những khó khăn

rất lớn, thậm chí những nguy cơ về nhiều mặt", và "làm tốt công tác kế hoạch

hoá gia đình, thực hiện gia đình ít con, giảm nhanh tỷ lệ phát triển dân số,

tiến tới ổn định quy mô dân số là vấn đề rất quan trọng và bức xúc đối với

nước ta", ngày 14 tháng 01 năm 1993, Hội nghị lần thứ 4 ban chấp hành

Trung ương Đảng khoá VII đã ban hành Nghị quyết số 04-NQ/HNTW về

chính sách DS-KHHGĐ (sau đây gọi tắt là NQTW4 khoá VII) với quyết tâm

giải quyết cơ bản về vấn đề quy mô dân số ở nước ta.

Do quán triệt và thực hiện có hiệu quả các quan điểm của Đảng coi giải

pháp cơ bản để thực hiện công tác DS-KHHGĐ là vận động, tuyên truyền và

4

giáo dục, gắn liền với đưa dịch vụ KHHGĐ đến tận người dân, có chính sách

mang lại lợi ích trực tiếp cho người chấp nhận gia đình ít con.

Nghị quyết Trung ương 4 khoá VII về chính sách DS-KHHGĐ là văn

bản đầu tiên đề cập một cách đầy đủ và toàn diện, có tầm nhìn xa của Đảng ta

về vấn đề DS-KHHGĐ của đất nước. Nội dung của Nghị quyết được trình bày

một cách khoa học, ngắn gọn, rõ ràng, tạo thuận lợi rất lớn cho việc tổ chức

thực hiện, đưa Nghị quyết vào cuộc sống.

Sau hơn 12 năm thực hiện NQTW4 khoá VII, công tác truyền thông,

vận động, giáo dục và cung cấp dịch vụ sức khoẻ sinh sản kế hoạch hoá gia

đình (SKSS/KHHGĐ) đã đạt được những kết quả rất quan trọng.

Công tác thông tin, giáo dục tuyên truyền: Được xác định là một trong

các giải pháp cơ bản của công tác DS-KHHGĐ và đã được xây dựng thành

chiến lược, định hướng một cách toàn diện mục tiêu và các giải pháp thực

hiện.

Các kênh truyền thông được sử dụng đa dạng (thông tin đại chúng,

tuyên truyền, vận động trực tiếp, văn nghệ dân gian). Công tác truyền thông

dân số qua các phương tiện thông tin đại chúng được tăng cường. Việc tuyên

truyền trực tiếp của đội ngũ cộng tác viên dân số và đội ngũ tuyên truyền viên

của các ngành đoàn thể, tổ chức xã hội được đẩy mạnh. Với phương châm

"đến từng ngõ, gõ từng nhà, rà từng đối tượng", đội ngũ cộng tác viên, tuyên

truyền viên đã đưa thông tin DS-KHHGĐ đến tận mỗi gia đình và người dân.

Các sản phẩm truyền thông đã được sản xuất và cung cấp cho đối tượng

với số lượng lớn, nội dung phong phú, hình thức đa dạng, chất lượng được

nâng cao. Tuy chưa đáp ứng được đầy đủ nhu cầu nhưng bình quân mỗi hộ

gia đình đã có ít nhất một sản phẩm truyền thông về DS-KHHGĐ.

5

Công tác giáo dục dân số đã được đưa vào trong hệ thống các trường

phổ thông, trường đại học và trung học chuyên nghiệp trong các môn học về

đạo đức công dân, sinh học, địa lý, tâm lý giáo dục...

Đại bộ phận các ngành, đoàn thể, tổ chức xã hội đã tích cực tham gia

vào công tác DS-KHHGĐ và coi đó là một trong những nhiệm vụ của mình.

Các mô hình truyền thông dân số được xây dựng và triển khai dựa trên thế

mạnh của mỗi ngành, đoàn thể và đảm bảo tiếp cận phù hợp với từng nhóm

đối tượng như: Phụ nữ không sinh con thứ ba và giúp nhau làm kinh tế, các

chức sắc tôn giáo tham gia công tác DS-KHHGĐ, nam nông dân thực hiện

KHHGĐ, câu lạc bộ gia đình trẻ và câu lạc bộ tiền hôn nhân. Các mô hình

này đã tác động đến sự chuyển đổi nhận thức của đối tượng, làm thay đổi

hành vi và chấp nhận sử dụng các biện pháp tránh thai (BPTT) và thực hiện

quy mô gia đình ít con.

Các hoạt động truyền thông được tiến hành đồng bộ từ Trung ương đến

tận thôn, xóm, bản làng và được đầu tư ngân sách ngày càng tăng cả về nguồn

lực và tỷ trọng kinh phí trong Chương trình quốc gia.

Tuy nhiên, công tác thông tin - giáo dục - tuyên truyền về dân số chưa

đi vào chiều sâu. Sản phẩm truyền thông chưa phù hợp với đặc thù của từng

vùng lãnh thổ và đồng bào các dân tộc ít người, với các đối tượng có trình độ

thấp; chưa đáp ứng đủ nhu cầu thông tin đối với các vùng sâu, vùng xa; chưa

chú ý thích đáng tới xây dựng và củng cố các mô hình truyền thông ở tuyến

cơ sở. Việc phân phối và cung cấp tài liệu chưa được kịp thời và đầy đủ.

Hoạt động truyền thông mới chỉ tập trung vào các cặp vợ chồng trong

độ tuổi sinh đẻ, chưa quan tâm thích đáng tới vị thành niên, nam giới, các dân

tốc ít người và các nhóm tôn giáo.

Công tác tư vấn về SKSS/KHHGĐ còn yếu, chưa cung cấp đầy đủ kiến

thức,kỹ năng cũng như phương tiện cần thiết cho người cung cấp dịch vụ

SKSS để họ có thể tư vấn một cách đúng đắn cho người dân.

6

Mặt khác, thông tin - giáo dục - tuyên truyền mới chỉ tập trung vào

KHHGĐ, do đó các vấn đề về dân số và phát triển, về giới và bình đẳng giới

mới chỉ được đề cập đến một cách hạn chế.

Về dịch vụ Kế hoạch hoá gia đình: Hệ thống dịch vụ KHHGĐ ngày

càng được củng cố và phát triển, các mô hình cung cấp dịch vụ linh hoạt được

triển khai để đưa dịch vụ KHHGĐ đến từng gia đình và người sử dụng.

Đã xây dựng và nâng cấp thêm nhiều cơ sở dịch vụ KHHGĐ tại các

tuyến xã, huyện và tỉnh; đào tạo thực hành về kỹ thuật đình sản, đặt vòng

tránh thai, tiêm thuốc tránh thai và bảng kiểm viên thuốc tránh thai. Đến nay

đã có 93% số huyện làm được kỹ thuật đình sản và 68,7% số xã thực hiện

được kỹ thuật đặt được vòng tránh thai và hút thai sớm.

Thực hiện mục tiêu đưa dịch vụ KHHGĐ đến tận người dân, bên cạnh

việc tổ chức cung cấp dịch vụ KHHGĐ tại các cơ sở y tế, chương trình DS￾KHHGĐ đã xây dựng và thử nghiệm "mô hình động" nhằm đưa phương tiện

tránh thai (PTTT) và dịch vụ KHHGĐ đến tận người sử dụng như tiếp thị xã

hội PTTT, phân phối PTTT dựa vào cộng đồng, đội dịch vụ KHHGĐ lưu

động, chiến dich tăng cường đưa dịch vụ SKSS/KHHGĐ đến vùng khó khăn.

Cùng với hệ thống cung cấp dịch vụ KHHGĐ của Nhà nước, các hệ thống

dich vụ KHHGĐ của các đoàn thể, tư nhân cũng được tạo điều kiện và được

khuyến khích tham gia cung cấp dịch vụ KHHGĐ cho các đối tượng có nhu

cầu.

Thay cho chương trình "một biện pháp" (đặt vòng), chủ trương đa dạng

hoá các BPTT được triển khai nhanh chóng đáp ứng nhu cầu của người dân.

Cùng với việc làm tốt công tác tuyên truyền vận động, đẩy mạnh xây dựng cơ

sở vật chất, cung cấp trang thiết bị Y tế và đào tạo cán bộ kỹ thụât KHHGĐ

cho các cơ sở y tế Nhà nước, mở rộng và đa dạng hoá các kênh cung cấp dịch

vụ KHHGĐ, đáp ứng yêu cầu cung cấp dịch vụ đa dạng, an toàn, thuận tiện

đã tạo điều kiện tăng nhanh số người áp dụng BPTT.

7

Tuy nhiên, ở một số nơi thuộc khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa

dịch vụ KHHGĐ chưa đáp ứng được yêu cầu thuận tiện, kịp thời, an toàn và

đa dạng; chất lượng dịch vụ KHHGĐ chưa cao; chưa có mô hình cung cấp

dịch vụ KHHGĐ có hiệu quả đối với khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa,

hải đảo và các vùng có nhiều người di cư từ nông thôn tới; tiếp thị xã hội các

PTTT vẫn còn nhiều khó khăn trở ngại. Công tác tư vấn còn yếu, dịch vụ tư

vấn chưa được chú ý đúng mức, tỷ lệ nạo phá thai còn cao, đặc biệt là thời kỳ

trước năm 2000.

1.2. Một số khái niệm và tiếp cận lý luận về dân số, gia đình và trẻ em:

Dân số: Theo nghĩa đơn giản, dân số là số lượng người sống tại một

địa phương, một vùng lãnh thổ, một quốc gia nhất định trong một thời gian

xác định.

Trong dân số học, dân số được hiểu là: Một tập hợp người sinh sống

trong một địa phương, vùng lãnh thổ hay một quốc gia. Tập hợp người đó thể

hiện về mặt số lượng, về cơ cấu: tuổi, giới tính, nghề nghiệp, dân tộc, tôn

giáo.v.v...; về mặt phân bổ số lượng và chất lượng tập hợp người đó bao gồm

những cá thể người thường xuyên biến động tạo nên những biến động về dân

số nói chung.

Dân số và nền sản xuất xã hội:

Nền sản xuất xã hội bao gồm hai mặt gắn bó hữu cơ với nhau: Sản xuất

vật chất và "tái sản xuất con người". Sản xuất của cải vật chất (các tư liệu sinh

hoạt, lương thực, thực phẩm...) và tái sản xuất bản thân con người đều nhằm

đảm bảo sự sinh tồn của loài người. Hai quá trình sản xuất trên có liên quan

mật thiết và tác động lẫn nhau trong sự thống nhất biện chứng.

Sản xuất vật chất quyết định trực tiếp đến sự sống và là cơ sở của tái

sản xuất con người. Ngược lại tái sản xuất ra con người là tiền đề của tái sản

xuất vật chất, không có con người thì không có bất kỳ hình thức sản xuất nào.

8

Có tái sản xuất con người mới có sự thay thế, đổi mới hoặc tăng cường lực

lượng lao động. Sự phát triển dân số hợp lý cả về số lượng và chất lượng sẽ

thúc đẩy sự phát triển của sản xuất vật chất đáp ứng yêu cầu của xã hội và nhu

cầu tiêu dùng của con người.

Xã hội loài người là một thực thể bao gồm hai kiểu sản xuất này và

chính hai kiểu sản xuất này lại là nhân tố quyết định sự tồn tại và phát triển

của xã hội. Hai kiểu sản xuất trên bao giờ cũng phải ở thế cân bằng thì xã hội

mới phát triển và do đó cần điều chỉnh thống nhất để đảm bảo được sự cân

bằng, phù hợp. Nếu tốc độ tái sản xuất con người nhanh hơn tốc độ sản xuất

vật chất sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng thậm chí dẫn đến sự diệt vong của xã

hội loài người.

Gia đình: Là tập hợp những người có quan hệ hôn nhân và huyết thống

sống cùng trong một nhà.

Quy mô gia đình: Là số người có quan hệ ruột thịt sống với nhau và có

quỹ thu chi chung. Xét theo số con của mỗi cặp vợ chồng, có quy mô gia đình

nhỏ, ít con (1 đến 2 con) quy mô gia đình nhiều con, quy mô gia đình lớn (3

con trở lên). Có hai loại gia đình: Gia đình truyền thống (có nhiều thế hệ cùng

chung sống) và gia đình hạt nhân (có 2 thế hệ).

Kế hoạch hoá gia đình: Là việc điều chỉnh số con sinh ra trong nội bộ

gia đình (nghĩa hẹp). Thông qua những quyết định tự nguyện của cặp vợ

chồng trong việc lựa chọn quy mô gia đình (chủ yếu là số con) và các khả

năng thực hiện các quyết định ấy. Ở một số nước KHHGĐ hoặc chương trình

KHHGĐ được hiểu là các biện pháp nhằm hạn chế sinh đẻ. KHHGĐ hiểu

theo nghĩa rộng còn bao hàm cả sự nỗ lực của các cặp vợ chồng để có con.

KHHGĐ là sự lựa chọn có ý thức của các cặp vợ chồng nhằm điều

chỉnh số con, thời điểm sinh con và khoảng cách sinh con sao cho phù hợp

với điều kiện sống và hoàn cảnh. KHHGĐ không chỉ bao hàm các BPTT mà

còn bao gồm cả sự giúp đỡ các cặp vợ chồng để có thai và sinh con.

9

Biện pháp kế hoạch hoá gia đình:

Là những sự thực hành nhằm giúp cho các cá nhân hay các cặp vợ

chồng đạt được mục đích: Tránh được những trường hợp có thai không mong

muốn; Chủ động điều hoà khoảng cách giữa các lần sinh và chủ động thời

điểm sinh con, số con mong muốn phù hợp với bản thân".

Sức khoẻ sinh sản:

Là tình trạng thoải mái hoàn toàn về mặt thể chất, tinh thần, xã hội và

không chỉ là không có bệnh tật trong mọi vấn đề liên quan đến hệ thống sinh

sản và các chức năng, các quá trình của nó - Như vậy, SKSS có nghĩa là mọi

người có được một cuộc sống tình dục an toàn và thoải mái, mọi người có khả

năng và có quyền để quyết định sinh đẻ khi nào và như thế nào.

Sức khoẻ sinh sản là một vấn đề mới được chính thức đề cập từ sau Hội

nghị quốc tế về Dân số và Phát triển năm 1994 họp tại Cairo - Ai Cập. SKSS

bao gồm 10 nội dung (lĩnh vực) chủ yếu sau đây:

1Kế hoạch hoá gia đình; 2 Sinh đẻ và làm mẹ an toàn; 3 Sức khoẻ

vị thành niên; 4 Phòng chống các bệnh lây truyền qua đường tình dục, bao gồm

HIV/AIDS; 5 Phòng chống nhiễm khuẩn đường sinh sản; 6 Giáo dục giới

tính và tình dục học; 7 Giảm và an toàn trong nạo, phá thai; 8 Phòng và điều

trị vô sinh; 9 Phòng và điều trị các bệnh ung thư vú và bộ máy sinh sản; V

Tuyên truyền giáo dục về SKSS.

Tư vấn về kế hoạch hoá gia đình:

Tư vấn KHHGĐ là quá trình giúp cho đối tượng (khách hàng) nhận

được thông tin chính xác, rõ ràng để tự quyết định lựa chọn sử dụng biện pháp

KHHGĐ được thường xuyên, an toàn và phù hợp với hoàn cảnh riêng của

từng đối tượng.

Đây là một hình thức truyền thông mà nguồn phát là cán bộ tư vấn,

người nhận là cá nhân, là một cặp vợ chồng hoặc một nhóm người có cùng

10