Đánh Giá Hiện Trạng Thảm Thực Vật Của Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Pù Huống Phát Hiện Nguyên Nhân Suy Thoái Và Đề Ra Phương Pháp Bảo Tồn

Lêi c¶m ¬n

§Ó hoµn thµnh luËn v¨n th¹c sü, t«i ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh

cña c¸c thÇy gi¸o h­íng dÉn khoa häc ë Tr­êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn,

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Tr­íc tiªn t«i xin c¶m ¬n TS . NguyÔn Trung

Thµnh, ng­êi h­íng dÉn khoa häc chÝnh cña t«i, tiÕp theo t«i xin c¶m ¬n GS.

TSKH NguyÔn NghÜa Th×n ng­êi ®­a ra h­íng ph¸t triÓn cña luËn v¨n. Trong qu¸ tr×nh xö lý sè liÖu vµ viÕt luËn v¨n t«i ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt

t×nh vµ nhiÒu ý kiÕn quý b¸u cña TS. NguyÔn Huy Dòng, Trung t©m Tµi

nguyªn M«i tr­êng L©m nghiÖp thuéc ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng, KS. Vâ V¨n Hång, Chuyªn viªn viÔn th¸m cña ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng vµ

mét sè ng­êi kh¸c thuéc phßng b¶n ®å cña Trung t©m Tµi nguyªn Sinh vËt,

t«i còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé cña Khu B¶o tån

Thiªn nhiªn Pï Huèng, Chi côc KiÓm l©m NghÖ An vµ c¸n bé Dù ¸n b¶o vÖ

rõng vµ l­u vùc s«ng tØnh NghÖ An,

Nh©n dÞp nµy t«i còng bµy tá lßng biÕt ¬n tíi Ban Gi¸m hiÖu, c¸c ThÇy, C« gi¸o vµ c¸c c¸n bé Khoa Sau ®¹i häc, Tr­êng §¹i häc L©m nghiÖp ®· gióp

®ì t«i hoµn thµnh c¸c thñ tôc trong qu¸ tr×nh lµm luËn v¨n, xin ch©n thµnh

c¶m ¬n c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· gióp ®ì t«i vÒ chuyªn m«n còng nh­ chuyªn

ngµnh mµ t«i cßn khuyÕn thiÕu. Mét lÇn n÷a t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi tÊt c¶ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã.

Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!

Vinh, ngµy 25 th¸ng 7 n¨m 2006

Cao Minh H­ng

Lêi c¶m ¬n

§Ó hoµn thµnh luËn v¨n th¹c sü, t«i ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh

cña c¸c thÇy gi¸o h­íng dÉn khoa häc ë Tr­êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn,

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Tr­íc tiªn t«i xin c¶m ¬n TS . NguyÔn Trung

Thµnh, ng­êi h­íng dÉn khoa häc chÝnh cña t«i, tiÕp theo t«i xin c¶m ¬n GS.

TSKH NguyÔn NghÜa Th×n ng­êi ®­a ra h­íng ph¸t triÓn cña luËn v¨n. Trong qu¸ tr×nh xö lý sè liÖu vµ viÕt luËn v¨n t«i ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt

t×nh vµ nhiÒu ý kiÕn quý b¸u cña TS. NguyÔn Huy Dòng, Trung t©m Tµi

nguyªn M«i tr­êng L©m nghiÖp thuéc ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng, KS. Vâ V¨n Hång, Chuyªn viªn viÔn th¸m cña ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng vµ

mét sè ng­êi kh¸c thuéc phßng b¶n ®å cña Trung t©m Tµi nguyªn Sinh vËt,

t«i còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé cña Khu B¶o tån

Thiªn nhiªn Pï Huèng, Chi côc KiÓm l©m NghÖ An vµ c¸n bé Dù ¸n b¶o vÖ

rõng vµ l­u vùc s«ng tØnh NghÖ An,

Nh©n dÞp nµy t«i còng bµy tá lßng biÕt ¬n tíi Ban Gi¸m hiÖu, c¸c ThÇy, C« gi¸o vµ c¸c c¸n bé Khoa Sau ®¹i häc, Tr­êng §¹i häc L©m nghiÖp ®· gióp

®ì t«i hoµn thµnh c¸c thñ tôc trong qu¸ tr×nh lµm luËn v¨n, xin ch©n thµnh

c¶m ¬n c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· gióp ®ì t«i vÒ chuyªn m«n còng nh­ chuyªn

ngµnh mµ t«i cßn khuyÕn thiÕu. Mét lÇn n÷a t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi tÊt c¶ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã.

Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!

Vinh, ngµy 25 th¸ng 7 n¨m 2006

Cao Minh H­ng

1

PhÇn më ®Çu

Th¶m thùc vËt tõ l©u ®· lµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña nhiÒu m«n khoa häc

trong lÜnh vùc §Þa lý häc vµ Thùc vËt häc. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu th¶m

thùc vËt trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam qua nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau, theo c¸c

tr­êng ph¸i nghiªn cøu kh¸c nhau, ®· gãp phÇn thóc ®Èy sù tiÕn bé c¶ vÒ lý luËn

häc thuyÕt còng nh­ nghiªn cøu øng dông cña m«n khoa häc nµy. Tuy nhiªn

®øng tr­íc sù t¸c ®éng m¹nh mÎ cña con ng­êi th¶m thùc vËt ®ang bÞ thay ®æi

nhanh chãng ®ßi hái nh÷ng nghiªn cøu, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ kÞp thêi mang tÝnh

cËp nhËt ®Ó bæ sung thªm nh÷ng t­ liÖu khoa häc míi còng nh­ ®Ò xuÊt hîp lý

c¸c h­íng sö dông tµi nguyªn quy ho¹ch l·nh thæ.

Trong thêi gian gÇn ®©y víi nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ c¸c thiÕt

bÞ quan tr¾c ®· cung cÊp t­¬ng ®èi ®ång bé nh÷ng t­ liÖu vÒ bÒ mÆt tr¸i ®Êt

th«ng qua ¶nh vÖ tinh nh©n t¹o vµ m¸y bay ë tÇm kh¸c khau ®· thóc ®Èy c¸c nhµ

khoa häc cã nhiÒu h­íng nghiªn cøu th¶m thùc vËt.

Cuéc sèng cña nh©n lo¹i liªn quan mËt thiÕt ®Õn nguån tµi nguyªn mµ tr¸i

®Êt cung cÊp (thùc vËt, ®éng vËt, ®Êt, n­íc, v.v). Nh­ng víi t×nh tr¹ng khai th¸c

qu¸ møc cña m×nh, loµi ng­êi b­íc vµo thÕ kû 21 ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch

thøc hÕt søc gay go, suy gi¶m ®Õn møc nghÌo kiÖt vµ lµm suy gi¶m c¸c loµi thùc

vËt, ®éng vËt, v.v. §ã lµ nguån tµi nguyªn quÝ gi¸ nhÊt, nã lµ c¬ së cña sù sèng

cßn, sù thÞnh v­îng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña loµi ng­êi vµ sù bÒn v÷ng thiªn

nhiªn trªn tr¸i ®Êt. Trong thêi gian dµi con ng­êi ®· khai th¸c nguån tµi nguyªn

qu¸ møc dÉn ®Õn suy tho¸i lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i vµ ®iÒu ®ã dÉn ®Õn th¶m

ho¹ mµ loµi ng­êi ®ang ph¶i g¸nh chÞu nh­ lò lôt, h¹n h¸n, ch¸y rõng, v.v.

§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng th¶m thùc vËt t¹i Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Pï Huèng

t×m ra nguyªn nh©n suy tho¸i vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ cã ý nghÜa hÕt søc

quan träng v× cã nhiÒu nguyªn nh©n. NhiÒu diÖn tÝch rõng ®ang bÞ mÊt dÇn vµ

nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn mÊt rõng lµ viÖc më réng diÖn tÝch canh t¸c n«ng

2

nghiÖp, ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, khai th¸c gç th­¬ng phÈm, khai th¸c qu¸ møc

gç cñi vµ c¸c l©m s¶n kh¸c vµ sù phô thuéc qu¸ møc vµo c¸c h×nh thøc canh t¸c

du canh khai ph¸ thiªn nhiªn cña mét nhãm d©n téc thiÓu sè. TÊt c¶ c¸c mèi ®e

do¹ trªn ®Òu do t¨ng d©n sè, ph¸t triÓn kinh tÕ lµm t¨ng nhu cÇu c¸c s¶n phÈm

rõng.

BÊt kú mét th¶m thùc vËt vµ hÖ thùc vËt nµo ®Òu cã vèn tµi nguyªn bÒn v÷ng

kh«ng thÓ thay thÕ. Nã ®­îc ch¾t läc vµ tån t¹i trong tæng hîp cña nhiÒu yÕu tè:

Tù nhiªn, lÞch sö, ®Þa chÊt, thuû v¨n vµ x· héi. Nh­ng l¹i rÊt khã ®Þnh l­îng

b»ng nh÷ng con sè cô thÓ v× thÕ nã rÊt khã nhËn ra vµ còng khã lµm cho mäi

ng­êi thÊy ®­îc. Khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Huèng víi diÖn tÝch 50.274 ha ®Êt

tù nhiªn, tr¶i dµi tíi 43 km theo h­íng T©y B¾c- §«ng Nam vµ réng 20-23km

theo h­íng §«ng B¾c - T©y Nam. §Êt cã rõng chiÕm ®Õn 90%, n»m ë ®é cao tõ

200 - 1600m lµ phÇn th­îng l­u n¬i sinh thuû, gi÷ n­íc cho nhiÒu s«ng suèi:

NËm Quang, NËm G­¬m, Huæi Bo, Huæi Khi, Huæi N©y ë phÝa B¾c vµ NËm Líp,

NËm Chao, NËm Ngµn, NËm Chon, Huæi KÝt, Huæi U«n ë phÝa Nam. Khu b¶o

tån còng lµ khu phßng hé ®Çu nguån s«ng C¶ vµ s«ng HiÕu. Khu vùc nói cao cña

Pï Huèng lµ bøc tranh lµm gi¶m luång giã l¹nh (giã mïa §«ng B¾c) vµ ng¨n giã

kh« nãng tõ phÝa T©y Nam. Nh÷ng ®Æc tr­ng tù nhiªn vèn cã nµy ®· ®em ®Õn

cho vïng nhiÒu lîi thÕ vÒ m«i tr­êng: lµ nguån sinh thuû, n¬i duy tr× khÝ hËu,

ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc: giã b·o, lò lôt, cung cÊp n­íc cho vïng thÊp,

duy tr× mäi ho¹t ®éng cña c­ d©n vµ canh t¸c n«ng nghiÖp.

§a d¹ng sinh vËt nãi chung vµ ®a d¹ng thùc vËt nãi riªng ®ang ®­îc rÊt

nhiÒu nhµ khoa häc sinh häc quan t©m ®Õn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. ChÝnh v×

vËy viÖc sö dông hîp lý vµ b¶o vÖ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, b¶o vÖ rõng,

b¶o vÖ c¸c nguån gen phong phó vµ ®a d¹ng ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt

trong c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. §Ó cã thÓ x¸c ®Þnh nguån gen

c©y cã Ých mét c¸ch chÝnh x¸c th× c«ng viÖc x©y dùng danh lôc c¸c loµi chÝnh

x¸c. Trªn c¬ së b¶n danh môc chóng ta ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng vÒ

3

nguån gen c©y cã Ých vµ møc ®é nguy cÊp cña chóng ®Ó ®Þnh h­íng cho viÖc ­u

tiªn b¶o tån. ë ®©y cã nh÷ng loµi c©y gç quÝ hiÕm ®­îc ghi vµo S¸ch ®á cã gÆp

t¹i khu B¶o tån thiªn nhiªn Pï Huèng cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt cÇn ®­îc quan t©m b¶o

vÖ lµ: Kim giao, Sa méc dÇu, P¬ mu, SÕn mËt, Giæi th¬m. HiÖn t¹i ë ®©y vÉn cßn

gÆp nhiÒu c©y gç lín cã ®­êng kÝnh tõ 80-100cm mµ ®iÒu nµy kh«ng cã ®­îc ë

nhiÒu v­ên Quèc gia còng nh­ khu b¶o tån kh¸c trªn c¶ n­íc. Vèn tµi nguyªn

c©y gç víi tr÷ l­îng kh¸, céng víi sù hiÖn diÖn cña c¸c loµi c©y gç cã gi¸ trÞ, quÝ

hiÕm trªn lµ ­u thÕ ®¸ng ®­îc quan t©m cña Khu BTTN Pï Huèng. Nh÷ng ­u thÕ

nµy còng chøa ®ùng nhiÒu nguy c¬ tiÒm Èn vÒ n¹n khai th¸c gç tr¸i phÐp. VÊn ®Ò

ng¨n chÆn, b¶o vÖ gi÷ cho ®­îc hiÖn tr¹ng vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng loµi gç quÝ hiÕm

nãi trªn lµ c«ng viÖc rÊt khã kh¨n, nh­ng nh÷ng loµi gç quÝ hiÕm hiÖn cã t¹i ®©y

mÊt ®i lµ nh÷ng tæn thÊt lín, khã cã kh¶ n¨ng phôc håi l¹i. Kho tµng thùc vËt

thiªn nhiªn phong phó vÒ thµnh phÇn loµi, nhiÒu loµi quÝ hiÕm, chøa ®ùng nhiÒu

loµi c©y gç cã gi¸ trÞ lµ n¬i b¶o tån vèn gen thùc vËt v« cïng quÝ gi¸. NhiÒu vÊn

®Ò vÒ b¶o tån vµ khai th¸c sö dông ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao hiÖn t¹i ch­a râ rµng

nh­ng nÕu ®­îc b¶o tån th× trong t­¬ng lai khi ®iÒu kiÖn khoa häc x· héi cho

phÐp nã sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao phôc vô sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong t­¬ng

lai. §©y còng lµ n¬i ®ang cßn nhiÒu bÝ Èn cña tù nhiªn vÒ thµnh phÇn khu hÖ thùc

vËt, ®éng vËt nã sÏ lµ ®Þa bµn tèt cho c¸c nghiªn cøu khoa häc. §­¬ng nhiªn mét

diÖn tÝch lín ®Êt ®ai cã ®é cao tõ 200-1600m chia c¾t nhiÒu, nhiÒu khe, thung

lòng, cã c¶ ®Þa h×nh nói ®Êt, nói ®¸ v«i vµ nhiÒu s«ng suèi th¸c ghÒnh víi nhiÒu

kiÓu th¶m thùc vËt vµ sù phong phó cña c¸c nhãm thùc vËt, ®Æc biÖt lµ th¶m vµ

hÖ thùc vËt ¸ nhiÖt ®íi ®· ®em l¹i tÝnh hÊp dÉn vÒ c¶nh quan thiªn nhiªn ®èi víi

du kh¸c du lÞch ®Æc biÖt lµ du lÞch sinh th¸i c¶nh quan rÊt lý thó vµ hÊp dÉn.

NhËn thøc vai trß, tÇm quan träng vµ ý nghÜa khoa häc râ rÖt, do ®ã chóng

t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng th¶m thùc vËt cña Khu

B¶o tån Thiªn nhiªn Fï Huèng, ph¸t hiÖn nguyªn nh©n suy tho¸i vµ ®Ò ra ph­¬ng

ph¸p b¶o tån”.

4

Môc tiªu cña ®Ò tµi: - Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng th¶m thùc vËt ë Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Fï Huèng

- Ph¸t hiÖn nguyªn nh©n suy tho¸i - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p b¶o tån c¸c loµi thùc vËt ë Khu B¶o tån Thiªn

nhiªn Fï Huèng.

Ch­¬ng 1. Tæng quan nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu

1.1. LÞch sö nghiªn cøu

Tõ l©u, ®èi t­îng nghiªn cøu cña khoa häc vÒ th¶m thùc vËt ®· ®­îc x¸c

®Þnh lµ tæ hîp c¸c c¸ thÓ cña c¸c loµi thùc vËt kh¸c nhau, cã cÊu tróc ngo¹i m¹o,

chøc n¨ng sinh th¸i vµ qui luËt ph©n bè ®Þa lý ph©n biÖt ®­îc víi nhau, loµi

ng­êi kh«ng biÕt g×n gi÷ nguån tµi nguyªn quý gi¸ mµ l¹i ®ang khai th¸c qu¸

møc vµ ph¸ huû nã víi danh nghÜa lµ ®Ó ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy th¶m thùc vËt

trªn tr¸i ®Êt ®ang bÞ suy tho¸i nghiªm träng, sù suy tho¸i nµy ®ang diÔn ra hµng

ngµy, hµng giê. Trong nh÷ng n¨m võa qua sù mÊt m¸t vÒ c¸c loµi, sù suy tho¸i

c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn, nhÊt lµ rõng nhiÖt ®íi ®· diÔn ra mét c¸ch nhanh chãng

ch­a tõng thÊy mµ nguyªn nh©n chÝnh lµ do t¸c ®éng cña con ng­êi. §Õn nay cã

h¬n 40% rõng nhiÖt ®íi nguyªn thuû bÞ huû diÖt, trung b×nh hµng n¨m cã kho¶ng

6-7 triÖu ha ®Êt trång träc bÞ mÊt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt do n¹n xãi mßn.

Sù tån t¹i cña x· héi loµi ng­êi vµ ®øng tr­íc sù suy gi¶m víi tèc ®é cµng

nhanh, nhiÒu tæ chøc Quèc tÕ ®· ra ®êi ®Ó h­íng dÉn vµ ®¸nh gi¸, b¶o tån vµ

ph¸t triÓn vÒ thùc vËt ra ®êi. Bëi v× loµi ng­êi muèn tån t¹i l©u dµi trªn hµnh tinh

nµy th× ph¶i cã mét d¹ng ph¸t triÓn míi. Nhu cÇu c¬ b¶n cña sù sèng cßn cña

chóng ta phô thuéc vµo tµi nguyªn cña tr¸i ®Êt, nÕu nh÷ng tµi nguyªn ®ã bÞ gi¶m

sót th× cuéc cña chóng ta vµ con ch¸u chóng ta sÏ bÞ ®e do¹. Chóng ta ®· qu¸ l¹m

dông vµo tµi nguyªn cña tr¸i ®Êt mµ kh«ng nghÜ ®Õn t­¬ng lai. Ngµy nay chóng

ta ®ang ®øng tr­íc nh÷ng hiÓm ho¹. §Ó tr¸nh hiÓm ho¹ ®ã chóng ta ph¶i t«n

5

träng tr¸i ®Êt ®Æc biÖt lµ "l¸ phæi xanh" cña chóng ta vµ cuéc sèng mét c¸ch bÒn

v÷ng.

MiÒn nói lµ khu vùc bao gåm nhiÒu lo¹i h×nh ®Êt dèc kh¸c nhau vïng ®åi,

nói cao vµ c¸c cao nguyªn chiÕm 24,4 triÖu ha chiÕm (74%) tæng diÖn tÝch c¶

n­íc. MiÒn nói còng lµ ng«i nhµ chung cña kho¶ng 24 triÖu ®ång bµo c¸c d©n

téc thiÓu sè (Lª ThÞ Cóc vµ céng sù, 1990). Rõng lµ nguån tµi nguyªn quý gi¸ vµ

cã vai trß quan träng trong b¶o vÖ m«i tr­êng, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp miÒn nói

vµ an ninh quèc phßng.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®é che phñ cña rõng t¨ng lªn râ rÖt. §Æc biÖt lµ

t¹i c¸c khu rõng ®­îc b¶o vÖ nghiªm ngÆt. Nh×n chung ®é che phñ rõng cã t¨ng

lªn nh­ng chÊt l­îng rõng l¹i gi¶m sót. Canh t¸c n­¬ng rÉy vµ ¸p lùc kinh tÕ vµ

gia t¨ng d©n sè lµ nguyªn nh©n g©y ra søc Ðp ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn. Lµm

cho nã trë nªn ngµy cµng nghÌo kiÖt.

§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn tõ n¨m 1988 Nhµ n­íc ®· giao cho ®Þa ph­¬ng

mét sè chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn n«ng l©m ng­ nh­: chÝnh s¸ch giao ®Êt giao

rõng, quyÒn sö dông ®Êt ®­îc giao cho ng­êi d©n trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.

Môc ®Ých chÝnh cña dù ¸n nh»m b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn, b¶o ®¶m ®Ó ph¸t

triÓn kinh tÕ n©ng cao ®êi sèng ®ång bµo vïng cao. Tuy nhiªn hiÖu qu¶ cña

mong muèn vÉn ch­a ®¹t ®­îc. ChÊt l­îng rõng vÉn bÞ suy gi¶m, m«i tr­êng

sinh th¸i vÉn ch­a ®­îc c¶i thiÖn, ®êi sèng cña ng­êi d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n,

m©u thuÉn vÉn n¶y sinh trong céng ®ång.

Thêi gian gÇn ®©y, trªn thÕ giíi còng nh­ ë n­íc ta ®· cã nh÷ng nghiªn

cøu ®­a ¶nh viÔn th¸m vµo ®Ó ®¸nh gi¸ th¶m thùc vËt rõng vµ sö dông ®Êt còng

nh­ mét sè nghiªn cøu kh¸c vµo vïng nói. Víi mong muèn ¸p dông ph­¬ng

ph¸p míi cã hiÖu qu¶ trong ®¸nh gi¸ th¶m thùc vËt vµ qu¶n lý tµi nguyªn, ®ång

thêi ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ vÊn ®Ò qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Æc biÖt lµ tµi

nguyªn rõng.