Đánh Giá Hiện Trạng Quản Lý Đa Dạng Sinh Học Và Đề Xuất Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Quản Lý Bảo Tồn Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Kẻ Gỗ Hà Tĩnh

i

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập đào tạo thạc sỷ dưới mái trường đại học Lâm

Nghiệp Việt Nam và quá trình thực hiện luận văn, tôi đã nhận được sự giảng

dạy, giúp đỡ tần tình của các thầy cô giáo của khoa đào tạo sau đại học -

Trường đại học Lâm Nghiệp, sự giúp đỡ quý báu của các bàn bè, đồng nghiệp

trong cơ quan ban quản lý khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ, các cơ quan và

nhân dân các xã vùng đệm, phòng khoa học bảo tồn của các VQG, KBT trong

khu vực và gia đình đã tạo điều kiện cho bản thân tôi hoàn thành khoá học.

Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc !

Xin chân thành cảm ơn sự chia sẻ, đống góp những ý kiến quý báu của

tiến sỷ Cao Tiến Trung, giảng viên khoa sinh học, Trường đại họcVinh, trong

quá trình thu thập và xử lý số liệu. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc

tới phó giáo sư, tiến sỷ Phạm Bình Quyền, Đai học Quốc gia Hà Nội đã tận

tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quán trình thực hiện luận văn.

Tôi xin cam đoan các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực

và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.Những nội

dung tham khảo, trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Xin chân thành cảm ơn !

Hà Nội,ngày 15 tháng 09 năm 2011

Tác giả

Trần Đức Tú

i

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cảm ơn .........................................................................................................

Mục lục ..............................................................................................................i

Danh mục các từ viết tắt................................................................................. v

Danh mục các bảng biểu................................................................................vi

Danh mục các hình.......................................................................................viii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

Chương 1.TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU........................... 2

1.1. Những khái niệm cơ bản về đa dạng sinh học.................................... 2

1.2 Nghiên cứu ĐDSH ở Việt Nam. ............................................................ 3

1.2.1. Một số nghiên cứu về tính đa dạng sinh học của thực vật rừng Việt

Nam. ............................................................................................................ 4

1.2.2. Một số nghiên cứu về đa dạng sinh học của động vật rừng Việt Nam

..................................................................................................................... 4

1.3. Tình hình nghiên cứu ĐDSH tại Kẻ Gỗ.............................................. 5

Chương 2. MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU................................................................................................. 9

2.1. Mục tiêu nghiên cứu. ............................................................................ 9

2.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. ...................................................... 9

2.3. Nội dung nghiên cứu chủ yếu............................................................... 9

2.4. Phương pháp nghiên cứu. .................................................................. 10

2.4.1. Thu thập, kế thừa số liệu thứ cấp.................................................... 10

2.4.2. Phương pháp điều tra và khảo sát thực địa thu thập số liệu.......... 10

2.4.3. Tổng hợp thông tin, xử lý phân tích số liệu và viết báo cáo........... 11

2.4.4 Nguyên tắc đề xuất giải pháp. ......................................................... 11

ii

Chương 3. KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU KIÊN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ

HỘI CỦA KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN KẺ GỖ................................ 12

3.1 Điều kiện tự nhiên:............................................................................... 12

3.2. Hiện trạng sử dụng đất và tài nguyên rừng. .................................... 14

3.3. Khái quát về tình hình dân sinh kinh tế xã hội ở các xã vùng

đệm:(Nguồn: Báo cáo tham vấn xã hội của KBT Kẻ Gỗ, 2009).............. 16

3.3.1.Dân số và dân tộc. ........................................................................... 17

3.3.2.Cơ sở hạ tầng................................................................................... 18

3.3.3. Y tế - Giáo dục ................................................................................ 18

3.3.4 Các dự án được các đầu tư cho các xã: .......................................... 19

3.4. Đánh giá tình hình kinh tế xã hội ở 2 xã có tác động mạnh vào khu

bảo tồn trong thời gian gần đây: Xã Cẩm Mỹ (H. Cẩm Xuyên) và xã Kỳ

Thượng (H. Kỳ Anh).................................................................................. 20

3.4.1. Nghiên cứu cụ thể ở xã Cẩm Mỹ, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh

................................................................................................................... 20

3.4.2. Nghiên cứu ở xã Kỳ Thượng, huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh............ 24

3.5. Đánh giá tác động của người dân địa phương lên KBT và so sánh

mức thu nhập giửa các hộ dân đi rừng với các hộ không đi rừng. ....... 28

Chương4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG

CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ ĐDSH CHO KHU BẢO TỒN THIÊN

NHIÊN KẺ GỖ, HÀ TĨNH. ......................................................................... 31

4.1. Đặc điểm và giá trị của ĐDSH của khu bảo tồn thiên nhiên

Kẻ Gỗ........................................................................................................... 31

4.1.1.Các kiểu sinh cảnh........................................................................... 31

4.1.2. Tính đa dạng khu hệ thực vật.......................................................... 33

4.1.3. Tính đa dạng khu hệ động vật......................................................... 39

iii

4.1.4. Sự biến động về tài nguyên rừng do nhóm nguyên nhân: Cháy rừng,

Lấn chiếm đất rừng làm nương rẩy, Khai thác lâm sản, Săn bắt động vật

từ năm 2008 đến nay................................................................................. 47

4.1.5. Sư đa dạng về thành phần loài Côn trùng, Vi sinh Vật……………42

4.1.6. Giá trị của đa dạng sinh học ở KBTTN Kẻ Gỗ............................... 47

4.2. Mối đe doạ với ĐDSH ở Khu BTTN Kẻ Gỗ. .................................... 50

4.2.1. Khai thác gỗ trái phép. ................................................................... 50

4.2.2. Khai thác lâm sản ngoài gỗ (lâm sản phụ)..................................... 52

4.2.3. Xâm lấn đất rừng. ........................................................................... 54

4.2.4. Cháy rừng. ...................................................................................... 55

4.2.5. Săn bắt động vật rừng trái phép. .................................................... 55

4.2.6. Công tác quản lý bảo vệ rừng......................................................... 58

4.2.7. Phong tục, tập quán........................................................................ 59

4.2.8. Các nguyên nhân khác.................................................................... 59

4.3. Hệ thống tổ chức quản lý KBTTN Kẻ Gỗ,Hà Tĩnh......................... 59

4.3.1.Hiện trạng tổ chức bộ máy. ............................................................. 60

4.3.2.Cơ sở hạ tầng:.................................................................................. 64

4.4. Phân tích ma trận SWOT về công tác quản lý bảo tồn ĐDSH ở

KBTTN Kẻ gỗ............................................................................................. 64

4.5. Mối quan hệ giữa ban quản ly KBTTN Kẻ Gỗ với các bên liên quan

trong công tác quản lý bảo tồn ĐDSH. .................................................... 66

4.6. Các dự án đã và đang được triển khai ở KBTTN Kẻ Gỗ trong thời

gian qua....................................................................................................... 67

4.7.Những giải pháp về quản lý bảo tồn ĐDSH mà BQL KBTTN Kẻ Gỗ

đã triển khai trong thời gian qua.............................................................. 68

4.7.1.Về công tác tổ chức: ........................................................................ 68

4.7.2. Về công tác chính trị và chuyên môn: ............................................ 68

iv

4.7.3 Hệ thống pháp luật. ......................................................................... 69

4.7.4. Công tác xã hội. .............................................................................. 69

4.8. Những khó khăn, thách thức trong khâu quản lý của KBTTN Kẻ Gỗ

trong thời gian qua………………………………………………………..63

4.9. Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý bảo tồn ĐDSH cho

KBTTN Kẻ Gỗ, Hà Tĩnh. ............................................................................. 71

4.9.1. Giải pháp về công tác tổ chức: Kiện toàn bộ máy tổ chức, tăng

hiệu lực trong việc quản lý bảo tồn ĐDSH: ............................................. 72

4.9.2. Giải pháp cho công tác chuyên môn: ............................................. 73

4.9.3. Giải pháp về kinh tế xã hội:............................................................ 74

4.9.4 Nhóm giải pháp chiến lược: ............................................................ 75

KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ………………………………………………..72

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Kí hiệu Tên

BQL Ban quản lý

KBTTN Khu bảo tồn thiên nhiên

SNN&PTN Sở nông nghiệp phát triển nông thôn

UBND Uỷ ban nhân dân

ĐDSH Đa dạng sinh học

TNTN Tài nguyên thiên nhiên

VQG Vườn quốc gia

HST Hệ sinh thái

PCCCR Phòng cháy chữa cháy rừng

CITES Công ước quốc tế về buôn bán các loại động thực vật hoang giã

đang bị nguy cơ tuyệt chủng.

IUCN Hiệp hội bảo tồn thiên nhiên quốc tế

WWF Quỷ bảo vệ thiên nhiên

SĐVN Sách đỏ Việt Nam

NGO Quỷ bảo tồn rừng đặc dụng Việt Nam.

VCF Các tổ chức của liên hợp quốc và nhiều tổ chức phi chính phủ.

RĐD Rừng đặc dụng

RSX Rừng sản xuất.

QLBVR Quản lý bảo vệ rừng

KT – XH Kinh tế xã hội

LSNG Lâm sản ngoài gỗ

Ha Héc ta

vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng Tên bảng Trang

3.1 Hiện trạng sử dụng và tài nguyển rừng ở KBTTN Kẻ Gỗ. 15

3.2 Các dự án đầu tư cho các xã vùng đệm 19

3.3 Các đặc điểm dân số của xã Cẩm Mỹ 20

3.4 Sử dụng đất và các đặc điểm Lâm nghiệp/ NN ở xã Cẩm Mỹ 21

3.5 Các đặc điểm dân số của xã Kỳ Thượng 23

3.6 Sử dụng đất và các đặc điểm Nông/ Lâm nghiệp ở xã Kỳ

Thượng

24

3.7 Đánh giá tác động và so sánh thu nhập bình quân giữa các hộ

dân đi rừng so với các hộ dân không đi rừng ở các xã vùng

đệm quanh KBTTN Kẻ Gỗ

26

4.1 Thảm thực vật trong KBTTN Kẻ Gỗ 29

4.2 Thành phần thực vật rừng trong KBTTN Kẻ Gỗ 30

4.3 So sánh thực vật ở khu bảo tồn Kẻ Gỗ với 1 số KBT, VQG ở

bắc miền trung

31

4.4 Các loài cây biến quý hiếm đổi mạnh trong khu bảo tồn:Mốc

trước năm 1997 và mốc năm 2011

34

4.5 Thành phần các loài động vật có xương sống trong khu bảo tồn 36

4.6 So sánh thành phần loài động vật ở KBT Kẻ Gỗ với các

KBT,VQG lân cận.( luận chứng KHKT 1997;các số liệu tác giã

thu thập từ phòng khoa học bảo tồn của các KBT, VQG cung cấp

2011.)

37

vii

4.7 Cấp độ quý hiếm của các loài động vật trong KBT Kẻ Gỗ.Võ Quý

1993

38

4.8 Đánh giá hiện trạng khai thác và sử dụng động vật quý hiếm

trong KBT

40

4.9 Đánh giá biến động tài nguyên trên cơ sở các vụ vi phạm

từ 2008 đến nay

42

4.10 Một số loài cây gỗ thường bị khai thác ở KBTTN Kẻ Gỗ hiện

nay

46

4.11 Hoạt động khai thác một số LSNG ở KBTTN Kẻ Gỗ trong

thời gian gần đây.

48

4.12 Đánh giá mùa đánh bắt động vật rừng của người dân địa

phương ở KBTTN Kẻ Gỗ trong thời gian gần đây

51

4.13 Tình trạng khai thác một số loài động vật ở KBT hiện nay ở

KBTTN Kẻ Gỗ.

52

4.14 Tổng hợp nguồn nhân lực cán bộ công nhân viên chức ở

KBTTN Kẻ Gỗ

55

4.15 Tỷ lệ cán bộ công nhân viên chức biên chế và hợp đồng ở

KBTTN Kẻ Gỗ ( Phòng tổ chức hành chính cung cấp,6/2011)

55

4.16 Phân tích mối quan hệ giữa KBT TN Kẻ Gỗ với các cơ quan

ban ngành liên quan

60

4.17 Các nguồn dự án đầu từ vào khu bảo tồn Kẻ Gỗ từ 1997 đến

nay

61

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

TT Tên hình Trang

3.1 Tham vấn xã hội. Kẻ Gỗ, 5/2011 17

4.1 Điều tra thực địa 6/2011 28

4.2 Thực vật Kẻ Gỗ 6/2011 32

4.3 Bò tót phát hiện ở Rào Môn năm 2002 39

4.4 Khai thác lam sản trái phép, 6/2011 47

4.5 Cháy rừng trồng ở Kẻ Gỗ năm 2009 50

4.6 Động vật quý hiếm trong KBT bị người dân bẩy bắt 53

4.7 Giới thiệu mô hình phát triển kinh tế 70