Đặc điểm viêm phổi nặng có kết quả pcr đàm dương tính với adenovirus ở trẻ từ 2 tháng đến 5 tuổi tại

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

----------

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2021

TRẦN THANH THỨC

ĐẶC ĐIỂM VIÊM PHỔI NẶNG CÓ KẾT QUẢ

PCR ĐÀM DƢƠNG TÍNH VỚI ADENOVIRUS

Ở TRẺ TỪ 2 THÁNG ĐẾN 5 TUỔI

TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

.

.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

----------

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2021

TRẦN THANH THỨC

ĐẶC ĐIỂM VIÊM PHỔI NẶNG CÓ KẾT QUẢ

PCR ĐÀM DƢƠNG TÍNH VỚI ADENOVIRUS

Ở TRẺ TỪ 2 THÁNG ĐẾN 5 TUỔI

TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1

CHUYÊN NGÀNH: NHI KHOA

MÃ SỐ: 62721655

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS.BS. PHÙNG NGUYỄN THẾ NGUYÊN

TS.BS. TRẦN ANH TUẤN

.

.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận án này là công trình nghiên cứu nghiêm túc và

trung thực. Tất cả các số liệu và kết quả trong luận án này chƣa từng đƣợc ai

công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Học viên

BS. Trần Thanh Thức

.

.

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

Danh mục từ viết tắt

Danh mục bảng

Danh mục hình

Danh mục sơ đồ

Danh mục biểu đồ

ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................................1

CÂU HỎI NGHIÊN CỨU .....................................................................................3

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU...................................................................................3

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU.............................................................4

1.1. Định nghĩa và phân loại viêm phổi........................................................ 4

1.2. Dịch tễ học của viêm phổi...................................................................... 5

1.3. Tác nhân gây viêm phổi......................................................................... 7

1.4. Giới thiệu về adenovirus ở ngƣời......................................................... 10

1.5. Dịch tễ học của adenovirus.................................................................. 14

1.6. Sinh bệnh học của adenovirus.............................................................. 17

1.7. Biểu hiện lâm sàng của viêm phổi do adenovirus ............................... 19

1.8. Đặc điểm cận lâm sàng của viêm phổi do adenovirus......................... 21

1.9. Điều trị viêm phổi do adenovirus......................................................... 28

1.10. Biến chứng lâu dài của viêm phổi do adenovirus.............................. 30

1.11. Tóm lƣợc các nghiên cứu liên quan đến viêm phổi do adenovirus... 31

CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..............36

2.1. Thiết kế nghiên cứu.............................................................................. 36

2.2. Đối tƣợng nghiên cứu .......................................................................... 36

2.3. Các bƣớc tiến hành............................................................................... 37

2.4. Sơ đồ nghiên cứu.................................................................................. 39

.

.

2.5. Liệt kê và định nghĩa biến số ............................................................... 39

2.6. Thu thập và xử lí số liệu....................................................................... 49

2.7. Y đức .................................................................................................... 50

CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................51

3.1. Đặc điểm dịch tễ học............................................................................ 52

3.2. Đặc điểm lâm sàng............................................................................... 53

3.3. Đặc điểm cận lâm sàng ........................................................................ 57

3.4. Đặc điểm các biện pháp điều trị và kết quả điều trị............................. 64

3.5. So sánh giữa nhóm suy hô hấp có thở máy và không thở máy ........... 69

CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN .................................................................................76

4.1. Đặc điểm dịch tễ học............................................................................ 76

4.2. Đặc điểm lâm sàng ............................................................................... 78

4.3. Đặc điểm cận lâm sàng......................................................................... 83

4.4. Đặc điểm các biện pháp điều trị và kết quả điều trị............................. 90

4.5. So sánh giữa 2 nhóm suy hô hấp có thở máy và không thở máy ........ 97

4.6. Hạn chế của đề tài .............................................................................. 102

KẾT LUẬN.......................................................................................................103

KIẾN NGHỊ......................................................................................................104

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

.

.

i

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

ALT Alanine transaminase

AST Aspartate transaminase

BV Bệnh viện

BAL Bronchoalveolar lavage Dịch rửa phế quản phế

nang

VPCĐ Viêm phổi mắc phải trong

cộng đồng

CRP C-reactive protein Protein C phản ứng

DNA Deoxyribonucleic acid

ELISA Enzym linked immuno

sorbent assay

Phản ứng miễn dịch gắn

men

ETA Endotracheal tube

aspiration

Hút dịch khí quản qua ống

nội khí quản

FiO2 Fraction of inspired

oxygen

Phân suất oxy trong khí hít

vào

FluV Influenza virus Vi rút cúm

HAdV Human adenovirus Vi rút adeno ở ngƣời

VPBV Viêm phổi bệnh viện

Hgb Hemoglobin Nồng độ hemoglobin máu

HSTC Hồi sức tích cực

IFA Indirect immuno

fluorescent assay

Phản ứng miễn dịch huỳnh

quang trực tiếp

Lym Lymphocytes Tế bào bạch cầu Lympho

.

.

ii

MERS Middle east respiratory

syndrome

Hội chứng hô hấp Trung

Đông

MRSA Methicillin-resistant

Staphylococcus aureus

Tụ cầu vàng kháng

methicillin

NCPAP Nasal continuous positive

airway pressure

Thở áp lực dƣơng liên tục

qua mũi

Neu Neutrophils Tế bào bạch cầu đa nhân

trung tính

NTA Nasotracheal aspiration Hút dịch khí quản qua

đƣờng mũi

PaCO2 Partial pressure of carbon

dioxide

Áp suất riêng phần của

CO2 trong máu động mạch

PaO2 Partial pressure of oxygen Áp suất riêng phần của

oxy trong máu động mạch

PCR Polymerase chain reaction Phản ứng chuỗi

polymerase

PIV Parainfluenza virus Vi rút á cúm

RSV Respiratory syncytial virus Vi rút hợp bào hô hấp

RV Rhinovirus Vi rút rhino

SARS Severe acute respiratory

syndrome

Hội chứng hô hấp cấp tính

nặng

SpO2 Pulse oximeter oxygen

saturation

Độ bão hòa oxy máu đo

qua xung mạch

TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh

VK Vi khuẩn

VP Viêm phổi

WHO World Health

Organization

Tổ chức Y tế Thế giới

.

.

iii

DANH MỤC BẢNG

STT Tên bảng Trang

Bảng 1.1 Phân loại VP ở trẻ từ 2-59 tháng tuổi theo WHO 5

Bảng 1.2 Các tác nhân gây viêm phổi cộng đồng thƣờng gặp theo

tuổi

9

Bảng 1.3 Phân loại adenovirus 13

Bảng 2.1 Liệt kê các biến số 38

Bảng 2.2 Giá trị mạch bình thƣờng theo tuổi theo PALS 2020 45

Bảng 2.3 Phân độ suy hô hấp 46

Bảng 2.4 Giá trị các chỉ số bạch cầu máu bình thƣờng theo tuổi 47

Bảng 3.1 Đặc điểm giới tính, tuổi, nơi cƣ trú và khoa điều trị 51

Bảng 3.2 Lí do nhập viện 52

Bảng 3.3 Triệu chứng cơ năng lúc chẩn đoán 53

Bảng 3.4 Tiền căn bệnh lí 53

Bảng 3.5 Triệu chứng thực thể ở thời điểm chẩn đoán 54

Bảng 3.6 Đặc điểm tổng phân tích tế bào máu và sinh hóa máu 56

Bảng 3.7 Đặc điểm khí máu động mạch 58

Bảng 3.8 Đặc điểm tổn thƣơng trên Xquang ngực thẳng 59

Bảng 3.9 Đặc điểm kết quả PCR đàm dƣơng tính với adenovirus 61

Bảng 3.10 Tác nhân đồng nhiễm trên kết quả PCR đàm 62

Bảng 3.11 Đặc điểm các biện pháp điều trị 64

Bảng 3.12 Đặc điểm các kết quả điều trị 66

Bảng 3.13 So sánh một số yếu tố liên quan giữa nhóm sống và nhóm

tử vong

67

Bảng 3.14 Đặc điểm dịch tễ và tiền căn của nhóm có và không thở 68

.

.

iv

máy

Bảng 3.15 Đặc điểm lâm sàng giữa nhóm có và không thở máy 69

Bảng 3.16 Đặc điểm cận lâm sàng giữa nhóm có và không thở máy 70

Bảng 3.17 So sánh kết quả PCR đàm giữa nhóm có và không thở máy 71

Bảng 3.18 So sánh các đặc điểm điều trị và kết quả điều trị giữa

nhóm có và không thở máy

73

Bảng 4.1 So sánh đặc điểm triệu chứng sốt qua các nghiên cứu 79

Bảng 4.2 So sánh tỉ lệ đồng nhiễm qua các nghiên cứu 88

Bảng 4.3 So sánh đặc điểm hỗ trợ hô hấp qua các nghiên cứu 90

DANH MỤC HÌNH

STT Tên hình Trang

Hình 1.1 Hình ảnh adenovirus trên kính hiển vi điện tử 12

Hình 1.2 Mô phỏng cấu trúc capsid của adenovirus 12

.

.

v

DANH MỤC SƠ ĐỒ

STT Tên sơ đồ Trang

Sơ đồ 2.1 Sơ đồ nghiên cứu 38

Sơ đồ 3.1 Sơ đồ tiến hành nghiên cứu 50

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

STT Tên biểu đồ Trang

Biểu đồ 3.1 Phân bố ca bệnh theo tháng trong năm 52

Biểu đồ 3.2 Mức độ suy hô hấp lúc nhập viện và lúc chẩn đoán 56

Biểu đồ 3.3 Đặc điểm đồng nhiễm trên kết quả PCR đàm 62

Biểu đồ 3.4 Đặc điểm các biện pháp hỗ trợ hô hấp 63

Biểu đồ 3.5 Đặc điểm hỗ trợ hô hấp theo nhóm tuổi 64

Biểu đồ 3.6 Các kháng sinh sử dụng trong điều trị 65

Biểu đồ 3.7 Tỉ lệ đặc điểm kết quả điều trị 66

Biểu đồ 3.8 Đặc điểm đồng nhiễm trên kết quả PCR đàm giữa 2

nhóm

72

Biểu đồ 3.9 Đƣờng cong ROC thể hiện dƣơng tính thật và dƣơng tính

giả của xét nghiệm số copies adenovirus trong tiên đoán

khả năng thở máy ở bệnh nhân viêm phổi nặng có kết

quả PCR đàm dƣơng tính với adenovirus

73

.

.

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Viêm phổi là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và bệnh tật ở trẻ em trên

toàn thế giới, đặc biệt là các nƣớc đang phát triển. Hằng năm có khoảng 120

triệu ca viêm phổi cộng đồng và gây ra gần 1 triệu ca tử vong ở trẻ dƣới 5

tuổi, đặc biệt ở các nƣớc thu nhập thấp [43], [59]. Viêm phổi có thể gây ra do

nhiều loại tác nhân khác nhau, trong đó vi rút vẫn là tác nhân chiếm đa số, đặc

biệt ở trẻ dƣới 1 tuổi [2], [62]. Các tác nhân vi rút gây viêm phổi thƣờng gặp

ở trẻ em là Respiratory syncytial virus (RSV), Influenza virus (FluV),

Parainfluenza virus (PIV), Rhinovirus (RV) và Human Adenovirus (HAdV)

[15], [62]. Trong đó adenovirus là tác nhân tƣơng đối ít gặp nhƣng lại gây

bệnh cảnh nặng nề và có thể để lại hậu quả lâu dài trên đƣờng hô hấp.

Adenovirus chiếm khoảng 5-15% các trƣờng hợp nhập viện vì nhiễm trùng

hô hấp trên và dƣới ở trẻ em [46], [56]. Bệnh cảnh lâm sàng của nhiễm

adenovirus rất đa dạng và không đặc hiệu bao gồm viêm mũi họng, viêm dạ

dày ruột cấp, viêm giác mạc, viêm bàng quang xuất huyết, viêm tiểu phế quản

cấp, viêm phổi… vì thế việc chẩn đoán xác định nhiễm adenovirus dựa trên

lâm sàng là rất khó khăn. Đa số bệnh tự giới hạn nhƣng cũng có một tỉ lệ gây

biến chứng nghiêm trọng có thể dẫn đến tử vong hoặc để lại những hệ quả lâu

dài trên đƣờng hô hấp, đặc biệt ở các trƣờng hợp viêm phổi nặng do

adenovirus [19], [72].

Chẩn đoán viêm phổi do adenovirus chủ yếu dựa vào xét nghiệm phản ứng

chuỗi polymerase (PCR) từ các bệnh phẩm hô hấp. Tuy nhiên, hầu hết các

bệnh viện không có phƣơng tiện thực hiện PCR thƣờng quy do đó xét nghiệm

này trƣớc đây đa số chỉ dùng cho nghiên cứu. Trong những năm gần đây, do

sự gia tăng của các bệnh lí viêm tiểu phế quản tắc nghẽn hay viêm phổi kéo

dài tại các khoa hô hấp cũng nhƣ hồi sức tích cực, việc xác định tác nhân gây

.

.

2

viêm phổi trong những trƣờng hợp này đã đƣợc đặt ra. Thêm vào đó, cùng với

sự phát triển của sinh học phân tử, việc ứng dụng kỹ thuật PCR để tìm tác

nhân gây viêm phổi trong những trƣờng hợp nặng ngày càng phổ biến, do đó

phát hiện đƣợc nhiều hơn những trƣờng hợp viêm phổi nặng có liên quan đến

vi rút nói chung và adenovirus nói riêng. Không nằm ngoài quy luật đó, bệnh

viện Nhi Đồng 1 gần đây cũng tiếp nhận nhiều trƣờng hợp viêm phổi nặng,

diễn tiến nhanh đến suy hô hấp cần phải hỗ trợ hô hấp bằng NCPAP, thở máy

và adenovirus là một trong những tác nhân thƣờng gặp trong kết quả PCR

đàm ở những trƣờng hợp này.

Việc điều trị viêm phổi do adenovirus vẫn còn chủ yếu là điều trị hỗ trợ,

chƣa có thuốc kháng vi rút đặc hiệu, trong khi đó, vì không loại trừ đƣợc

nhiễm vi khuẩn đi kèm hoặc do bệnh cảnh lâm sàng nặng, việc sử dụng kháng

sinh phổ rộng và phối hợp nhiều loại kháng sinh rất thƣờng gặp trong những

trƣờng hợp nhƣ vậy. Chƣa kể đến biến chứng mạn tính trên đƣờng hô hấp

trong các trƣờng hợp viêm phổi nặng do adenovirus nhƣ viêm tiểu phế quản

tắc nghẽn hậu nhiễm (PIBO), viêm phổi mô kẽ [8], [19], [41] gây ra một gánh

nặng bệnh tật rất lớn.

Sau khi tham khảo tài liệu và các nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy viêm

phổi nặng do adenovirus tuy tƣơng đối ít gặp nhƣng làm tăng đáng kể gánh

nặng bệnh tật và tử vong ở trẻ em. Vì thế, chúng tôi thực hiện nghiên cứu này

nhằm mục đích mô tả các đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng, cận lâm sàng, các

biện pháp điều trị và kết quả điều trị ở những bệnh nhân viêm phổi nặng có

kết quả PCR đàm dƣơng tính với adenovirus. Từ đó cung cấp dữ liệu nền tảng

cho những nghiên cứu sâu hơn về tiếp cận chẩn đoán, điều trị cũng nhƣ theo

dõi những trƣờng hợp viêm phổi nhiễm adenovirus.

.

.