Đặc điểm tiểu thuyết của Inrasara

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ THANH BÌNH

ĐẶC ĐIỂM TIỂU THUYẾT CỦA INRASARA

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN

Thái Nguyên - 2012

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ THANH BÌNH

ĐẶC ĐIỂM TIỂU THUYẾT CỦA INRASARA

Chuyên ngành : Văn học Việt Nam

Mã số : 60.22.34

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐÀO THỦY NGUYÊN

TS. DƢƠNG THU HẰNG

Thái Nguyên - 2012

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi. Các số

liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được

công bố trong bất kì công trình nào khác. Các thông tin, số liệu trích dẫn trong

quá trình nghiên cứu đều được ghi rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thanh Bình

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Luận văn được hoàn thành là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu

lí luận và tích lũy kinh nghiệm thực tế của tác giả. Những kiến thức mà thày

cô giáo truyền thụ đã làm sáng tỏ những ý tưởng, tư duy của tác giả trong suốt

quá trình thực hiện luận văn này.

Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn và kính trọng sâu sắc đối với

PGS.TS Đào Thủy Nguyên – Trưởng khoa Ngữ Văn trường ĐHSP Thái

Nguyên và TS Dương Thu Hằng – Giảng viên khoa Ngữ Văn trường ĐHSP

Thái Nguyên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm khoa Sau đại

học trường ĐHSP Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn

thành luận văn.

Có được kết quả này, tôi không thể không nói đến sự giúp đỡ của tác

giả Inrasara, người đã cung cấp cho tôi rất nhiều tư liệu khách quan, chính

xác, giup tôi có được những tài liệu tham khảo quý báu để nghiên cứu.

Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn những người thân trong gia đình,

bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi lúc khó khăn, tạo mọi điều kiện để tôi hoàn

thành luận văn này.

Thái Nguyên, năm 2012

Nguyễn Thị Thanh Bình

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN..................................................................................................ii

MỤC LỤC.......................................................................................................iii

PHẦN MỞ ĐẦU.............................................................................................. 1

1. Lí do chọn đề tài............................................................................................ 1

2.Lịch sử vấn đề ................................................................................................ 2

2.1. Sơ lược về tình hình nghiên cứu văn chương của Inrasara........................ 2

2.2. Tình hình nghiên cứu tiểu thuyết của Inrasara........................................... 5

3. Mục đích nghiên cứu................................................................................... 12

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................... 12

4.1. Đối tượng ................................................................................................. 12

4.2. Phạm vi tài liệu nghiên cứu...................................................................... 12

5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................. 12

6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................. 13

7. Đóng góp mới của luận văn ........................................................................ 13

8. Cấu trúc của luận văn.................................................................................. 13

PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................ 14

Chƣơng 1: VĂN CHƢƠNG INRASARA TRONG DÒNG CHẢY CỦA VĂN

HỌC DÂN TỘC THIỂU SỐ VIỆT NAM HIỆN - ĐƢƠNG ĐẠI.................. 14

1.1. Phác thảo diện mạo văn xuôi (tiểu thuyết) của các cây bút dân tộc thiểu

số Việt Nam hiện – đương đại ........................................................................ 14

1.2. Vài nét về chủ nghĩa hậu hiện đại, ảnh hưởng của nó đến văn học Việt

Nam và tư tưởng nghệ thuật của Inrasara ....................................................... 19

1.3. Đôi nét về nhà văn Inrasara và sự nghiệp văn học của ông..................... 23

1.3.1.Tiểu sử và con người nhà văn Inrasara .................................................. 23

1.3.2. Sự nghiệp văn chương của Inrasara ...................................................... 26

1.3.3. Tiểu thuyết và quan niệm về tiểu thuyết của Inrasara .......................... 29

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

Chƣơng 2: NHỮNG CẢM HỨNG CHỦ ĐẠO TRONG TIỂU THUYẾT

CỦA INRASARA.......................................................................................... 35

2.1. Cảm hứng về con người Chăm ................................................................ 35

2.1.1. Con người mang vẻ đẹp nguyên bản với số phận bí ẩn........................ 35

2.1.2. Con người nhiều khát vọng, phát kiến nhưng cũng đầy ảo tưởng, bế tắc .. 39

2.1.3. Con người tài năng, giàu suy tư và nặng lòng với văn hóa Chăm........ 47

2.1.4. Con người bình dị, đời thường với bộn bề những lo toan thường nhật...... 55

2.2. Cảm hứng về văn hóa Chăm.................................................................... 59

2.2.1. Cảm hứng về ngôn ngữ và văn học Chăm............................................ 60

2.2.2. Cảm hứng về những giá trị văn hóa truyền thống và phong tục tập quán ...... 68

2.3. Cảm hứng về thiên nhiên miền duyên hải................................................ 73

2.3.1. Thiên nhiên khắc nghiệt, và rờn rợn ..................................................... 74

2.3.2. Thiên nhiên gần gũi, gắn bó và sẻ chia với cuộc sống con người................... 76

Chƣơng 3: MỘT SỐ PHƢƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU

THUYẾT CỦA INRASARA........................................................................ 80

3.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật ................................................................. 80

3.1.1. Miêu tả ngoại hình ................................................................................ 80

3.1.2. Xây dựng nhân vật dựa trên tâm thức dân tộc và cảm quan hậu hiện đại .... 83

3.2. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện............................................................... 89

3.2.1. Cốt truyện phân mảnh, cắt ghép và nới rộng không – thời gian ............... 90

3.2.2. Cốt truyện cắt dán, hòa trộn tiến tới xóa nhòa ranh giới các thể loại ...93

3.3. Ngôn ngữ, giọng điệu............................................................................... 95

3.3.1. Ngôn ngữ đời thường mang sắc thái bình dân, thông tục..................... 95

3.3.2. Ngôn ngữ mang tính triết lí, chất chính luận, chất thơ; kết hợp ngôn ngữ

Việt – Chăm .................................................................................................. 100

3.3.3. Giọng điệu giễu nhại, trào lộng, hài hước, phi nghiêm cẩn................ 104

KẾT LUẬN.................................................................................................. 110

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 113

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, văn học các dân tộc thiểu số còn

rất trẻ và chiếm tỉ lệ khá khiêm tốn. Tuy vậy, nó đã và đang dần trở thành một

bộ phận khăng khít, độc đáo, góp phần làm nên diện mạo đa dạng và phong

phú của văn học dân tộc. Thơ dân tộc thiểu số phong phú và chiếm ưu thế hơn

văn xuôi nhưng hiện nay văn xuôi dân tộc thiểu số đã và đang có những biến

chuyển tích cực cả về số lượng và chất lượng nghệ thuật. Văn xuôi nói chung

và tiểu thuyết nói riêng của một số cây bút dân tộc thiểu số Việt Nam gần đây

có sự mở rộng về đề tài, có nhiều dấu hiệu mới trong cách nhìn và tư duy

nghệ thuật, trở thành mảng đề tài hấp dẫn, hứa hẹn những đóng góp nhất định

về khoa học và thực tiễn.

Đội ngũ các nhà văn dân tộc thiểu số từ thời kì đầu cho đến nay không

ngừng lớn mạnh về số lượng và trưởng thành trong từng trang viết. Có những

tài năng xuất sắc, cũng có những tác giả chưa định hình được phong cách

riêng nhưng tất cả các văn nghệ sĩ đều nỗ lực, nghiêm túc trong sáng tạo nghệ

thuật với mong muốn giữ ngọn lửa văn chương của dân tộc mình. Có thể kể

đến các tên tuổi tiêu biểu sau: miền Bắc có Triều Ân, Nông Minh Châu, Cao

Duy Sơn, Vi Hồng…; miền Trung có La Quán Miên, Kha Thị Thường…; Tây

Nguyên có Y Điêng, Hlinh Niê, Kim Nhất….Đặc biệt vùng duyên hải Nam

Trung Bộ có một tác giả đã trở thành một hiện tượng trong giới sáng tác văn

học suốt thời gian vừa qua. Ông là Inrasara – người được mệnh danh là “Đứa

con của Tháp nắng”, “Kẻ lưu giữ văn hóa Chăm”

Inrasara là một cây bút dân tộc thiểu số đã thành danh trong lĩnh vực

thơ ca và nghiên cứu, phê bình văn học. Với ý thức tìm hiểu tâm hồn dân tộc

cũng như giới thiệu để thế giới biết đến dân tộc Chăm, văn học Chăm,

Inrasara đã dành nhiều tâm huyết, không ngừng tìm tòi, sưu tầm để bảo tồn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

kho tàng văn học Chăm; đồng thời có những thể nghiệm mới mẻ, cách tân

làm cho nó trở nên phong phú hơn. Ông vinh dự nhận được nhiều giải thưởng

văn học trong nước và quốc tế cho lĩnh vực nghiên cứu, phê bình và thơ. Gần

đây, Inrasara đã cho ra mắt bạn đọc hai cuốn tiểu thuyết với phong cách riêng:

Chân dung cát và Hàng mã kí ức. Từ khi được xuất bản và ra mắt công

chúng, hai cuốn tiểu thuyết này đã gây được sự chú ý với các nhà phê bình,

nghiên cứu và sự quan tâm của bạn đọc yêu mến Inrasara. Có nhiều những ý

kiến bàn luận, thậm chí tranh luận xung quanh hai cuốn tiểu thuyết này. Vậy

tiểu thuyết của Inrasara có những đặc điểm gì về nội dung và nghệ thuật?

Tiểu thuyết của ông có những tìm tòi, khám phá gì mới mẻ và những vấn đề

gì còn tồn tại? Đó là nội dung trọng tâm mà luận văn này sẽ đi sâu tìm hiểu.

2.Lịch sử vấn đề

2.1. Sơ lƣợc về tình hình nghiên cứu văn chƣơng của Inrasara

Inrasara từng bộc bạch: “Mỗi cuộc đời có định mệnh của nó. Định

mệnh mở ra ngay ở khởi đầu của hành trình đời người. Với tôi, văn chương

như là một định mệnh”. Định mệnh ấy cùng với một tinh thần lao động nghệ

thuật nghiêm túc, một sức sáng tạo dồi dào, Inrasara xứng đáng là người lao

động cần mẫn, chăm chỉ trên “cánh đồng chữ nghĩa”, giống như “gã nông phu

mắc nợ văn chương, chàng thi sĩ mang khối óc học thuật”(Nguyễn Hàng

Tình). Nâng niu và sống hết mình với văn hóa dân tộc Chăm, ông đã khẳng

định được cá tính sáng tạo độc đáo trong sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật của

mình. Được mệnh danh là “Đứa con Tháp Chàm” và vinh dự nhận được nhiều

giải thưởng văn học trong nước và quốc tế cho lĩnh vực nghiên cứu và thơ,

Inrasara là nhân vật tiêu biểu xuất hiện với tần số khá cao trên truyền hình và

nhiều tờ báo với các cuộc tranh luận khác nhau. Văn nghiệp của ông trở thành

mảng đề tài thu hút được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, phê bình và là

đối tượng chính của các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ. Cụ thể là:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

- Trần Xuân Quỳnh (2008), Thơ Inrasara, Luận văn thạc sĩ, Trường

Đại học Đà Lạt.

- Võ Thị Hạnh Thủy (2008), Thế giới nghệ thuật thơ Inrasara, Luận văn

thạc sĩ, Trường Đại học sư phạm Hà Nội.

- Lê Thị Việt Hà (2009), Hành trình cách tân thơ của Inrasara, Luận

văn thạc sĩ, Trường Đại học Vinh.

- Trần Hoài Nam (2010), Inrasara ­ Từ quan niệm đến phong cách, Luận văn

thạc sĩ, Trường Đại học sư phạm Hà Nội.

- Nguyễn Thị Thủy (2010), Đặc điểm nghệ thuật thơ Inrasara, Luận

văn thạc sĩ, Trường Đại học sư phạm Huế.

- Nguyễn Thùy Dung (2010), Tinh thần hậu hiện đại trong thơ Inrasara,

Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội.

Và hơn 20 khóa luận cử nhân khác cùng hàng trăm bài viết của các nhà

nghiên cứu, các nghệ sĩ và các bài phỏng vấn Inrasara trên các báo, tạp chí

chuyên ngành như: Tạp chí nhà văn, Tạp chí nghiên cứu văn học,Tạp chí

Sông Hương, Báo Văn nghệ (Hội nhà văn Việt Nam), Báo Văn nghệ Thái

Nguyên (Hội văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên), Báo Người lao động, Báo

Sài Gòn…. cũng như trên các tranh web: Phongdiep.net, Inrasara.com,

Vanchuongviet.org, Tienve.org…

Inrasara còn là nhân vật chính trong các phim tài liệu của đài truyền hình, trên

các kênh VTV1, VTV3, VCT1, HTV7, VOV1…..Năm 2005, ông được đài

truyền hình Việt Nam VTV bầu là nhân vật văn hóa trong năm.

Qua những thống kê trên ta có thể thấy, cuộc đời và văn nghiệp của

Inrasara đã thu hút được dư luận và sự quan tâm của giới nghiên cứu phê

bình, báo chí, truyền hình và đông đảo độc giả yêu văn chương. Đặc biệt thơ

của Inrasara có một sức lan tỏa mạnh trong đời sống văn học dân tộc thiểu số

nói riêng và văn học dân tộc đương đại nói chung. Ngay khi tập thơ đầu tiên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

được xuất bản (Tháp Nắng – 1996), ông đã được dư luận quan tâm và giới

nghiên cứu đánh giá như một hiện tượng văn học. Sau này khi năm tập thơ

tiếp theo lần lượt được xuất bản, Inrasara đã mang đến một hương vị lạ cho

thơ Việt và góp phần không nhỏ vào công cuộc vận động cách tân của thơ

Việt Nam đương đại.

Thời kì đầu thơ ông đậm bản sắc dân tộc và mang phong cách hậu lãng

mạn; sau đó dần dần được đổi mới cách tân theo tinh thần hậu hiện đại, đặc

biệt ở phương diện nghệ thuật như việc sử dụng giọng điệu, ngôn ngữ, hình

thức thơ, kết cấu văn bản lạ với nhiều thể nghiệm mới mẻ. Các tác giả trong

các công trình nghiên cứu của mình đã đi sâu tìm hiểu rất nhiều phương diện

trong thơ của Inrasara. Cụ thể là: các phương diện sáng tạo nghệ thuật trong

thơ của Inrasara trong sự vận động phát triển thơ ca Việt Nam đương đại (Lê

Thị Việt Hà); quan niệm nghệ thuật của Inrasara, các phương diện của cái tôi

trữ tình, những đặc sắc nghệ thuật dưới cái nhìn hậu hiện đại trong thơ

Inrasara (Võ Thị Hạnh Thủy); cái hay cái mới trong thơ Inrasara xuất phát

từ quan niệm nghệ thuật của nhà thơ (Trần Hoài Nam), tinh thần hậu hiện

đại trong thơ Inrasara (Nguyễn Thùy Dung)…

Ở lĩnh vực phê bình, Inrasara cũng được đánh giá là đã tạo được một

phong cách riêng độc đáo thể hiện trong giọng điệu, đề tài và phương pháp

phê bình: “Inrasara đã thành công khi tạo được cho mình một phong cách

phê bình riêng. Điểm nổi bật của nhà phê bình Inrasara là tự tin, dũng cảm,

dám nói thẳng, nói thật những điều mình biết, mình nghĩ mà không sợ mất

lòng ai” [33]. Quan tâm đến nhiều vấn đề của đời sống văn chương, đặc biệt

là văn học thiểu số, Inrasara đã có những bài phê bình thể hiện được tài năng

cũng như những suy tư, trăn trở của mình đối với nền văn học nước nhà. Tác

giả Trần Hoài Nam cho rằng: “Thưởng thức phê bình Inrasara, người đọc

cũng bị hấp dẫn như đọc chính thơ ông vậy. Một chất lí luận vừa khúc triết

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

vừa cảm xúc. Mỗi bài viết dù dài hay ngắn đều có bố cục chặt chẽ, mạch

lạc với sự phân bố hợp lí các luận điểm, luận cứ, luận chứng” [33]. Tiểu

thuyết của Inrasara cũng là một sự thể nghiệm hết sức mới mẻ của ông

trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật và bước đầu nhận được sự quan tâm

của dư luận. Những nghiên cứu về tiểu thuyết của Inrasara chúng tôi sẽ làm

rõ thêm ở phần sau.

Có thể thấy Inrasara đã mang đến một cơn gió lạ cho văn học thiểu số

đương đại nói chung và văn học Việt Nam nói riêng. Chính thức bước chân

vào văn đàn chưa lâu, nhưng những sản phẩm của quá trình lao động nghệ

thuật của ông đều đã tạo được những dấu ấn riêng. Việc tiếp tục tìm hiểu,

nghiên cứu sâu thêm về Inrasara và sự nghiệp văn chương của ông là một việc

làm cần thiết. Không chỉ là để có cái nhìn rõ ràng, đánh giá một cách toàn

diện, chính xác về một cây bút dân tộc Chăm nói riêng mà còn để đánh giá,

nhận xét một cách toàn diện và đầy đủ hơn về thành tựu và hạn chế của văn

học dân tộc thiểu số đương đại nói chung trong tiến trình phát triển của văn

học dân tộc.

2.2. Tình hình nghiên cứu tiểu thuyết của Inrasara

Tiểu thuyết Chân dung cát (2006) và Hàng mã kí ức (2011) của

Inrasara sau khi được ra mắt độc giả đã thu hút được sự quan tâm của đông

đảo dư luận và tạo được hiệu ứng trong đời sống văn chương. Hai cuốn tiểu

thuyết “là nỗ lực mới của ông trong việc khắc họa diện mạo Chăm và cố gắng

chinh phục thể loại, để có một ý niệm “tiểu thuyết” của riêng mình” [14, 5].

Tiểu thuyết của Inrasara xuất bản chưa lâu; mặt khác chúng lại là sự thể

nghiệm của ông theo lối hậu hiện đại, một điều rất mới mẻ trong văn xuôi

(tiểu thuyết) dân tộc thiểu số. Vì vậy mà các nghiên cứu, tìm hiểu về nó chưa

nhiều. Chủ yếu là các bài viết của các nhà nghiên cứu, phê bình, các bài

phỏng vấn, các bài viết nhỏ, đăng rải rác trên các phương tiện thông tin đại

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

chúng. Tuy vậy, một số phương diện trong đặc điểm tiểu thuyết của Inrasara

cũng đã được các tác giả phát hiện và đề cập đến.

Về cảm hứng sáng tác:

Bất kì một tác phẩm nào cũng được bắt nguồn từ sự kết hợp giữa nội

dung hiện thực với cảm hứng sáng tác của nhà văn. Tiểu thuyết của Inrasara

cũng vậy. Phương diện được nhiều tác giả chú ý đến nhất trong cảm hứng

sáng tác của Inrasara là cảm hứng về con người. Trong lời giới thiệu Chân

dung cát, Khánh Phương đã nêu nhận định khái quát về con người trong tiểu

thuyết của Inrasara: “Có thể gặp những câu chuyện éo le, bí ẩn về những thân

phận dường như phải gánh chịu nỗi bi thương, cái phi lí, khát vọng và sự bế

tắc khủng khiếp của con người” [42]. Tác giả đã nhận thấy và chỉ ra những

phức cảm tính cách của con người Chăm trong tiểu thuyết của Inrasara. Đó là

những con người Chăm bí ẩn, không thuần nhất, đầy mâu thuẫn mà đặc biệt

nhất là ở họ luôn ẩn chứa một nỗi buồn khó hiểu: “Con người Chăm mạnh

mẽ, bản lĩnh văn hóa nhưng “buồn đến muốn tìm gò mối lủi vào”” [42].

Chung quan điểm này với Khánh Phương, Trần Vũ trong lời giới thiệu nhân

dịp xuất bản cuốn tiểu thuyết Chân dung cát của Inrasara cũng khẳng định:

“Nỗi buồn Chăm, bí ẩn Chăm, có lẽ đó là điều mỗi bạn đọc có thể hướng tới

và sẻ chia với tác giả Chân dung cát” [14, 8].

Các tác giả cũng nhận thấy trong Hàng mã kí ức, cảm hứng đậm nét

nhất trong sáng tác của Inrasara là cảm hứng về con người: “Inrasara rủ rỉ

câu chuyện, như lời tâm tình, về cuộc đời mình, về bạn bè, về làng xóm…”

(47). Từ những câu chuyện đó mà số phận của con người hiện lên một cách

vừa cụ thể lại vừa có gì đó khó hiểu mà Trần Can gọi đó là một “dấu chấm

hỏi”: “Hàng mã kí ức chỉ là một câu chuyện kể, những buồn vui của một

phận người hay nhiều phận người trong xã hội Chăm nhỏ bé trong một quãng

thời gian lịch sử được vẽ nên như những dấu chấm hỏi” [2]. Đó là những con