Đặc điểm nghệ thuật truyện ngắn nguyễn văn xuân

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THANH LŨY

ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN VĂN XUÂN

LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC VIỆT NAM

ĐÀ NẴNG, NĂM - 2023

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THANH LŨY

ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN VĂN XUÂN

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 822 01 21

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN PHONG NAM

ĐÀ NẴNG, NĂM - 2023

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi dưới sự

hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Phong Nam. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn

này chưa được công bố ở công trình nào khác.

Người cam đoan

Nguyễn Thanh Lũy

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn, tôi luôn nhận được

sự giúp đỡ tận tình quý báu của quý thầy cô giáo, bạn bè và gia đình. Tôi xin bày tỏ

lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến:

- PGS.TS Nguyễn Phong Nam, người hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ,

định hướng cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận văn.

- Lãnh đạo Khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng, quý Thầy Cô giáo

đã tận tình giảng dạy, trao truyền kiến thức trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và

hoàn thành Luận văn tốt nghiệp.

- Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, bạn bè thân hữu, các bạn lớp thạc sĩ

Văn học Việt Nam khóa 37 đã dành tình cảm, động viên và giúp đỡ tôi học tập, nghiên

cứu để hoàn thành luận văn này.

Đà Nẵng, tháng năm 2022

Tác giả luận văn

Nguyễn Thanh Lũy

iii

ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT TRUYỆN NGẮN NGUYỄN VĂN XUÂN

Ngành: Văn học Việt Nam

Họ và tên học viên: Nguyễn Thanh Lũy

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Phong Nam

Cơ sở đào tạo: Trường Đại học sư phạm, Đại học Đà Nẵng.

Những kết quả chính của luận văn: Luận văn tập trung làm sáng tỏ những đóng góp của truyện

ngắn Nguyễn Văn Xuân về mặt nghệ thuật. Có 3 vấn đề chủ yếu được triển khai:

1. Nguyễn Văn Xuân trong vai trò người sáng tác văn học, nhà nghiên cứu văn hoá, lịch sử;

2. Những nét đặc sắc của hình tượng nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Văn Xuân;

3. Một số yếu tố nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Văn Xuân.

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn: Luận văn góp phần khẳng định vị thế của Nguyễn

Văn Xuân trong đời sống văn hoá, văn học dân tộc nói chung, vùng đất Quảng Nam - Đà Nẵng nói

riêng.

Ngoài ra, kết quả nghiên cứu của luận văn còn có thể làm tài phục vụ cho việc nghiên cứu, học

tập về văn hóa, lịch sử, con người ở địa phương.

Hướng nghiên cứu tiếp theo của đề tài: Đề tài có thể tiếp tục nghiên cứu để mở rộng quy mô và

hoàn thiện hơn.

Từ khóa: “nhà Quảng học”, truyện ngắn, Dịch cát, Hương máu, Nguyễn Văn Xuân.

Xác nhận của giáo viên hướng dẫn Người thực hiện đề tài

PGS. TS. Nguyễn Phong Nam Nguyễn Thanh Lũy

iv

ART FEATURES OF NGUYEN VAN XUAN STORY

Major: Vietnamese Literature

Student's full name: Nguyen Thanh Luy

Supervisors: Assoc.Prof.Dr. Nguyen Phong Nam

Training institution: Da Nang National University of Education

The main results of the thesis: The thesis focuses on clarifying the contributions of Nguyen

Van Xuan's short stories in terms of art. There are 3 main issues implemented:

1. Nguyen Van Xuan as a literary composer, cultural and historical researcher;

2. Features of artistic images in Nguyen Van Xuan's short stories;

3. Some artistic elements in Nguyen Van Xuan's short story.

Scientific and practical significance of the thesis: The thesis contributes to affirming Nguyen

Van Xuan's position in the cultural life, national literature in general, and the land of Quang Nam - Da

Nang in particular.

In addition, the research results of the thesis can also serve as a resource for the study and study

of local culture, history and people.

Further research direction of the topic: The topic can continue to be researched to expand its

scope and improve it.

Keywords: "The Quang Hoc", short story, Sand translation, Blood flavor, Nguyen Van Xuan.

Supervior's confirmation Student

Nguyen Phong Nam Nguyen Thanh Luy

v

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu..................................................................................2

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................16

5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................17

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài..........................................................17

7. Bố cục luận văn.................................................................................................18

Chương 1. NGUYỄN VĂN XUÂN – NHÀ VĂN, NHÀ NGHIÊN CỨU VĂN HÓA

XỨ QUẢNG .................................................................................................................19

1.1. Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác, nghiên cứu của Nguyễn Văn Xuân ....................19

1.2. Nguyễn Văn Xuân với văn hóa Quảng Nam..........................................................25

1.2.1. “Chất Quảng” trong sáng tác của Nguyễn Văn Xuân ................................25

1.2.2. Đóng góp của Nguyễn Văn Xuân trên phương diện văn hoá.....................30

CHƯƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM HÌNH TƯỢNG NGHỆ THUẬT TRONG TRUYỆN

NGẮN NGUYỄN VĂN XUÂN...................................................................................39

2.1. Đặc điểm hình tượng nhân vật trong truyện ngắn của Nguyễn Văn Xuân ............39

2.1.1. Người sĩ phu xứ Quảng – hình tượng nhân vật tiêu biểu trong truyện ngắn

Nguyễn Văn Xuân .........................................................................................................39

2.1.2. Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Văn

Xuân...............................................................................................................................47

2.2. Đặc điểm hình tượng không gian và thời gian trong truyện ngắn Nguyễn Văn

Xuân...............................................................................................................................56

2.2.1. Hình tượng không gian trong truyện ngắn của Nguyễn Văn Xuân............56

2.2.2. Hình tượng thời gian trong truyện ngắn của Nguyễn Văn Xuân................60

Tiểu kết chương 2..........................................................................................................63

CHƯƠNG 3. ĐẶC ĐIỂM TRUYỆN NGẮN NGUYỄN VĂN XUÂN QUA MỘT

SỐ YẾU TỐ NGHỆ THUẬT......................................................................................65

3.1. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện và kết cấu truyện ngắn Nguyễn Văn Xuân .........65

3.1.1. Đặc điểm cốt truyện truyện ngắn Nguyễn Văn Xuân.................................65

3.1.2. Cách thức tổ chức hệ thống nhân vật và sự kiện trong truyện ngắn Nguyễn

Văn Xuân.......................................................................................................................69

3.2. Ngôn từ và giọng điệu nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Văn Xuân..............71

3.2.1. Sự đa dạng của ngôn từ nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Văn Xuân 71

3.2.2. Giọng điệu nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Văn Xuân ....................76

Tiểu kết chương 3..........................................................................................................78

KẾT LUẬN ..................................................................................................................80

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Nguyễn Văn Xuân là nhà văn gắn bó đặc biệt với mảnh đất Quảng Nam. Suốt

cả cuộc đời cầm bút, ông dồn hết tâm huyết để viết về đối tượng chủ yếu, quen

thuộc của quê hương xứ Quảng.

Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Văn Xuân rất phong phú, đa dạng, bao gồm

nhiều phương diện, nhiều thể loại khác nhau. Tên tuổi của ông gắn liền với những

tác phẩm như Bão rừng (tiểu thuyết, 1957), Kỳ nữ họ Tống (tiểu thuyết, 2002); Khi

những lưu dân trở lại (khảo luận, 1967), Phong trào Duy Tân (khảo luận, 1969),

Chinh phụ ngâm diễn âm tân khúc (khảo luận, 1971)…

Tuy vậy, Nguyễn Văn Xuân được người đọc biết đến trước tiên là một cây

bút viết truyện ngắn. Những thiên truyện ngắn lần đầu được đăng báo của ông đã

tạo ra sự chú ý của người đọc và cả giới cầm bút. Càng về sau, sức hấp dẫn, cuốn

hút từ truyện ngắn của ông càng lớn hơn. Có thể coi ông là một “tác giả truyện

ngắn” mang phong cách riêng.

Độc giả yêu thích truyện ngắn của Nguyễn Văn Xuân trước hết là bởi lối văn

giàu sức biểu đạt, lối kể chuyện đặc sắc. Tác phẩm của ông thể hiện một cách sinh

động cuộc sống của người dân xứ Quảng, những khó khăn thách thức như dịch

bệnh, thiên tai, lũ lụt… mà họ phải đối mặt. Trong đó, hình ảnh con người xứ

Quảng nói riêng và người dân Việt Nam nói chung được khắc hoạ một cách chân

thật, sinh động. Họ là những con người bình dị mà giàu lòng yêu nước, có khí

phách anh hùng, bất khuất, kiên cường.

Có thể nói truyện ngắn là bộ phận quan trọng trong di sản trứ tác của Nguyễn

Văn Xuân. Nó cũng góp phần làm nên sự toàn diện, đa dạng của nhà văn xét trên

phương diện tư tưởng và nghệ thuật. Tuy nhiên vì nhiều lý do, việc nghiên cứu,

tìm hiểu về Nguyễn Văn Xuân nói chung, truyện ngắn của ông nói riêng vẫn còn

hạn chế. Riêng về nghệ thuật truyện ngắn, một vấn đề rất đáng chú ý đối với văn

chương Nguyễn Văn Xuân thì từ trước đến nay dù đã được đề cập nhiều, thế

nhưng vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách trọn vẹn, đầy đủ.

2

Từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài Đặc điểm nghệ thuật truyện ngắn

Nguyễn Văn Xuân để nghiên cứu. Việc đi sâu tìm hiểu nghệ thuật truyện ngắn ông

là để góp phần làm rõ tài năng của tác giả, đồng thời qua đó khẳng định những

đóng góp quý báu của ông đối với văn học Quảng Nam nói riêng và văn học dân

tộc nói chung.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Nguyễn Văn Xuân là cây bút có vị trí quan trọng trong đời sống văn học

nước nhà. Tác phẩm của ông liên quan đến nhiều lĩnh vực như văn học, nghệ thuật,

lịch sử, xã hội… Ở lĩnh vực nào ông cũng có những đóng góp mang nhiều ý nghĩa.

Chính vì thế, cuộc đời và tác phẩm Nguyễn Văn Xuân được dư luận chú ý, trở

thành đối tượng để các nhà nghiên cứu quan tâm tìm hiểu trong suốt nhiều năm

qua.

Tác phẩm Nguyễn Văn Xuân đã có mặt trong nhiều công trình tuyển chọn

thành tựu tiêu biểu của văn học dân tộc. Chẳng hạn trong Tổng tập văn học Việt

Nam, Tập 33B, hai truyện ngắn Ngày giỗ cha và Ngày cuối năm trên đảo của ông

được các tác giả tuyển chọn và giới thiệu. Một tác phẩm khác, truyện ngắn Tiếng

đồng cũng được coi là một trong 43 truyện ngắn hay, đại diện cho văn học khu vực

miền trung Việt Nam (tuyển tập Văn học miền Trung thế kỷ XX, xuất bản năm

1988). Điều này cho thấy các nhà tuyển trạch, nghiên cứu qua các thời kỳ đã đánh

giá cao thành tựu truyện ngắn của Nguyễn Văn Xuân.

Đi sâu vào các sáng tác của nhà văn, trong công trình Nhìn lại một chặng

đường văn học (NXB Thành Phố Hồ Chí Minh xuất bản, 2000) do Trần Hữu Tá

nghiên cứu, sưu tầm, tuyển chọn, Nguyễn Văn Xuân được giới thiệu là một nhà

văn “gắn bó chặt chẽ với vùng quê Quảng Nam thân thương của ông. Với sự hiểu

biết sâu sắc về sử học, dân tộc học, xã hội học, ông đã làm sống lại những sự kiện

vang dội mà đau xót cũng như đã khắc họa sự thành công hình ảnh những con

người ưu tú của đất Quảng”[21, tr.102]. Nhà nghiên cứu đánh giá Nguyễn Văn

Xuân là một nhà văn có phong cách với “giọng kể đa dạng” và “chi tiết nghệ thuật

khác cũng rất đáng chú ý”[21, tr.102 - 104].

Trong một bài viết khác của cùng tác giả, bài Nguyễn Văn Xuân – người khơi

dậy hồn xứ Quảng, Trần Hữu Tá tiếp tục khẳng định “Nguyễn Văn Xuân là con

3

dân đất Quảng Nam cả đời say mê viết về nơi chôn nhau cắt rốn, điều đó ai cũng

thấy. Nhưng ông đã viết với một nội lực, học thuật sung mãn, thành công trong

nhiều phương diện lĩnh vực, thể loại khác nhau, khiến bất cứ ai đọc ông đều phải

tâm phục khả năng “bác văn cương ký” (hiểu biết rộng, sức nhớ khỏe) của vị học

giả này. Vì thế gọi là nhà Quảng học là đúng, vì bao gồm cả hai đặc điểm, hai giá

trị đó”. Ông viết tiếp: “Chưa biết bao nhiêu về tác giả, nhưng mới đọc đã quý văn

tài của ông: nội dung truyện đậm tính nhân văn, bút pháp già dặn, văn phong

chững chạc, từ đó tôi luôn tìm đọc những sáng tạo nghệ thuật của ông thuộc giai

đoạn sau năm 1954: các tập truyện ngắn, tiểu thuyết, các tập biên khảo và cả các

truyện xuất hiện đều đặn trên tờ “Tin văn”, “Nguyễn Văn Xuân đã làm sống lại

những sự kiện vang dội mà đau xót, cũng như đã khắc họa thành công hình ảnh

người con ưu tú của đất Quảng: Tổng đốc Hoàng Diệu (truyện viên đội hầu), Thái

Phiên, Trần Cao Vân (truyện Rồi máu lên hương), các lãnh tụ Cần Vương Nguyễn

Duy Hiệu, Phan Bá Phiến (truyện Hương máu)”.

Nhà nghiên cứu Trần Hữu Tá viết tiếp: “Nhìn lại sự nghiệp của Nguyễn Văn

Xuân, ta không khỏi ngạc nhiên, khâm phục vì sức sáng tạo dồi dào của một học

giả uyên bác đồng thời của một nhà văn tài hoa. Ông đã góp phần tích cực vào việc

khơi dậy cái hồn của xứ Quảng – một bộ phận hữu cơ của Việt Nam hồn”[39, tr.1 -

5].

Nhà văn Đà Linh trong Tuyển tập Nguyễn Văn Xuân (nhà xuất bản Đà Nẵng

in năm 2001) đã giới thiệu về những đóng góp của ông: “Những đóng góp đầy tâm

huyết và giá trị của ông, nếu kể, còn rất nhiều cho nền học vấn nói chung, Quảng

Nam học nói riêng trên các lĩnh vực: sân khấu (việc tìm ra, xác định những quyển

tuồng đầu tiên của vở Sơn Hậu…); lịch sử (Đà Nẵng, Hội An, Điện Bàn, Bảo

An…), văn học (thơ văn Nguyễn Đình Chiểu, Phan Châu Trinh, Phan Khôi…).

Trên lĩnh vực nào, từ bài báo, câu chuyện nhỏ, đến công trình lớn chúng ta đều

thấy rõ dấu ấn tài năng, tâm huyết thuở nào, bởi vẫn còn đó những phát hiện, nét

sáng tạo độc đáo, vẫn còn đó sự thông tuệ. Trên hết là tấm lòng và nhân cách

người cầm bút, người ấy ra đi từ một ngôi làng trên quê hương đất Quảng có tên

thầy Nguyễn Văn Xuân”[29, tr.315].

Trong Từ điển văn học (xuất bản năm 2004), Bùi Thị Thiên Thai đã giới